InfoHub Logo

OQO, Shymkent qalasy,
Kózi nashar kóretin Úmit mektep-ınternatynda tárbıeshi
Alımbekova Qarlyǵash Karımbekovna

Taqyryby: «Salaýatty tamaqtaný»
Maqsaty:
Bilimdilik – oqýshylarǵa durys tamaqtaný mádenıeti men tamaqtanýdyń densaýlyq úshin mańyzy zor ekenin túsindirý.
Damytýshylyq - tamaqtanýdy durys uıymdastyrý men tamaqtaný gıgıenasy jaıynda bilimderin arttyrý.
Tárbıelik – salaýatty ómir saltyn ustanýǵa baýlý.

Salaýatty tamaqtaný - halyq densaýlyǵyn, balalardyń durys ósýi men damýyn qamtamasyz etetin, fızıkalyq jáne aqyl – oıdyń durys damýyn, jumysqa qabilettilikti nyǵaıtatyn, alımentarlyq aýrýlardyń aldyn alý, áleýmettik – ekonomıkalyq damýdy, ulttyq qaýipsizdigin anyqtaıtyn birden - bir jáne basty faktorlary bolyp tabylady.
Tamaqtaný saýattylyǵynyń bes negizi bar:
1) Tamaq quramynda negizgi qorektik zattardyń bolýy (belok, maı, kómirsý);
2) Tamaq rasıonynda qosymsha zattardyń bolýy (vıtamınder, mıkroelementter);
3) Tamaq nárligi adam jasyna, densaýlyq kúıine, tabıǵat klımatyna baılanysty;
4) Táýlik boıynsha tamaqtaný tártibiniń mólsherin saqtaý;
5) Tamaqtanýdyń sanıtarlyq – gıgıenalyq normaǵa saı bolýy.

Bizdiń aǵzamyzǵa taǵammen birge kóp mólsherde mynadaı zattekter túsip otyrý qajet: belok, maı, kómirsý, dárýmender, mıkroelementter, mıneraldy zattekter. Ol óz kezeginde aǵzamyzdaǵy tinder men jasýshalardyń únemi jańaryp, damýyn qamtamasyz etedi jáne de energıa kózi bolyp tabylady. Adamnyń tutynatyn tamaǵy, ıaǵnı ishetin asy onyń jumsaıtyn energıasymen sáıkesý kerek.
Durys tamaqtanýdyń negizgi usynystary
1. Bir ǵana azyq - túlik aǵzanyń qajettiligin óteı almaıdy, sondyqtan da taǵamnyń ártúrliligi óte mańyzdy. Tamaq ár túrli bolýy úshin azyq - túliktiń túrin kóbeıtip qana qoımaı, sondaı - aq olardan túrlishe taǵamdar daıyndaý qajet;
2. Bir ret qabyldaǵan as mólsheri 300 - 500 gr jetkilikti, al bir kúndik taǵamnyń kalorıasy 1600 - 1800 kkal - ny quraýy kerek ( al aýyr jumys isteıtinder úshin 2400 - 2800 kkal);
3. Mindetti túrde taǵam rasıonynan tez daıyndalatyn taǵamdardy (fast - fýd), qoıytylǵan sút (sgýshenka), qant, shujyq, jáne t. b ártúrli qytyrlaqtardy alyp tastaý kerek;
4. Kókónister men jemisterdi táýligine birneshe ret tutyný kerek (400 gr - nan kóp). Kókónister men jemister – antıoksıdanttardyń, folıı qyshqylynyń, temir, dárýmen jáne mıneraldy zattekterdiń kózi jáne de joǵarǵy qan qysymynyń, ateroskleroz jáne t. b júrek - qan tamyr aýrýlarynyń damý qaýipin tómendetedi;
5. Orta eseppen kúndelikti 1, 5 - 2 lıtr taza, fıltrlegen, gazdalmaǵan sý ishý usynylady. Sýdyń jetkiliksizdiginen qan tamyrlarynda ózgerister bolady, olar tarylady da arterıalyq qysymnyń joǵarylaýyna ákeledi. Al eger sý jetkilikti mólsherde tússe, onda qan tamyrlary keńeıip, qysym ornyna keledi jáne de aǵzany jasartady. Sýdy qabyldaý arqyly, mı qyzmetiniń, aqyl - oı men este saqtaý qabiletiniń jaqsarýyna áser etedi. Sondyqtan, sýdyń tapshylyǵy bas mıynyń belsendiligin tómendetedi.
6. Maılylyǵy az sút ónimderin kúndelikti qoldaný kerek (kefır, irimshik, súzbe, ıogýrt jáne t. b). Sút ónimderi súıekter men tisterdi nyǵaıtý úshin kálsıdiń negizgi kózi bolyp tabylady;
7. Maıly etterdi maısyz etterge almastyrý. Balyqty aptasyna 2 ret qoldaný kerek. Balyq quramynda júrek - qan tamyr júıesine paıdaly qanyqpaǵan maı qyshqyldary jáne dárýmender bar. Sondaı - aq beloktyń kózi retinde as burshaqtaryn qoldaný;
8. Nan, konservilengen jáne basqa da azyq - túlikter quramyndaǵy tuzdy qosa eseptegende táýligine tuzdyń mólsheri 6 gr-nan aspaýy kerek. Konserviler, tuzdy, tuzǵa keptirilgen azyq - túlikterdi kún saıyn qoldanýǵa bolmaıdy. Taǵamdardy az tuzdaý kerek jáne ıodtalǵan tuzdy qoldaný qajet;