InfoHub Logo

Ien taýdyń qoınaýynan buldyrap kórinetin tórt úıdi zer salyp, úńile qarap tappasań, ańdaýsyzda baıqamaı dál tusynan óleńdetip óte shyǵýyń da múmkin eken. Al alda-jalda kóziń shala qalsa, áýelgide: “Ol ne qylǵan úıler, ıen taýdyń arasynda elegizip nege tur?” degen ańǵal suraq oralady oıyńa. Sonsoń baryp uzynsha jataǵan qorany kóresiń, sonsoń baryp onyń sıyr fermasy ekenin, mańaıyndaǵylar baqtashynyń, kúzetshiniń úıleri ekenin ańǵarasyń. Qoranyń aınalasynda qybyrlap júrgen adamdarǵa da nazaryń aýady. Qyzyqtaı qarap, uza-a-ap ketip bara jatyp oılaısyń: “Ol adamdardy qazir qandaı oı mazalaıdy eken? Qaıǵysy kóp pe, qýanyshy kóp pe?.. ” Alystaı túsken saıyn kóńiliń qulazıdy. Olardy aıdalaǵa jalǵyz qaldyryp, óziń qasha jónelgendeı yńǵaısyz kúıge túse bastaısyń. Sol kúıdi janyńdaǵy jol serigiń de bastan ótkerip kele jatqandaı. Bir kezde ol aqyryn ǵana kúrsinip alyp nemese ezý tarta jymıyp qoıyp: “E-e, byltyr qysta bular... ” dep bastap, solarǵa qatysty bir qaıǵyly, ne bolmasa kúldirgi oqıǵany asyqpaı sherte jóneledi. Kúlkili bolsa, jol boıy yrjalaqtap otyryp, mejeli jerge jetkenshe-aq umytyp qalasyń. Keıinnen bir qaǵanaǵy qaryq, saǵanaǵy saryq kóńildi ortada ótkirlik tanytyp, aıta qoıaıyn deseń, esińe túsire almaı qor bolasyń. Al qaıǵyly bolsa... kópke deıin kóńilińnen óshpeı, ońasha qalǵanda, ásirese uzaqty túnge kirpik aıqastyra almaı dóńbekship jatatyn kezderińde oıyńa oralyp, oı-sanańdy sergeldeńge salady...

* * *

Jókentaı kózin ashqanda úı ishi birtúrli jumbaq ábiger ústinde edi. Ákesi esikti bir ashyp, bir jaýyp asyp-sasyp júr. Al apasy edende, tekemettiń ústinde eki búktelip, ishin basyp yńyrsyp jatyr. Ernin qyrshyp tistep, kózderin aýyrsyna jumyp alǵan. Óńi jýǵan shúberekteı bop-boz. Oqtyn-oqtyn jan daýsy shyǵa shyńǵyryp qalady...

Sóıtip jatyp, janyna batqan aýrýy sál báseńdegen sátte, sasqalaqtap, áldenelerdi izdestirip júrgen Jókentaıdyń ákesine baǵyshtap, aqyryn ǵana til qatady.

— Sandyqtyń ishinde... qońyr sháli bar edi. Ony da al... A-a-a-aı!..

— Qazir, qazir. Sál shyda...

— Qar qalyń jaýǵan shyǵar, á? Jol bitelip qaldy ǵoı...

— Seıittiń “kásemsotymen” baramyz. Oı, ol degeniń qardy buzyp-jaryp...

— Oıba-a-aı!

— Shyda, shydashy, Kámesh... Sál ǵana shyda. Qazir kelip qalady. Ot aldyra almaı jatyr-aý deımin. Kún sýyq qoı.

Ákesi jıýly júkti qulatyp, sandyqtyń ishinen qońyr shálini izdedi. Sol kezde terezeden syǵalaǵan bozamyq sáýle onyń betine quıyldy. Saqalyn áli qyrmaǵan eken, tikireıip-tikireıip birtúrli súıkimsiz kórinedi. Shashy da úrpi-túrpi. Bir túnniń ishinde eki jaǵy sýalyp, kózi shúńireıip qalypty. Edende eki búktelip, qınala yńyrsyp jatqan áıeline qaıta-qaıta jaýtańdap qaraǵany da aıanyshty.

— Qudaıym-aı, osyndaı qaqaǵan sýyqta... — dedi apasy yńyrsı til qatyp. — Y-y-yћ, oıbaı ishim, meni qoıshy, ortalyqqa jetkizip salarsyńdar, áıteýir. Jókentaıǵa kim tamaq beredi? Ústi-basyna kim qarap júredi?.. Ol áli ózimen-ózi bolyp tamaǵyn da jóndep ishe almaıdy ǵoı. Kishkentaı...

— Aǵaıshaǵa aıttym ǵoı. Biz aýylǵa baryp kelgenshe qaraı turady. Qaıtyp kelgen soń ózim tamaq jasap berermin, ony ýaıymdama. Bizdiń Jókentaı dáý jigit bolyp qaldy! Apyr-aı, keshe ǵana atqa minemin dep qıǵylyq salmady ma ol batyryń...

Jókentaıdyń apasy qatty qınalyp jatsa da, aqyryn ǵana ezý tartyp jymıyp qoıdy. Sol kezde keshe ǵana atqa minemin dep qıǵylyq salǵan batyrdyń kishi dáretke shyqqysy kelgen. Jókentaı ornynan kóterilip, kózin ýqalaǵan kúıi kereýettiń ústinde shoqıyp otyryp qaldy.

— Qońyr shálińdi taba almaı jatyrmyn, — dedi ákesi ún qatyp. — Sham jaǵaıyn...

— Joq, oıbaı, — dep apasy shyr-pyr boldy. — Jókentaı oıanyp ketedi. Jaqpa!

Sonda ǵana ákesi kereýettiń ústinde kip-kishkentaı judyryǵymen kózin ýqalap otyrǵan Jókentaıdy kórdi.

— Oı, sen qashan oıanǵansyń? — dedi tań qalyp.

— Jókentaı ma?.. — dep apasy da sál basyn kóterip beri qaraǵan. — Y-y-yћ... Jókentaı, aınalaıyn, qoryqpaı-aq qoı...

— Qoryqpaıdy, Jókentaı, qoryqpaıdy, — dedi ákesi, kimdi jubatqany belgisiz, Jókentaı men apasyna kezek-kezek qarap.

Tap sol sátte syrttan tyryldaǵan traktordyń daýsy estildi. Qulaq jarar qýatty únnen qazynanyń eki bólmeli shaǵyn úıi dirildep ketkendeı kórindi. Jókentaıdyń ákesi qaýpalaqtap dálizde ilýli turǵan qara qyjym paltony alyp, tóseginen áreń túregelgen áıeliniń ıyǵyna japqan. Jókentaıdyń apasynyń múlde ál-dármeni qalmapty, aq gúldi jasyl oramalynyń jıeginen shashy qobyrap shyǵyp ketken.

— Qońyr shálini taba almadym, — dedi ákesi ókinip.

— Jaraıdy, izdemeı-aq qoıshy-y... Keıin bir kelgenderińde ákelip berersińder.

— Iá, sóıtemiz, sóıtemiz... Jókentaıdy ertip baramyn ǵoı.

— Jókentaı, sen qoryqpa, men biraz kúnnen keıin kelemin, — dedi apasy sońyna burylyp qarap. Iegi kemseńdep, janarynan qos tamshy jas úzilip tústi.

— Apa, — dedi Jókentaı til qatyp. — Basyń aýyıyp qaldy ma?

— Kúnim, ánsheıin... — degen daýsy estildi apasynyń.

— Jókentaı, men keshke taman kelemin, — dedi ákesi. — Sen buzyqtyq jasama, jaraı ma, Aǵaısha apańnyń aıtqanyn iste.

Apasy dálizde etigin kıe almaı edáýir qınaldy. Al ákesi tizerlep otyra qalyp, kómektese bastaǵan. Zyr etken syrmanyń úni estildi. Sonsoń ekinshi syrmasy qattyraq tartamyn degende byrt etip úzilip tústi.

— Tfý, ıt-aı! — dedi ákesi kúıinip. — Úzilip qaldy...

Sart etip syrtqy esik ashyldy da, kerzi etigimen aǵash edendi dúrs-dúrs basyp jypyq kóz Seıit úıge kirdi. Onymen birge bir qushaq aıaz da bý bolyp ishke lap qoıdy.

— “Qyrsyqqanda qymyran irıdi” degen, — dedi Jókentaıdyń apasy qınala ún qatyp. — Jaraıdy, qoıshy endi, salynbasa qurysyn!

— Qysqashpen qysyp kórsek qaıtedi...

— Túý, endi qysqash izdep júresińder me, — dep apasy keıistik bildirdi.

— Jaraıdy, júreıik onda, — dedi ákesi jalma-jan tonyn kıip jatyp.

— Jókentaı oıaý eken ǵoı! — Seıit túpki bólmege úńilip, Jókentaıǵa qarap kózin jypylyqtatty.

— Baıqańdar, Jókentaı jeleń kúıinde syrtqa shyǵyp júrmesin. Sýyq tıgizip almasyn, — dedi apasy úıden shyǵyp bara jatqanda.

— Ap-pa-a! — Jókentaı jylamsyraı bastady.

— Óı, jylama!

— Jókentaı, aınalaıyn...

— Áı, kúshik, qoı deımin! Sen jylamaı, jaqsy bala bolyp júrseń, apań saǵan bópe ákelip beredi, — degen daýystar jamyraı estildi de, syrtqy esik jabylysymen sap basyldy.

Jókentaı birazǵa deıin botadaı bozdap otyrdy. Sóıtip otyryp shalbaryn sýlap qoıdy. Báribir eshkim kelip jubatqan joq. Jylap-jylap aqyry ózi basyldy. Sosyn kereýetten tústi. Úı ishi aıra-jaıra shashylyp jatyr. Ol áýeli dymqyldanyp qalǵan shalbaryn sheship, kereýettiń astyna atyp urdy. Sodan soń sandyqtan qurǵaq shalbar izdedi. Jazda apasy ekeýi aýylǵa qydyryp barǵanda kıgen sý jańa shalbary ilindi qolyna. Jańa ǵana ákesi izdep taba almaı ketken qońyr shálini de tapty sandyqtyń ishinen. Túbit sháli jup-jumsaq, úlbirep tur eken. Birtúrli apasynyń ıisi shyǵatyn sekildi. Ol túbit shálini murnyna taqap kórdi. Ia, apasynyń ıisi shyǵady eken. Jókentaıdyń tamaǵyna óksik kepteldi. “Ap-po-oý, meni neǵyp tastap kettiń?!” Biraq jylaǵan joq.

Ol sý jańa shalbaryn, sosyn dálizden etigi men paltosyn taýyp kıip, syrtqa shyqty.

Kún sýyq eken. Qyrshańqy aıaz jyly úıden shyqqan Jókentaıdyń qulaǵyn “tistelep”, “tıise” bastady. Túni boıy jaýǵan qar qalyń túsipti. Esik aldynda ulpa qardy uńǵyp túsken izder jatyr. Jókentaı ol izderdiń ıelerin tanydy. Áne, olar anaý jerge deıin júrip baryp Seıittiń dáý traktoryna mingen. Dáý traktordyń izi de dáý. Áli murty buzylmaǵan aqsha qardyń ústinde josylyp jatqan iz oıǵa qaraı quldılaǵan. Aýyl jaqqa ketkeni ǵoı. Jókentaıdy nege ózderimen birge ala ketpedi eken?..

Ol kúnniń sýyǵynan qorqyp, úıge kirmek bolyp beri burylǵanda, kire beristegi ákesiniń etigine súrinip qulady. Syrtta turǵan kerzi etik aǵash sıaqty qaqaıyp qatyp qalǵan eken, birinen-soń biri dúńk-dúńk ete tústi. Jókentaıdyń jyny qozyp, ekeýin eki jaqqa teýip-teýip jibergisi kelgen. Biraq sosyn sabasyna qaıta tústi. Kókem aýyldan qaıtyp kelgen soń jumysqa kıedi ǵoı dep oılap, dáý etikti súıretip ishke alyp kirdi...

Arada az ǵana ýaqyt ótkende, esik aldynan:

— Ishshaı, mynaý qudaıdyń kúni qaqap barady ǵoı, júdá! — degen Aǵaıshanyń daýsy estildi. Úıge kire bere Jókentaı jańa dál tabaldyryqtyń kózine qaldyryp ketken kerzi etikke ol da shalynysyp ketip:

— Kótek! — dep qolymen jer tireı qulady. — Úıbaı, mynasy nesi?! Etik pe? Tabaldyryqtyń aýzyna sheship qoıa ma eken, túge!

— Jańa men de súıinip qulaǵam, — dedi Jókentaı Aǵaıshaǵa qarap.

— A-a? — dedi ol túkke túsinbeı.

— Jańa men de súıinip qulaǵam...

Aǵaıshanyń ezýine kúlki júgirdi.

— “Súıinip” qulasań, joldan alyp qoımaısyń ba bylaı!

— Jo-o, men syıtta súıinip qulaǵam.

— Á-á, — dedi Aǵaısha endi jaıbaraqat. — Saǵan qaraǵanda men baqytty ekenmin, úıdiń ishinde “súıinip” qulap júrgen.

— Men ony úıge kıgizdim.

— E-e, qatyrǵan ekensiń!

Sonsoń ol Jókentaıdyń ústindegi kıimderin kórip, ishek-silesi qatqansha kúldi.

— Álgi... álgiń maskúnem Qabykennen aýsaıshy, — deıdi kúlkige tunshyǵyp sybyrlaı sóılep. Onsyz da bir ýys bet-aýzy ájimdenip, bir syǵym boldy da qaldy. Qolyn sermep qoıatynyn qaıtersiń taǵy. — Ol da araqqa toıyp alǵan kúni-i-i... oıbaı, janym-aı... alqa... alqa-salqasy shyǵy-y-yp, balaǵy... balaǵy... balaǵy etiginiń qonyshyna syımaı júretuǵyn-n... y-y-yh-hy-y...

Aǵaıshanyń kelemejdep kúlgenine qarap, Qabyken jaqsy adam bolmady ǵoı dep jorydy Jókentaı. Urtyn tompaıtyp ókpelep qaldy. Biraq Aǵaısha sálden keıin qaıta kıindirip, syrtqa kóterip alyp shyqqanda ony jaqsy kórip ketti.

Kún jadyrap shyǵypty. Qytymyr aıazdyń da ashýy qaıtqan syqyldy. Álde Jókentaı jyly kıingendikten solaı kórine me, áıteýir, manaǵydaı shymshylamady.

Fermanyń sıyrlary syrtqy qoraǵa shyǵyp, naýadaǵy shópke bas qoıypty. Ábiken shal da sol jerde júr eken. Jókentaıdy kórip jymıyp kúlip, beri qaraı bet aldy.

— O-o, dáý jigit jumys isteýge shyǵypty ǵoı! — dedi ol jaryqshaq alaqanymen Jókentaıdyń malaqaıynan sıpap. — Aý, Jókesh, sıyrlarǵa shóp salaıyn dep shyqtyń ba?

— Atqa minem!

— Báli, atqa minip qaıda barasyń?

Jókentaı saýsaǵyn shoshaıtyp, mana tańerteńgilik traktor ketken jaqty kórsetti.

— Oı, bárekelde-e, ferma bastyq Mádáli qusap qoqyraıyp tóbemdi bir kórsetemin de, aýylǵa qaraı qaıta jóneımin deshi!

Taý qoınaýyndaǵy sıyr fermasynyń basynda turatyn tórt úıge aýyl jaqtan jurt sırek qatynaıtyn-dy. İlýde bir sharýa jaıymen kele qalatyndar bolmasa, aýyl bastyqtary: ala jazdaı sabylyp júrip jem-shóbin jetkizdirip bergenbiz, onyń ústine sovhozdyń bir aryldaǵan traktory men tepse temir úzetin traktorshysyn alyp otyr, jaǵdaılary — shúkir, jaqsy ǵoı dep, alty aı qys at izin salmaýshy edi. Áıtse de fermadaǵylar aýyldy saǵynatyn. Ol jaqtan birli-jarym jolaýshylar kelse eken, sóıtip, aýyldaǵy ózgerister men jańalyqtardy jetkizip, shúıirkelesip qaıtsa deıtin. Sol kúzgi japyraqtaı sarǵaıǵan saǵynyshtyń áserinen bolar, ózara áńgimelese qalǵanda olardy sóz arasynda jıi eske alyp, tilge tıek ete sóıleı-tuǵyn. Biraq ony bes jasar Jókentaı qaıdan uqsyn. Tek álgi tilge tıek bolatyn bálenshe-túgensheler jaıynda jaqsy adam nemese jaman adam dep qana syrttaı joramaldaýshy edi. Ol Mádálini kórmegen; biraq endi, onyń oıynsha, Mádáli degenińiz sıyr fermaǵa atpen dúrsildetip shaýyp kelip, qaıtadan dúrsildete shaýyp qaıtyp ketetin adam. Nelikten óıtedi, nege asyǵyp júredi, ol jaǵy Jókentaıǵa jumbaq.

— Jókeshtiń apasyn ortalyqqa alyp ketti, — dedi Aǵaısha Ábiken shalǵa.

— Aıy-kúni tolyp qalǵan eken de... Álginde kempirden estidim.

— Bul joly ishi úlkendeý kórindi. Egiz týa ma deımin?..

Ábiken shal jótkirinip, janaryn tómen salyp, qolyndaǵy shybyqpen etigine juqqan qıdy túsire bastady.

— Oıbýı, jasy úlken adamnyń aldynda men de ne bolsa sony aıtyp... — dep, Aǵaısha ózinshe uıalyp qalǵan syńaı kórsetti.

Fermanyń túngi kúzetine shyǵatyn jalǵyzilikti Aǵaıshanyń úıinde túnimen ot úzilmeı jaǵylatyndyqtan únemi ystyq bolýshy edi. Ol ekeýi terlep-tepshı otyryp shaı iship bolǵan soń, Aǵaısha peshtiń túbine jantaıyp, oıynshyq taba almaı otyrǵan Jókentaıǵa qyzyqtaı qarap jatty. Túni boıy gúrildep janǵan pesh áli de demigin basa almaı, anda-sanda tyrs-tyrs etip “ashý shaqyryp” qoıady. Aǵaısha aıazdy túnderde sıyr fermany ań-qustan qoryp, aınalshyqtap qaıtyp kelgende peshtiń beti alqyzyl jalqyndanyp, gýildeı janyp turǵanyn unatatyn. Qyp-qyzyl bop balqyp ketýge az-aq qalǵan plıtaǵa qolyn jylytyp otyryp túpsiz tuńǵıyq oıǵa shomatyn. Jalǵyzilikti janǵa oı — azyq, ot — serik bolyp ketýshi edi sonda...

Sonda ol qaısybir jyly taýdan osy sıyr fermaǵa shóp tartyp kele jatyp aýdarylǵan traktordyń astynda qalyp, jantásilim etken kúıeýin, onyń rýhyna tabynyp ótken óziniń maqsatsyz joldaı uzaq, jalǵyzilikti ómirin oılaıtyn.

“E-eı, qý jalǵan-aı, keıde sen kúnásiz qarapaıym bir jandarǵa ózin de kóp kóresiń. Keńesbekten basqa kimim bar edi meniń... Kimim bar edi... Kóńil buzar kórkim joq, kómek bolar balam joq, aǵaıyn-týystan da alshaqtap sýysyp qalǵan jasta-a, orta jolǵa tasta-a-ap ketip qalǵanyń netkeniń? Jaýgershilikte bala qorǵansyz bolsa, jalǵyzdyqta áıel qorǵansyz-daǵy. Qaıteıin taǵdyr, qarǵadym seni!.. ”

Jalyndym, jalbaryndym da; óshkenim janyp, ólgenim tirilgen joq. Sonsoń, ánsheıinde súrinip ketsem tilimniń ushyna oralar táńirini de aıamadym. İshimdi órtegen qaıǵy qyzylkózdenip, qorqynysh ataýlyny aıý bop qýyp, ózimdi de, Allany da aıaýsyz ıa, aıaýsyz tildedim. Biraq ólgen adamdy tiriltýge táńiriniń de, qudireti jetpeı me, kim bilsin, eshqandaı belgi bermedi ǵoı?.. Endi ne bolsań o bol, kóńilim myqtap qaldy; kerek bolsam ajal ózi kelip alar, áıtpese, ózim izdep bara almaspyn.

Áıtse de, ógizaıańmen jyldar jyljyp ótken saıyn, Aǵaıshanyń ózine de bilinbeı, júrekke túsken jara qaraqotyrlanyp, birte-birte jazyla bastaǵan-dy. Biraq ol júrek baıaǵy baqytqa qumar, bazarly júrek emes, basqa júrek bolyp jazyldy. Áıtkenmen, onyń da samarqaý kóńildi selt etkizer qýaty, qaıyrshynyń azyǵyndaı ólsheýli qyzyǵy men qýanyshy bar edi.

Aǵaısha qazir qasynda byldyrlap, shashbaýynan tartyp oınap otyrǵan Jókentaıǵa analyq meıirimi ıip, qyzyǵa da qýana qarap jatqan-dy. Byltyr qystan beri beliniń quıańy qozyp júrgen, ystyq peshtiń búıirine arqasyn “emizip” jata túsken saıyn shym-shymdap qyzdyryp, jaǵyp-aq barady...

Jym-jyrt úı ishinde birqalypty qoryldaǵan ún estilgen. Jókentaı basyn kóterip qarap edi, pesh túbinde qısaıyp jatqan Aǵaısha qalǵyp ketipti. Ol asyǵys-úsigis paltosy men etigin kıip, syrtqa umtyldy.

Kún edáýir kóterilip, dala jaıma-shýaqtanyp jylynyp qalǵan eken. Úı irgesindegi qardyń murty buzylyp, jylymdap erı bastapty. Buǵattardan tyrs-tyrs tamshy tamyp tur. Shıpyr shatyrdyń keneresine qatqan muz súmbilerdiń birazy synyp jerge túsken eken, bireýin alyp soryp kórip edi, tisin álemet syrqyratyp jiberdi.

Aqsha qardy kúrep salǵan jalǵyz aıaq jolmen dedektep júgirip úıine keldi. Sandyqtaǵy kıim-keshekterdi qaıtadan aqtarystyryp, qońyr shálini qolyna aldy. Túbit sháli taǵy da alaqanyna jup-jumsaq tıdi. Betine basyp, qushyrlana ıiskep kórdi. Apasynyń ıisi shyǵatyn sıaqty.

“Apama aparyp beremin” dep oılady ol. Sosyn óziniń osy oıyna ózi qýanyp ketti. Tezirek baryp apasyn qýantqysy keldi. “O-o, meniń Jókentaıym keldi, shálimdi ákeldi” deıdi ǵoı apasy. Ol shálini qoltyǵyna qysqan kúıi úıden apalaqtap asyǵys shyqty da, tańerteń ketken dáý traktordyń izine tústi.

Sálden soń ıen taýdyń ishindegi tórt úıdi artqa tastap, birte-birte kishireıip, eńiske qaraı quldyrap uzaı berdi.

Jalǵyz ózi jasqanbaı jolǵa shyqqan quıttaı jolaýshyǵa aldamshy jylýyn meıirlene tókken qysqy kún kúlimsireı qaraıdy. Aq kóılek kıgen aqshaǵı taýlar ózderiniń júre almaıtynyna ókinip, qyzyǵa da qyzǵana telmiredi-aı. Al saıdaǵy sarqyraǵan ózenniń qazirgi kóńil kúıi tipti tamasha. Ózderimen birge biraz jerge deıin saparlas bolatyn jolaýshy tabylǵanyna qýanyp, taý ózeniniń tastan-tasqa sekirgen tentek tolqyndary sylq-sylq kúle qol bulǵap, Jókentaıdan oza zymyraıdy. Jaǵadaǵy shoǵyr-shoǵyr butalar da erbıip, biz saǵan ere keteıikshi dep jalynatyndaı. Qanaty qara, baýyry aq bir qus sol butalardyń arasynan dalpyldap ushyp shyǵyp, tas laqtyrym jerge baryp qondy. Jókentaı jasqanyp qalt tura qalyp edi, biraq onyń ózi qorqyp ary qaraı ushyp ketti.

Az júrdi me, kóp júrdi me — belgisiz, bir kezde ol burylyp artyna qaraǵan. Kóz ushynda qalǵan úıler kip-kishkentaı, oıynshyq sekildenip kórinedi eken. Jókentaı tipti sol kishkentaı úılerge óziniń jáne ózinen de úlken adamdardyń qalaı syıyp ketkenine ań-tań boldy. Alyp taýly adyrdyń qoınaýynda juldyzqurttaı sozylyp jatqan sıyr qora she?! Ol tipti jermen-jeksen bolyp qalypty ǵoı! Bir dáý adam alaqanymen kósip alyp, judyryǵyn juma qoısa, bári de sol judyryqtyń ishinde úgitilip keterdeı. Jalpy, úlken adamdar qyzyq-aý osy! Ien taýdyń qoınaýyndaǵy mynaý tórt úıdi tastap, nege ketip qalmaıdy eken? Eger óıtse, tipti qyzyq bolar edi-aý. Bári birge bıik taýdyń qoınaý-qoınaýyn aralap, armansyz saıran salar edi ǵoı. Sol kezde raqat: taýǵa shyǵasyń ba, orman aralaısyń ba, tastyń túbine jatyp uıyqtaısyń ba, aǵashqa órmeleısiń be — óz erkiń. Biraq... sıyrlar she? Olar qorada qamalyp qala bere me? Jo-joq. Olarǵa da erkindik berý kerek. Júrsin aǵash-aǵashtyń arasyn arala-a-ap!

Shirkin, ıen taýdyń tutqynynan qutylyp, mine, osylaı, Jókentaı sıaqty júgirip shyqsa da, júre berse.

* * *

Kún talma tústen aýyp, besinge qulaǵanda Aǵaısha kózin ashty. Bireý oqystan búıirinen túrtip qalǵandaı selk ete túsip, shoshyp oıanǵan. Aınalmaq oınaǵandaı meń-zeń kúıde basyn kóterip, kún sáýlesi saýlaı quıylyp turǵan terezege syǵyraıa qarap biraz otyrdy. Sosyn tumandy janarymen úı ishin tintti. Kenet Jókentaıdyń joq ekeni esine túsip, ornynan apalaqtaı kóterilgen. Zyr júgirip tórt úıge de bas suǵyp shyqty. Sıyr fermanyń mańaıyn aınala qarap keldi. Aıqaı sap: “Jókentaı, aý, Jókentaılap” shaqyrdy da. Biraq Jókentaı ún qatpady, aýaǵa sińip ketkendeı ushty-kúıli joq. Aǵaıshanyń daýsynan sekem alǵan Ábiken shal da qaýpalaqtap syrtqa umtylǵan.

— Qaınaǵa-aý, qaınaǵa-aý... joq... jo-o-o-oq! — dedi Aǵaısha úreıi ushyp. Daýsy ashshy shyqty.

Qystyń qysqa kúni sýyq jymıyp, ekindige aýyp bara jatty. Ábiken shal aq shyt belbeýimen belin shart býynyp, atqa qondy.

* * *

Shaǵyrmaq kúnniń shýaǵy birte-birte bul ólkeniń atyrabynan jylystap, óz uıasyna qaraı qasha bastaǵan.

Jańa ǵana ystyqtap, tula boıy býsanyp kele jatqan Jókentaıdyń denesi endi tońazyp, ter qatyp, qaltyraı jóneldi. Qońyr shálini ıyǵyna jamylyp qymtana túsken. Biraq ol da azdan soń qamsaý bolýdan qaldy.

Sup-sýyq bedireıgen bıik taýdyń arǵy betine qaraı eńkeıip bara jatqan kúnge qaıta-qaıta jaýtańdap qarap: “Kúnnen tym alystap kettim-aý, — dep oılady Jókentaı jabyǵyp, — ol meni jylyta almaı tur ǵoı”.

Sonsoń kúbirleı jalbaryna:

— E-eı, Kún, beri qaraı jaqyndashy! — dedi.

Biraq ol estimedi me, beri qaraı jaqyndamaı qoıdy.

— E-eı, Kún, jaqyndashy beri qaraı! — dep aıqaılady Jókentaı.

Biraq Aǵaıshanyń yp-ystyq úıiniń býlanǵan terezesindeı bulyńǵyr kókjıekten sýyq jymıa qaraǵan Kún buǵan qaraı jaqyndamady da, jylytpady da.

Sup-sýyq kórpesin aıqara jamylǵan keń adyrǵa súńgip, kóz ushyndaǵy bop-boz álemge sińip ketken dáý traktordyń izine qarap turyp sharshap... sharshap turyp eńkildep jylaı bastady Jókentaı. Óıtkeni jol — uzaq, aýyl alys edi. Ol Kúnge jaqyndap, jylynyp alý úshin dáý traktor júrip ótken joldan shyǵyp, aq kórpesin qymtanyp dóńkıip jatqan jotanyń basyna qaraı órledi. Anaý bıikke shyǵamyn da, azdap jylynyp alyp, aýylǵa, apama baramyn dep oılady ol aqsha qarda ombylap kele jatyp.

“Ap-po-oý, men jaýradym”, — dedi sonsoń sýyq sorǵan erni dir-dir etip.

Ien taýdyń qoınaý-qoınaýynda jasyrynyp jatqan ymyrt qarańǵylyǵy óz mezgili týǵanyn sezip, sýmańdap jaryq dúnıeni tez-tez jaýlap ala bastady. Túý, kúnniń sýyta bastaǵany-aı...

* * *

Tylsym túnek, qupıa tynyshtyq uıyǵan taý ishin jańǵyryqtyra aryldaǵan alyp traktordyń úni estildi. Olar aýyldan mana birazda shyqqan Seıit pen Jókentaıdyń ákesi — Pernebaı edi. Kabınanyń ishi jyly da jaıly. Al syrtta súıekten óter sýyq saıran salady. Jókentaıdyń apasynyń shynynda da aıy-kúni jetip otyr eken, aýyldaǵy aýrýhanaǵa jetkizgen boıda ile-shala bosanyp, arystaı ul tapty. Qaýmalaǵan qurdastarynyń kóńilin qımaı shalqyta jýyp, Pernebaı men Seıittiń keshteý qaıtqan beti — osy.

— Sen baqyttysyń ǵoı, — dedi Seıit joldan kóz almaǵan kúıi.

Jyly kabınanyń ishinde búgingi kúnniń áýresinen qýana qutylyp, uıqyly-oıaý maýjyrap oı keship otyrǵan Pernebaı erine ún qatyp:

— A-a? — dedi.

— Sen baqyttysyń ǵoı!

— Y-y...

— Eki ulyń er jetip, úlken azamat bolady. Bireýi — qalada, bireýi — dalada turady...

Seıittiń sonan sońǵy sózin Pernebaı estigen joq, tonynyń jaǵasyna moınyn tyqqan kúıi óń men tústeı raqat kúıge shym-shym batyp otyra berdi. Traktordyń aldyńǵy eki fary túnniń juqalań perdesin ysyryp, tańerteńgilik túsken jalǵyz izden kóz jazdyrmaı keledi. Sútteı jaryq aıdyń aq kúmis sáýlesi aqsha qarǵa shaǵylysyp, aınala tóńirek bozamyq nurǵa shomylǵan. Aýyldan kele jatqan alyp traktor kenet lyq etip toqtady. Alǵa qaraı oqys eńkeıip qalyp es jıǵan ekeýi joldy kese-kóldeneńdeı turǵan salt atty kisini kórdi. Qaraker attyń omyraýyn aq kóbik qylyp sharq uryp júrgen Ábiken shal edi ol.

* * *

Sol túni tań syz berip atqansha alyp traktor taý ishin arly-berli kezip, aryldap tynym tappady. Aq kórpesin buıyǵa búrkenip, túngi uıqyǵa shomǵan taýly adyrdyń mazasy qashyp, qaısybir tustan qasqyr ulyp, shıbóri shýlady. Qarabarqyn aspandaǵy japyrlaǵan juldyzdar da qabaǵyn shytyp, áldenege renishti kórindi. Olar, bálkim, bir tusta omby qarǵa kómilip, qybyrsyz qalǵan Jókentaıdy kórip te turǵan shyǵar-aý. Biraq ún qatyp aıta almaıtyn, qol sozyp kórsete almaıtyn bolar. Átteń, tilsiz jaratylǵan juldyzdar-aı!

Tań jańa belgi berip, shyǵys jaqtan bozamyq sáýle tarala bastaǵan shaqta qar kómip tastaǵan oppaǵa jambastaı syrǵyp jantaıa túsken alyp traktor qansha aryldap, yshqynsa da, qaıtyp shyǵa almady. Qarager at ta osy mezgilde omyraýyn omby qarǵa tirep, odan ári júrýge shamasy joq, aýzynan aq kóbigi aqtaryla azar turdy shatqaıaqtap.

Sol kezde, ıa tap sol kezde uıtqyp boran bastaldy. Bul naǵyz aq tútek, aıaýdy bilmes albasty boran edi.

* * *

Úzeńgige tabanymdy shireı tirep, ıen taýdyń qoınaýynda qyldyra-a-ap qalyp bara jatqan tórt úıge at ústinen kóterile anyqtap bir qarap aldym. Kók shýlan tútini qısaıyp, erine shyǵyp jatqan úıdi kóńilimmen dittep, Aǵaıshanyń úıi sol bolar dep shamalaǵanmyn. Alaıda ilki sátten soń ol oıymnyń aǵat ekenin esime aldym. Óıtkeni jańa ǵana jolserik jigit: “Aǵaısha sol qysta dúnıeden qaıtty. Shashy qýdaı appaq, bet-aýzy ájim-ájim bolǵanyna qarap kári kempir eken desek, bar-joǵy qyryq tórtke kelipti ǵoı, jaryqtyq”, — degen-di. “Al Jókentaıdyń ákesi men apasy she? Olar qazir de osynda tura ma?” “Ia, osynda turady. Jókentaı joǵalatyn kúni dúnıege kelgen sábı bıyl qysta bir jasqa tolady”. “A-a... balanyń ózi she? Jókentaıdy aıtam?” “... Sol kúıi tabylmady ǵoı. Ony izdep barmaǵan taý, baspaǵan jer qalmady; ony izdep júrip ákesi on jylǵa, al anasy jıyrma jylǵa qartaıyp, shógip ketti”.

Qaıdasyń sen, Jókentaı? Bálkim, Kúnge jylynamyn dep júrip, Kún eline baıqamaı enip ketken bolarsyń? Bálkim...

Kún saıyn qas qaraıa taý ishin jańǵyryqtyryp: “Jókenta-aı, aý Jókenta-aı!” degen aıqaı estiledi eken. Bul onyń anasy ǵoı izdep júrgen. Ulyn jamanatqa qımaıdy baıǵus ana, ol iz-túzsiz joǵalyp ketti degenge senbeıdi. Qara qyjym paltosynyń óńirin túımeleýdi de umytyp, keshki sýyqqa tońyp turyp aıqaılaıdy. Ońǵan shúberekteı bop-boz júdeý júzinen, jýǵan qaraqattaı móp-móldir qara kózderinen qaıǵy taby ketpegen...

Qasymdaǵy jigitten qalyp qoımaıyn dep, taqymymdy qysa túsip, at saýyryn sıpaı qamshylap otyryp oıladym: “Múmkin, Jókentaı degenimiz ıen taýdyń ishinde otyrǵan tórt úıdiń ana-a-aý tómengi aýylǵa degen saǵynyshy shyǵar”.

Ishshaı, tońyp baram...

---