InfoHub Logo

Parlamenttiń reglamenti boıynsha, ár aıdyń sońǵy aptasynda depýtattar óz saılaýshylarymen kezdesýge tıisti.

Sol tártipti ustanyp, óz okrýgime jóneldim. № 1995 Merki saılaý okrýgine Merki jóne Qulan (Lýgovoı) aýdandary jatady.

Merki, Qulan — egiz ulan, Aspara Alataýyn baýraılap jatqan qalyń qazaq. Arasynda, árıne, orysy da, nemisi de, túrigi de aralas.

Bul el maǵan etene jaqyn, erekshe ystyq. Jasyraq kezimde baıaǵy Turar Rysqulovtyń izimen osy ólkeni kóp sharladym. Bolashaq kitabyma nár izdedim.

Sirá, sodan da shyǵar, sol elge jıirek barǵym kelip, asqar taýlaryn, sarqyrama sýlaryn, jasyl nýlaryn, ásirese baýyrmal adamdaryn saǵynatyn edim.

Áli de solaı. Biraq áldeqandaı bir ımenshek aýrý paıda boldy. Barǵym-aq keledi, jasqanamyn

Nege ekenin endi túsinesizder.

On adammen, júz adammen, myń adammen kezdesesiń, báriniń suraǵy bir qalyptan shyqqandaı. Sondyqtan bul jazbada keıipker ekeý-aq bolady. Biri — saılaýshy, biri — depýtat. Ol — men.

Saılaýshy. A, depýtat myrza amansyń ba. Almatyda, álgi Parlamentinde ne jańalyq bar?

Depýtat. Ne jańalyq bolýshy edi, Almaty ázir ornynda. Parlamenttiń jumysyn gazet jazyp, radıo sóılep, teledıdar kórsetip jatyr.

Saılaýshy (qanaǵattanbaı). E, ony sensiz de bilemiz. Qudaıǵa shúkir, saýatymyz bar. Sen maǵan mynany aıt: osy biz qaıda bara jatyrmyz?

Depýtat (kúmiljip). Ony bilsem, paıǵambar bolyp ketpeımin be. Qaıda bara jatqanymyzdy ózim de bilińkiremeımin. (Shırap.) Áıteýir jaqsylyq jaqyn sıaqty.

Saılaýshy (músirkegendeı). Aýzyńa maı. Al biraq mynaý sumdyq boldy ǵoı. Alty aı boıy arqa etimiz arsha, borbaı etimiz borsha bolyp jumys istedik. Áli aıly qalmaımyz, bul qalaı? Qys bolsa mynaý, ana qyrdyń astynda tur. Otyn joq, kıim joq. Ózimizdi qoıshy, ana mektepke baratyn bala tuttaı jalańash. Kıim alyp bereıin desem, aqsha joq. Amalsyz, betine qarap otyrǵan malymdy satam ba? Ol ıtiń arzan. Kıim-keshek ýdaı. Bir balanyń bir báteńkesi — bir qoı. Al mende, qudaıǵa shúkir, alty bala bar. Sonda ne bolady? Osyny Parlament bile me ózi?

Depýtat. Biledi. Nege bilmesin. Osy taıaýda ǵana Parlament aýyl sharýashylyǵynyń máselelerin qarady. Úkimet basshysy Tereshenko myrzanyń ózi baıandama jasady. Aýyl sharýashylyǵyna kóńil bólemiz, kredıt-nesıe beremiz, jeńildik jasaımyz dedi.

Saılaýshy (yzǵarlanyp). Ondaı kredıtińniń enesin uraıyn. Kóktem ǵoı bıyl kesh shyqty. Qystan kóterem bolyp qutyldyq. Endi egin salaıyq desek, maı joq, benzın joq, saýdyraǵan tehnıka toqtap tur. Aýdan basshylary, sharýa basshylary dýana bolyp, qaıyr surap ketti. Álgi úkimettiń beretin kredıti áli joq, áli joq, kóktem ótip, aı-jaı bolǵanda baryp soqyrdyń kóz jasyndaı tıyn-sıyn birdeńe bergen bolypty. Ólip qalǵan kisige dáriniń keregi ne? Dári berseń, ólmeı turǵanda bermeısiń be?!

Depýtat (mańdaıyn súrtip). Iá, kıyn bop týr ǵoı...

Saılaýshy. Meıli, kóktem ótti. Jaz ótti. Endi jıyn-terin, qudaıdyń bergenin, eldiń mańdaı teri, taban aqysyn jınap alý kerek qoı. Jınaıyn deseń, taǵy maı joq, benzın joq. Júrshi óziń, kórseteıin. Týra myna uzyn joldyń boıyna «Alǵa-bas» ujymsharynyń jemge degen júgerisi oı bir shyqty deısiń. Mal turmaq, adam jegisi kelgendeı, ári bitik, ári bıik. Al endi kórshi: qura-a-ap tur. Nege? Ora almaıdy.

Depýtat qıpaqtap). Benzın... tapshy. Ózimizde joq, shetten keledi...

Saılaýshy (ejireıip). Al sol benzın kommersanta nege aǵyl-tegil? Ákesiniń qunyna satady. Bir kanıstr benzın — bir qoı. Mynany aıtshy: benzın memlekette nege joq, kommersantta nege bar?

Depýtat týflıiniń tumsyǵymen jer shuqylap). Bul endi... «rynochnaıa ekonomıka» degen osy bolady.

Saılaýshy (tútigip). Urdym men ondaı «r-r-rynochnaı ekonomyńdy!» Kommersant baıyp, jappaı halyq kúızeletin saıqal saıasatyńdy da urdym! (Syqsıa qar ap, sybyrlap.) Osyny ana joǵarydaǵylar, Nazarbaev bile me?

Depýtat sasyp). Biletin shyǵar...

Saılaýshy. Nege «shyǵar?» Sen ne, onymen kúnde kezdesip turmaısyń ba?

Depýtat. Joǵa. Anda-sanda jınalystarda kórip qalǵanym bolmasa...

Saılaýshy (úmit úzgendeı eki sanyn alaqanymen sart etkizip). Oıbaı-aý, aıtpaısyń ba oǵan: benzın memlekettiki me, memlekettik! A, nege onyń qojaıyny kommersant? Sol joǵaryda benzın bóletin mınıstr me, nemene, sol myna shóldep otyrǵan sharýaǵa bergizbeı, kommersantqa berip otyr ǵoı. Arzan benzındi ádeıi qoldan qymbattatyp, ústinen túsken paıdany álgi búıtip, y-y... Sol ǵoı, oıbaı, sorymyzdy sorpadaı qaınatyp otyrǵan!

Depýtat. Men muny sesıada aıtyp júrgen sıaqtymyn.

Saılaýshy (jibigendeı). Bilemin, bilemin, aıtasyń. Al biraq qaıtqanyńnan ne paıda?! Baıaǵy jartas — sol jartas. (Amaly taýsylǵandaı basyn shaıqap, sanyn sart etkizedi.)

Saılaýshy f órshelenip). Al endi eń sumdyǵy: myna bıdaıdy, qyzylshany, júgerini ıtshilep júrip jıyp jatyrmyz ǵoı. Osyny úkimet memleketke ótkiz deıdi... Jaraıdy. Arzanǵa deıdi. Meıli. Sút ótkiz deıdi. Jaraıdy. Arzanǵa deıdi. Meıli. (Kózin jumyp, basyn shaıqap.) O, qudaıdyń qudireti, sol ótkizgen ónimińniń tıyn-sıynyn tólemeıdi ǵoı. Tólese, eńbekshi baıǵus aılyq alar edi ǵoı. Mine, kóten zorlyq! Al ne isteısiń?

Depýtat. Sesıada bul aıtylyp jatyr.

Saılaýshy tyjyrynyp, qolyn bir siltep). Sózi kóp, máni joq...

Depýtat. Zań shyǵaryp jatyrmyz.

Saılaýshy. Zań shyǵardyń ba — oryndalsyn. Oryndalmaǵan zań qańǵyp qalǵan ań. Úkimet qaýly sońynan qaýly qabyldap jatady. Oqımyz ǵoı. Oryndalmaıdy. Ózin-ózi qurmettesin. Áıtpese qadir-qasıeti bola ma. İske aspasa, nátıjesi bolmasa, ondaı qaǵazǵa men de qol qoıa beremin.

Depýtat. Al sol orynǵa sizdi aparyp otyrǵyzsa — oryndatar ma edińiz?

Saılaýshy (nyq). Oryndatam! Ol maǵan sert. Oryndata almasam — ornymdy bosatam.

Depýtat aspanǵa qarap). Qustar qaıtyp barady.

Saılaýshy. A, qus bıyl erte qaıtty. Qarlyǵash ketkeli qashan. Neniń nyshany? Qys qatty bolatyn shyǵar. Qazir jurt taldaraǵyn, baý-baqshasyn qynadaı qyrqyp júr. Nege? Otyn joq. Kómir ýdaı. Aǵash bitkendi sulatyp jatyr. Endigi kelgeninde tis shuqıtyn buta tappaı qalmasań jarar edi.

Depýtat. Sondaı sumdyqty soǵys jyldary kórip edim. Kishkentaı bala edim...

Saılaýshy elirip). A, ol soǵys jyldary. Qazir ne? Soǵys joq qoı! (Jumsaryp.) Betin aýlaq qylsyn. Aıtpaqshy, osy álgi kazachestvo degen ne bále? Soǵysamyz deı me. Til kerek deı me. Jer kerek deı me... Ol ne ózi? Álgi Ádilet mınıstrligi solardy taırańdatyp, ruqsat berip qoıǵan deı me? Onysy nesi?

Depýtat. Kazachestvo tobyn, ıá, uıymyn qurýǵa ruqsat berdi.

Saılaýshy. Onysy nesi?

Depýtat. Demokratıa.

Saılaýshy (jerge bir túkirip). Urdym ondaı demokratıańdy. Belshesinen qanǵa batqan kazachestvoǵa ruqsat berip qoıyp, qasqyrdy qoraǵa qoımen birge qamaǵandaı neme ǵoı ol.

Depýtat. E, ol baıaǵyda ǵoı.

Saılaýshy. Qazir ońyp týr ma? Kórip júrmiz ǵoı, televızordan: qorazdaı qoqyraıyp, qylyshyn súıretip júrgen joq pa. Al onyń jasyryp qoıǵan zeńbiregi, myltyǵy joǵyn kim bilipti... Álgi «Memlekettik eki til kerek. Qos azamattyq kerek!» — dep zirkildep jatqan solar emes pe? O jaǵy ne boldy ózi?

Depýtat. Jaqynda Prezıdent «Egemen Qazaqstan» gazetiniń bas redaktorymen suhbattasty. Sonda tilge tıispeımiz degen sıaqty ǵoı.

Saılaýshy. E, onda jeńge kelgen eken.

Depýtat. Biraq Konstıtýsıaǵa tolyqtaý, ózgeris engizý jobasyn jasaıtyn komısıa kurdy. Sol jobada: «Memlekettik til — qazaq tili. Orys tili — ultaralyq qatynas tili. Ol memlekettik tilmen katar, naravne júrgiziledi» dep jazylǵan.

Saılaýshy. Sonda qalaı? Mysaly, sen ákimsiń. Sen taqta otyrsyń. Dál sondaı taqta senimen katar «naravne» men otyrmyn. Sonda ne boldy? Qaısymyz ákimbiz?

Depýtat. Árıne, siz ákimsiz.

Saılaýshy. Nege?

Depýtat. Óıtkeni men áljýaz, álsizbin. Siz syıly, kúshtisiz. Dodagersiz. Men de sorly emes, Qajymuqan — kókemdeı-aq edim. Biraq baıaǵy- baıaǵydan qapasqa qamap qoıdy. Kún túspeı shinjaý bolyp, jaryqqa endi shyǵa berip edim, júndes bilek taǵy jarmasty.

Saılaýshy (oılanyp). Sonda muny Parlament sheshe me?

Depýtat. Eger álgi komısıadan ótip ketse, Parlament talqylap, daýysqa salady.

Saılaýshy. Al, «naravne»-ge kóp daýys berilip ketse she? Depýtat. Onda «naravne» taqqa otyrady. Saılaýshy. Uıalmaı-qyzarmaı depýtattar da otyra bere me?

Depýtat. Basqalardy bilmeımin, ózim ol jerden ketemin. Saılaýshy. Nege?

Depýtat. Tilimdi kesip tastaǵan jerde qalaı otyramyn. Saılaýshy birtúrli qulazyp). Qyldaı qıanatymyz joq edi, bul Qudaıǵa ne jazdyq. Baı bola turyp, kedeımiz. Sheshen bola turyp, mylqaýmyz. Bastan shirip, ishten irıtindeı ne kúnámiz bar. (Jan-jaqqa qaraılap.) Álde ýly arýaqtar adasyp qaldy ma...

* * *

Saılaýshy men depýtattyń suraq-jaýaby tandy tańǵa urdy. Onyń bárin tizbeleı berse, gazet betine syımaıdy. Bári de belgili jaı. Qara sýdy sapyra bergennen maı túspeıdi. Qulan óńirin biraz aralap, endi Merkige óteıin dep turǵanymda, sýyq habar jaı túskendeı shart etti: dúnıeden Tahaýı Ahtanov ótipti. Bir ýys topyraq úshin túndeletip jettim. Esil Tahań. Baıaǵy Kótibar, Eset batyrdan qalǵan asyl tuıaq. Baýyrjan Momyshuly qaıtys bolǵanda: «Myna noqtaly dúnıede basy noqtaǵa syımaı ketken esil er», — degeni áli esimde. Ózi de Baýyrjan sıaqty edi... Jaqynda ǵana áńgimeleskende: «Germanıada júrekke demeý beretin apparat bar eken. Barýǵa qarjy joq. Úkimetke aryz aıtyp edim, nátıje bolmaıyńqyrap tur», — dep jymıyp qana kúldi-aý.

Maıdanda qanyn tókken, ádebıette terin tókken, sóıtip júregin júdetken Úlken jazýshyny, asa iri tulǵany elemegen úkimet kimdi eleıdi.

Osy biz kimge kerekpiz?

Jambyl oblysy.

---