InfoHub Logo

I

Jeksenbi kúni ol tek qalany sharlaýmen boldy.

Tańerteń kún ashyq bolsa ol úıinen kedamen shyǵatyn, al jańbyr jaýyp tursa rezeńke etik kıip, tússiz vınıl qolshatyr ustap, tramvaı ne avtobýspen basy aýǵan jaqqa kete baratyn.

Ómiri tartyp kórmese de tabak dúkeninen bir qorap temeki satyp alady, sosyn tóńirekte kóp páterli úı joq pa ekenin suraıdy. Eger bar bolyp shyqsa, onda oǵan qalaı barýǵa bolatynyn bilip alady, al úıdi tapqannan sońǵy anyqtaıtyn jaıt:

— Osynda Mıtobe Mısa esimdi qyz turmaı ma eken?

Esimin ózgertip jibergen bolsa degen kúdikpen túr-kelbetin eki-úsh sózben sýrettep jazyp ta alǵan, oǵan qosa mynany aıtady:

— Ol on segiz jasta. Qara mysyǵy bar.

Shamasy on segiz jasar qyzdyń kóp páterli úıde mysyqpen ǵana turýy sırek bolsa kerek, kóp konserjdiń kózi onyń uıpalanǵan qońyr shashy men jýýdan tozǵan jún jeıdesine túsedi de, birden úılerinde ondaı qyzdyń joǵyn aıtady. Keıbiri jaýap bermes buryn, juqalap qana:

— Al siz kimsiz? — dep suraıdy.

— Aıda Koheı, — deıdi bul aty-jónin búrkemelep jatpastan, biraq Mısanyń kimi bolatynyn durystap jetkize almaı da qalady. — Biz bir aýyldan... — dep mińgirleıdi, sosyn kóshege shyǵyp, ary qaraı júre beredi.

Keıde ózine ne bolǵanyn, nemenege tap jeksenbi kúni kóshe kezip júrgenin ózi de túsinbeıtin. Nege olaı boldy.

Ymyrt úıirilgenshe, ol qala kezip júrgende, qaltasy qajetsiz úsh-tórt qorap temekimen tolyp qalatyn. Ony úıge ákelip, kári konserjge beredi, al ol bolsa patınkodan* utqany shyǵar dep oılap, jaramsaqtana til qatady: «Syılyǵyńyzǵa rahmet. Qolyńyz qatty aýyrǵan shyǵar».

II

Qala kezip ketkenge deıin Aıda jeksenbi saıyn Fýkagavanyń bir kóshesindegi shaǵyn baqta tynymsyz altybaqan teýip otyratyn.

Joq, ol balalar sekildi altybaqan taqtaıyna aıaqpen shyǵyp alyp, bar kúshimen terbelmeıtin. On segiz jasqa kep qalǵan, qalasa bıik kóterile alar edi ǵoı dersiz, shyn máninde óıtýge shamasyz — oń qolynyń bas barmaǵy men suq saýsaǵy joq sebepti jipten qatty ustaýǵa qaýqarsyz.

Ol balalar aıaǵymen turatyn taqtaıǵa quıryq basyp, jaqtaý jipten ustaǵan kúıi ilgeri-keıin aqyryn terbelip otyrady. Sóıtip otyryp bul qımylyn óz aýylyndaǵy mektepte muǵalimder bólmesiniń qarsysyna ilingen úlken qabyrǵa saǵattyń tiline uqsatatyn. Al keıde qarny ashyp, terbelisten basy aınalǵanda, ol aýyl syrtyndaǵy toǵanda qaıyqpen júzgen kezderin eske alady. Altybaqannyń terbelisi qalqyǵan qaıyqqa uqsaıtyndaı.

Ashtyqtan júregi kóterilgen kezde baq túkpirindegi qýraǵan gımalaı samyrsynynyń túbindegi ıataıdan* oden* jeıdi. Ol únemi oń qolyn qaltasyna salyp alyp, sol qolymen jeıtin, al ıataı qojaıyny oń qolynyń eki saýsaǵy joǵyn biledi. Birde Aıdaǵa odenniń dámdi kóringeni sonsha, ol ózin toqtata almady. Sóıtip ne zamatta baryp: «Bul sońǵysy» — deýge shamasy keldi, shanyshqyny aınaldyryp turyp.

— Eki júz qyryq ıen.

Ol eriksiz qolyn qaltasynan shyǵaryp kúmájnegin izdeı bastady.

— Aptyqpaı jeı berińiz, aqshańyz bolsa. Asyqpańyz. — dedi qojaıyn jymıyp. — Qolǵa obal. Qalaı bolyp edi ózi?

Baıqap qalǵan soń, baıandaýǵa týra keldi.

— Matras nyǵyzdaý fabrıkasynda jumys istedim. Mashına shaýyp túsirdi, — dedi jaıdary keıippen.

— Matras nyǵyzdaý?

— Solaı ǵoı. Matyras nyǵyzdaý. Shash, jún-jurqa, neılonnyń jaman-jutyq qaldyǵyn alady da, suıyq rezınamen aralastyryp bylǵaıdy, sosyn qalyń qylyp japyraqtap jaımalap, mehanıkalyq aramen úlken-úlken qylyp tiledi.

— Sol aramen kesip aldyń ǵoı?

— Ia. Alańǵasarlyǵymnan boldy.

Ras, esin jıǵanda fabrıka qojaıyny oǵan solaı degen. Al ózi shyn máninde qalaı bolǵanyn sol qalpy bilgen joq. Tek ara qolyn ilip ketken sátti ǵana shamalaıdy.

— Endigisiniń bári bir, — dep tunjyrady ıataı qojaıyny. — Eń qajet saýsaqtar joq. Yńǵaısyz, árıne.

Ádette Aıda kóp yńǵaısyzdanbaıtyn, biraq bolashaqty oılap qatty qamyǵýshy edi. Qalaı nan tabýǵa bolady, eger qaryndash ustaýǵa da jaramasań? Keńselik sharýa týraly ol o basta-aq bas qatyrmady, biraq mundaı qolmen stanokqa da tura almas, basqa jumysqa da jaramsyz, ásirese názik nárselerge. Sosyn tek las, qara jumystar ǵana qalǵan, biraq oǵan da shama kerek.

— Sonymen siz qazir sol álgi... matyras nyǵyzdaısyz ba?

— Joq, men baspahanada jumys isteımin. Júk kóliginde.

— Jaqsy júrgizetin shyǵarsyz?

— Joq, men júrgizýshi emespin. Júk artyp, túsirisýge kómektesemin.

Qojaıyn túsingen keıippen únsiz bas ızedi de oǵan óziniń oń qolyn kórsetti. Onda aty joqtyń ózi de joq eken.

— Muny ara kesken joq. Pýlemet julyp túsken.

Kelesi kúni ıataı qojaıyny:

— Jaqyn mańda turasyz ba? — dep surady.

— Men? Kandada.

— Kandada? So jaqtan kelip júrsiz be?

— Ia. Avtobýspen. Tokıonyń ońtústik jaq kireberisindegi on toǵyzynshy nómirli stansıa arqyly metromen de.

— Solaı ma? Al men siz osy jaqyn jerdi mekendeıtin shyǵar desem.

Tekke suraǵan joq. Bul ár jeksenbi saıyn tańerteń osy araǵa kelip, kún batqansha altybaqan teýip otyrady.

— Osy jaqyn jerde tanysym turady, — dedi bul qojaıynǵa qas qaǵyp.

— Onda nege siz únemi jalǵyzsyz?

— A ol úıinde joq...

Iataı ıesiniń júzinen túsinbegen keıip ańǵaryldy: ózinen de bar, tura turyp kelse de bolar edi ǵoı. Ol biraq muny aıtqan joq. Bar bolǵany:

— Oı, sender, Tohokýlikter tózimdisińder-aý, — dedi de qoıdy. Aıda tań qaldy, óıtkeni ıataı qojaıynyna óziniń qaıda týǵany týraly jaq ashpaǵan-dy.

— Sóılegen sózińnen ańǵarylyp tur. Men áskerde Tohokýlik balalarmen birge bolǵam... Bári de qaza tapty.

Aıda únsiz altybaqanǵa oraldy. Oǵan osy aradan qarsydaǵy sıyqsyz sholaq kóshe anyq kórinedi. Sholaq kósheniń aýzyndaǵy bir qabatty qurylystyń mańdaıynan ar jaǵyndaǵy áktelgen úıdiń ekinshi qabatyndaǵy úsh tereze qyltıyp tur. Ortańǵysy Mısanyń bólmesi. Ol bólmesine tósek qoıyp, Tama degen qara mysyǵymen birge turyp jatty.

Mısa mysyqty aýyldan ákelgen, al tósekti barda jumys istep júrgende satyp aldy. Munyń ol tósekke alǵash otyryp kórgeni esinde. Aıaqtary ózdiginen áýege shyǵyp, darýma qýyrshaǵy sekildi ilgeri-keıin terbelip ketken.

Aıda matrasy nemen nyǵyzdalǵan eken dep oılaǵan? Tósek tap osyndaı jumsaq bolady dep oılamapty. Áýeli abyrjyǵan, artynsha tunjyraı qaldy. Al qazir mine ol jaıt kúni buryn sezilgen qaıǵynyń habary ekenin túsinip otyr.

III

— Búginnen bastap bylaı bolady: eger terezede qyzyl oramal ilýli tursa — men uıyqtap jatyrmyn degen sóz, mazalaýdyń qajeti joq.

Mısa buny jaz sońynda, birde bul tańerteńgi onda kelip esik qaqqanda aıtty.

— Eger aq oramal — onda kóterilýińe bolady. Al eshqandaı da oramal kórmeseń, men úıde joqpyn.

Sol kúni Mısa esiktiń ar jaǵynda turyp daýystady:

— Bul senbisiń, Ko-tán — Koheıdi qysqartyp ataǵany — sosyn daýsyn báseńdetip, — Baqta kút.

Sodan beri ol kóbelektiń qanaty sekildi jelkildegen tússiz birdeńemen júrse de buǵan esik ashatyn da suraıtyn: «Men áli uıqtap jatyrmyn. Kiresiń be?» — «Syrtta kútem», — bul bas tartady, sosyn Mısanyń sholaq kóshege qaraǵan terezesiniń ashylǵanyn kútetin. Al sol kúni esik ashpaýymen qoımaı, buǵan urysty da. Bular aýyldan ketkeli beri bolmaǵan jaıt.

«Múmkin barda birdeńe bolǵan shyǵar, soǵan bola ózin jaısyz sezindi-aý» dep topshylady da, onyń buıyrýymen baqty betke aldy. Azdan keıin Mısa sarǵylt túske boıaǵan shashy jelpildeı júgirip jetti de, oılanyp jatpaı sóılep ketti:

— Endigári bylaı bolady...

«Taǵy ne jaıly?» — dep oılaǵan. Sóıtse oramaldyń áńgimesi eken.

— Áıtpese men uıqym qanbaǵannan murttaı usham. Biz ekeýmiz eki álemde ómir súremiz. Álbette, árqalaı tynyǵamyz da. Sen meni túsinýge tıissiń.

Mısa áldeqashan meńgerip úlgergen tokıolyq shapshań sóıleý mánerimen kópten beri janyn jegen bar oıyn aqtaryp saldy. Onyń aldynda osylaı sógis estip melshıip turam-aý degen oı buryn sońdy basyna kelmepti. Sondyqtan bul Mısanyń dalapsyz, bozarǵan erninen kóz almaǵan kúıi únsiz tura berdi. Al Mısa sózin aıaqtaǵan kezde bylaı dedi:

— Men uqtym. Sen qalaı dediń, solaı bolsyn. Tek biz eki bólek álemde ómir súremiz degendi aıtpa. Mısa ústi dombyqqan aýyr kirpikterin tómen túsirip únsiz turdy. Sol sátte bul jaǵdaıdy jaıdary qalypqa keltirý úshin oń qolynda qalǵan úsh saýsaqtyń birinen soń birin qymqyryp, kóńildene sózin jalǵady:

— Demek, qyzyl — toqta, aq — júr, al eger eshqandaı da belgi berilmese — aldy-artyńa qaramaı taıyp tur. Tup-týra jol belgileri sıaqty.

Mısa tipti jymımady da. Buǵan kóz salǵan da joq, aıdalaǵa qarap turyp samarqaý til qatty:

— Al sen ne oılap eń? Bul saǵan aýyldyń joly emes.

Áńgimeleri jaraspaǵan soń, sol kúni olar az turyp, óz-óz jónderimen ketken. Keler jeksenbide Mısanyń terezesinen eshqandaı oramal kórinbedi. Demek úıinde joq degen sóz. «Múmkin ol oramaldyń jaıyn umytyp ta ketken shyǵar? — dep oılady, sholaq kósheniń aýzynda turyp. — Eger ýaqsyz ýaqytta uıqysynan oıatsań, kim de bolsyn ashýlanady ǵoı. Sosyn da kóńildegi bar ǵaıbatty aqtaryp saldy».

Onyń esigin qaqpaı tynshymasyn bildi. Sóıtip satymen kóterilip kele jatyr edi, jýynatyn bólmeniń esigi syqyrlap, artynsha Mısanyń kórshisi, maqtaly kımono kıgen, aýzynda tis shótkesi bar Haıasıda-san paıda boldy.

— Mısa-tán bir jaqqa ketken, — dedi ol. Demek, belgi berý jaıyn umytpaǵan. Taǵzym etip, ketip qalǵannan basqa amal joq. Kósheniń aýzyna jete bere burylyp qaraǵan — Mısanyń terezesinde eshteńe ilinbepti. «Qaıta ber, men úıde joqpyn» dep turǵandaı. Biraq ol kósheni kesip ótip, baqty betke aldy. Ol jerde oryndyq joq eken de, ol altybaqanǵa otyrdy. Osynnan kósheniń qıylysy men Mısanyń terezesi kórinip tur. Qaıda bararyn bilmedi. Úıde qańyraǵan bólmedegi juqa tósenishten basqa kútip turǵan eshteńe joq. «Odan da osy arada Mısany kúteıin» dep oılady.

Mısa keshke de oralmady. Keler eki jeksenbide de solaı. Terezesinen eshqandaı oramal kórinbedi, ári ymyrt úıirilgende jaryq ta janbaǵan. Áıtse de bir aptadan soń ol úıden shyǵyp tup-týra baqty betke aldy. Jolda kele jatyp búgin de úıinde bolmaıdy-aý dep oılaǵan, biraq ózin toqtatyp, keri qaıtýǵa shamasyz. «Terezesine qarap-aq bar-joǵyn bile salaıyn. Múmkin úıinde shyǵar? Múmkin terezesinde aq oramal ilinip turǵan shyǵar?»

Sóıtip «múmkinniń» jetegimen ol baqqa kelip, ymyrt úıirilgenshe otyrdy. Bul ári onyń jeksenbi saıynǵy turaqty jumysyna aınaldy. Tús áletinde ol altybaqan tebýden jalyǵatyn, biraq qapalanbaıdy. Iataı ıesi tózimdisiń deıdi, biraq másele basqada ǵoı. Tokıoǵa kelgeli beri barlyq jeksenbini Mısamen birge ótkizgen ol, basqa da qyzyq bar dep bilmedi.

Ol sopıyp tekke júrgen joq, ol Mısany kútti jáne bul janyn jigerlendirdi. Mısa sol qalpy kelmeı ketkende de bar ýaqytymdy bosqa ótkizdim-aý dep oılaǵan joq. Mısanyń terezesi batyp bara jatqan kúnniń shapaǵymen jarqyraǵan sátte, ıataı jaqtan murnyna kójeniń ısi keldi de, Aıda ókinish qursaýynda qaldy. Qashan kózinen jas shyqqansha silekeıin jutyp otyra turýǵa tyrysty. Sosyn altybaqannan tústi. «Tez-tez úsh tabaǵyn juta salam da, qaıtyp kelem», — dep oılaǵan.

— Búgin de tekke kúttiń ǵoı, — dedi ıataı ıesi.

Bul sózdi tyńdaýdyń ózi aýyr edi.

Ne bolyp ketti ózi, Mısa qaıda júr? Ne istep júr? Tipti jeksenbi kúni de úıinde otyrmaıdy.

IV

Birde «Al eger Mısa bul úıdi múldem tastap ketken bolsa qaıtem?» dep oılady. Ol aqyryn basyp satymen kóterilgen. Mısanyń esiginiń aldynda qaqpa kúzetken ıt qusap Tama degen mysyǵy otyr eken. Eger Tama osynda bolsa, onda Mısa da úıinde bolýy tıis.

Kúdik seıildi. Mysyq basynan shertkende de miz baqpady. Tek kózi jumylyp, baıaý mıaýlaǵan.

Aıda aýylda júrgende mysyq degendi ıttiń etinen jek kóretin. Al mynaýysyn Mısa úshin ǵana jaqsy kórýge tyrysqan. Biraq bári bir túk shyqpady. Kerisinshe burynǵydan beter jek kóre tústi.

Ekeýi Tokıoǵa kelgende bul tıtteı, daýysy qarlyqqan máýlen edi. Mısa shaǵyn sebetke salyp ákelgen. Ol Tamany Mısa úshin barlyq baqytsyzdyq ataýlynyń sebepshisi sanady. Al Mısa bolsa sol sebepshini ózimen birge qalaǵa alyp keldi.

Aýylda júrgende-aq Mısa nan zaýytyna jaldanǵan-dy, biraq úsh aıdan keıin shyǵyp qalyp, kóshedegi dúńgirshekke jumysqa turdy. Arada taǵy tórt aı ótken joq, al ol bolsa dúńgirshekti tastap, ashana daıashysy bolyp úlgerdi. Sodan keıin shashtaraz, kafe, kóshede tiske basar usynatyn dúńgirshek, taǵy birdeńelerdi ótkerip, endi hosýtesý* boldy. Úsh jylda joq degende on jerde jumys istegen shyǵar.

Mısa osylaı sarsańǵa túsýiniń bar sebebi Tamada ekenin aıtqan. Sonyń kesirinen Mısa únemi jekkórinishti bolyp, jumystan qýyla berdi. Ol Mısanyń jeńiltek ekenin oılaǵysy da kelmeıtin, sol úshin mysyqty jek kórdi. Shyn máninde Mısa Tokıoǵa kele kúrt ózgerip, baıaǵy ózi tanıtyn qyzǵa múldem uqsamaı qaldy. Bul biraq onysyn elemedi de. Bar kiná Mısanyń ózinde emes, mysyqta dep oılaýdan tanbady. Tama qojaıynnyń meıirimdiligin paıdalanyp sıqyrlap alyp, endi mine qalany sharlatyp qoıdyǵa joryǵan.

Ras, óziniń de jumystan joly bolǵany shamaly. Áýeli sýsı usynatyn kóshpeli ashanaǵa turdy, biraq o jerden durys birdeńe úırený qaıda, jurttyń kúlkisine qalǵannan basqa eshteńe tyndyrmady. Kelginshiniń betine qarap «Marhabat!» dep sańqyldap turýǵa daǵdylana almaı-aq qoıdy. Aıda únsiz taǵzym etetin, al odan keıin birdeńe aıtýdyń ózi qısynsyz. Aqyry óziniń uıalshaqtyǵyna bola ketip tyndy.

Odan keıin eýropalyq kondıter, qytaı meıramhanasy, qaısysynda da kásip úırene alǵan joq, zábir kórýmen boldy. Aqyry saýdaıy mekemelerden aýlaq ketip, matras fabrıkasyna jumysqa turmaqshy bolǵan. Alaıda jarty jyl ótpeı o jerde oń qolynyń eń qajetti saýsaqtarynan aıyrylyp tyndy.

Eger Tama Mısa úshin zulym rýh bolsa, onda odan qutylý múmkin emes-ti, óıtkeni ol sonymen birge turyp jatyr dep oılady.

Mine, sóıtken Tama qazir tórt jasar semiz suǵanaq mysyq. Ol mysyq qushaqtap jumsaq tósekte jatqan Mısany kórgende qaradaı tynyshy ketep: «Bul shynymen de úsh jyl buryn menimen birge aýyldan Tokıoǵa kelgen qyz ba?» dep oılaıtyn.

V

Qarashanyń ortasynda, jeksenbi kúni tús aýa ol baqtaǵy ıataıdan sýsı jep bolyp, satýshymen eseptesip turǵanda qasynan kongasýrıden* qysqa kımono kıgen Haıasıda-san ótip bara jatty. Shamasy monshadan qaıtqan beti. Shashy sý eken, qolynda oramaly bar. Aıda taǵzym etti.

Haıasıda-san oǵan tańdana qarap, adymyn baıaýlatty. Aıda jáne bir ret taǵzym etip, ádetinshe altybaqanǵa qaraı júrgen.

— Keshirińiz... — dep daýystady Haıasıda-san, ony qýyp jetip. Sóıtse Mısa úsh kún buryn basqa bir aýdanǵa kóship ketipti. Aıda ne derin bilmeı ańqıyp turyp qaldy. Aıtarǵa sóz joq edi.

— Men siz ony kútip otyrǵan shyǵar dep oılap... — dedi Haıasıda-san. — Al endeshe saý bolyńyz.

Haıasıda-san úıine qaraı burylǵan, alaıda Aıda ony toqtatyp aldy.

— Qaıda kóshti?

— Bilmeımin. Aıtpady ǵoı. Úıdegilerdiń de eshqaısysy bilmeıdi. Tipti kúzetshi shaldyń ózi. — Haıasıda-san Aıdanyń júzinen kózin taıdyryp áketti de, Mısa eki apta buryn úlken úıge kóshetin boldym dep qýanyp júrgen edi degindi aıtty. — Al ondaı úıler Tokıoda tolyp jatyr. Sizge ol eshteńe habarlaǵan joq pa?

Aıda basyn shaıqap:

— Jo... — dedi aýylbaıshylap.

— Túk etpeıdi, keshikpeı qaıda barǵanyn habarlap qalar. Kútýge týra keledi, basqa qaıran joq. Al men júreıin. Haıasıda-san tez-tez basyp baqtan shyǵa jóneldi. Aıda izinen ilbidi. Sol sátte ıataı qojaıynymen qoshtasyp qol bulǵaý da oıyna kelmepti, bul baqqa endi kelmeýi múmkin ǵoı. Nege ekeni denesi muzdaǵandaı boldy da, jempiriniń jaǵasyn kóterip aldy.

Ol aıaldamadan óte shyǵyp, Monmae Nıkamatıǵa kelgenin bilmeı qaldy. Avtobýsqa mingisi kelmedi. Qańyraǵan bólmege qaıtyp barýdyń ózi qorqynyshty edi. Sol sebepti asyqqan joq. Jaıaý júrgen.

Enebası kópirinde ózennen qatty jel soǵyp, ózin áne-mine aspanǵa ushyryp áketerdeı kórindi. Ol belgisiz bir jaqqa ushyp ketem-aý dep qorqyp, temir taıanyshtyń yǵyna toqtady, shyn máninde jibi úzilgen qaǵaz batpyraýyq qusap ushyp ketken bul emes, Mısa edi.

Ol Nıhonbasıǵa deıin bardy. Úıge qaıtýǵa áli erte. Úlken ýnıvermagtyń aldyndaǵy trotýarǵa adamdar úzilissiz aǵylyp kelip úımelep jatyr eken. Arasyna ol da qoıyp ketti. Mańdaıshaǵa «Japon bonsaıynyń* jaýharlary» degen jazý ilinipti.

«Bon» degen ıeroglıfti kórgen kezde kózi buldyrap ketti. Ol jasyn jempiriniń jeńimen súrtip, mańdaıshadaǵy jazýǵa qaıta úńildi. Sondaı tanys ıeroglıf! Bunyń týǵan jerinde Bon* on úshinshi tamyzda, basqa óńirlerden bir aı keıin toılanatyn. Ymyrt úıirile bári taý etegindegi ǵybadathanaly qorymǵa baryp, óz-óz týysqandarynyń molasynyń janyna qaraǵaıdyń tamyrymen eske alý otyn jaǵady. Al ábden kóz baılanǵan shaqta qorymdy betkeıde eki júzden astam alaý jypylyqtap turatyn da, ǵıbadathanaǵa alyp baratyn tas saty otty ózenniń ústindegi kópirdeı kórinetin.

Tokıoǵa kelgeli beri jańa jylda da, Bon meıramynda da týǵan aýlyna bir ret barmapty. Joq, ol úıinen qashyp shyqqan joq. Tek o jaqqa qaıtyp barǵysy kelmeıtin. Ákesi ólgen soń únsiz sharýasyn tyndyryp júre beretin sheshesiniń qolyna qańǵybas saýdager kirip aldy da, týǵan úıi bóten bolyp shyǵa keldi. Sol sebepti ol mektep bitire salyp aýyldan ketýge asyqty, tipti endi qaıtyp orylmaýǵa, múldem umytýǵa bel baılaǵan. Alaıda myna «bon» degen ıeroglıf qorymdaǵy eske alý alaýynyń tútinin eske túsirdi. Mańdaıshadaǵy «saı» degen ıeroglıftiń maǵynasyn uǵa almady da, Japonıanyń ár óńirinde ótetin Bon merekesi kezinde paıdalanatyn zattardyń kórmesi týraly aıtylyp turǵan shyǵar dep topshylady. Mundaı kórmege soqpaı ketý áste múmkin emes-ti.

Alaıda zalǵa ekskalatormen kóterilip kele jatyp, ol mınıatúraly aǵashtar otyrǵyzylǵan qumyralardy ǵana kórdi. Aq mata japqan tómengi sórelerge tizip qoıypty. Ol buratyla maıysqan tapal qaraǵaılardyń aldynda abyrjyp turǵan edi, bireý ıyǵynan qaqaty.

— Aıda-kýn?

Jalt qarady. Matras fabrıkasynyń kúzetshisi Sýrý-san eken. «Oǵashtaý jerdegi ersileý kezdesý», — dep oılady ol. Sýrý-san da tańdanysty keıipte sekildi.

— Mine, qyzyq, seni osynnan kórem dep oılamappyn! — dep ol sańq ete tústi. — Sen ne, bonsaıdy táýir kórýshi me eń?

Aıda qumyraǵa otyrǵyzylǵan tapal aǵashtyń bonsaı dep atalatynyn sonda bildi.

Olar kelginshilerge kedergi keltirmes úshin shetke shyǵyp, áńgimege kóshti. Sýrý-san qolynyń qalaı ekenin suraǵanda, ol baıqatpaı qolyn qaltasynan shyǵaryp kórsetti. Fabrıkada júrgende-aq Aıda sýyr óńdi Sýrý-sandy ishtartatyn, tıisinshe Sýrý-san da eki saýsaǵynan birdeı aırylǵan buny aıaıtyn.

Aıda bonsaı kórmesine alǵash kelip turǵany sebepti, Sýrý-san birge tamashalaýdy usynyp, olar qumyra tizilgen sóreni jaǵalap ketti. Sýrý-san buǵan deıin zaldy birneshe ret aınalyp shyqqan bolatyn, sondyqtan Aıdaǵa eksponattardyń ereksheligi men ony jasaý kezindegi qıyndyqtar týraly jiti túsindirýmen boldy. Onyń sóılegen kezdegi demi Aıdanyń qulaǵyn sharpýmen boldy da, bul tańdanysyn jasyra almady:

— Bárin biletiniń qandaı jaqsy!

— Men bul ónermen kóp jyldan beri aınalysam emes pe. Ras, osy jerge óz týyndylarymdy qoıarlyq dárejege jetkem joq áli, biraq jaýharlary mende de bar. Senbeseń júr, kórseteıin, — dedi Sýrý-san.

Aıda bári bir dińi men butaqtaryn ádeıi shıratyp, qubyjyq ósimdikke aınaldyrǵannan, aǵashty tabıǵı qalpynda saqtaǵan jaqsy dep oılady. Butaqtary ebedeısiz jaıylǵan japon shyrshasy men qasyndaǵy úsh hınokı* jaqsy eken. Peızaj kóz tartarlyq, qumyradaǵy áldeneshe daraqtyń kishkentaı toǵaı sekildi ósip turǵany unady. Qumyranyń birindegi keııaktar* toǵaıdyń naq ózi dersiń. Naǵyz mınıatúraly tabıǵat.

Sondyqtan aralap bolyp, Sýrý-san qaısysynyń kóbirek unaǵanyn suraǵanda, Aıda birden:

— Peızajdar — degen.

— Solaı ma? Ózim de solaı oılap em, — dep Sýrý-san qýanyp qaldy. — Men de peızajdyq bonsaıdy unatam. Ári nashar ósirmeımin de. Saǵan kórsetkim kelip tur. Qalaıda bizdikine bas suqsańshy. Mende peızaj túrindegi bonsaıdyń neshe atasy bar.

Sýrý-san bloknotynan bir paraq jyrtyp alyp, stansıadan úıine qalaı barýǵa bolatynyn syzyp berdi de:

— Keler jeksenbide múmkindigiń bola ma? — dep surady.

Kútpegen usynys edi, Aıda áýeli abdyrap qalyp, artynsha budan bylaı Fýkagavaǵa barýdyń esh qajeti joǵy, óziniń múldem bos ekeni esine tústi. Ol Sýrý-sanmen birge bonsaı tamashalap júrip, ózin tastap ketken Mısanyń belgisiz bir jerge tyǵylyp qalǵanyn da múldem umytypty.

VI

Apta boıy tuıaq serippedi. Mısa Fýkagavada turǵanda ýaqyt shirkin ótpeı-aq qoıatyn. Endi mine kún artynan kún zyrlap, áne-mine degenshe jeksenbi de boldy. Ádetinshe úıden shyqqanmen qaıda bararyn bilmeı az bógeldi de, Sýrý-sandikine tartty.

Sýrý-san Arakava bógetindegi las kóshelerdiń birinde turady eken. Aıda úıdi Sýrý-sannyń ózi qaldyrǵan joba boıynsha taýyp keldi. Úı bul kútkennen de shaǵyn eken, sholaq kósheniń túkpirinde turdy. Aýlaǵa kirgeni sol edi tańdanystan kózi baqyraıyp ketti — sórede tyrbıǵan tapal aǵashtar otyrǵyzylǵan qumyralar ıin tiresip tur. Bul Sýrý-san osynshama koleksıanyń ıesi dep áste oılamaǵan.

Sýrý-san bul úshin barlyq peızajdyq bonsaılardy arnaıy bir sórege tizipti. Sol sátende-aq kórsetti, onysyn. Peızajdardyń biri Aıdany erekshe qaıran qaldyrdy. Beti jalpaq kelgen sopaq qumyraǵa topyraqty jataǵan tóbeshik sekildi etip seýipti, bir jaǵy bıik, bir jaǵy alasa. Tóbeshikti kómkergen múk kók maısany elestetedi, al osy múktiń arasynan jıyrma shaqty tal soraıyp tur — tup-týra munyń týǵan aýlynyń tústigindegi emendi toǵaı dersiń. Bul peızajdy kórgen Aıda tańdanystan sileıip turdy da qaldy.

— Qalaı? Unaıtyn birdeńe bar sıaqty ma?

Aıda únsiz ǵana mınıatúradaǵy týǵan jeriniń bir bólshegin saýsaǵymen nusqady.

— A-a, emender? — dedi Sýrý-san. — Nashar dúnıe emes. Biraq shyrshalar da jaman emes qoı á?

Alaıda Aıdanyń emendi toǵaıdan basqaǵa moıyn burǵysy joq-ty. Ol onyń qasynan kete almady da — óziniń týǵan emendi toǵaıynyń tústik pushpaǵynan aýsashy.

Kózine jas tolyp, týǵan jerin oısha kezip ketti.

— Saǵan ne boldy? — dep Sýrý-san ıyǵynan qaqqanda baryp Aıda Tokıonyń kóshesine qaıta oraldy. Sýrý-san onyń júzine úńilgen. Aıda teris aınalyp, kózin súrtti de uıalǵan keıippen jelkesin qasydy.

— Týra meniń aýylymdaǵydaı. Bizdiń aýylda týra osy sekildi toǵaı bar. Biz únemi sol jerde oınaıtynbyz.

— Eger sonshama unap tursa, al. Birjola emes, árıne, ýaqytsha. Negizi basymen bere salsam da bolar edi, biraq kútimi bir mashaqat. Qumaryń qanǵansha tamashalap, jalyqtyrǵan kezde ákep tastarsyń. Kúnine eki ret sýarasyń. Shamań keledi dep oılaımyn.

Aıda bas ızedi. Kútpegen jerden qymbat syılyqqa keneldi. Taksımen úıge alyp keldi, negizi Mısa joq kezde taksıge kóp otyrmaıtyn.

Sol kúni keshke qumyrany tósektiń bas jaǵyna qoıyp, ózi etpettep jatqan kúıi kishkentaı peızajǵa súısinip uzaq qaraǵan. Qalaı qalǵyp ketkenin de bilmeı qaldy. Sodan bastap jumystan kele sala qumyranyń janyna jantaıyp, túnniń bir ýaǵyna deıin jas taldardan kóz almaıtyn boldy.

Bonsaı quddy týǵan jer týraly estelikterdi eske túsirgen sopaq pishindi bastaý sekildi. Úńilgen saıyn estelikter tap bulaq sýyndaı syldyrap jatady.

Kishkentaı toǵaıdy kóz almaı tamashalaý onyń súıikti isine aınaldy.

Múk tóbeshik baýraıyndaǵy kók maısadaı elestedi, al Aıdanyń ózi kip-kishkentaı eken, kók maısada jatyr. Kózi jumýly, alaqanyn jastanyp alypty, óziniń turqy shyrpynyń synyǵyndaı ǵana. Emendi toǵaı ulǵaıyp ósip barady, mine endi muny jutyp ta qoıdy. Aǵashtardyń basy jelmen sýsyldap tur, ózenniń gúrili men qustyń úni estiledi. Alystan astyq basatyn mashınanyń zyrqyly men ǵıbadathananyń qońyraýy talyp estildi... Ol jaımen kózin ashyp, kókke qaraıdy. Ashyq kók aspanda emenniń ushar basy japyraǵy uıysyp, seldir toqylǵan aýdyń kózindeı shyrmatylyp tur. Ol túregeledi de súrleýmen toǵaıdyń qalyńyna sińip ketedi...

Birde ol osylaı kózin jumyp jatyr edi, kenet ózin aıǵaılap shaqyrǵan áıel daýysy estildi:

— Ko-tán!

Ol basyn kótergen. Árirektegi aǵash arasynan albyraı entikken Mısanyń balǵyn júzi úńilip turdy.

— Bul senbisiń? Sen qaıda tyǵylyp qaldyń? — dep tańdana til qatqan ol ushyp túregelem degende oıanyp ketti.

«Mısany izdeýim kerek» dep oılaǵan ol sonda. Haıasıda-san ózi bilip bir habaryn bergenshe kútý kerek degen-di, endi mine Haıasıda-san muny tek jubatý úshin ǵana aıta salǵany anyq boldy. Mısa eger jeksenbi kúni bir jaqqa ketip jatsa buǵan eshqashan eskertpeıtin, al endi esh belgi bermeıtini de eki bastan anyq. Ózim izdeýim kerek.

Ol Tokıoda kóppáterli úlken úılerdiń az-kóbin, eger kúnine eki-úsheýine ǵana baryp úlgerer bolsa, bútkilin sharlap shyǵý úshin qansha jyl keregin bilgen joq. Biraq sonda da izdeýden bas tarta almady.

Jeksenbi saıyn óziniń bonsaıyn tastap, qala kezip ketetin boldy, biraq bári bos áýre edi.

VII

Jeltoqsannyń sońǵy jeksenbisinde, dál jańa jyldyń aldy bolatyn, ol kúni boıǵy júristen silikpesi shyǵyp kesh oraldy da, jaqyndaǵy monshaǵa bardy. Qolyndaǵy eski jaraqaty qatty aýyrdy — shamasy kóshede sýyq tıgizip alǵan bolýy kerek. Aqyry úıge basy-kózin jýyp, tap-taza bolyp sergip qaıtqan. Faner esiktiń syrtynan úı basqarýshynyń daýysy estildi:

— Siz uıyqtap qaldyńyz ba, Aıda-san?

— Joq áli, — dedi de sheship jatqan jún jeıdesin qaıta kıip, esik ashty.

Úı basqarýshynyń qasynda kózderi jypylyq-jypylyq etip ústinde mol pishilgen sýlyǵy bar orta jastaǵy beıtanys áljýaz erkek tur eken. Úı basqarýshy tergeýshi dep tanystyrdy.

Aıda eriksiz sheginip ketti. «Esh ruqsatsyz úı-úıdi aralap Mısaǵa izdeý salǵanym úshin jazalaýǵa kelip tur» dep oılady.

— Aıda Koheısiz, solaı ma? — dep zilsiz til qatqan tergeýshi tabaldyryq attady. — Siz Mıtobe Mısa esimdi áıeldi tanısyz ba?

Aıda «Tergeýshi Mısany qaıdan biledi?» — dep tań qaldy da, tanıtynyn aıtty. Ol kimińiz edi degen suraqqa da qınalǵan joq, óıtkeni qalany kezip júrip tap osy suraqtyń jaýabyna ábden daǵdylanǵan.

— Sońǵy kúnderi Mısamen kezdesip pe edińiz? — degen tergeýshige ony qyrkúıekten beri kórmegenin aıtty.

Tergeýshiniń bas ıezegenine Aıda tergeý osymen aıaqtalǵan shyǵar dep oılaǵan, biraq tergeýshi jymıyp turyp keshe keshke qaıda bolǵanyn, ne istegenin surady.

— Keshke? Osynda boldym. — dep tabanymen tatamıdy aqyryn teýip-teýip qoıdy.

— Únemi osy bólmede boldyńyz ba? — tergeýshiniń júzi kúlimdep turǵanmen, kózinde ál-ázirgi jylylyqtyń izi de qalmaǵan. — Sonda nemen aınalystyńyz?

— Nemen? Peızajǵa qaraýmen boldym.

— Ne nársege?

— Bonsaıǵa.

— Hm! — dep jótkirindi de tergeýshi bólmeni tinte qarady. — Al ol qaıda eken?

— Mine. Aıda shyny esikti ashyp, saldyrlaǵan qaqpaqty jyljytty da tap aıaq astynda dymqyl balkonda turǵan bonsaıdy kórsetti. Tergeýshi eńkeıip, eki qolyn tizesine tiregen kúıi qumyraǵa úńildi.

— Peızajyńyz osy ma?

— Iá...

— Bul ne aǵash?

— Emen.

— Emen? Tipti bulardyń tamyry bar dep te oılamaıdy ekensiń. Quddy shanshylǵan butaqtar sekildi.

Aıda tiksinip qaldy. Qaljyńdasatyndaı jaǵdaı emes. Ol únsiz júrelep otyrdy da, emenniń bireýin tartyp kórdi.

— Al álgi Mıtobe Mısa esimdi qyz ólip qapty. Aıda shoshynǵan keıippen emennen qolyn tartyp aldy.

— Gazǵa ýlanyp qalǵan. Megýro aýdanyndaǵy eski úıde, — dedi tergeýshi.

Aıda túregelgisi kelgen, biraq qorqynysh kernep, nege ekeni, tapjylmaı qaldy.

— Ózine qol salǵan ba?.. — dep surady, tizesin sheńgeldeı ustap, dymqyl balkonnyń ar jaǵynan rabaısyz qalqaıǵan beton qabyrǵaǵa tesireıip otyryp.

— Hat qaldyrmapty. Ózin ózi óltirgenge uqsamaıdy. Gaz kolonkasynyń rezeńke tútigi shyǵyp ketipti — baıqaımyn, uıyqtap jatyp qaǵyp jibergen-aý. Shylqa mas eken. Keshe rojdestvo bolǵan joq pa.

Tergeýshi sol qalpy qoldaryn tizesine tirep eńkeıip turǵan.

— Mısa-tán jalǵyz bolyp pa?

— Jalǵyz. Mysyǵy bolǵan deıdi. Biraq joǵalyp ketken. Esik qulyptalmapty.

Aıda moıyn burǵan edi, tergeýshi boıyn tiktep aldy.

— Jań jyl qarsańynda aýylǵa barsań Mısa-tánnyń ondaǵy ata-anasyna jubatý aıtarsyń, — dedi esikke bettep bara jatyp. — Mazalaǵanym úshin keshirim ótinem.

Sol kúni keshke Aıda Koheı ǵaıyp boldy. Tańerteń úı baqylaýshy kempir onyń tym-tyrys bola qalǵanyn baıqap, bólmesine bas suqqan. Tósegi salýly, ózi joq. Jaryq jaǵýly, shyny esik pen tereze qaqpaǵy da ashyq eken. Keshe keshke ǵana pátershige ózi qaıyrly tún tilep shyqqandaǵydaı bólmedegi bar múkámal óz-óz orynynda. Tek qumyradaǵy kishkentaı toǵaıǵa júreleı telmirip otyratyn Koheı joq.

Bólmeden jún jeıde men shulyq tapty. Aıaq kıim sóresinde kedasy tur. Demek Koheı sport jeıdesi men djınsıin kıip, jalań aıaq bir jaqqa ketti degen sóz. Jumysyna qońyraý shalǵan. Ondaǵylar Koheıdi kórmegenderin aıtty. Kempir sosyn stoldyń sýyrmasyn qarap kórdi — hat tastamapty.

Ol keler kúni de, odan keıin de úıge oralmady. Jańajyldyq demalys qarsańy bolatyn, kempir ony aıaq astynan týǵan jerine júrip ketken shyǵar dep oılady. Aýylyna telegramma joldaǵan. Bes kúnnen keıin jaýap ta keldi: «Koheı kelgen joq».

Arada on kún ótti, jıyrma kún ótti — Koheı habarsyz.

Bonsaı sol qalpy balkonda turǵan. Sý quıatyn eshkim bolmaı topyraǵy kebersip, múgin shań basyp sarǵaıa bastady. Kishkentaı toǵaı da qýrap qaldy.

Tozańyt jel soqqan sát aǵashtardyń biriniń tómengi butaǵyna asylǵan kishkentaı kóbelek baıaý terbelip turdy.

Jáne onyń tipten kóbelek emesin eshkim de ańǵarǵan joq.

Asylyp turǵan Koheıdiń óli denesi bolatyn.

    patınko — oıyn avtomaty
    ıataı — jyljymaly shaǵyn ashana
    oden — sýǵa qaınatyp alyp súzbege shylaǵan tátti kartop, bambýk taıaqshasyn shanshyp qoıady
    hosýtesý — bar kelginshilerin qabyldaıtyn qyz
    kongasýrı — maqtadan toqylǵan aq burshaqty qarakók kezdeme
    bonsaı — jaıpaq tabaq ne qumyraǵa otyrǵyzylǵan tapal aǵashtardyń kishkentaı baǵy
    bon — ólgenderdi eske alý merekesi
    hınokı — japon kıparısi
    keııak — qaraǵash tuqymdas qymbat aǵash

Aýdarǵan Nurlan Qabdaı

---