InfoHub Logo

Zeınolla shabytyna minse, tyńdaýshy onyń sóziniń bas-aıaǵyn jınaı almaı qalatyn. Bul sońǵy onshaqty jyldarda. Buryn alqa-qotan otyrystarda kóp sóılemeıtin, kóptiń yrqyna kóne bermeıtin, jymıyp qana otyryp, áńgime-dúkenge jylǵalap qana aralasatyn jibekteı jigit edi. Sonan soń ba adam bop qaldyq deıtin, bir óleńi, bir áńgimesi «Pıoner» gazetiniń pushpaǵyna basylsa da kóńili kók tiregendeı bolatyn alpysynshy jyldardyń botatirsekterine qalaı ilesip ketkeni meniń esimde joq. Áıteýir ortamyzǵa jylǵalap kirse de, jymıyp kirse de jurttyń bárine súıkimdi bolatyn. Sol minezinen áli de tanǵan joq.

Ara-tura Asqardyń úıinde bolǵanymyzda Aıtotam:

— Áı, Zeınolla, jurttyń aýzy sózden bosamaı jatyr, sen oqta-tekte jaǵańnyń kirisin ashpa, eń bolmasa tushparadan ala otyrsańshy, — deýshi edi.

Búginde baqsam, bul naǵyz synshynyń minezi eken. Synshy aýdıtorıany aıǵaılap emes, abaımen alady eken. Biraq, bir qyzyǵy, Zeınolla eń alǵash bireýdi synap emes, synalyp aty shyqqan. Synaǵan men edim.

Elýinshi jyldardyń aıaǵy, alpysynshy jyldardyń basynda jaqsy bir dástúr bar edi: gazet, jýrnaldardyń betinde jańa kórine bastaǵan jas avtorlardyń óleńderi men áńgimelerin jınap alyp jınaq etip shyǵaratyn. Búgingideı qaǵazdyń qymbattyǵynan, qarajattyń joqtyǵynan emes, jas talapkerlerdi bolashaqtan dámelendirý úshin, talantyn ushtaý úshin. Baspa redaktorlary, qurastyrýshylar aǵaıyndikin, ózinikin tyqpalaýdyń ornyna ózgenikin izdep júrip taýyp, alǵy sózimen aq batasyn beretin. Muhtar Áýezovtiń 27 jeltoqsanyndaǵy «Jyl kelgendeı jańalyq sezinemiz» deıtin tarıhı sózi osy jınaqtardyń áserinen týǵan.

1961 jyly Sáýirbek Baqbergenov aǵamyzdyń uıymdastyrýymen «Jol basy» deıtuǵyn balań prozaıkterdiń áńgime jınaǵy jaryq kórdi. Kóbimiz kitapqa engenimizdi bilmeı de qaldyq. Jınaqta Zeınolla Serikqalıevtiń de áńgimesi júr eken. «Qazaq ádebıeti» gazetinde Ákim Áshimov ekeýin qosaqtap qoıyp synaıyn. Sóıtsem, kezinde gazet betinde shyǵyp ketken, kórkemsózge súırep qosýǵa kelmeıtin shıkili-pisili dúnıeleriniń jınaqqa engeninen ekeýi de beıhabar bolyp shyqty.

Qudaıdyń qutty kúni as-sýymyzǵa deıin bir tabaqtyń ústinde toǵysatyn dos-jarannan qashsań qutylarmysyń, maqala jarıalaǵan kúni-aq jyl kórispegendeı bir-birimizdi izdep júrip tabysyp edik. Zeınolla birdeme dese men de edireıip shyǵa keletin shyǵarmyn dep edim, ol túk bolmaǵandaı, túk kórmegendeı jymıyp kelip qolymdy qysty. Zeınollanyń qoly qatty, qyssa temirden de ter shyǵarady. Esesine sózi maıdaı.

Qalaı degenmen de bizderdi tabystyrǵan, jolymyzdy ashqan «Jol basy» edi. Osydan-aq bir top úmitkerler jolymyzdyń bir ekenin, bir muń, bir maqsatqa telinip, qaıtar joldyń qaqpasyn jaýyp tastaǵanymyzdy sezindik. Kúni búginge deıin. Kúni búginge deıin enshimizdi bólisken joqpyz. Áldekimder jaqtan basty aıyrǵandaı qyp jatsa, uıaty moınynda. Bárimiz de syn jazdyq. Biraq, syn janryn óner tutqan bizdiń zamandastarymyzda úsh-aq jigit: Zeınolla, Asqar, Tólegen. Bárimiz de syn jazdyq, biraq sonyń bári resenzıanyń dárejesindegi oı-tolǵanystar edi. Álgi bir "atyshýly" áńgimesinen soń Zeınolla prozaǵa qaıtyp oralǵan joq.

Syn da jeke-dara shyǵarma. Basqa janrdan aıyrmasy — arqany bar. Ol — synalyp otyrǵan obektiden shyǵa almaıtyn sheńberi. Onyń ústine avtordan bilimdilikti, sezimtaldyqty, oıdyń ozyǵyn, bıik ıntellektini talap etedi. Onsyz minegenińe de, maqtaǵanyńa da, aqtaǵanyńa da eshkim ılanbaıdy. Zeınolla resenzıanyń sheńberine kóp aıaldaǵan joq. Sol kezdegi ádebı prosestiń yńǵaıymen ózekti degen máselelerge den qoıdy. Ne týraly jazsa da, kim týraly jazsa da ýaqytqa, eldiń rýhanı ómirine telı otyryp, ádebıet aǵymynan bólip tastamaı, soǵan jalǵastyra otyryp, qulashty keńge salyp, oıdy tereńnen qarpyp tutas bir qoǵamdyq qubylystyń syryn ashýǵa tyrysty. Jazýshynyń oqýshyǵa jetpeı qalǵan astarly oıyn arshyp, ádiptiń astynda alǵan órim-taspaly leıtmotıfti avtormen jarysa tarqatqan sátteri kop boldy. Keıbir synshylar jaqsyny maqtasa — jaıdary, jamandy dattasa — qazymyr, keıde tipti qaqalyp-shashalyp jatady. Zeınolla eshýaqytta emosıaǵa berilmeıtin, syrt qaraǵanda tym salqynqandy, qalamy qatqyl sıaqty, soǵan qaramastan aıtar oıyn jibekteı shıratyp otyryp julynyńa deıin jetkizedi. Eń bir jaqsy qasıeti, synap otyryp obektisin qorlap, til tıgizgen emes. Bul kez-kelgenniń ıntellektisinen tabyla bermeıtin minez.

Kóp rette ádebıet zertteýshilerin synshylardyń qataryna jumsaıtyn ádetimiz bar. Túbi tórkindes bolǵanymen eki sala eki janr ekenin eskere bermeımiz. Bolmasa syndy «jaýynger janr» deımiz de qoıamyz. Jaýynger degenimiz keshegi qyzyl senzýradan týǵan jargon. Munyń túbi aıtaq degen sóz. Zeınolla aıtaqqa kónbeıtin, ózindigi bolmasa jetekke júrmeıtin, bos hronologıany qoıyrtpaqtap, ár neni bir shalýlap, jalpylama, jadaǵaı, aıdalaǵa sóılemeıtin synshy. Pálen ýaqytta pálen shyǵarma týǵan, túgen taqyrypta túgen shyǵarma jazylǵan degen Zeınollada bos ınformasıa joq, ótkenge de, búginge de óziniń búkpesiz pikiri, nyq pozısıasy bar.

Syn janrynda Zeınolla Serikqalıevtiń birneshe kitaptary jaryq kórdi. Solardyń bári de ádebı prosesimizge jasalǵan baısaldy analız. Qaı avtordyń shyǵarmasyn taldaýǵa salmasyn, onyń tvorchestvosyn tolyq qamtı otyryp, zertteı otyryp, árkimniń bıigine qaraı, alqymyna shaqtap tutas ádebı tulǵa jasady. Zeınollanyń Hamza Esenjanov tvorchestvosy haqynda kezinde kúndelikti baspasózde, keıin kitaptaryna engen zertteýleri kúrdeli de qundy eńbek. Ol Esenberlın shyǵarmalaryn da nazardan tys qaldyrǵan joq. İlekeń tarıhı taqyrypta ult aldyndaǵy óz boryshyn artyǵymen ótep ketti. Jetpis jyl boıy buǵyp, úndeı almaı kelgen ótkenimizge sýsap otyrǵan jurttyń kókeıindegisin taýyp, armandaǵysyn aıtyp berdi. Bir shyǵarma oqýshyǵa, ádebı qaýymǵa unaı qalsa, soǵan shybyq jolatpaı shyr qaǵatynymyzdy nesin jasyramyz. Zeınolla «Almas qylyshty» synaǵany úshin shetimizden óre — túregelip edik. Synshy romandy qaı qyrynan tóńkerip qarap otyr? Másele osynda emes pe. Tarıhı týyndynyń asa qajettigin aıta otyryp, onyń mazmun — salmaǵyna tıispeı, Zeınolla shyǵarma tiliniń kebirligine, keıbir asyǵystyǵyna, baıandaýdyń bir saryndy qurǵaqtyǵyna min taqqan sıaqty edi. Sol kezde kórkemsózdiń kemshiligin búrkeý úshin «roman — hronıka» degen janrdy da oılap taptyq. Janrdyń aty janr, qalaı bulqynsaq ta ol proza, onyń túbi — kórkemsóz, kórkemsózge talap bireý-aq, ol — sýret pen oı, obraz.

Alpysynshy jyldary mazmun men tur týraly bolymsyz bir aıtys boldy. Aıtys ta emes-aý, árkim óz oıyndaǵysyn bildirip, pikirlerin ortaǵa saldy. «Juldyz» jýrnalynyń betinde áýeli Asqar sóıledi, ony ózimshe men synaǵan boldym. Úshinshi sanynda Zeınolla sóz alyp, jigitter, asyqpańdar, týr degen qashpas, toqpaǵy myqty bolsa kıiz qazyq jerge kiredi, talant myqty bolsa formanyń bári jorǵa, biraq túbi aýmaıtyn, tókpeıtin, ǵasyrlar boıy kólik bop kele jatqan akademıalyq formaǵa qaıtyp kelesińder degendeı basý aıtty. Aıtqanyndaı solaı boldy. Utymdy bir tásildi tappaǵandyqtan emes, artyq aıtalyq, kem aıtalyq, áıteýir «jelik» basylyp, bárimiz de jaraý qalpymyzǵa qaıtyp oraldyq. Utylǵan eshkim joq.

Synshy da, synshy eńbegi de qadirsiz deımiz. Beker sóz. Barymyzdy juptaıtyn, joǵymyzdy joqtaıtyn synshy eńbegi. Ýaqyt óter, sonda bizdiń malymyzdy túgendep beretin de synshylar bolady.

Kimniń joly aýyr — synshynyń joly aýyr. Minezi jibekteı bolmasa da qalamynyń ushy qasqaıyp turatyndyqtan shyǵar. Oqýshy kóńili bir basqa, synshynyń qoly bir basqa. Oıy odan da qymbat. Túptep kelgende bizdiń rýhanı muramyzdyń baǵasyn berip qana qoımaı, ony sıstemaǵa keltiretin de synshylar, synshynyń eńbegi.

Áldekim: Qalıhan qasynda júrgen dosyn qolpashtapty der bolsa, sol qasymda júrgen dosym 60 jasqa jetkenshe men týraly baspasózde alty aýyz sóz aıtqan emes. Qasyndaǵy dosyńdy kózin baqyraıtyp qoıyp madaqtaýdyń da ersi, ári qıyn ekeni ras. Demek, bir aýyz sóz osy iltıfatta eshqandaı qarymta da, jaǵympazdyq ta joq.

---