InfoHub Logo

Ádilbek Abaıdildanovpen tanysýymyzdyń ózi de bir qyzyq hıkaıa edi. Oblystyq gazetimiz "Sovettik Jetisý" dep atalatyn da, Taldyqorǵan óńirinde qalam ustaı bastaǵan jastar bolsa, eń aldymen sol gazettiń redaksıasyn tóńirekteıtin. Bul kúndegi belgili qalamgerler Saıyn Muratbekov, Qastek Baıanbaev, marqum Qudash Muqashev, Tursynzada Esimjanov, Uzaqbaı Dospanbetov, taǵy basqalarymen de osy gazet beti arqyly tanysyp-bilisken bolatynbyz.

Biz joldaǵan balań shyǵarmalar taǵdyry jaıly jaýapty kóbine-kóp Ádilbek Abaıdildanovtan alatynbyz. Oqtyn-oqtyn redaksıaǵa túsken óleńderge, áńgimelerge sholý berilip turady. Ony jazatyn da Ádilbek Abaıdildanov. Sondyqtan bizge Ádilbekten asqan bedel de, Ádilbekten asqan qudiret te joq sıaqty kórinýshi edi ol kezde.

Men orta mekteptiń sońǵy klasynda óleńdi óndirte jazdym, olardy kóbine aýdandyq "Kolhoz týy" gazetinde jarıalatatynmyn. Bir betke keıde eki-úsh óleńim qatar shyǵyp, solardyń bireýiniń astyna "S.Qyruly" degen laqap at qoıylatyn edi. Ony da ózim oılap tapqam. "Baýbek Bulqyshev maqalalaryn "Taýuly" degen atpen jarıalaıdy degendi oqyǵanym bar bolatyn. Soǵan eliktegenim bolýy kerek.

Sondaı Qyruly atynan aýdandyq gazetke shyqqan bir óleńimdi kóshirip, óz atymmen "Sovettik Jetisýǵa" jarıalamaımyn ba baıaǵy. Sony áldekim jerden jeti qoıan tapqandaı, "Sáken bireýdiń óleńin urlap alypty" dep oblystyq gazetke jazyp jiberse kerek. Ádilbek aǵam kezekti bir sholýynda: "Sáken Imanasov aýdandyq gazettegi S.Qyrulyna jıendik jasap, óleńin kóshirip, bizge jibergen! Bul jaramsyz qylyq" — degendeı etip, "kókeme" kórsete biraz siltepti. Meshkeı degen at jaman, oǵan men qaıtip shydap turaıyn.

Otyra qaldym da, Ádekeńe hat jazdym. Jazǵanda da, ádep saqtap, sıpaı qamshylap sypaıylap jatpadym, tentektikti de tektilik dep uǵatyn qaıran jastyq deseńshi, aǵama "aýyzdy saldym-aý" deımin biraz. "Sizdiń famılıańyzdyń jartysy Abaı, jartysy Dilda eken. Qudaı taǵala Abaıdyń aqyndyǵynan eptep qaraılasqanymen, Dildanyń qatyndyǵyn da úıip-tógip qosa bergen-aý, shamasy. Áıtpese, kimniń kim ekenin bilip, aq pa, qara ma, anyqtap almaı jatyp, aıdaı álemge osynsha dúzqara etýge bolatyn ba edi?!" degendeı sózder de bar edi hatymnyń ishinde.

(Keıin bildim, Ádekeń shabyna shoq túskendeı týlap, maǵan gazet arqyly ashyq hat ta jazbaq bolypty. Biraq biraz úlken kisiler aralasyp, "tak-takpen" ǵana toqtatsa kerek. Ony maǵan Jumabek Qalıasqarov deıtin aqsaqal túgin qaldyrmaı, tigisin jatqyza aıtyp bergen bolatyn).

Sodan, ne kerek, 1958 jyldyń kúzinde tuńǵysh pet "Sovettik Jetisý" gazetiniń redaksıasyna soqtym. Redaksıa tabaldyryǵyn alǵash attaǵanym sol edi, úsh-tórt adam otyrǵan kabınetke júreksine kirip, aty-jónimdi aıtyp, Ádilbek Abaıdildanovty qaıdan tabýǵa bolar ekendigin suradym.

— Ádilbek osynda. Kúte túr, qazir kelip qalady, — desti kabınette otyrǵandar. Aıtqandaı, kóp uzaǵan joq, bolmege sonshalyq bir júzinen jylylyq lebi esken, qımyl-qozǵalysynyń ózinen aqyndyq bólek bir sáýle shashyrap turǵandaı bolyp seziletin syptyǵaı sulý da suńǵyla, suńǵaq boıly jigit ekpindeı kirip keldi. Shashyn uzyn etip, artqa qaraı qaıyryp tastaǵan. Kıimi de qypsha boıyna quıyp qoıǵandaı jarasa qalypty. Eki qolyn da qatar sermep qoıyp, áldeneni aıta, áldeneni sóıleı kirdi. Basyn shulǵyp, jer tarpyp turatyn jaraý júırik bolýshy edi, birden soǵan uqsattym. Ádilbek ekenin de aıtpaı biddim. Ornymnan tura berip edim, álgi kabınette otyrǵandardyń biri:

— Ádilbek, myna jigit Sáken Imanasov eken, seni izdep kelipti, — dedi.

Basyn shulǵyp tastap, shashyn artyna qaraı shalt bir silkip, jalt etip maǵan qaraǵan Ádekeń:

— O, saıtan, Sáken sen be ediń, — dedi meni qapsyra qushaqtaı alyp, — júrshi, dalaǵa baryp, ońasha erkin sóıleseıik.

Redaksıa úıi qalalyq saıabaqtyń shetin ala ornalasqan eken, biz baq ishindegi oqshaý otyrǵyshtardyń birine baryp quıryq bastyq.

— Oı, saıtan-aı! (Bul Ádekeń aýzynan jıi shyǵatyn, maqtaýy ma, dattaýy ma belgisiz, tól sózi eken). Sóıtip, Sáken men edim de. "Abaıdyń aqyndyǵynan góri, Dildanyń qatyndyǵynan kóbirek buıyrypty" de. Áı, kóńilge qarap, aǵany syılaý degen qaıda bul? Men qaıdan bileıin, onyń ústine, sen týraly jazǵan áıel adam edi. Áıelge qalaı senbeısiń. Aty, umytpasam...", — dep maǵan beımálim bir esimdi atady.

Men kibirtiktep, kózimmen jer shuqyp qaldym. Sony sezgen Ádekeń ary qaraı qazbalap jatpady. Ótken oqıǵaǵa qatysty áńgimeni sonymen doǵardy.

— Al endi, aıtshy qaıdan kelesiń, ne bitirip júrsiń, ne jazyp, ne qoıdyń! — dep bastyrmalata surap, sóz ańǵaryn basqa arnaǵa buryp jiberdi.

Men jaýap bergen bolam. Ne dep, ne qoıǵanym jadymda joq. Biraq Ádilbek Abaıdildanovty kórip, tanysyp, "aqyn degen osyndaı bolýy kerek eken ǵoı!" dep sát saıyn súısine túsip otyrǵanymdy áli umytqan joqpyn. Kúni búgingideı kóz aldymda tur.

Men bul pikirden Ádekeń kóz jumǵansha aınyǵan emespin. Aǵa dep, azamat dep, kishilikpen qurmettep, syılap óttim.

Ol kezde, qarap otyrsam, Ádekem ne bári jıyrma alty jastaǵy jas jigit eken. Áli jeke kitaby da jaryq kórmegenin keıin bildim. Biraq bizdiń bárimiz úshin ádebı ustaz bolǵany, qashanda baǵyt siltep, baǵdar berip otyrǵany aqıqat edi.

Bir jyldan keıin Taldyqorǵan oblysy tarap ketti de, araǵa aılar salyp Ádekeńmen Almatyda tabysqam. Azdaǵan ýaqyt men "Lenınshil jas", ol kisi "Qazaq ádebıeti" gazetiniń redaksıasynda qyzmet istedik. Bul kezde Ádekeń alǵashqy jeńgemiz Zaǵıramen qazirgi Bógenbaı kóshesindegi burynǵy Alataý qonaqúıiniń qarsysyndaǵy bir bólmeli páterde turatyn. Qolymyz qalt etkeńde sol úıge baramyz. Otaý tigip, ońasha shyqqany bolmasa, olardyń da qaıbir as ta tók bolyp artylyp jatqan jaǵdaılary bar deısiń. Biraq jyr izdep shalqyǵan kóńil muhıttaı shalqar keń edi. Bir úzim qara nandy bólip jesek te razymyz, bir shyny qara shaıǵa da qanyp shyǵa kelemiz. "Óleńniń otyn jaǵyp jylytamyn",— dep Qasym Amanjolov aıtqandaı, óleń oqyp ta toıynyp, sátti bir jyr jolyna jadyrap shyǵa keletin qaıran jastyq shaq edi-aý ol!

1961 jyldyń kúzinde men Almatyny tastap, birjola aýylǵa ketip qaldym da, Ádekeń ekeýmizdiń aramyz alshaqtaı tústi. "Kózden ketse — kóńilden umyt", burynǵydaı jıi kórisip júrmegen soń, aramyz sýyńqyraı da túsken bolatyn. Alǵashqy jeńgemiz Zaǵıra da ajyrasyp ketipti degen qaýeset estigem. Anyq-qanyǵyn bilmeıtin edim.

Meniń Taldyqorǵanǵa aýysyp kelgen jyldarymnyń birinde jumysqa Ádekeń telefon soqty:

— Áı, saıtan, qonaqúıde jalǵyz jatyrmyn, aǵańdy izdep, soǵyp ketpeýshi me ediń? — dedi.

Qustaı ushyp jettim. Tórt-bes jyl kórispeı ketkenbiz. Birazǵa sozylǵan suhbattan soń aǵamdy úıge shaqyrdym. Úı-ishimmen, sheshemmen tanystyrdym. Syp-sypaıy, bir kórmege bıazy Ádekeń úlken kisige de unady. Jyly qabyldap, jón surap jatqany esimde.

Sháı ishtik. Qysqy soǵym kezi edi. Qazanda jylqynyń jyly-jumsaǵy burqyrap qaınap jatqan, jas qazy-qartanyń ıisi de tanaýdy jaryp barady.

— Paı, jaryqtyqtyń ıisin-aı! — dep Ádekeń tamsanyp otyrǵan. "Pisip te qalǵan shyǵar, surap kelshi", — dep meni eki-úsh márte júgirtip aldy.

Sháıdan soń, et piskenshe ermek bolsyn dep, preferans oınadyq. Ádekeńe shyrt ete túsetin, joqtan ózgege tyz etip ashýlanyp shyǵa keletin oǵash bir minez bitkenin ańǵaryp qaldym. Karta oıynyna asa tózimdilik kerek, áıtpeıinshe, qasyndaǵylardyń berekesi ketip bitedi.

Ádekeń astam sóılep, daýsyn qatty shyǵaryp, artyq-kem oǵash sózge de ketińkirep qalyp otyrdy. Men birde: "Oý, qoıyńyzshy, jalǵyz otyrǵan joqsyz ǵoı, kókesi-aý!" — dep eskertip qalyp em: "Á, sen meniń aýzymdy jabaıyn dediń be, onda jónimdi tabaıyn, nesine shaqyrdyń, búıtetiniń bar!" — dep erin baýyryna ala týlasyn. Qoı dep jalynsań, eregise túsedi eken. Aqyry shydamaı: "Áı, qorqytpaı, ketseńiz, kete bermeısiz be?" — dep qalyp em, qaıtyp sózge kelmesten, syrt kıimin júre kıip, úıden shyqty da ketti. "Shaqyryp kelgen meımanyńdy qýyp, saǵan ne kórindi, balam-ay", — dep sheshem jáne urysty. Eki ottyń ortasynda dal uryp men qaldym.

İshkenimiz iriń, jegenimiz jelim bolyp, túnimen uıyqtaı almaı, ertesine jumysqa boıkúıez kúıde áreń baryp em, telefon bezildep qoıa bergeni.

— Áı, saıtan, túndegi etti jep qoıdyńsar ma, joq maǵan da nápaqa qaldy ma? — dep tur túk bolmaǵandaı Ádekem.

— Oıbaı, aǵa, sol kúıi tur, sheshem de kútip otyr, baryp, sony jemeımiz be? — deımin men shyryldap. Qýanyp ta ketsem kerek.

Aqyry, qoıshy, keshegi quramda qaıta bas qosyp, qonaqasymyzdy ári qaraı beıbit qalypta jalǵap, tatýlyqpen tamamdap edik.

Aldy bar, arty joq, aqkóńil adamnyń tek yǵyna kóship, aldyna túsip alyp jorǵalaı berý kerek eken. Keıin taǵy bir saparlas bolǵanda buǵan kózim burynǵydan da anyǵyraq jetti.

1974 jyldyń jeltoqsan aıy edi. Ádekeń qasyna Qaısar Jorabekov deıtin jas jigitti qosyp alyp, menimen birge bizdiń aýylǵa baryp qaıtpaq boldy. Ádebıetti nasıhattaý búrosynyń joldamasymen, jolaqy, jambasaqyǵa bergen azyn-aýlaq qarjysyn maldanyp, jol júrip kettik. Oblys ortalyǵy Taldyqorǵanǵa juma kúni kepshtete kelip, qonaqúıge qonyp shyqtyq ta, erteńgisin obkomǵa bas suqtyq. Esiktegi mılısıonerden jón surap edik, "Jumysta tek obkomnyń qatardaǵy hatshysy Shaımuqan Sapıev otyr" degendi aıtty. O kisini Panfılov aýdanynda birinshi hatshy bolyp júrgen kezinen biletin edim. Kóp sózge joq, kesip-piship bir-aq aıtyp otyratyn ornyqty adam sıaqtanǵan. Osy obkomda da birer aı birge qyzmet etkenimiz bartuǵyn.

Shákeńe kirip, jón-josyq aıttyq ta, Alakólge aparyp tastaýǵa kólik suradyq. Obaly ne, sózge kelmeı, áldebireýlerge telefon soqty da, lypyp turǵan sý jańa "Gaz-69" mashınasyn alyp berdi.

Mashınanyń aldyńǵy oryndyǵyna júrgizýshimen qatar men otyrdym da, art jaqqa Ádekeń men Qaısar jaıǵasqan edi. Bylaı uzap shyǵa bere: "Áı, saıtan-aı, aldyna ózi otyryp alady bul. Aǵam bar edi dep, jaıly jerdi maǵan usyný joq!" dep tıisti Ádekeń. Mashınany toqtattym da, Ádekeń ekeýmiz oryn almastyrdyq. Taǵa bir bes-alty shaqyrymnan soń: "Á, báse, neǵyp lyp etip ornyn bere qoıdy desem, aldyńǵy áınekten jel soǵyp tur eken ǵoı!" — dep aǵam taǵy shala búlindi. Qoıshy, áıteýir, aqyry qaıtadan oryn aýystyryp otyrdyq.

Sarqant qalasyna jaqyndaǵanda Ádekeń:

— Osynda meniń jaqyn naǵashym turatyn edi, soǵa keteıikshi, — dedi. — Adresin anyq bilmeımin, biraq mólsherlep taýyp alarmyz.

Sarkantqa buryldyq. Áldebir laısań kóshemen batpaqtaı júrip, Ádekeń naǵashysyn uzaq izdedik. Olaı da burylamyz, bulaı da burylamyz — ol kóshe bolmaı shyǵady. Qas qaraıa bastaǵan edi. Alda qulaqtanyp qalǵan, bizdi tosyp otyrǵan adamdar bar. Onyń ústine, shopyrdyń da zyqysy shyǵyp, renish bildire bastady.

— Já, Ádeke, qoıalyq muny. Túnge qaraı beıtanys kósheniń birinde batpaqtap qalarmyz. Obkomnyń shopyrynan da uıat boldy. Kete bereıik, qaıtarda asyqpaı izdermiz, — dep men mashınany burynǵy baǵytqa qaıta burǵyzdym.

Sol-aq eken, aǵamnyń shala búlinip bergeni.

— Á, mashınany sen surap alǵan ediń-aý, aıtpaqshy, — dep kekete sóılep, sózben shymshyp, uzaq kúıip-pisti. — Onyń ústine, obkomda istegensiń, tártipti saqtaısyń ǵoı!

Sarqant pen Úsharaldyń arasy 150 shaqyrymdaı jer, Ádekeń bir toqtamaı meni sybap sógýmen boldy. Sóz qaıtaryp birdeme desem, ýshyǵyp ketetinin sezip, qarsylasa qoımadym. Tek Úsharalǵa kire beriste mashınany toqtattym da:

— Al aǵasy, mynaý bizdiń el. Men jaman-jaqsy bolaıyn, osy eldiń azamatymyn. Endi lám dep aýyr sóz aıtsańyz, sol turǵyda jaýap alasyz. Sondyqtan endi doǵarǵanyńyz jón bolady, eger "boqtaǵanym az boldy" deseńiz, qaıtar joldy týra osy aradan bastap qaıta jalǵastyrasyz, — dedim túsimdi qatty sýyta tujyrym jasap.

Sol-aq eken Ádekeń sózden qaldy. Raıkomda kútip turǵandar bizdi qonaqúıge ornalastyrdy da, jónderine ketti. İnim osynda turatyn edi, telefon soqsam, tamaq asyp kútip otyrǵandaryn aıtty.

Ádekeń jatqan bólmege baryp: "Osylaı da osylaı, sheshemdi de bilesiz, ol kisi de osynda edi, as ázirlep otyr eken. Kıinińiz, sonda baraıyq", — dep jatyrmyn ǵoı baıaǵy. Ádekeń sheshinip te úlgergen eken. Shalbaryn alyp kıine bastady da:

— Áı, saıtan-aı, aǵam edi ǵoı dep tym qurysa keshirim de suraı salmaısyń-aý, — dedi maǵan qarap.

— Kinási joq adam keshirim suraı ma eken, Ádeke? — dedim men de qyrsyǵyp.

— Á, men ekem ǵoı kináli, sol eken ǵoı aıta almaı turǵanyń, — dep aǵam shalbaryn qaıta laqtyryp jiberip, tósegine qaıtadan qısaıa ketti.

Amalymyz taýsylǵan Qaısar ekeýimiz inimniń úıine baryp, et jep, shaı iship degendeı, biraz bolyp, men sonda qalyp qoıdym da, ol qonaqúıge qaıtty.

Tań atpaı: "Mine, osy ǵoı inimizdiń túri, ózi etke toıyp, shaıǵa qanyp alǵan, shaljıyp jatady. Ashtan-ash biz júremiz júgirip", — degen Ádekeń sózinen oıandym.

Oıyna túk kirip shyǵar emes. Keshegi kóp áńgimesiniń bir de biri bolmaǵandaı. Sheshemmen de qaýqyldasyp amandasyp jatyr.

"Adam jylqy minezdes" degen sóz bar. Sol sózdi Ádilbek Abaıdildanovqa da baǵashtaı aıtýdy oń kórdim. Aldyna barsań — tistep, artynan kelseń — teýip, janyna jan jolatpaıtyn basy asaý, qyrshańqy jylqylar bolady. Ondaı jylqynyń janyna birte-birte aqyryn saqtana jaqyndap, jalynan, alqymynan, omyraýynan jaılap sıpap, qoltyq astyn qasyp, dir-dir etip titirkenip turǵan arqasyna qaraı qolyńdy jyljyta beresiń. Sóıtip boıyn úırete bere yrǵyp minip alsań da, er salsań da endi erkińnen shyqpaıtyn bolady. Bul teńeýim jarasymdy bolyp shyqpasa da, Ádekeńdi árdaıym maqtaı otyryp, yǵyna jyǵyla kópshik qoıa otyryp, óz yńǵaıyńa kóndirip alý ońaı edi. Kóbine saıaq júrip, jalǵyzilikti bolǵany da áser etken shyǵar. Álgindeı sylap-sıpaýdan keıin aldyńa túsip alyp, aıtqanyńnan shyqpaıtyn áńgimeshil adamǵa aınalar edi ol.

Aıaq asty búlinip, aıaq asty qubylyp qalatyn, birde shól, birde kól edi-aý bizdiń Ádekeń.

Jurt aldynda ózin-ózi ustaýy, ekpindetip óleń oqýy elden erekshe bolatyn. Tyńdaýshy kópshiliktiń sol sáttegi kóńil kúıin seze qoıady da, oqıtyn óleńdi de soǵan laıyqtap alyp, ózine ǵana tán aıryqsha bir áýendi mánermen úzildire oqıtyn edi deseńshi. Eger zalda otyrǵan jurttń quramynda jasamys adamdar, ásirese kári áıelder, aqsaqaldy qarıalar kóp bolsa, sonaý soǵys keziniń qıyndyǵyn kórsetetin, maıdanda mert bolǵan ákeler men aǵalar, elde qalǵan tiri jesirlerdiń kúıki tirligi sóz bolatyn jyrlaryn aǵyzady-aý kelip. Jurt onysyn kózine jas alyp otyryp tyńdaıdy. Al jastar, ásirese boıjetken qyzdar kóbirek jınalǵan bolsa, kileń bir móldirete tizgen mahabbat jyryn oqıtyn. Jastar da jadyraı túsip qol soǵyp, dúrligise qoshamet bildirip jatady. Onyń óleńderin jeń ushymen janaryn súrtip otyryp tyńdaǵan jurtty talaı kórdik.

Men de Ádekeńnen qalyspaý nıetimen kileń bir oıly degen ońtaıly óleńderimdi oqyp kórgen boldym. Jurt selt ete qoımady. Syrtqa shyqqanda Ádekeń:

— Aýdıtorıaǵa qaraı otyr. Seniń tereń fılosofıańnyń bul jerge tıtteı de keregi joq. Osy eldiń óz qulaǵyna sińisti sóz kerek bularǵa. Turmystyq taqyryptaǵy qarapaıym jyrlaryń bolsa, solardy oqy, — dep keńes berdi.

Qalamdastary, qatar júrgen zamandastary jaıly qatyp qalǵan pikiri bolatyn da, odan aınytý áste múmkin emes edi. Aǵalary ishinen Sábıt Muqanov, Qalıjan Bekhojınderdi asa qadirlep syılaıtyn. Turǵylas inileri Tumanbaı, Saıyndy aýzynan tastamaı, kótere maqtap otyratyn.

Men aqyn Juban Moldaǵalıevti asa jaqsy kórýshi em. Birde Jubaqańnyń áldebir óleńin oqımyn dep, Ádekeń aldynda pálege qalǵanym bar.

— Murnyńa poezıanyń ıisi bara ma ózi, oıbaı-aý, Jubandy aqyn dep júrgen kim saǵan?! Mashyqtan, kúshenýden týǵan birer poemasy bolmasa, ilip alar nesi bar! — dep qatty sókti.

Mundaıda onymen daýlasyp táńiriniń ózi túk óndire almas edi, sondyqtan úıdeı páleden — úndemeı qutylýǵa májbúr boldym.

Qoly ashyq edi. Sol baıaǵy Qaısar úsheýimiz jolaýshylap júrgende qonaqúı ashanasyndaǵy tańǵy tamaǵyna 25-30 som (ol kezde mol aqsha) shyǵarady eken. Qaısar: "Kóke, munyńyz ne?" — dese:

— Artylǵany qalar osynda. Aınala jurttyń bári bizge qarap otyrǵanda, bir tostaq sút pen bir úzim nandy shuqylap, tamsap otyra almaımyz ǵoı, — deıdi eken.

Úsharaldaǵy qonaqúıdiń ózime tıesili bólmesinde jatyr edim. Áli erteńgi asty ishe qoımaǵan bolatynbyz. Úsheýimizge tıesili soma Ádekeńniń qaltasynda. Alqynyp Qaısar jetti:

— Oıbaı, kóke, Ádekeń shaqyrady. Restoranda otyr. Tez, kel! — dep degbirimdi aldy.

Barsam, uzyn stoldy jaǵalaı, kárisi bar, jasy bar, on shaqty áıel otyr. Ortalarynda Ádekeń. Meni óz qasyna otyrǵyzyp aldy da:

— Bular Semeı dramteatrynyń artıseri eken. Almatyǵa gastrólge ketip barady. Jańa tanystym da, dámge shaqyra salyp edim, — dep meniń aty-jónimdi aıtyp, áıelderge tanystyrdy.

Sálden keıin qulaǵyma sybyrlap:

— Aqsha jeter túri joq, batyr, qalta qaǵyla bastapty. Birdeńe etip óziń qutqarmasań, bolmas, — deıdi.

Yzadan órtenip kete jazdadym. Ózimiz jolaýshy júrmiz. Aqshamyz da taq-tuq. Sony bile tura, munsha mol beıtanys áıeldi restoranǵa shaqyryp, tań atpaı jatyp shampandatyp otyrǵany mynaý. Qaısar ekeýmiz qaltamyzdyń túbin qaǵa júrip, áreń qutyldyq.

Artynan bilsem, álgi "sulýlardyń" bir-ekeýimen Ádekeń qaljyńdasa ketedi. Sózden sóz shyǵyp, qaǵynyp júrgen kelinshekter: "Bizdi restoranǵa shaqyryp qalarsyz"— deıdi. Ádekeń artyn oılap jata ma, "Áıda, kettik!" dep, tobymen aparyp toǵyta salǵan ǵoı.

Áıel degennen shyǵady. Asa súıip qosylǵan alǵashqy jary Zaǵıradan ajyrasqan soń, bul jaǵynan joly bolyńqyramady-aý dep oılaımyn. Eki-úsh ret úılenip, turaqtap turyp qalmady. Baıron: "Áıelsiz ómir súrip bolmaıdy, al áıelmen ómir súrý odan da qıyn",— deıdi eken. Sol sózdi Ádekeńe qarata aıtýǵa ábden bolǵandaı. Álgi Zaǵıranyń bir áńgimesi de esimde qalypty: "Seniń osy aǵań qyzyq, — dep bastap edi ol sózin kezdeısoq bir jolyqqanda meni ońashalap alyp, — jaqynda telefon soǵady. "Kelip ketshi!" — dep ólerdegi sózin aıtty. Barsam, bes bólmeli úıinde jalǵyz ózi jatyr eken. Kópten kútim kórmegen úı ishi ybyrsyp ketipti... "Eń aldymen, Kókbazarǵa baryp et alyp kel!" — dedi aǵań. Oǵan da kóndim. Qazanǵa et salyp qoıyp edim. "Endi meniń myna bir kıimderimdi jýyp tasta!" — deıdi. Kıimin de jýyp, jaıyp qoıdym. Bes bólmeli páterdiń edenin jýyp, tazarttym. Sonyń bárin jasap bolyp, aldymyzǵa et tabaqty alyp, tamaqqa otyrǵanda:

— Osylaı oqta-tekte kelip turshy, — deıdi aǵań.

— Oý, úı-kúıimiz basqa bolyp ketti. Qaı betimmen, kimmin dep kelip turmaqpyn saǵan? — deımin men.

Zaǵıra kúlip otyryp osyndaı bir áńgime aıtyp edi.

Ádekeńniń ajaly, ne kerek, aqyry áıelden boldy ǵoı!

Qoly ashyq, jomarttyǵyn sezip, qasynda ámise birer "aramtamaq" erip júretin. Keıde tún ishinde telefon soǵatyny bar edi: "Saǵan qazir taksımen bir adam jumsaımyn, kelinge bildirmeı 100 som berip jiber!" — deıdi kútpegen jerden. Bar bolsa, aıamaımyn ǵoı, onyń ústine, umytpaı, alǵanyn aıtqan kúni qaıtaratynyn da bilem. Keıde:

— Ádeke, meni mıllıoner deısiz be sonsha, aqsha degen mende de bola bermeıdi ǵoı, — desem:

— Áı, sózdi qoı. Sen turǵanda basqa bireýden surap júredi dep pe ediń, — dep tyıyp tastaıtyn.

Tuzy jeńildeý edi. Sodan da ma, qaıtys bolǵaly 20 jyldaı boldy, áli kúnge bir kitaby jaryq kórgen emes. Talanty Ádekeńmen deńgeıles ne odan da tómen qalamgerlerdiń kóp tomdyq, qos tomdyq, quryǵanda bir tomdyqtary jıi-jıi shyǵyp jatady. Sońynda izdeýshisi bolmaǵasyn ba, bul jaǵynan da Ádekeń árýaǵy aldynda uıatty bolyp kelemiz.

Ádekeń 50 jasqa tolarda Qastek Baıanbaev ekeýmiz aýylyna birge erip barýǵa kelisip, daıyndalyp júrdik te, sońynan áldene sebeppen biz ilese almaı, Ádekeń qasyna Sattar Seıthazındi ertip ketti.

Aqsý, Sarqantqa ortaq bolyp júretin Baqaly degen aýyl bar. Onda birsypyra qazaq zıalylary týyp-ósken. Sol aýyldaǵy orys, qazaǵy aralas orta mektepke kelse, dáliz tórindegi "Bizdiń mekteptiń túlekteri" degen stend birden kózge túsedi ǵoı. Tizimniń basynda sol kezdegi Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń hatshysy Kákimjan Qazybaev, odan keıin D.A.Qonaevqa kóp jyl kómekshi bolǵan D.Bekejanov, M.Arynov dep kete berip, besinshi me, altynshy ma bolyp Ádilbek Abaıdildanovtyń aty-jóni jazylsa kerek. Sony kórip Ádekeńniń talaǵy tars aırylady ǵoı endi. "Búkil Sovet Odaǵynda shyǵatyn jazýshylar jaıly anyqtamada men birinshi bolyp turam, al týǵan mektebimde nege kez-kelgen sheneýnikten keıin turýym kerek!" — dep álek salypty. Aqyn syryn biletin bireýler bolsa: "Oıbaı, qatelesippiz, erteń-aq túzeımiz!" — dep qutylar edi. Qyrsyqqanda mektep dırektory orys áıeli bolyp shyǵady, ol qaıdan qazaq aqynynyń qadirine jete qoısyn, onyń ústine, budan buryn betine kelip eshkim aýyr sóz aıtpaǵan da bolýy kerek, shamdanyp shyǵa kelip, eki jaqty aınala turǵandar "áke-kókelep" áreń basypty.

Sol jolǵy bir otyrysta Ádekeńniń týǵan sovhozynyń dırektory: "Aǵa, mynaý mingizgen atymyz",— dep aldyna konvertpen aqsha qoıypty. Bireýler, bálkı, úndemeı-aq qaltasyna salyp alar ma edi, qaıter edi, al bizdiń Ádekeń: "İnim, bunyń qansha aqsha, ashyq aıtshy, jurt estisin, ońasha baryp sanap jatam ba?", — deıdi ǵoı. "Úsh júz som, aǵa",— depti dırektor jigit. Ol kezde bul ortaqol qyzmetkerdiń eki aılyq jalaqysy mólsherindegi aqsha bolatyn.

— Áı, qaraǵym, — deıdi Ádekeń dırektorǵa qarap, — meni kún kóre almaı júr dep saǵan eshkim aıtpaǵan bolar. Al shynyna kelsem, myna meniń butymdaǵy ishkıimimniń ózi úsh júz som turady. Óziń baı bol, rahmet!

Qatty qysylǵan dırektor ertesinde raıkomnyń birinshi hatshysynyń kózinshe bir myń som aqsha usynypty Ádekeńe. Ádekeń álgi aqshany qolyna salmaqtaı otyryp:

— Qaraǵym, sen keshegi sózdi aýyr alma. Aǵalyq nazym ǵoı, jaı. İnime aıtpaǵanda, kimge aıtam. Al endi saǵan bir qolqam bar. Osy mańda meniń atam Smaǵuldyń máıiti jatyr. Sen myna aqshaǵa sol atamnyń basyna belgi turǵyzyp ber. Sóıtseń, árýaq ta rıza, men de razymyn, — deıdi ǵoı.

Dırektor da rızalyǵyn kúlkimen bildire otyryp, tez kelisip, ýáde beripti.

Ókinishke oraı, Ádekeńnen de, Sattar Seıthazınnen de sol dırektor jigittiń aty-jónin surap almappyn. Osy joldardy jazý ústinde soǵan ókindim, biraq kesh edi, amal ne!

Ózi márt adam, ózgeden de sony kútedi emes pe. Úlken jerde qazannyń qulaǵyn ustap otyrǵan ulyqtyń biri Ádekeńniń partalas dosy eken. Kezdeısoq soǵan jolyǵyp, hal-kúı surasa kele, Ádekeń páteriniń tar bolyp júrgenin aıtady. Ulyq dosy: "Qansha bólmeli páter kerek edi?" — dep suraıdy. — Árkimniń esigin bir qaǵa bersem, ne para berip, ne bara bersem — úsh-tórt bólmeli páterdiń qulaǵyn ustap qalýym múmkin-aý bir. Óziń surap tursyń, endeshe, berer bolsań, bes bólmeli páter ber, aıta júrýge de jaqsy!" — deıdi.

Almatynyń ortasynan oıyp alǵan sol bes bólmeli páteriniń de qyzyǵyn kóre almaı kete bardy Ádekeń.

Kisige qyldaı qıanaty joq, aqkóńil, ańqyldaq, ónerden basqaǵa batynyp ta, tabynyp ta kórmegen adam edi-aý. Ózinen birer jas qana úlkendigi bar, sol kezde "Jazýshy" baspasynyń dırektory bolyp turǵan Ábilmájin Jumabaev ony qatty syılaıtyn edi. Birde qaraýynda isteıtin maǵan:

— Sáken, osy Ádilbek jumys istemeı júr ǵoı, keı-keıde molyraq aýdarma berip, kómek jasap júreıik te, — dep eskertkeni bar.

Taǵy bir kúni Ádekeńdi baspaǵa qyzmetke qabyldady. Moıny bos, erkin júrýge ádettengen aqyn keńse jumysyna kóndigip kete almaı, qońyltaqsı berdi. Onyń kirip-shyqqanyn, jumystan keshigip qalǵanyn sóz ete kúńkildep júretinder de bolmaı qalǵan joq. Sondaı keńse jaǵympazdarynyń birimen júz shaıysyp qalyp, stoldy sart etkizip bir uryp, syrtqa shyǵa jónelgeni esimde.

Ertesinde maǵan telefon soǵyp:

— Sáken, Ábekeńe baryp, meniń atymnan keshirim surashy. Syrttap júrgen meni qyzmetke shaqyryp, azamattyq jasap edi. Biraq árkimdermen arpyldasyp otyra almaıdy ekem. Rahmet aıtty de. Endi barmaı-aq qoıaıyn.

Ábekeń bul sózge basyn shaıqap, kúlgen de qoıǵan.

Qazaq poezıasynyń jaryq juldyzdarynyń biri Ádilbek Abaıdildanov jaıly aıtylar sóz áli alda dep bilem. Men esimde qalǵandaryn ǵana qaǵazǵa túsirdim.

---