InfoHub Logo

Baıaǵyda Qaıyr degen shal bolypty. Shaldyń Samet degen balasy bolypty. Shaldyń kásibi: bazarǵa toǵyz serkeni aıdaı barady eken, ne satpaıdy, ne soımaıdy, toǵyz serkeniń   pulyna toǵyz nar túıeniń júgin ákeledi eken. Bir kúni shal balasyna aıtady:

         — Balam, men qartaıdym tórimnen kórim jaqyn. Sondyqtan osy toǵyz serkeni bazarǵa aıdap bar, ne satpa, ne soıma, biraq osy toǵyz serkeniń pulyna toǵyz nar túıeniń júgin ákel, – depti. Balasy toǵyz serkeni bazarǵa aıdap kelip sataıyn dese, ákesi «satpa» degen; soıaıyn dese, «soıma» degen. Jaıdan-jaı bireý pul bere me? Myna kóshege, ana kóshege ersili-qarsyly aıdap júre beripti. Kósheden Saqypjamal degen bir qyz kezdesip: «Sen neǵylǵan nashar adamsyń, seniń ákeń osy toǵyz serkeni bazarǵa aıdap aparyp túbitin tarap satyp, toǵyz serkeniń pulyna toǵyz nar  túıeniń júgin alyp qaıt» depti, – deıdi. Samet Saqypjamal qyzdyń aıtqanyn istep toǵyz serkeni bazarǵa aparyp, túbitin tarap satyp, toǵyz nar túıeniń júgin alyp qaıtypty. Ákesi balasynyń aldynan shyǵyp: «Balam, osy aqyldy óz betińmen istediń be? Bolmasa bireý aıtty ma?» – dep surap qoımaǵasyn, «bir qyz aıtyp edi» depti balasy. Shal sol qyzdy qyryq jetini matap berip, jaman balasyna áıeldikke aıttyryp, alyp beripti. Bir kúni Qaıyr shal: «Balam, men bolsam qartaıdym, tórimnen kórim jýyq. Myna kerýenderge ilesip eki túıemen osy saparǵa baryp kel», – depti.

         Jańa túsken kelin:

         — Ata, kóp júrip túıeniń tuıaǵy túsetin jer eken, osy jolǵa ózińiz barý jón eken, – depti.

         — Balam, olaı bolsa ózim-aq baraıyn, – dep shal azyq-túligin alyp kerýenshilermen jol júrip kete barypty. Jolshybaı shaldyń túıeleri aqsap, joldastarynan keıin qalyp qyryq ury kezdesip tonap óltirmekshi bolǵanda shal bylaı deıdi:

         — Balalar, senderge mal kerek pe, bolmasa meniń bir qasyq qanym kerek pe? Urylar «mal kerek» depti. Bir-eki jigit «malyńdy ata» depti. Sonda shaldyń aıtqan maly: alpys qarabas atan, alpys sary bas atanym bar, sony bersin, oń jaq bosaǵada qara qaıraǵym bar, janysa janysyn – sony bersin. Biri kiltti, biri kiltsiz sandyǵym bar, sonyń kilttisin bersin. Esiktiń aldynda eki báıterek bar, bireýin kesip, bireýin tujyryp bersin! – depti shal urylarǵa. — Osyny kelin men balama aıt, – depti.

         Eki jigit kele jatyp: «Biz balasy men kelinine ne deımiz? Biz ákeńdi tonap, malǵa keldik desek, onda bizdi jibermeı qoıady. Sondyqtan, bir dálel aıtý kerek», – deıdi. Sonda bireýi: «Men dálel taptym, seniń Kenjekeı degen sulý qaryndasyńdy saǵan toqaldyqqa ákeń aıttyryp, soǵan malǵa keldik» deıik. «Qandaı mal?» – dese ákesiniń malyn aıtaıyq depti. Eki ury kele jatyp shaldyń balasyna jolyǵypty. Jylqy baǵyp júr eken, amandasyp turǵannan soń urylar: «Kimniń balasysyń?» – dep surapty. Bala «Qaıyr degen shaldyń balasymyn» depti. Urylar: «Kúıeý ekensiń ǵoı» – deıdi. «Kúıeýiń ne?» – deıdi bala. Urynyń bireýi: «Seniń ákeń myna jigittiń Kenjekeı degen sulý qaryndasyn saǵan toqaldyqqa aıttyryp, soǵan quda túse malǵa keldik. Myna jigit seniń týǵan qaıynaǵań bolady», – depti. Bala eki uryny alyp kelip, kelinshegine:

         — Qatyn, kilemdi tóse, kórpe sal, quımaqty quı, – deıdi.

         Áıeli Sametti dalaǵa shaqyrady, shyqsa eki ury tur eken. Saqypjamal:

         — Myna kelip turǵan kisiń kim? – dep suraıdy.

         — Bul kisiler meniń qaıynaǵalarym, myna jigittiń Kenjekeı degen sulý qaryndasyn ákem maǵan toqaldyqqa aıttyryp, soǵan quda túse jáne malǵa kelipti, – deıdi. Sonda kelin: «Qandaı mal eken atamnyń bergeni?» – dep surapty. Sonda Samet alpys qarabas, alpys sarybas atanym bar, sony bersin, – depti. Bizde alpys sarybas, alpys qarabas atan qashan bar edi? Biri kiltti sandyq, biri kiltsiz sandyq bar, sonyń kilttisin bersin, – depti. Bizde ondaı sandyq qashan bar edi? Oń jaq bosaǵada qara qaıraǵym bar, janysa  – janysyn sony bersin, – depti. Ondaı zat qashan bar edi? Esiktiń aldynda eki báıterek bar, birin kesip, birin tujyryp bersin, – depti. Káne eki báıterek bar ma? – depti. Ákemniń osy aıtqan malynyń bireýi de joq qoı, – depti. Kelin balany dalaǵa shyǵaryp, «úsh jylǵy tý bıeni soı da, el-jurtyńdy jınaı ǵoı» depti. Bala úsh jylǵy tý bıeni soıady. El-jurtyn jınaıdy, etti jeıdi. Qymyzdy ishedi, eki jigit «mal áketemiz» dep otyra beredi. Kelin bir qurdasyna:

         — Meniń myna aqsaqaldarǵa aıtatyn bir-eki aýyz sózim bar, soǵan ruqsat pa eken, sura! – depti, Aqsaqaldar ruqsat depti. Sonda kelin: «Meniń atamnyń aıtqany mynaý: atam eki aı jol júrip, ony kóp urylar tonaǵan eken, azyq-túligin alyp, ózin óltiretin bolǵan soń urylarǵa aıtqan maly: alpys qarabas atanym bar, sony bersin degeni – alpys aqsaqal, alpys jigit kelsin degeni. Ekinshi – biri kiltti sandyq bar, biri kiltsiz sandyq bar, sonyń kilttisin bersin degeni – meni kelsin degeni. Úshinshi – oń jaq bosaǵada qara kaıraǵym bar, sony bersin degeni – Japsar balam bar, sol balam kelsin degeni. Tórtinshi – esiktiń aldynda eki báıterek bar, birin kesip, birin tujyryp bersin degeni – osy otyrǵan eki urynyń birin óltirip, birin maǵan bastap alyp kelsin degeni, – depti danyshpan kelin.

         Sol jerde jigitter eki urynyń bireýin óltirip, alpys shal, alpys bozbala, kelini, Japsar balasy baryp, danyshpan ákesin urylardan aman-saý alyp qaıtypty.

         Danyshpan shaldy danyshpan kelin ajaldan qutqarypty.

---