Qosh keldiń , Áz-Naýryz!
Taqyryby: Qosh keldiń, Áz - Naýryz!
(tanymdyq - taǵylymdyq kesh baǵdarlamasy)
(Tabıǵatta kóktemniń kelgenin bildiretin dybystar estiledi: Qustardyń daýysy, sýdyń sybdyrlap aqqany sıaqty dybystar)
Ortaǵa ata men nemeresi shyǵady
Nemere: Ata, búgin kún ózgeshe sıaqty. Kóktem dál qazir kelgen ǵoı deıtindeı. Qustar saırap, kún jarqyrap tur. Shynymen de ózgeshe.
Atasy: Iá, balam. Búgin ulystyń uly kúni. Kún men túnniń teńesetin mezgil. Iá, búgin, kún ózgeshe.
Keı adamdar naýryzdyń mán - mańyzyn jete túsine bermeıdi. Ásirese, jastar jaǵy. Onyń merekelik sıpatyn qyzyqtaıdy da, tanymdyq, tarıhı jaǵyna bas aýyrtyp jatpaıdy. Óıtkeni, ony keıde úlkenderdiń ózderi de bilmeıdi. Tipti dinı meıram dep te shatastyratyndar bar.
Júrgizýshi atanyń qasyna jaqyndaıdy.
Júrgizýshi: Ata, búgin eki aýyldyń jastary naýryz toıyn toılap jatyr. Sol toıǵa kelińiz, nemereńizge naýryz týraly jastardyń ózderi aıtyp beredi. Júrińiz. (Ata aýyl jastardyń qasyna kelip jaıylǵan dastarhan basyna jaıǵasady)
Júrgizýshi: Al, jastar, endi myna búldirshin jas balaǵa naýryz meıramy týraly aıtyp bereıik. Berdim sózdiń kezegin.
Ár aýyl jastary ózderi daıyndaǵan slaıdtaryn kórsetip, naýryz týraly málimet beredi.
1 – shi aýyl: Naýryz merekesin atap ótý dástúri boıynsha, patshalar óz taǵy men bıligin naýryzda bir kún kedeı - kepshikke beretin bolǵan. Ulystyń uly kúninde jumys istelmeıdi, is bastalmaıdy, eshkimdi eshkim renjitpeıdi, bireýge - bireý daýys kóterip, bolmasa jaman sóz aıtpaıdy. Sharap ishilmeıdi, qurban shalynbaıdy. Halqymyz naýryzda dalany Qyzyr ata aralaıdy dep úıiniń esigin ashyp otyrǵan. Jastar úlken kisilerden bata suraıdy, jigitter qyzdarǵa syı - sıapat jasaıdy. Renjisip qalǵan azamattar bir - birinen keshirim suraıdy. Dástúrli qazaq qoǵamynda Ulys kúni jyl basy sanalǵan.
Bul kúndi qarsy alarda halyq taza, jańa kıimderin kıgen. Aýyldyń er adamdary bir - birimen qos qoldasyp, tós qaǵystyryp, áıelder qushaqtasyp, bir - birine ıgi tilekter aıtqan. Birin - biri merekege arnap daıyndalǵan naýryz kóje ishýge shaqyrady. Oǵan qoıdyń basy men súr et salyp pisirilýi - qys taǵamymen (etpen) qoshtasýdy, quramyna aqtyń qosylýy - jaz taǵamymen (sút, aq) qaýyshýdy bildiredi. Ádette, osy kúni adamdar aram pıǵyl, pendeshilik ataýlydan tazaryp, ar - ojdany aldynda arylady. Aýyl aqsaqaldary aralaryna jik túsken baýyrlas el, rýlardy, aǵaıyn, dos - jarandardy bir dastarqannan dám tattyryp, tabystyrǵan, jalǵyz jarym jetimderdi úılendirip, jeke otaý etken. Kembaǵal, múgedekterdi jaqyn týystarynyń qaraýyna arnaıy mindettep tapsyrǵan. Jutqa ushyrap qınalǵandarǵa jylý jınap bergen. Altybaqan basynda án aıtylyp, kúı tartylady.
2 - shi aýyl: Júzdegen jyldar boıy qazaq halqymen birge jasasyp, ultymyzdyń salt - dástúri men ádet-ǵurpynyń ajyramas bóligine aınalǵan Naýryz merekesiniń orny árıne erekshe. Naýryz merekesi kúni - qasıetti kún. Danyshpan ata - babalarymyz bul kúndi tabıǵattyń aıryqsha belgilerin eskere otyryp belgilegen. Naýryz aıyn erekshe qasıeti bar aı retinde baǵalaǵan. Naýryz - Kún men tún teńeletin kún, tórt túlik mal tóldeıtin aı. Osy aıda tabıǵattaǵy barlyq tirshilik ıelerine jan bite bastaıdy. Qystyń sońy, kóktemniń basy jyl qustary kele bastaıdy.
Sol sebepten de bolar tabıǵattyń tylsymy men ǵalam ǵajaıyptaryn tereń uǵyna bilgen ata - babalarymyz bul kúndi Jyl basy dep eseptegen. Naýryzdy shyǵys halyqtary birliktiń, tatýlyqtyń, eńbektiń, izgiliktiń, baqyttyń merekesi retinde atap ótedi. Bul kúni shattanbaıtyn, qýanbaıtyn, meıirlenbeıtin adam bolmaǵan. Osy kúni jaqsy tilek tileý, quttyqtaý, keshirim jasaý, tabysý sıaqty adamgershilik qasıetter kórinis taýyp, keıingi urpaqtar sondaı jaqsy ónegeden úlgi alǵan. Naýryzdyń aıryqsha tálim - tárbıelik, úlgi - ónegelik, sán - saltanattyq, márt - jomarttyq, qadir - qasıettilik nyshan belgileri men tanym uǵymdarynyń úlgi túrleri óte kóp. Onyń barlyǵy ár adamdy joǵary sanalylyqqa, ádeptilikke, ónegege, baýyrmaldyqqa, kórgendilikke, izgilik pen bilimdilikke baýraıdy. Naýryzdy halqymyzdyń asyǵa kútetini osy sebepten bolsa kerek.
Júrgizýshi: Rahmet, sizderge. Kóp jastarymyz bile bilmeıtin málimetter aıttyńyzdar. Endi toıymyzdy bastaıyq.
Jastardyń arasynan bireý shyǵyp:
Al, halaıyq turmaıyq.
Ándeteıik shyrqaıyq.
Ortamyzdy ashaıyq.
Dýmandatyp bı bılep,
Án men kúıdi tógildirip,
İnjý - marjan shashaıyq.
Jınalǵan jurt tań qalsyn,
Ónerden kúmbez jasaıyq!
Eki aýyl jastary óz ónerlerin ortaǵa salady. Qalǵandary dastarhan basynda otyryp tamashalap, qolpashtap otyrady.
Júrgizýshi: Toıymyz óte kóńildi ótip jatyr. Naýryzda tek qana óleń aıtyp, bı bılep qana qoımaı, ulttyq oıyndar oınaǵan ǵoı. Endeshe, qazir «Arqan tartys» oıyny. Biraq, bul oıyn shartyn kishkene ózgertpekpin. Men qazir Naýryz merekesine baılanysty birneshe salt – dástúrlerdi ataımyn. Al sizder sonyń maǵynasyn túsindirip beresińder. Biraq oıyn «Arqan tartys» bolǵandyqtan, qaı aýyl jastary birinshi bolyp qamshyny kóterse, sol aýyl jastaryna upaı qosylady. Sońynda qaı aýyldyń durys jaýaby kóp bolsa, sol aýyl jeńgen bolyp sanalady. Daıynbyz ba? Endeshe kettik.
Júrgizýshi salt - dástúrlerdi ataıdy, al aýyl jastary ony túsindirýge tyrysady. («Uıqyashar», «Seltetkizer» t. b.)
Júrgizýshi: Jaraısyńdar. Óte tamasha oıyn boldy. Kishkene sergip qaldyq. Endi búgin toıymyzdyń qonaqtarynyń biri tórde otyrǵan atamyzdyń da bir áńgimesin tyńdaıyq.
Ata: Naýryzdyń 22 kúni Naýryz meıramy ekenin qazaq balasynyń kóbi biledi. Naýryz týraly kópten beri, jyl saıyn gazetterde jazylyp keledi. Bul meıram búkil ultqa ortaq. Teginde Naýryz ult meıramy bolǵandaǵynyń ústine onyń tarıhı mańyzynyń tereńdigi bar. Yzǵarly qystyń ketip, jan ıesi ómir qýatyn týǵyzǵan jyl, jazdyń keletindigine barlyq jaratylyspen qatar qazaq eli de qýanatyn. «Qys boıy ólimniń esigin kúzetip, úńgirde jatqan kári quıryq, mertik - shortyqtar da qybyrlap dúnıede bar ekendikterin bilgize bastaıtyn, aýrýlar saýyǵamyn dep, attar toıynamyn dep, jalańashtar kıimsiz de kún kóremin» degendeı jurttyń bárine úmit, árkim dep jyly shyraı sezine bastap, «bárimiz de tabıǵattyń bergenine ortaqpyz» degendeı saǵynyshty kórshileri, jalyndy qushaqtasýlarymen jańa jyldy qarsy alatyn. Bul kúni týǵan tóldi eshkimge syılamaǵan, al Naýryz kúni dúnıege kelgen jas sábılerge Naýryzbaı, Naýryzbek, Naýryzgúl dep at qoıǵan. Myna meniń nemerem dál naýryz kúni dúnıege kelgendikten ózim Naýryzbaı dep at qoıdym.
Júrgizýshi: Naýryzbaı, aıtshy, óz atyń saǵan unaı ma?
Naýryzbaı: Iá, unaıdy. Sebebi, bul kúni tek qana meniń týǵan kúnim emes, búkil qazaq halqy úshin uly kún. Naýryz aıy týylǵandyqtan bolar, meniń kóńilim únemi kóterińki bolady.
Júrgizýshi: Endeshe, Naýryzbaıdy jáne osy jerde otyrǵan jastardyń arasynda Naýryz aıynda týylǵan dar bolsa ortaǵa shaqyryp quttyqtap, olarǵa arnap barlyǵymyz bir tamasha án - syıymyzdy arnaıyq. (Án oryndalady)
Júrgizýshi: Naýryz merekesi naýryz kójesiz bolmaıdy ǵoı. Kójege jeti túrli taǵam salatynyn barlyǵymyz da bilemiz. Endeshe ortaǵa bir jasty shaqyramyn. Oǵan jeti suraq qoıamyn. Eger de jeteýine de súrinbeı jaýap berse, onda búgingi toıymyzdyń naýryz kójesi de daıyn bolady. Al, kim myqty? Shyǵaıyq ortaǵa.
Ortaǵa jastardyń bireýi shyǵady, oǵan naýryz merekesine baılanysty jeti suraq qoıylady.
Júrgizýshi: Mine, naǵyz azamat! Endeshe búgingi naýryz toıymyzdyń naýryz kójesin alyp kelińder. Barlyq toıshy qaýym naýryz kójeden dám tatsyn. ( Áýen oınaıdy, naýryz kóje taratylyp beriledi)
Ortaǵa qyzdar shyǵyp «Naýryz» ánin oryndaıdy
Júrgizýshi: Búgingi naýryz toıymyz da aıaqtalýǵa jaqyn. Án aıtyp, bı bılep kóńil kótergen aýyl jastaryna rahmetimizdi aıtamyz. Endi kezekti bataǵa bereıik. Ata, sizden bata suraımyz
Ata:
Naýryz qutty bolsyn! Osy meıram ár shańyraqqa baqyt, tabys, qýanysh ákelsin.
Ulys baqty bolsyn!
Ár kúnderiń jaqsy bolsyn!
Aq mol bolsyn!
Bále jala jerge ensin!
Ulys baqty bolsyn!
Tórt túlik aqty bolsyn!
Aq mol bolsyn!
Qaıda barsań jol bolsyn!
(tanymdyq - taǵylymdyq kesh baǵdarlamasy)
(Tabıǵatta kóktemniń kelgenin bildiretin dybystar estiledi: Qustardyń daýysy, sýdyń sybdyrlap aqqany sıaqty dybystar)
Ortaǵa ata men nemeresi shyǵady
Nemere: Ata, búgin kún ózgeshe sıaqty. Kóktem dál qazir kelgen ǵoı deıtindeı. Qustar saırap, kún jarqyrap tur. Shynymen de ózgeshe.
Atasy: Iá, balam. Búgin ulystyń uly kúni. Kún men túnniń teńesetin mezgil. Iá, búgin, kún ózgeshe.
Keı adamdar naýryzdyń mán - mańyzyn jete túsine bermeıdi. Ásirese, jastar jaǵy. Onyń merekelik sıpatyn qyzyqtaıdy da, tanymdyq, tarıhı jaǵyna bas aýyrtyp jatpaıdy. Óıtkeni, ony keıde úlkenderdiń ózderi de bilmeıdi. Tipti dinı meıram dep te shatastyratyndar bar.
Júrgizýshi atanyń qasyna jaqyndaıdy.
Júrgizýshi: Ata, búgin eki aýyldyń jastary naýryz toıyn toılap jatyr. Sol toıǵa kelińiz, nemereńizge naýryz týraly jastardyń ózderi aıtyp beredi. Júrińiz. (Ata aýyl jastardyń qasyna kelip jaıylǵan dastarhan basyna jaıǵasady)
Júrgizýshi: Al, jastar, endi myna búldirshin jas balaǵa naýryz meıramy týraly aıtyp bereıik. Berdim sózdiń kezegin.
Ár aýyl jastary ózderi daıyndaǵan slaıdtaryn kórsetip, naýryz týraly málimet beredi.
1 – shi aýyl: Naýryz merekesin atap ótý dástúri boıynsha, patshalar óz taǵy men bıligin naýryzda bir kún kedeı - kepshikke beretin bolǵan. Ulystyń uly kúninde jumys istelmeıdi, is bastalmaıdy, eshkimdi eshkim renjitpeıdi, bireýge - bireý daýys kóterip, bolmasa jaman sóz aıtpaıdy. Sharap ishilmeıdi, qurban shalynbaıdy. Halqymyz naýryzda dalany Qyzyr ata aralaıdy dep úıiniń esigin ashyp otyrǵan. Jastar úlken kisilerden bata suraıdy, jigitter qyzdarǵa syı - sıapat jasaıdy. Renjisip qalǵan azamattar bir - birinen keshirim suraıdy. Dástúrli qazaq qoǵamynda Ulys kúni jyl basy sanalǵan.
Bul kúndi qarsy alarda halyq taza, jańa kıimderin kıgen. Aýyldyń er adamdary bir - birimen qos qoldasyp, tós qaǵystyryp, áıelder qushaqtasyp, bir - birine ıgi tilekter aıtqan. Birin - biri merekege arnap daıyndalǵan naýryz kóje ishýge shaqyrady. Oǵan qoıdyń basy men súr et salyp pisirilýi - qys taǵamymen (etpen) qoshtasýdy, quramyna aqtyń qosylýy - jaz taǵamymen (sút, aq) qaýyshýdy bildiredi. Ádette, osy kúni adamdar aram pıǵyl, pendeshilik ataýlydan tazaryp, ar - ojdany aldynda arylady. Aýyl aqsaqaldary aralaryna jik túsken baýyrlas el, rýlardy, aǵaıyn, dos - jarandardy bir dastarqannan dám tattyryp, tabystyrǵan, jalǵyz jarym jetimderdi úılendirip, jeke otaý etken. Kembaǵal, múgedekterdi jaqyn týystarynyń qaraýyna arnaıy mindettep tapsyrǵan. Jutqa ushyrap qınalǵandarǵa jylý jınap bergen. Altybaqan basynda án aıtylyp, kúı tartylady.
2 - shi aýyl: Júzdegen jyldar boıy qazaq halqymen birge jasasyp, ultymyzdyń salt - dástúri men ádet-ǵurpynyń ajyramas bóligine aınalǵan Naýryz merekesiniń orny árıne erekshe. Naýryz merekesi kúni - qasıetti kún. Danyshpan ata - babalarymyz bul kúndi tabıǵattyń aıryqsha belgilerin eskere otyryp belgilegen. Naýryz aıyn erekshe qasıeti bar aı retinde baǵalaǵan. Naýryz - Kún men tún teńeletin kún, tórt túlik mal tóldeıtin aı. Osy aıda tabıǵattaǵy barlyq tirshilik ıelerine jan bite bastaıdy. Qystyń sońy, kóktemniń basy jyl qustary kele bastaıdy.
Sol sebepten de bolar tabıǵattyń tylsymy men ǵalam ǵajaıyptaryn tereń uǵyna bilgen ata - babalarymyz bul kúndi Jyl basy dep eseptegen. Naýryzdy shyǵys halyqtary birliktiń, tatýlyqtyń, eńbektiń, izgiliktiń, baqyttyń merekesi retinde atap ótedi. Bul kúni shattanbaıtyn, qýanbaıtyn, meıirlenbeıtin adam bolmaǵan. Osy kúni jaqsy tilek tileý, quttyqtaý, keshirim jasaý, tabysý sıaqty adamgershilik qasıetter kórinis taýyp, keıingi urpaqtar sondaı jaqsy ónegeden úlgi alǵan. Naýryzdyń aıryqsha tálim - tárbıelik, úlgi - ónegelik, sán - saltanattyq, márt - jomarttyq, qadir - qasıettilik nyshan belgileri men tanym uǵymdarynyń úlgi túrleri óte kóp. Onyń barlyǵy ár adamdy joǵary sanalylyqqa, ádeptilikke, ónegege, baýyrmaldyqqa, kórgendilikke, izgilik pen bilimdilikke baýraıdy. Naýryzdy halqymyzdyń asyǵa kútetini osy sebepten bolsa kerek.
Júrgizýshi: Rahmet, sizderge. Kóp jastarymyz bile bilmeıtin málimetter aıttyńyzdar. Endi toıymyzdy bastaıyq.
Jastardyń arasynan bireý shyǵyp:
Al, halaıyq turmaıyq.
Ándeteıik shyrqaıyq.
Ortamyzdy ashaıyq.
Dýmandatyp bı bılep,
Án men kúıdi tógildirip,
İnjý - marjan shashaıyq.
Jınalǵan jurt tań qalsyn,
Ónerden kúmbez jasaıyq!
Eki aýyl jastary óz ónerlerin ortaǵa salady. Qalǵandary dastarhan basynda otyryp tamashalap, qolpashtap otyrady.
Júrgizýshi: Toıymyz óte kóńildi ótip jatyr. Naýryzda tek qana óleń aıtyp, bı bılep qana qoımaı, ulttyq oıyndar oınaǵan ǵoı. Endeshe, qazir «Arqan tartys» oıyny. Biraq, bul oıyn shartyn kishkene ózgertpekpin. Men qazir Naýryz merekesine baılanysty birneshe salt – dástúrlerdi ataımyn. Al sizder sonyń maǵynasyn túsindirip beresińder. Biraq oıyn «Arqan tartys» bolǵandyqtan, qaı aýyl jastary birinshi bolyp qamshyny kóterse, sol aýyl jastaryna upaı qosylady. Sońynda qaı aýyldyń durys jaýaby kóp bolsa, sol aýyl jeńgen bolyp sanalady. Daıynbyz ba? Endeshe kettik.
Júrgizýshi salt - dástúrlerdi ataıdy, al aýyl jastary ony túsindirýge tyrysady. («Uıqyashar», «Seltetkizer» t. b.)
Júrgizýshi: Jaraısyńdar. Óte tamasha oıyn boldy. Kishkene sergip qaldyq. Endi búgin toıymyzdyń qonaqtarynyń biri tórde otyrǵan atamyzdyń da bir áńgimesin tyńdaıyq.
Ata: Naýryzdyń 22 kúni Naýryz meıramy ekenin qazaq balasynyń kóbi biledi. Naýryz týraly kópten beri, jyl saıyn gazetterde jazylyp keledi. Bul meıram búkil ultqa ortaq. Teginde Naýryz ult meıramy bolǵandaǵynyń ústine onyń tarıhı mańyzynyń tereńdigi bar. Yzǵarly qystyń ketip, jan ıesi ómir qýatyn týǵyzǵan jyl, jazdyń keletindigine barlyq jaratylyspen qatar qazaq eli de qýanatyn. «Qys boıy ólimniń esigin kúzetip, úńgirde jatqan kári quıryq, mertik - shortyqtar da qybyrlap dúnıede bar ekendikterin bilgize bastaıtyn, aýrýlar saýyǵamyn dep, attar toıynamyn dep, jalańashtar kıimsiz de kún kóremin» degendeı jurttyń bárine úmit, árkim dep jyly shyraı sezine bastap, «bárimiz de tabıǵattyń bergenine ortaqpyz» degendeı saǵynyshty kórshileri, jalyndy qushaqtasýlarymen jańa jyldy qarsy alatyn. Bul kúni týǵan tóldi eshkimge syılamaǵan, al Naýryz kúni dúnıege kelgen jas sábılerge Naýryzbaı, Naýryzbek, Naýryzgúl dep at qoıǵan. Myna meniń nemerem dál naýryz kúni dúnıege kelgendikten ózim Naýryzbaı dep at qoıdym.
Júrgizýshi: Naýryzbaı, aıtshy, óz atyń saǵan unaı ma?
Naýryzbaı: Iá, unaıdy. Sebebi, bul kúni tek qana meniń týǵan kúnim emes, búkil qazaq halqy úshin uly kún. Naýryz aıy týylǵandyqtan bolar, meniń kóńilim únemi kóterińki bolady.
Júrgizýshi: Endeshe, Naýryzbaıdy jáne osy jerde otyrǵan jastardyń arasynda Naýryz aıynda týylǵan dar bolsa ortaǵa shaqyryp quttyqtap, olarǵa arnap barlyǵymyz bir tamasha án - syıymyzdy arnaıyq. (Án oryndalady)
Júrgizýshi: Naýryz merekesi naýryz kójesiz bolmaıdy ǵoı. Kójege jeti túrli taǵam salatynyn barlyǵymyz da bilemiz. Endeshe ortaǵa bir jasty shaqyramyn. Oǵan jeti suraq qoıamyn. Eger de jeteýine de súrinbeı jaýap berse, onda búgingi toıymyzdyń naýryz kójesi de daıyn bolady. Al, kim myqty? Shyǵaıyq ortaǵa.
Ortaǵa jastardyń bireýi shyǵady, oǵan naýryz merekesine baılanysty jeti suraq qoıylady.
Júrgizýshi: Mine, naǵyz azamat! Endeshe búgingi naýryz toıymyzdyń naýryz kójesin alyp kelińder. Barlyq toıshy qaýym naýryz kójeden dám tatsyn. ( Áýen oınaıdy, naýryz kóje taratylyp beriledi)
Ortaǵa qyzdar shyǵyp «Naýryz» ánin oryndaıdy
Júrgizýshi: Búgingi naýryz toıymyz da aıaqtalýǵa jaqyn. Án aıtyp, bı bılep kóńil kótergen aýyl jastaryna rahmetimizdi aıtamyz. Endi kezekti bataǵa bereıik. Ata, sizden bata suraımyz
Ata:
Naýryz qutty bolsyn! Osy meıram ár shańyraqqa baqyt, tabys, qýanysh ákelsin.
Ulys baqty bolsyn!
Ár kúnderiń jaqsy bolsyn!
Aq mol bolsyn!
Bále jala jerge ensin!
Ulys baqty bolsyn!
Tórt túlik aqty bolsyn!
Aq mol bolsyn!
Qaıda barsań jol bolsyn!
You Might Also Like
