Qobylandy batyr jyry týraly túsinik
Ádebıet 6 synyp
Sabaqtyń taqyryby: «Qobylandy batyr» jyry týraly túsinik
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarǵa batyrlar jyry, olardyń ózge jyrlardan aıyrmashylyǵy, "Qobylandy batyr" jyry jaıly tolyq túrde túsinik berý.
á) damytýshylyq: oı - órisin, oılaý belsendiligin, sóıleý sheberligi, til mádenıetin damytý, shyǵarmashylyqqa baýlý.
b) tárbıelik: oqýshylardy elin, jerin, Otanyn qadirleı bilýge,
adamgershilikke, eńbeksúıgishtikke, tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: qalypty sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, sýretteý, salystyrý, áńgimeleý, suraq - jaýap, bekitý, qorytyndylaý, baǵalaý, sózdikpen jumys.
Sabaqtyń kórnekiligi: kórkem ádebıetter, búkteme, beıneli sýretter, referat.
Sabaqtyń formalary: jeke balamen, toppen, synyp ujymymen júmys júrgizý.
Sabaqtyń tıpteri: kirispe, uıymdastyrý kezeńi, jańa sabaqty túsindirý, bekitý, qorytyndylaý.
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi.
a) Oqýshylarmen sálemdesý.
á) Kezekshi málimdemesi.
b) Jýrnal boıynsha túgeldeý.
Úı tapsyrmasyn suraý
Sóz qudireti jaıly suraımyn.
2. Qosymsha suraqtar qoıý arqyly ótken taqyrypty qorytyndylaı - myń
3. Oqýshylardyń bergen jaýaptaryna qaraı bilimderin baǵalaımyn.
Jańa sabaqty túsindirý.
Batyrlar jyry - kólemi jaǵynan da, mazmun - máni jaǵynan da qazaq fólklorynda aýqymdy oryn alatyn asa kórikti janrlardyń biri.
Batyrlar jyrynyń basty taqyryby - erlik, batyrlyq, eldi syrtqy jaýlardan qorǵaý. Eldi, jerdi súıý, Otan qorǵaý máselesi - qaı jyrdyń bolmasyn altyn arqaýy. Onda el basynan ótken eleýli oqıǵalar naqty beınelenbegenmen de, tarıhı kezeńderdiń toby aıqyn baıqalyp otyrady. Eldiń áridegi eskiligin jyrǵa qosatyn kóne epostarda («Qulamergen», «Joıamergen», «Dotan batyr», «Qubyǵúl», t. b.) tarıhı oqıǵalar tym kómeski tartyp, qıal - ǵajaıyptyq sıpat basym bolsa, odan berirekte týǵan qaharmandyq epostarda («Alpamys», «Qobylandy», «Er Tarǵyn», «Edige», «Qambar», t. b.) tarıhı oqıǵalar silemi naqtyraq kórinis beredi. Al aty málim tarıhı tulǵalardy (Abylaı, Qabanbaı, Bógenbaı, Kenesary, Naýryzbaı, Aǵybaı, Eset, Janqoja, t. b.) jyrǵa qosatyn shyǵarmalarda tarıhı derektilik tipten basym. Iaǵnı batyrlar jyry - eldiń azattyqka umtylǵan kúres jolynyń erlik shejiresi. Halyqtyń elge qorǵan bolǵan aıbyndy adal uldaryna sózden soqqan eskertkishi.
Batyrlar jyry eldiń san ǵasyrlyq tarıhyn, erlik dástúrin, kezeńdik oqıǵalarǵa degen halyq baǵasyn, aldan kútken úmiti men ańsar - muratyn kórkem jınaqtap beıneleıdi. Ol tarıhtyń salqar keshinde jıi qaıtalanatyn soǵystar men shaıqastardyń jylnamasy emes, el esinde erekshe qalǵan eleýli oqıǵalardy jınaqtaı beıneleıtin kórkem týyndy. Halyqtyń ony erekshe qasterlep, súısine jyrlap, urpaqtan urpaqqa mura etýiniń taǵy bir syry ondaǵy otanshyldyq ıdeıanyń erekshe asqaqtyǵynda. Halyqtyń arman - muńynyń únemi aldyńǵy kezekte turatyndyǵynda.
Batyrlar jyryn fólklordyń basqa epıkalyq janrlarynan ózgesheleıtin ózine tón belgileri bar.
Eń aldymen onyń basty kaharmany - batyr. Batyrlar jyrynyń barlyǵynda ol ádetten tys jaǵdaıda dúnıege keledi. Bir balaǵa zar bolǵan ata - anasy ony táńiriden tilep alady. Ǵaıyptan týǵan ol jastaıynan alyp kúshtiń ıesi jáne tez er jetedi. Alǵashqy erligin ózine jar tańdaý saparynda kórsetedi. Onyń jary da ózine saı er minezdi, aqyl - parasatqa baı, sezimtal, aınymas joldas bolyp keledi. Jyrda batyrmen ajyramastaı birlikte sıpattalatyn beıneniń biri — onyń aty. «At — erdiń qanaty» degen naqylǵa berik halyq jyrlarynda at - batyrdyń eń jaqyn serigi. Batyrdyń aty jyrda erekshe ásirelene sýretteledi. Ol «alty aı jorytsa arymaıtyn» jaýǵa minetin tulpar ǵana emes, qysylǵan jerde batyrǵa es qosatyn aqyl ıesi bolyp kórinedi. Sol sıaqty batyrlar jyrynda "Qobylandy sonda sóıleıdi, seılegende búı deıdi», «Qoramsaqqa qol saldy, bir salǵanda mol saldy» degen sıaqty turaqty qaıtalaýlar bolady.
Batyrlar jyrynyń sújettik jelisi batyrdyń balalyq shaǵynan bastalyp, túrli joryqtaryn, erlik isterin baıandaıtyn qyzǵylyqty oqıǵalarǵa qurylady. Olardyń jaýmen shaıqasy asa tartysty, jaý batyrlary keıde onyń ózinen de qaıratty bolyp keledi. Biraq azattyq, ádildik jolyndaǵy batyr kúresi árqashan jeńispen aıaqtalady. Jyr aǵymymen keletin batyrlyq epostardyń tili asa kórkem, aıshyqty shekten tys kishireıtip sýretteıtin ásireleýler mol. Batyrlar jyryn jyrshylar sazdy maqammen aptalap jyrlaıtyn bolǵan.
Jańa sabaqty bekitý
1. Ertegiler men batyrlar jyrlaryn salystyryńdar, qandaı
aıyrmashylyqtar baıqaısyńdar?
2. Batyrlar jyrynda erlik, batyrlyq, el qorǵaý máselesiniń, aldyńǵy kezekte bolatyndyǵy nelikten dep oılaısyńdar?
3. Batyrlar jyryna tán sıpattar qandaı?
4. Batyrlar jyrynyń keıipkerine aınalǵan qandaı tarıhı tulǵalardy bilesińder? Olar tarıhta qandaı erlikter kórsetken?
Mátinmen jumys.
• Mátindi bir - birden oqyp, túsingenderin baıandaıdy.
• Sózdikpen jumys jasaıdy.
Sabaqtyń qorytyndysy.
Baǵalaý:
• Oqýshylardyń bergen jaýaptaryna qaraı bilimderin baǵalaımyn.
Úıge tapsyrma:
• "Qobylandy batyr" jyryn oqyp, mazmundaý, mátin boıynsha sýret salý.
Sabaqtyń taqyryby: «Qobylandy batyr» jyry týraly túsinik
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: oqýshylarǵa batyrlar jyry, olardyń ózge jyrlardan aıyrmashylyǵy, "Qobylandy batyr" jyry jaıly tolyq túrde túsinik berý.
á) damytýshylyq: oı - órisin, oılaý belsendiligin, sóıleý sheberligi, til mádenıetin damytý, shyǵarmashylyqqa baýlý.
b) tárbıelik: oqýshylardy elin, jerin, Otanyn qadirleı bilýge,
adamgershilikke, eńbeksúıgishtikke, tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: qalypty sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, sýretteý, salystyrý, áńgimeleý, suraq - jaýap, bekitý, qorytyndylaý, baǵalaý, sózdikpen jumys.
Sabaqtyń kórnekiligi: kórkem ádebıetter, búkteme, beıneli sýretter, referat.
Sabaqtyń formalary: jeke balamen, toppen, synyp ujymymen júmys júrgizý.
Sabaqtyń tıpteri: kirispe, uıymdastyrý kezeńi, jańa sabaqty túsindirý, bekitý, qorytyndylaý.
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi.
a) Oqýshylarmen sálemdesý.
á) Kezekshi málimdemesi.
b) Jýrnal boıynsha túgeldeý.
Úı tapsyrmasyn suraý
Sóz qudireti jaıly suraımyn.
2. Qosymsha suraqtar qoıý arqyly ótken taqyrypty qorytyndylaı - myń
3. Oqýshylardyń bergen jaýaptaryna qaraı bilimderin baǵalaımyn.
Jańa sabaqty túsindirý.
Batyrlar jyry - kólemi jaǵynan da, mazmun - máni jaǵynan da qazaq fólklorynda aýqymdy oryn alatyn asa kórikti janrlardyń biri.
Batyrlar jyrynyń basty taqyryby - erlik, batyrlyq, eldi syrtqy jaýlardan qorǵaý. Eldi, jerdi súıý, Otan qorǵaý máselesi - qaı jyrdyń bolmasyn altyn arqaýy. Onda el basynan ótken eleýli oqıǵalar naqty beınelenbegenmen de, tarıhı kezeńderdiń toby aıqyn baıqalyp otyrady. Eldiń áridegi eskiligin jyrǵa qosatyn kóne epostarda («Qulamergen», «Joıamergen», «Dotan batyr», «Qubyǵúl», t. b.) tarıhı oqıǵalar tym kómeski tartyp, qıal - ǵajaıyptyq sıpat basym bolsa, odan berirekte týǵan qaharmandyq epostarda («Alpamys», «Qobylandy», «Er Tarǵyn», «Edige», «Qambar», t. b.) tarıhı oqıǵalar silemi naqtyraq kórinis beredi. Al aty málim tarıhı tulǵalardy (Abylaı, Qabanbaı, Bógenbaı, Kenesary, Naýryzbaı, Aǵybaı, Eset, Janqoja, t. b.) jyrǵa qosatyn shyǵarmalarda tarıhı derektilik tipten basym. Iaǵnı batyrlar jyry - eldiń azattyqka umtylǵan kúres jolynyń erlik shejiresi. Halyqtyń elge qorǵan bolǵan aıbyndy adal uldaryna sózden soqqan eskertkishi.
Batyrlar jyry eldiń san ǵasyrlyq tarıhyn, erlik dástúrin, kezeńdik oqıǵalarǵa degen halyq baǵasyn, aldan kútken úmiti men ańsar - muratyn kórkem jınaqtap beıneleıdi. Ol tarıhtyń salqar keshinde jıi qaıtalanatyn soǵystar men shaıqastardyń jylnamasy emes, el esinde erekshe qalǵan eleýli oqıǵalardy jınaqtaı beıneleıtin kórkem týyndy. Halyqtyń ony erekshe qasterlep, súısine jyrlap, urpaqtan urpaqqa mura etýiniń taǵy bir syry ondaǵy otanshyldyq ıdeıanyń erekshe asqaqtyǵynda. Halyqtyń arman - muńynyń únemi aldyńǵy kezekte turatyndyǵynda.
Batyrlar jyryn fólklordyń basqa epıkalyq janrlarynan ózgesheleıtin ózine tón belgileri bar.
Eń aldymen onyń basty kaharmany - batyr. Batyrlar jyrynyń barlyǵynda ol ádetten tys jaǵdaıda dúnıege keledi. Bir balaǵa zar bolǵan ata - anasy ony táńiriden tilep alady. Ǵaıyptan týǵan ol jastaıynan alyp kúshtiń ıesi jáne tez er jetedi. Alǵashqy erligin ózine jar tańdaý saparynda kórsetedi. Onyń jary da ózine saı er minezdi, aqyl - parasatqa baı, sezimtal, aınymas joldas bolyp keledi. Jyrda batyrmen ajyramastaı birlikte sıpattalatyn beıneniń biri — onyń aty. «At — erdiń qanaty» degen naqylǵa berik halyq jyrlarynda at - batyrdyń eń jaqyn serigi. Batyrdyń aty jyrda erekshe ásirelene sýretteledi. Ol «alty aı jorytsa arymaıtyn» jaýǵa minetin tulpar ǵana emes, qysylǵan jerde batyrǵa es qosatyn aqyl ıesi bolyp kórinedi. Sol sıaqty batyrlar jyrynda "Qobylandy sonda sóıleıdi, seılegende búı deıdi», «Qoramsaqqa qol saldy, bir salǵanda mol saldy» degen sıaqty turaqty qaıtalaýlar bolady.
Batyrlar jyrynyń sújettik jelisi batyrdyń balalyq shaǵynan bastalyp, túrli joryqtaryn, erlik isterin baıandaıtyn qyzǵylyqty oqıǵalarǵa qurylady. Olardyń jaýmen shaıqasy asa tartysty, jaý batyrlary keıde onyń ózinen de qaıratty bolyp keledi. Biraq azattyq, ádildik jolyndaǵy batyr kúresi árqashan jeńispen aıaqtalady. Jyr aǵymymen keletin batyrlyq epostardyń tili asa kórkem, aıshyqty shekten tys kishireıtip sýretteıtin ásireleýler mol. Batyrlar jyryn jyrshylar sazdy maqammen aptalap jyrlaıtyn bolǵan.
Jańa sabaqty bekitý
1. Ertegiler men batyrlar jyrlaryn salystyryńdar, qandaı
aıyrmashylyqtar baıqaısyńdar?
2. Batyrlar jyrynda erlik, batyrlyq, el qorǵaý máselesiniń, aldyńǵy kezekte bolatyndyǵy nelikten dep oılaısyńdar?
3. Batyrlar jyryna tán sıpattar qandaı?
4. Batyrlar jyrynyń keıipkerine aınalǵan qandaı tarıhı tulǵalardy bilesińder? Olar tarıhta qandaı erlikter kórsetken?
Mátinmen jumys.
• Mátindi bir - birden oqyp, túsingenderin baıandaıdy.
• Sózdikpen jumys jasaıdy.
Sabaqtyń qorytyndysy.
Baǵalaý:
• Oqýshylardyń bergen jaýaptaryna qaraı bilimderin baǵalaımyn.
Úıge tapsyrma:
• "Qobylandy batyr" jyryn oqyp, mazmundaý, mátin boıynsha sýret salý.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Ábdijámil Nurpeıisov «Balyqshylar»
