InfoHub Logo

Ertede bir shal men kempir bolypty. Ózderi kedeı eken. Kún kórerlik bar maly – bes qoı men bes eshki eken. Olardyń sútin iship, qurt, maıyn jáne jyl saıynǵy ósimdi tólin soıyp jeıdi. Terisin, jún-jurqasyn ústerine kıim qyp kıedi. Bes qoı men bes eshki ne kóbeımeıdi, ne azaımaıdy.

         Bes qoı men bes eshki óriske ózderi jaıylyp, bulaqqa ózderi baryp, sý iship qaıtady. Olar ne ıt-qusqa, ne ury-qaryǵa jem bolǵan emes. Shal men kempir olardy keshke óristen qaıtqanda túgendep, qoraǵa kirgizip alady da ertemen túgendep, shyǵaryp salady. Bes qoı men bes eshkini aman-esen saqtap, baǵyp-qaǵyp ósiretin baqtashy da, kúzetshi de qoshqar men teke edi.

         Qoshqar men teke shal men kempirdiń janyndaı eń jaqsy kóretin maly edi. Mal emes-aý, ózderiniń týǵan balasy sıaqty edi. Qoshqar men tekeniń estiligine shal men kempir de senetin. Qoshqar men teke qoı men eshkini óristen ertip mezgilinen erte qaıtatyn bolsa, kún raıy buzylyp jaýyn-shashyn, boran bolaryn sezip, aldyn ala saqtyq jasaıtyn-dy.

         Qoshqar men tekeniń bastaýymen eshki men qoılar shý kóterip mańyrap, úrkip-úrpıisetin bolsa, jaqyn jerde bulardyń izin ańdyp qasqyr ne ury júrgenin sezetin de aldyn ala saqtyq jasaıtyn-dy.

         Qoshqar men teke ekeýi jandaı dos edi, birine-biri qamqor, aqylshy serik bolatyn. Sonymen birge olardyń birinde joq minez, qasıet ekinshisinde bar edi. Qoshqar ańqaý, ańǵal minezdi, qorqaqtaý edi. Biraq qaıratqa myqty, tekege senetin. Al teke aılaly, aqyldy, kóp jaıdy kúni buryn boljap bilgish, kóregen edi. Osyndaı qasıetterin jaqsy biletin shal men kempir qoshqar men tekeni az ǵana malymnyń qut-ıesi, kún kórerlik aýqatymnyń taıanyshy dep bilýshi edi.

         Kúnderde bir kúni shal qatty aýyryp, tósek tartyp jatyp qaldy. Kempir shalynyń aýzyna sý tamyzyp, kúni-túni qasynan shyqpaıdy. Qoshqar men teke bul jaıdy ábden túsinip, shal men kempirdi joqtatqan joq, ózderi qoradan shyǵyp jaıylyp, ózderi qaıtyp kelip júredi. Úı qasynan alystap ketpeı, saqtanyp jaıylatyn bolady.

         Shal naýqasynan jazylmaıdy, hali kúnnen kúnge aýyrlaı beredi. Kempir kóz jasyn kóldete tógip, jylaýdan basqa túk bitirmeıdi. Shal osyndaı ál ústinde jatqan kezde, el aralaǵan qara baqsy keledi. Qobyzyn oınap, tamyryn ustap, shaldy qaraıdy da emin aıtady:

         — Eń jaqsy kóretin, qasıet tutatyn bir malyńdy soıyp, qan-jynymen ushyqtap, emdeý kerek...

         Myna sózden shal men kempir shoshyp ketedi, eń jaqsy kóretin maly qoshqar men tekeni qalaı ólimge qımaq!

         —Qasıet tutatyn qoshqar men tekeni bul qurbandyqqa qımaımyz, basqa bir qoımen emdeńiz, – deıdi shal men kempir qara baqsyǵa jalynyp-jalbarynyp. Baqsy aıtqanynan qarysyp qaıtpaıdy:

         — Naǵyz janyńa batatyn, qımasyńdy qurbandyqqa shalyp emdegen em qonady. Basqa malmen men emdemeımin, – deıdi.

         Shal men kempirdiń amal-aılasy qurıdy. Ekeýi birdeı egilip jylaıdy. Qoshqar men tekeniń birin soıyp, emdemese, shal jazylmaıtyn sıaqty kórinedi.

         Al soıatyn bolsa, bar kún kórip, qorek qylyp otyrǵan az ǵana maly birge qurıtyndaı kórinedi.

         Bárinen de jan tátti, adam ómiri ardaqty ǵoı. Shal men kempir ári jylap, beri jylap, basqa qylar aqyl-aılasy taýsylyp, aqyry qoshqar men tekeniń birin soımaqshy bolady.

         Teke bul jaıdyń bárin sezip biledi. Tún ishinde qoshqardy oıatyp alyp, oǵan sumdyq habardy estirtedi. Ári jylap, ári yza bolǵan ekeýi ýáde baılasady da tún ishinde eshkimge sezdirmeı, týyp-ósken mekenin tastap, júrip ketedi. Oılasqandary shal men kempirdi emdeıtin dári shóp izdep tappaq.

         Qoshqar men tekeni izdep, artynan qýǵan eshkim bolǵan joq. Kim qýady? Shal aýrý, kempir óz betimen mal izdeı almaıdy. Sonymen qoshqar men teke sol ketkennen kete barady. Elsiz dalany, saı-salany, taýly ormandy, ózen-bulaq boılaryn aralap, mekendep otyn ottap, sýyn iship birneshe kún jol júredi. Aıaq attaǵan saıyn qaýip-qater kezdesedi bularǵa. Birde qasqyr sıaqty jyrtqysh ańdardyń kezip-jortqan izderine dýshar bolady, keıde tún ishinde aınalada ulyǵan qasqyrdyń únin, ańyrǵan aıýdyń, qorsyldaǵan qabannyń daýystaryn estip, jany alqymyna tyǵylǵandaı úreılenedi. Bárinen de jasyrynyp júre beredi.

         Qaıda bararyn, qaıda mekendep ómir súrerin qoshqar men teke áli anyqtaǵan joq. Elsiz dala, taý, orman arasynda júrse de dári shóptiń qaıda ekenin de bilmeıdi.

         Jyrtqysh ańdarǵa kezdesse, bas salyp talap jep qoıary aqıqat. Al el qarasyna jaqyndap, adamnyń kózine tússe, bas salyp, soıyp jep qoıýy múmkin. Biraq elsiz, adamsyz jerde tirshilik etip, ómir súrý taǵy múmkin emestigin ekeýi de jaqsy túsinedi. Qutylatyn jalǵyz jol – shaldy jazatyn dári shóp tabý. Ol tabylsa, qoryqpaı úıge qaıtyp barmaq.

         Osylaısha olar jazyq dalada kele jatqanda, teke jel jaqtan kóterilgen bultqa qarap turady da:

         — Búgin surapyl jaýyn bolady eken, kel, qosheke, kúrke jasap alaıyq, – deıdi. Qoshqar:

         — Óziń syıatyn shaǵyn kúrke jasa, meniń júnim qalyń, etim  maıly, jaýyn astynda jatsam da túk etpeımin ǵoı, – deıdi.

         Teke «Mahm! Mahm!» dep júrip, julyp, shóp jınaıdy, bir shoq tobylǵynyń túbine shópti úıip, ózi syıatyn etip jyly kúrke jasap shyǵady. Keshke qaraı kún raıy buzylady, kilegeı qara bulttar aspandy túgel jaýyp, sapyrylyp aǵylyp, satyr-kútir, jarq-jurq etip najaǵaı oınaıdy. Shelektep quıǵandaı nóser jaýyn údep jaýa beredi.

         Asty-ústi, jan-jaǵy shóppen jabylyp qymtalǵan jyly kúrkeniń ishinde teke mynadaı surapyl jaýynǵa urynbastan, ústi-basy qurǵaq jaıbaraqat tynyǵyp jatady. Al tóńkergen qazandaı semiz quıryǵyn jel urǵan jaýynnyń betine tosyp, kúrkeniń qasyna yqtaı qoshqar jatady. Biraq qoshqar kópke shydaı almaıdy, asty-ústinen birdeı sorǵalaǵan muzdaı sýyq sý, azynap, uıtqı soqqan sýyq jel qoshqardyń qalyń jabaǵy japqan semiz terisinen ótip, etine, etinen ótip súıegine jetedi. Qoshqar dirildep, qalshyldap tońa bastaıdy.

         Aqyry shydamy taýsylyp:

         — Táke, a, táke! Men jaýradym, mende bir bilmestik boldy. Meni jylytpasań, halim nasharlap barady, – dep jalynady qoshqar.

         Teke:

         — Endigári ondaı aqylsyzdyq isteme, – dep, tar bolsa da kúrkesine qoshqardy kirgizip alady.

         Erteńinde jaýyn basylady. Kún ashylady. Qoshqar men teke jolǵa shyǵyp, júrip kele jatady. Túske taman aspanda ydyrap bitpegen bulttardyń qozǵalysyna qadala qarap turyp teke:

         — Búgin qar jaýyp, boran bolýy yqtımal. Kúrke jasap alaıyq, qosheke, – deıdi. Buǵan qoshqar abyrjı qoımaıdy.

         — Qar qalyń júnnen ótip ketetin jańbyrdyń sýyq sýy emes qoı. Quıryǵymdy jelge tósep jata berem. Qylshyǵyń seldir, teriń juqa saǵan kúrke jasap alý ábden durys, – deıdi qoshqar.

         Teke joldasyna qaıyryp til qatpaıdy. «Mahm! Mahm!» dep júrip, shóp jınaıdy. Bir shoq aq shıdiń yǵyna qalqalaı shópti úıip-úıip, ózi syıatyndaı etip, jyly kúrke jasap shyǵady.

         Keshke qaraı kún raıy buzylady. Býryl ala bulttar aspanda jóńkile aǵylyp, japalaqtap qar jaýa bastaıdy. Quıyndatqan sýyq jel soǵyp, aspan men jer betin uıtqyǵan aq tútek boran jaýyp ketedi. Mynadaı surapyl boranda teke jyly kúrkeniń ishinde jaılanyp, tynyǵyp jatatyn bolsa, tóńkergen qazandaı semiz quıryǵyn boranǵa tosyp, kúrkeniń qasynda jatqan qoshqardyń hali múshkil edi. Uıtqyǵan boran, azynaǵan sýyń aıaz qoshqardy tıtyǵyna jete jaýratady. Qoshqar aqyry shydamy taýsylyp:

         — Táke! Aý, táke! Meniń halim bitýge aınaldy, kúrkeńe kirgizbeseń, endi quryp ketetin túrim bar. Endigári aıtqanyńdy eki etpeımin, – dep jalynady.

         Teke:

         — Endigári ondaı aqylsyzdyq isteme, – dep, tar bolsa da jaýraǵan dosyn kúrkege kirgizip alady.

         Erteńine boran basylady, kún ashylyp, jylynady. Qoshqar men teke jolǵa shyǵyp, júrip kele jatady. Kele jatyp, teke jer sholyp otyrady. Qus oınaǵan, qasqyr, qoıan júrgen jymdardy, aıý, qaban jortqan soqpaqtardy qadaǵalaı barlap, bilip, saqtyq jasap otyrady. Kún keshkirip, ymyrt jabylar kezde, teke kenet toqtaı qalady.

         — Qosheke! Qasqyr apanynyń ústinen shyǵyppyz, jan-jaǵyna tarap ketken izder saırap jatyr ǵoı, mine!–deıdi.

         — Oıbaı! Táke! Endi birjola qurydyq qoı, – dep, qoshqar qorqyp, dirildeı bastaıdy. Biraq teke saspaıdy, abyrjymaıdy, qoryqpaıdy.

         — Budan qashyp qutyla almaımyz, izimizdi sezedi de, qaıda ketsek te qýyp jetip qurtady. Qutylatyn jalǵyz amal — sol qasqyr apanynyń ózine tyǵylý, – deıdi. Budan tipti jany shoshynǵan qoshqar:

         — Ne deıdi mynaý? Ne deıdi?! – deı beredi qalshyldap. Alaıda, teke dosynyń aqylyna endi qarsy bolýǵa shamasy da qalmaıdy. Tekeniń artynan ere beredi.

         Teke bastap júrip otyryp, kóp uzamaı qasqyr apanyna keledi. Keń apannyń bir jaǵy qýalap qazylǵan úńgir in eken. Ekeýi de ishine kirip, dál kire beris tar aýyzda teke ózi turady da bir jaq búıirin ala qaltarysqa qoshqardy qoıyp:

         — Men soq degende, áıteýir, qasqyrdy aıamaı, múıizdep soǵa ber. Qoryqpa, – dep aqylyn aıtady. Qasqyrdyń túngi joryqtan qaıtýyn uzaq kútedi.

         Tańǵa jaqyn esh nárseden habarsyz, túngi joryqtan qaljyraǵan qasqyr jalqaý basyp kelip, apanǵa sekirip túsedi de inge kire beredi. Teke naızadaı shanshylǵan eki tik múıizin qasqyrdyń qyl tamaǵyna oraı qylǵyndyryp, inniń tóbesine tirep tura qalyp:

         — Toqtym, toqtym, soq! – dep aıǵaı salady. Qoshqar bógelgen joq. Doǵadaı ıilgen zor, tastaı aýyr múıizin qadaı, pármenimenen qasqyrdy búıirlep qoıyp-qoıyp jiberedi. Bir jaq qabyrǵasy men aldyńǵy aıaǵynyń bir  jilinshigi jazym bolǵan qasqyr qyńsylap, ókirip bir qulap túsedi de jan berý ońaı ma, burylyp alyp shoınańdaı keıin qasha jóneledi. Artynan qoshqar men teke nedáýir jerge qýyp tastaıdy. Qýyp bara jatyp:

         — Toqtym, toqtym, soq! – dep qoıady teke. Osy daýysty estigen qasqyr odan saıyn úreılenip zyta beredi.

         Tań atyp, kún shyǵady. Qoshqar men teke otyn ottap, sýyn iship júrip kele jatady. Jolshybaı dári shópti izdeıdi. Sáske mezgilinde teke jer iz, jymdardy sholyp kele jatyp:

         — Apyr-aı, bizdi on eki qasqyr izdep kele jatyr eken, endi tezirek júrip, anaý kóringen báıterekke jetip alaıyq, – dedi.

         Qoshqar men teke tereń jaıqyn darıanyń jaǵasynda bıik jarǵa bitken báıterekke jaqyndap kelgende, alystan shańdatyp, shapqylap kele jatqan bir top qasqyr kórinedi. Báıterekke jetisimen teke butaǵyna op-ońaı órmelep shyǵyp alady. Al qoshqar aýyr denesin, maıly quıryǵyn kóterip, báıterekke shyǵa almaıdy. Teke jerge qaıta túsedi de qoshqardy quıryǵynan súıemeldep, kómektesip, báıterektiń eń tómengi butaǵyna shyǵarady. Ózi odan joǵary bir butaqqa órmelep shyǵyp, kelip jetken on eki qasqyrǵa qarap otyrady. On eki qasqyrdyń bireýi túndegi bir aıaǵy mertikken aqsaq qasqyr eken. Bári de báıterekke shyǵyp otyrǵan qoshqar men tekeni kórip, tilderin salaqtatyp, silekeıin shubyrtyp, qýanysyp iske kirisedi.

         Áýeli báıterekti qulatpaq bolyp, jan-jaǵynan tyrnap, qaza bastaıdy. Biraq jýan báıterektiń jer astyn alystap qýalaǵan tamyrlary da jýan, berik edi. Topyraǵyn qazyp jýan tamyrǵa jetkende, qasqyrlar basyn shaıqap turyp qalady.

         Báıterekke sekirip, órmelep shyqpaq bolyp edi, odan esh nárse ónbedi. Jyǵylyp túse beredi. Aqyry birin-biri satylap kóterilip, báıterek butaǵyndaǵy qoshqar men tekeni almaq bolady. Eń astyńǵy saty bolyp, aqsaq qasqyr turady, onan keıin basqalary biriniń ústine biri satylap shyǵyp, on ekinshi qasqyr tómengi butaqta otyrǵan qoshqarǵa jetip, maıly quıryǵyna ars etip aýyz sala bastaǵanda, barlyq amaly quryǵan teke tek qana:

         — Toqtym, toqtym, soq! – degendi ǵana aıtyp salady. Osyny estigende, baıaǵy aqsaq qasqyr taǵy da qabyrǵama tepkileıdi eken dep, záresi ushyp, saty bolyp turǵan ornynan qasha jóneledi. Basqa on bir qasqyr bıik jardan aýnap, darıaǵa topyldap qulap túsip, maltyp shyǵa almaı, tereń sýǵa bir batyp, bir shyǵyp kete barady. Báıterekke órmelegen qasqyrlardan qorqyp, esi aýyp talyp qalǵan qoshqar siresken jabaǵy júnnen báıterek butaǵyna ilinip, aman qalady. Aqsaq qasqyr artyna jaltaq-jaltaq qaraı, zytyp otyrady.

         Qoshqar men teke otyn ottap, sýyn iship, taǵy da jol júrip kele jatady. Olar taýly-tasty, qalyń toǵaıdyń ishine kelip kiredi. Kún keshkiredi, qas qaraıyp, ymyrt jabylady. Jazyqtan góri toǵaı arasynyń qorqynyshy kóbirek. Jan-jaǵyna alaqtap, qorqyp kele jatqanda, ár shoqsha qaraǵaı shoqıyp otyrǵan aıýǵa uqsaıdy. Sytyr etken aǵash butaqtarynyń sybdyry ańdyp, bas salǵaly turǵan ash qasqyrdy elestetedi. Osylaı qorqyp kele jatqanda, teke kenet jýan qaraǵaıdyń túbine toqtaı qalady.

         — Qosheke, myna ańshy terisin sypyryp áketken qasqyrdyń basy men súıekterin kórdiń be? – deıdi. Qoshqar ólgen qasqyrdyń denesinen shoshyp, dosyna esh nárse aıta almady.

         Teke:

         — Munyń bir keregi bolady, – dep, qasqyrdyń basyn qoshqardyń jalpaq quıryǵynyń ústine tańyp beredi. Ekeýi taǵy da júrip ketedi.

         Qap-qarańǵy tún bolady. Aınalanyń bári taý-tas, qalyń toǵaı. Tek aqyryn attaǵan qoshqar men tekeniń óz aıaqtarynyń tyqyry, óz júrekteriniń dúrsili ǵana estilgendeı. Osylaı qorqa, jan-jaqtaryna alańdaı júrip kele jatqan ekeýi alańdaǵy janǵan otty aınala otyrǵan bir top qasqyrdyń ústinen shyǵady. Endi qashyp ketýge bolmaıdy, qasqyrlar sezip qalady.

         Teke qoshqar dosyna:

         — Qoryqpa, mynaý basty osy jerge qoıyp ket te meniń artymnan ere ber, – dep, ilgeri batyl attap basyp, ot aınala shoqıyp-shoqıyp otyrǵan qasqyrlardyń ortasyna jetip keledi.

         — Assalaýmalıkým, – deıdi, teke ottyń dál janyna jaılanyp otyra berip. Qoryqqan qoshqar tekeniń artyn ala turyp qalady. Qasqyrlar tań-tamasha qalyp, meıilinshe qýanysyp, bir-birine qarap, jymyńdaı máz bolyp, kúlisip:

         — Qudaı senderdi bizdiń ortamyzǵa qalaı aıdap ákeldi deseıshi? – deıdi qasqyrdyń bir arlany. Teke bulardyń endi bas salǵaly otyrǵan yńǵaıyn baıqasa da syr bildirmesten:

         — Iá, dám aıdap senderge qonaqqa keldik. Sender árdaıym qoı etine qushtar bolsańdar, Qudaı ámiri boıynsha, endi biz qasqyr etine qushtar boldyq, – deıdi. Qasqyrlar taǵy da bir-birine ań-tań bolyp qarasyp alady. Arlan tákapparlyqpen:

         — İm! İm! Qonaqasylaryń daıyn ǵoı! – dep, kekete bastap edi, teke qorqyp, qaltyrap turǵan qoshqar dosyna qarap:

         — Bular bizge ońaılyqpen qonaqasy berer túri joq kórinedi. Anaý baılaýdaǵy on bir qasqyrdyń bireýiniń basyn julyp alyp kelshi, mynaý otqa úıtip jeıik, – deıdi. Qoshqar aıaǵyn jaılap basyp, tastap ketken basqa qaraı júre beredi. Myna sózdi estigen qasqyrlarda úreı qalmaıdy. Barlyǵy da qoshqar ketken jaqqa alańdap, qaraı beredi.

         — Men baıqaıynshy, – dep, bir-ekeýi taıyp turady. Birazdan soń:

         — Álgiler nege keshikti, – dep, taǵy bir-ekeýi jóneledi.

         Bir kezde qanyn aǵyzǵan qasqyrdyń basyn ottyń jaryǵyna kórsetip, jaqyndaı bergen qoshqardy kórgende, arlan bastaǵan qalǵan qasqyrlar dúrkirep qasha jóneledi. Basty jaryq ottyń jıegine qaqtap qoıyp, túni boıy qoshqar men teke jaıbaraqat demalyp, uıyqtap shyǵady.

         Erteńinde qoshqar men teke jolǵa shyǵady. Qalyń toǵaı arasyn kezip kele jatady. Bir mezgilde teke toǵaı arasynan kezip ótken soqpaq izderdi baıqap, ári alystan daýryǵyp sóılegen qasqyrlardyń daýsyn estıdi.

         — Túndegi qasqyrlar aıýǵa habar bergen eken, izimizge túsip, bári izdep keledi bizdi. Endi tezirek yńǵaıly bir qaraǵaıdyń basyna shyǵyp, jasyrynaıyq, – deıdi teke.

         Butaǵy qalyń, jýan bir qaraǵaıǵa súıemeldese kómektesip, áýeli qoshqardy shyǵarady da artynan bir sekirip teke ózi shyǵady. Osy kezde balpań-balpań basqan dáý qara qońyr aıý bastaǵan on shaqty qasqyr dabyrlaı sóılesip, dál qoshqar men teke ornalasqan qaraǵaıdyń janyna jaqyn keledi.

         —Aqymaqsyńdar, Qudaıdyń ózi aıdap ákelgen maıly tamaqtan aıyrylyp qalǵan senderdeı aqymaqty kórgenim joq. Qorqaq qoıdan batyr qasqyr qorqyp qashyp ketipti degen ataqtyń ózi masqarashylyq qoı! – deıdi aıý.

         — Iá, aqymaq boldyq, masqara boldyq, aıeke! – dep shýlasady qasqyrlar.

         — Áı! Meniń qolyma bir tıse, im... im... myna naızaly saýsaqpen mytyr edim kelip... Osy jerde bir bal ashyp alaıyqshy, búgin bir maıly quıryqqa aýyz tolar ma eken? – dep, aıý arbańdaı basyp, qoshqar men teke otyrǵan qaraǵaıdyń túbine shalqaıa kelip otyrady. On shaqty qasqyr da kózderin qyzartyp, tilderin salaqtatyp, aıýdy aınala, shoqaıyp otyra bastaıdy. Osylardy kórgende, qoshqardyń záresi ushyp, esi aýyp ketedi. Qoshqar aıaqtarymen tirep, salmaǵyn teń ustaı almaǵandyqtan, otyrǵan butaǵy satyr-gútir maıysyp synyp, tómen qulap bara jatady. Muny kórip otyrǵan teke:

         — Eń myqtysyn qarma! Eń semizin qarma! – dep aıǵaılaıdy. Sóıtkenshe bolmaıdy, qoshqar pármenimen kelip aıýdyń dál tóbesinen shanshyla qulap túsedi. Qasqyrlar tym-tyraqaı qasha jóneledi. Moıny úzilip, ókirgen aıý biraz jatyp jan tapsyrady. Teke denesi aýyrlap, domalap jatqan dosy qoshqardy súıemeldep turǵyzyp alyp, taǵy jol júrip ketedi.

         Qoshqar men teke otyn ottap, sýyn iship, qalyń toǵaı arasynda birneshe kún jol júredi. Áli dári shóp tabylar emes. Qashyp ketken qasqyrlar toǵaı ishin shýlata ulyp, urandasqanyn, aıý men jolbarysqa deıin baryp aryz aıtyp, toǵaı ishinde emin-erkin saırandap júrgen qoshqar men tekeden kek alý kerektigin aıtyp jar salǵanyn, ózderiniń izine túsip, izdep júrgenin qoshqar men teke bilip kele jatady. Bir kúni keshke taman teke soqpaq izderdi, alystan talyp jetken shań-shuń daýystardy baıqap:

         — Kóp jaý izimizge túsip qýyp keledi. Tez júreıik. Salqyn lebi keledi, aldymyzda úlken darıa bolý kerek, soǵan jeteıik, – deıdi.

         Tezdetip júrip otyryp, kóldeneń kerilip jatqan úlken darıanyń jaǵasynan kelip shyǵady. Darıanyń ortasy keń aral, araldyń arǵy jaǵy taǵy jaıqyn sý, sýdyń arǵy jaǵy taǵy qurǵaq jer eken. Bárin de qoshqar men teke shamalap baıqap kórip turady. Ulyp, shýlap, gúrildeı aqyryp aıý, jolbarys, qasqyrlar arttan jaqyndap kelip qalady.

         Teke dosy qoshqarǵa:

         — Jol bastap, ajaldan alyp qalar kezek endi saǵan keldi. Men júzýge joqpyn, sen júzýge myqtysyń, bastap tús myna darıaǵa, men seniń quıryǵyńa asylyp otyryp, maltıyn. Týra aralǵa tartý kerek, – deıdi.

         Bul jerde qoshqar bógelgen joq. Maıly quıryǵynyń ústine tekeniń eki aıaǵyn asyltyp, tereń darıada qaıyqtaı qalqyp júze jóneledi. Ulyp, shýlap arttarynan jetken jyrtqysh ańdar jaǵada ańtarylyp turyp qalady. Yza bolǵan jalbyr júndi qara aıý aqyryp:

         — Qutylmaısyńdar, bálemder! Al, túsińder artynan sýǵa, alyp kelińder aldyma, – dep, qasqyrlarǵa ámir berip turady.

         Baıaǵy túngi ot basynda qorqyp qashqan arlan bastaǵan bir top qasqyr kúp berip darıaǵa túsip, jyljyp júze jóneledi. Onyń artynan irkes-tirkes ózge qasqyrlar toby da darıaǵa túsip, qoshqar men tekege qaraı bet alady. Biraq qasqyrlardyń júzýinde aıla-tásil, erkindik joq, bir batyp, bir shyǵyp, sýdy shalpyldatyp jyljýmen bolady. Keıbiri sýdyń tereńine batyp ketip jatady. Azdan keıin olardyń kóbi júzýdiń baǵytynan aıyrylyp, árqaısysy ár jaqqa qaraı maltyp, endi jan qarmaýdyń amalyna kirisip ketedi.

         Al qoshqar men teke bolsa, bógelmesten tez júzip otyryp, darıanyń ortasyndaǵy araldan biraq shyǵady. Sý betinde bir batyp, bir shyǵyp, jantalasa maltyp júrgen qasqyrlarǵa qoshqar qýanyshty da, úreıli de keskinmen qadalyp qarap turady. Qasqyrlar júzip aralǵa óter me eken? Joq, keıin qaıtyp keter me eken? Qanshasy sýǵa batyp keter eken? Teke esh nárseden qýystanbaı, dereý júgirip, araldaǵy shópterdi tintip, dári shóp izdeıdi. Aralda jaıylyp ottaıtyn janýarlar sırek edi. Qalyń ósken ár tektes shópter jabaǵydaı bop ketken eken. Kishkene tómpeshiktegi jaqpar tastar arasyna ósken shópter gúl shashyp jaıqalyp tur. Teke, mine, osy jaqpar tastyń shetinen bir top dári shópti tabady, ony japyraqpen orap, qoshqardyń múıiziniń túbine myqtap bekitip baılaıdy. Qoshqar men tekeni qýǵan qasqyrlar kóp, elý-alpys shamaly edi, júze almaýyna, sýǵa batyp ketip jatqandaryna qaramastan, jaǵadaǵy aıý aqyryp, buıryq berip, qasqyrdyń taǵy bir tobyn sýǵa túsirip jatyr. Keıbir júzgishteri tobyn jazbaı, qıyndyqpen maltyp aralǵa týra tartyp jyljıdy. Muny da qoshqar men teke baıqap turady. Endi belgili bolady. Qasqyrlardyń bári bolmasa da birtalaıy aralǵa júzip jetýi múmkin. Sondyqtan ekeýi araldyń qarsy jaǵyndaǵy jaǵaǵa qaraı júzýge daıyndalyp turady. Qasqyrlardyń aldy aralǵa kelip, aıaǵyn sala bergende, qoshqar men teke taǵy da darıaǵa túsip, jaǵaǵa qaraı tartady. Qapy qalǵan qasqyrlar tilderin tistep jalaqtatyp, qatty yzalanyp, araldyń jaǵasynda taǵy ańtarylyp qalady.

         Qoshqar men teke endi qaıtyp artyna burylǵan joq. Arǵy jaǵaǵa júzip ótip shyǵady da bógelmesten ilgeri júrip ketedi. Tań atpaǵan, áli qarańǵy tún edi. Tún bolsa da tekeniń aqylymen toqtamaı júre beredi, júre beredi.

         — Qasqyrlardyń bir toby bergi jaǵaǵa ótýi múmkin, áıteýir, aralda qalmaıdy. Beri ótkenderi dereý izimizge túsip, qýatyny belgili. Qalaı da tań atpaı, bir bekiniske jetýimiz qajet, – dep, aqyl aıtady teke dos qoshqarǵa. Qoshqar tekeniń aqyldylyǵyna ábden sengen. Endi eshbir kúdik keltirmeıdi. Teke dosy ne aıtsa, qoshqar kóbine úndemeı, maquldap bas ızeıdi. Bular keń jazyq alańǵa jetedi. Biraq jazyq alańqaı jalańash emes, shabylǵan shópten úıilgen jypyrlaǵan shómeleleri bar edi.

         Teke qoshqardy ertip shómelelerdi túgel aralap, jan-jaǵyn túgel aınalyp shyǵady. Qoshqar tekeniń bul qylyǵyna qaıran qalǵandaı.

         — Bireýine toqtamaı aınala sharlaýymyzdyń ne jóni bar edi? – dep suraıdy.

         — İz tastap júrmiz. Endi bir shómeleniń astyna kirip jasyrynamyz. Qasqyrlar kelse, bizdiń izimizben osy jypyrlaǵan shómelelerdiń barlyǵyn aqtarystyryp qaraıdy. Birden ońaı taba qoımaıdy bizdi. Onyń ústine shómelelerdi aqtaryp júrgende, shóp ıeleri de kelip qalmas pa eken? – deıdi teke. Dosynyń munshalyq tereń aqylyna jany súısinip:

         — Teke, janym-aı! Aqylyńnan aınalaıyn-aı! – dep, qoshqar qatty qysyp qushaqtap, jylap jiberedi. Teke de dosyn qushaqtap jylaıdy. Ekeýi de shómeleniń astynda tynyǵyp uıyqtap jatyp qalady.

         Tańǵa jaqyn bul jerge ulyp, shýlap, qasqyrlar da jetedi. Sharlaǵan izdi qýalap, shómelelerdi asty-ústine shyǵaryp tintip, qoshqar men tekeni qaraı bastaıdy. Alagóbeń tań atqan kezde ulyǵan, shýlaǵan qasqyrlardyń aıǵaıyn estip oıanǵan shópshiler shómelelerdi talqandap júrgen qasqyrlardy kórip, aıyr, tyrnaýysh, shalǵylaryn qolyna ustap, aıqaı salyp qasqyrlarǵa umtylady. Dál shópshiler oıanyp, shý kótergen kezde, bir top qasqyr teke men qoshqar jatqan shómeleni buzyp, shasha bastap edi. Endi birer qushaq shópti alyp laqtyrsa, dirildep jatqan qoshqardyń maıly quıryǵyna qasqyrdyń tisteri tıetin edi. Shópshilerdiń aıǵaıyn estisimen, qasqyrlar dúrkirep qasha jóneledi.

         Teke men qoshqar da shómele astynan shyǵyp, shópshilerge kelip, aldarynda botadaı bozdap jylap, jata-jata qalysady. Shópshilerdiń bári qasqyrlardyń shómelelerdi nege talqandap júrgen sebebin endi túsinedi. Egilip eńiregen qoshqar men tekeni aıap ketedi.

         — Bul ekeýine tımeıik. Maldyń quty bolar, aýylǵa aparyp qoı men eshkige qosaıyq, – deıdi bir shal turyp, osyny estigende, qoshqar men teke dereý jasyn tyıyp, oınaq salyp, shaldyń aldyna kelip, bas ıip taǵzym etisedi.

         — Apyrym-aı, myna janýarlar esti eken ǵoı, aıtqandy túsinip tur. Tımeıik sorlylarǵa, – deıdi taǵy bir shópshi. Qoshqar men teke taǵy da oınaq salyp, qýanyshty sezimmen buǵan da kelip bas ızeıdi.

         Shópshilerdiń qoshqar men tekeni basynan sıpap, arqalarynan qaǵyp erkeletip, jatqan qostaryna ertip ákelgende, ondaǵy qalǵan shópshilerdiń biri:

         — Oıbaı-aý, mynalaryń Aqshoqydaǵy shal men kempirdiń tekesi men qoshqary ǵoı. Sorlylar sharq uryp, suraý salyp izdep júr, – deıdi. Qoshqar men teke sol kúni týyp-ósken mekeninen qashyp shyqqaly birinshi ret qaýip-qatersiz, alańsyz raqattanyp uıyqtap edi.

         Erteńine shópshiler aýylǵa ákelip ekeýin de qoıǵa qosyp jiberedi, artynan shal men kempirge jetkizip beredi. Shal teke taýyp ákelgen dári shópten jazylyp, bular burynǵysha tynysh ómir súre beripti.

---