InfoHub Logo

Erte zamanda Asan degen balanyń jeti jasynda ákesi ólip, jetim qalypty. Ózderi óte kedeı eken. İsherge asy, kıerge kıimderi bolmaǵan soń Asannyń sheshesi Jańyl, balasyn jetelep júrip, el qydyryp kúneltetin bolypty. Kúnderdiń bir kúni Jańyl apa Asandy jetelep Tahır hannyń saraıyna kelip, járdem surap, muńyn aıtypty. Han jany ashyp, járdem berýdiń ornyna Jańylǵa qarap bylaı depti:

– Meniń ańǵa qosatyn tazy ıtterime kútýshi bol. Ittermen birge jat, tamaǵyń da solarmen birge bolady. Balań aqsaq-toqsaq qoılardy baqsyn. Erte turyp, kesh jatasyńdar, tamaqty az iship, jumysty kóp isteıtin bolasyńdar. Qysqasy óziń – kúń, balań – qul bolady. Oıymdaǵydaı jaqsy istemeseńder bastaryń alynady, - depti. Janashyr jaqyny, jaltarar órisi joq Jańyl men Asan sol kúnnen bastap hannyń kiriptar kúńi men quly bolady. Ittermen birge jatyp, birge tamaqtanady. Aıdan aı, jyldan jyl ótti. Aýyr eńbek, ıtqorlyq turmys Jańyldy da, Asandy da ábden júdetti. Panasyz eki sorly egile jylap, shydaı berdi. Ańshy ıtterdiń ústin jýyp, júnderin tarap, tamaqtaryn berip jatqyzǵan soń, ıt qoranyń esigin ishinen bekitip alady da, sorly ana Asanyn baýyryna qysyp jatyp, túni boıy zarlaıdy.

Qaıǵy-qasirettiń zary ótken sherli ana muńyn aıtyp kúńirenedi:

It ómirde ıtshimin,

Itpen birge úıshigim,

Ittiń de bar ıesi,

Itten de jaman bizdiń kún... degen muńly zarymen bastalady da:

It ómirden qutylyp,

Jarylqaıtyn kún týyp,

Jaqsylyq kórer el bar ma,

Báısheshegi qulpyryp, – degen úndi saz qalyqtaı samǵap sharyqtaı jóneledi.

Kúı saryny keıde kúmiljı kúbirlep baryp ashyna túsip, aspanǵa órlegendeı, keıde zýlap qıaǵa ushqan qyrandaı shyǵandaıdy da, sazy aldaǵy murat, tamyljyǵan tátti ún, asqaq áýenge qosyla kelip Asandy sergite jelpip jetelegendeı, shyńyraý túbinen shyńǵa qaraı, qarańǵy tumannan kún shýaqty jaryq nurǵa qaraı alyp bara jatqan sıaqty. Saraı ashylyp, tynysy keńip, kóz janary jaınaıdy onyń. Mine, Asannyń tap aldynda aq baýyr kıiktiń ala tańdaq eki laǵy «Arman» kúıiniń áýenine bılep júr. Olar bı qyzyǵyna elige eltip, ózderiniń adamnan bezer ań ekenin de umytyp ketken. Sybyzǵy sazy syzyla shyrqaǵan saıyn laqtar Asanǵa jaqyndaı túsedi. Sóıte, sóıte enesi men eki laq Asandy ortalaryna alyp, aınala shapqylap, asyr salyp oınaqtaı, bılep júretin boldy. Óz óneri ómir qasiretin serpilte seıiltkendeı bolǵan Asan egiz eki laqty óziniń birge týǵan baýyryndaı, ekeýiniń enesin óz anasy Jańyldaı jaqyn sezinip, jaqsy kóretin edi. Asanǵa kóńil kóterer ermek te kóńil kúıin, arman-sherin bóliser dos ta tabyldy. Kúnde aqsaq-toqsaqtaryn ilbitip aıdap keledi de, aq bastaýdyń jaǵasyna jýsatyp qoıyp, Asan Sandyqtastyń basyna shyǵyp, sybyzǵysyn tartady eken. Egiz laǵyn emize shubatyp aq baýyr kıik te kelip, Asannyń kúıin tyńdap, bıleıdi eken. Kúnderde bir kún, Asan sybyzǵy tartyp, kıikter bı bılep, eshbir qapa, qaıǵysy joqtaı, máz-meıram bolyp otyr edi, kenetten tars etken myltyq daýysy bar tynyshtyqty buzdy da jiberdi. Myltyq daýysy men kók jalyn ashshy tútinniń astynda qalǵan Asan ne bolyp qalǵanyn biraz es jıǵan soń ǵana bildi. Aýzynan shyqqan oqtyń jalyny áli arylyp bolmaǵan jezdi aýyz shıtisin oń qolymen kótere ustaǵan Tahır hannyń jalǵyz balasy kele Asandy qamshynyń astyna aldy.

– Anaý asyrandy kıikterińdi maǵan ustap ber. Áıtpese óltiremin, qazir!

– Myrza-aý, men sıaqty óz tamaǵyn áreń asyrap júrgen jalańash kedeı kıik asyraı ma? Siz ustaı almaǵan kıikti men qaıtyp ustarmyn, - dedi de Asan han balasynyń tepkisine jonyn bere domalanyp jata berdi. Asandy ózi sharshaǵansha uryp, tepkiledi de han balasy arǵymaǵyna minip ákesine kelip aıtty.

– Itshiniń balasynyń bıshi kıigi bar eken, sony ustatyp ber.

«Aýzy qısyq bolsa da han balasy sóılegen zaman» dep halyq aıtqandaı, han balasynyń aıtqanyn oryndapty. Jańyl men Asandy shaqyrtyp alypty da:

– Bıshi kıikti erteń osy ýaqytqa deıin meniń aldyma ákelip bermeseńder, sen qatyndy ishińdi jarǵyzyp ıtke salǵyzam, sen balaǵa kózińe qorǵasyn eritip quıǵyzamyn. Jarlyq bir. Oryndańdar! - depti. Amaly quryǵan analy-balaly eki sorly kún jylap, tún jylap, aqyry aqbaýyr kıiktiń bir laǵyn surap alýǵa sóz baılapty. Ózi úshin emes anasyn aıaǵan Asan erteńine Aqbastaýdyń basyna kelip dos kıikterin shaqyrdy. Kókiregi sherli qoıshynyń sybyzǵydan shyqqan muńy kúndegiden zarly da qaıǵyly edi. Bılep júrgen kıikter qaıtar kezinde bir laǵyn qaldyryp, ózgesi Asanmen qosh aıtysqandaı ısharat bildirdi de ketip qaldy. Qalǵan laqty Asan hanǵa ákelip berdi de, az kúnge bolsa da anasy men ekeýi ólim azabynan aman qaldy.

– Tahır hannyń aldynda adam túgil ań da qyzmet istegendigin jurt bilsin, tart sybyzǵyńdy! - dep buıyrdy han sybyzǵyshysyna. Han aldyna qurdaı jorǵalap, bódenedeı qorǵalap, jaǵympazdyqtyń jádigóıligine ábden tóselip alǵan saraı sybyzǵyshysy bar ónerin aıamastan-aq oınap kórdi. Biraq kıiktiń laǵy melshıip turyp aldy. Buǵan ábden ashýlanyp, yza kernegen han saraı sybyzǵyshysynyń basyn shaýyp aldy da ekinshi bireýin aldyryp oınatty. Laq taǵy bılemedi. Han bul sybyzǵyshyny da óltiripti. Úshinshi sybyzǵyshyǵa kezek jetkende:

– Taqsyr, dát! - dedi sybyzǵyshy.

– Dátiń bolsa aıt! - dedi han.

– Aldıar hanym, barlyq keremet osy laqty bıletken qoıshynyń sybyzǵysynda. Ol sybyzǵynyń syry bar. Sol sıqyrly sybyzǵyny aldyryp berseńiz, men laqty bıleter edim, - depti sybyzǵyshy. Han jendetine sybyzǵyny alyp kelýge jarlyq etipti. Jendet qoı baǵyp júrgen Asandy basqa bir saldy da sybyzǵysyn alyp keldi. Sybyzǵyshy olaı tartty, bylaı tartty laqty bılete almady. Aqyrynda han onyń da basyn aldy. Sol elde eki júz elý jyl jasaǵan bir sybyzǵyshy qarıa bar edi. Han jazyqsyz eldi zar jylatyp, kózine kóringen sybyzǵyshynyń basyn alyp jatyr degendi estip, sol qarıa hanǵa kelip:

– Taqsyr han, bul laq hannyń jarlyǵyna da, sybyzǵynyń sıqyryna da bılemeıdi. Gáp sybyzǵynyń sıqyrlyǵynda emes, syrynda. El muńyn shaǵyp, júrek qylyn shertken shyndyǵynda. Sybyzǵynyń sazdy syry qoıshy balanyń názik saýsaq, sheber qolyna tıgende ǵana ashylady, syrymen birge jyry da tógiledi sonda qoıshynyń. Eldi beker qyrmańyz, sybyzǵyshy qoıshynyń ózin aldyryp oınatsańyz laq ta bıleıdi, siz ben biz de sazdy áýenge kenelip, jadyraımyz depti. Qarıanyń sózine eriksiz toqtaǵan han Asandy aldyryp oınatqan eken, laq burynǵysynan da tamasha bılepti.

Asannyń ónerine rıza bolǵan han:

– Men kór etsem qurtamyn, raqym etsem jarylqaımyn. Ne tilegiń bar, sura! - depti.

– Meniń bar tilegim anam men ekeýimizge bostandyq berińiz, kıiktiń laǵyn óziniń taýyna jibertińiz, - depti Asan.

Han aıtqan sózinen qaıta almaı Asannyń tilegin oryndapty. Sol kúnnen bastap, Jańyl men Asan aqbaýyr kıiktiń eki laǵymen birge elden elge, taýdan taýǵa baryp júrip «Arman» kúıin álemge jaıypty.

---