InfoHub Logo

Biz Sıno ekeýmiz Fýkagavaǵa tanysqan soń-aq attanyp kettik. Qyzyq emes pe: men Tokıoǵa túkpirdegi Tohoký provınsıasynan ótken kóktemde ǵana kelgem, al endi mine, osy jerdiń týmasyna jón siltep, jol kórsetip júrmin. Al Sıno Fýkagavada týyp, on eki jasyna deıin sonda turǵan. Ras, soǵystyń sońyna taman olardyń úı ishi Totıgıǵa evakýasıalandy da, Sıno týǵan jerin sodan qaıtyp kórgen emes. Demek Tokıonyń túgi qalmaı órtenip ketken ol aýdanyn munyń tap qazir tanymaıtyn da jóni bar.

Men úshin Fýkagava — óte jaqsy biletin jerlerimniń biri (ózim kún saıyn tańerteń-keshke ýnıversıtetke qatynaıtyn joldardy aıtpaǵannyń ózinde), men ol jaqqa aıyna eki-úsh ret baratynmyn, keıde sembi saıyn.

Kınsıborı kanalynan Tokıoǵa qatynaıtyn tramvaı Sýdzakı kanalyn aınalyp ótip, Fýkagava-toó saıabaǵynyń janyna toqtady. Sıno vagonnan túsip, ústi-basyn jóndedi de, jańa jerge boı úıretkisi kelgendeı jan-jaǵyna kóz júgirtken. Shildeniń shilińgiri edi. Qaz-qatar tapal qujyralardyń mańyndaǵy shyjyǵan kúnniń sáýlesi qaryǵan aq shańdaq aspanǵa shyǵyp jatty.

— Eshteńeni de tanı almaı turmyn! Múldem bóten qala. Tek myna mektep qana esimde, — dep muńaıa til qatqan Sıno, kósheniń qarsy betindegi órt shalyp, kún mújigen úsh qabatty mektep úıin kórsetti. Sıno munda bes jyl oqyǵan bolatyn.

— Jabyrqama! Aralaımyz, tanı jatarsyń. Seniń jeriń emes pe.

Sıno jymıdy.

— Qalaıda búlinbegen birdeńe bar shyǵar, — dep kúıelesh-kúıelesh mektepke jáne bir ret kóz saldy, — Aýdan túgi qalmaı órtenip ketti dep estip edim, biraq temirbeton ǵımarattan jalǵyz tireý ǵana qaldy degenge kim senedi.

Ol sál qysyqtaý kózderimen omartanyń órt shalǵan uıashyqtarynan aınyǵysyz úńireıgen mektep terezelerine súzile qarady. Sınony baqylap turyp men de eriksiz jymıdym.

— Eger ár ǵımaratqa tap osylaı uzaq tesiler bolsań, biz eshqaıda úlgermeımiz.

Sıno ıyǵyn qıqań etkizdi:

— Júrdik onda. Qaıda baramyz?

— Múmkin Kıbaǵa?

— Al, múmkin Sýdzakıge?

Sýdzakı kanaldyń basqa jaǵynda, sondyqtan biz aldymen Kıbaǵa baratyn bolyp sheshtik. Kúnge shaǵylysyp jaltyrap jatqan relsterden attap ótip, mektep úıiniń kóleńkesin saǵalap, Kıva sý qoımasyn betke aldyq.

Sıno men aǵammen sońǵy ret júzdesken jerdi kórgisi kelgen, sodan keıin óziniń týyp-ósken jerine aparmaqshy.

Kıba — aǵash kesetinder aýdany, sý arnalary túıisken jer, jeldiń óti. Sýdaǵy kez kelgen nárse qashan kórseń terbelip turady. Murnyńa borsyǵan aryq pen aǵash ısi keledi, osynnan jel kótergen mıllıon múk qala kezip keter edi de, bilmeıtin adam kózin ýqalap bara jatatyny sodan. Eger Kıba kóshesinen kózi jasaýraǵan bireýdi kórseńiz, demek ol bul jerdiń kisisi emes degen sóz.

Men de aǵama erip Kıbany alǵash ret aralaǵanda, ol meni mazaqtap kúlýmen bolǵan. Shynymen de ol bir kúlkili kórinis edi: úlken aǵammen ıyq tirese adymdap kele jatyrmyn degen qýanyshtan júregim atqaqtap, eki kózimnen jas parlaı bergen. Jeldiń kesirinen. Arada úsh jyl ótip, ótken kóktemde, men Kıbonyń kóshesin taǵy kezdim, biraq qasymda aǵam joq edi. Qaıǵydan júregim qańsyp, egilip kelemin. Taǵy sol jeldiń kesiri. Aǵash tozańy tap meniń jolymda ǵana úıirilip júrdi me bilmeımin, áıteýir osy aýdanǵa boı úıretsem degen úmitten birjola qol úzdim.

Sol kúngi Kıba Sıno ekeýimizdi jaısyz qarsy aldy. Taý, orman, sý qoımasy — bári shaqyraıǵan kún astynda jatty. Aranyń shyńyldaǵan ashshy úninen qulaq tunady. Buryn Fýkagavada kóshe kezgendi jaqsy kóretin edim, sonyń arqasynda mundaǵylardyń kóbin tanıtynmyn: temeki lákpesiniń qojaıyny, soba1 tasýshy, aǵash sheberhanasynyń kúzetshisi, júk kóligin júrgizýshiler degen sekildi. Aǵam joǵalǵan kezde men solardyń birinen keıin birimen kezdesip, aǵam týraly surap, aıtqandaryn túgel dápterge jazyp otyrdym. Myna ańqaý jandar alǵashynda meni detektıv dep oılap qalyp, artynan ózderiniń sol áreketterine kúlgen de. Qysqasy, men bulardy jaqsy adamdar qataryna qosqam, biraq bul joly bári jaqtyrmaı qarap, qulyqsyz jaýaptasqandaı kórindi. Tipti jeldiń ózi jalt bergendeı, kózimnen bir tamshy da jas aqsashy. Iá, baýyr basqan Fýkagavam sóıtip meni qabyldamady.

Biz Sıno ekeýmiz sý qoımasynyń jaǵasynda turdyq. Jeldiń ekpininen kún sý betinde qaltyrap, saldar ádettegisinen qatty terbelip jatty. Arǵy bettegi sarǵysh alqaptan quddy sonanyń yzyńy sekildi áldebir mashınanyń shýy estilip turdy.

— Mine saǵan Kıba! Kórip tursyń, erekshe eshteńesi joq, — dedim de sýǵa túkire saldym.

— Jeli qandaı! Fýkagavada turǵanymdy endi sezingendeımin.

Meni sońynan ertken Sıno ystyqty elemeı, jelge betin tósep, eski súrleýmen elpildeı jónelgen, endi mine shashtary dýdyrap, mańdaıy men betin ter tamshylary jaýyp ketipti.

— Kóretin túk te joq, munda. Múmkin qaıtarmyz? — dedim ımene til qatyp, osy saparǵa keliskenime ishteı ókinip turmyn. Biraq Sınonyń sózime qulaq asqysy joq:

— Bárin kórý úshin arnaıy kelgen joq pa edik? Biraz aralaıyq ta.

Qoldaryn keýde tusyna aıqastyra ustap, júrelep otyrǵan ol muńaıa til qatty:

— Osy arada bolyp pa edi?

Ia, tap osy arada aǵam ekeýmiz sońǵy ret júzdesken edik. Aǵam joǵary tehnıkalyq ýchılısheni bitirgen. Soǵys kezinde jarylǵysh zattar zerthanasynda jumys istedi. Al soǵystan keıin bolmashy bir shıelenistiń kesirinen ony osy sý qoımasyna ıelik etetin aǵash jabdyqtary kompanıasyna aýystyryp jiberdi. Osynda bes jyl dırektor qyzmetin atqardy. Ol tórtinshi jyly qyzmet etip júrgende men mektep bitirip Tokıoǵa keldim de, ýnıversıtetke tústim. Men úıdegi altynshy bala edim de, aýylda qalǵan ákem maǵan kómektese almady. Hali nashar edi. Al aǵama, qalaı bolǵanda, bul kómek aýyrtpalyq etken joq.

Men kelgen saıyn ol ıanagavamen2, taǵy basqa tátti-páttimen jarylqap, shyn peıilimen aqsha ustatatyn. Birde, erte kóktemde, arada biraz ýaqyt ótken, keńsesine bas suqqan edim, ony ornynan tappadym. Hıbatıdiń3 janynda múlgip otyrǵan kúzetshi dırektor sý qoımasynda bolýy kerek dedi. Men birden sonda tarttym. Kóktem týsa da sýyq jel qysty kúngideı qýalaı soǵyp, tunyq sý betin qatpar-qatpar ájim torlap jatqan. Aǵam jalǵyz eken. Qolynda ilgekti syryǵy bar jáne sonyń kómegimen, nege ekeni belgisiz, saldan salǵa sekirip júrdi. Ústinde kýrtkasy da joq, áppaq jeıde kıip alypty.

Sol sát boıymdy bir jaısyzdyq bılep aldy. Ony aıǵaılap shaqyrǵam. Selk ete túsip, yńǵaısyz keıipte qalt-qult etip tura qaldy, sosyn meni tanyp, eppen attap, jaǵaǵa taıaý qalqyǵan salǵa qaraı óte berdi. Men sý qoımasynyń betondalǵan erneýimen qarsy júgirdim. Biraq sal jaǵadan áýdem jerde-tin, aramyzdy on metrdeı sý bólip jatty. Qalt-qult etip áreń turǵan ol qatty daýystap, menen ne bolǵanyn surady. Men aqsha ǵana keregin aıtap aıǵaı saldym. Aǵam bas ızedi de, chek kitapshasy men mór keńsede, ústel ústindegi jáshikte ekenin, qansha kerek bolsa sonsha alýyma bolatynyn, biraq búgin óziniń bos emesin aıtyp, erteń kezdeseıik dedi. Biz birer sát bir birimizge únsiz qarap turdyq. Batyp bara jatqan kún onyń qaptalynan túsip turǵasyn ba, boıy soraıyp kórindi. Shúńireıgen kózderine kóleńke uıalap, anadaıdan basy qý súıekti elestetken. Al ketip bara jatyp alǵys aıtqanymda, aǵamnyń júzine qan júgirdi. Sosyn birdeńe dep aıǵaılap, qoshtasqan keıippen syryǵyn joǵary kótergen. Biz sodan qaıtyp kórispedik.

Sodan beri úsh jyl ótipti, mine endi Sıno ekeýmiz tap sol sý qoımasynda turmyz, tek mundaǵy dırektor ǵana basqa.

— Sodan keıin ony kórmedińiz be?

— Joq, kórgem joq.

— Al ary qaraı ne boldy, oǵan?

— Óldi, — dedim oılanbastan.

Bul sózge bala jastan aýyzym qalyp alǵan. Úlken ápkem be? Qaıtys boldy. Úlken aǵam? Ol da óldi. Yńǵaıly sózdiń ózi, osy — «óldi», basqasha birdeńe dep áýre bolmaısyń.

— Múmkin qaıtarmyz? Munda kóretin eshteńe joq. Sý qoımasy sol baıaǵy qoıma. Qansha tesilseń de eshteńesin ózgerte almaısyń.

Biraq keter aldynda Sıno júrelep otyryp, qol qýsyryp sýǵa taǵzym etti. Tik jaǵasynyń ishinen appaq moıyny jaltyraıdy. Adymdaǵan saıyn aıaǵymyzdyń dybysy sý betinde aǵash balǵanyń toqylyndaı jańǵyryp keledi. Biz Sýdzakıge bet aldyq.

Sýdzakı osy aýdandaǵy men barmaǵan jalǵyz jer-aý, shamasy. Aǵam ol jaqqa meni ertken emes. Esimde, birde ol ózi qyzmet etetin kompanıa dırektorynyń úıine qonaqqa bardy. Dırektor úı ishimen álgi Sıno oqyǵan mektepke ýaqytsha kóship-qonǵan eken, men ere bardym. Sýdzakıdi sonda mekteptiń shatyryna shyǵyp kórgem.

Ol bir erekshe kórinis edi. Ashyq túske boıalǵan úıler birimen biri japsarlasa boı túzep, tar kósheniń eki jaǵyna tizile qalǵan. Shatyrlar men terezelerdegi aq, qyzyl tústi matalar jelmen jelbirep turdy. Maǵan, aýyl balasyna, sonyń bári qyzyq kóringen, sóıtip aǵamnan sonda ertip barýyn ótinip edim, ol bolsa uıattan qyzaraqtap turyp ózimdi aqymaqqa balaǵan. Sýdzakı — jezóksheler turatyn aýdan.

Biz tramvaı jelisine shyqqanda, Sınonyń sanasyndaǵy estelikter esip júre berdi. Sırýkodaǵy4 norenge5 kózi túsken ol tipti daýystap aıǵaı saldy:

— O, tanydym. Qudaıǵa shúkir!

Sóıtti de alaqanyn shapalaqtap, meni kútpesten jolǵa qaraı tura júgirdi. Jol Sýdzakıge bastaıtyn tas kópirmen joǵary órleıtin. Kópirde shaǵyn lákpe bar edi. Qamys qalqa astyndaǵy uzynsha oryndyqta orta jastaǵy júzinen ári taıǵan bir áıel otyrdy. Ústinde jyryǵynan sany jaltyraǵan kóılegi bar. Ary-beri ótken-ketkenderge syǵyraıa qaraıdy.

— Mine, Sýdzakı kópiri! — dep Sıno órttiń qaraıyp izi qalǵan tas plıtany aıalaı sıpady da, basyn buryp, sondaı bir súıispenshilikpen kópir aýzyndaǵy qapaǵa qarady. Sybyrlap shaǵyn neon shamyndaǵy jazýdy oqydy: «Ju-maq Sý-ý-dza-kı». Men «jumaq» sózine tiksinip qaldym.

Shattyqtan júzi balbul janyp, ekpindeı adamdaǵan Sınonǵa ázer ilesip kelemin. Júregim atqaqtap barady. Bul aýdanǵa alǵash aıaq basqannan emes, árıne. Burynda da bir ret qyzara bórtken dosatyrmen birge bul jerge kelip ketkenim bar, biraq tapaıdyń tal túsinde ózim jaqsy kórgen adammen tap osy jerde, bir qolshatyr astynda ǵashyqtar sekildi serýendeımin dep eshqashan oılamappyn.

Kópirden óte bere Sıno sol qaptaldaǵy jolǵa tústi de, biz «kóńildi kvartaldan» bir-aq shyqtyq. Mundaǵy úıler súzekten turǵan áıeldiń ózindeı súrepetsiz edi. Ana jerde de, myna jerde de kesheden qalǵan qoqys úıilip jatyr. Aınala jym-jyrt. Tek bizdiń aıaǵymyzdyń dybysy ǵana estiledi. Áldebir tar kósheniń buryshyna kelgende Sıno kilt toqtap, buryshtaǵy qulaǵaly turǵan eski úıdi nusqap, túk bolmaǵandaı:

— Men osynda týǵam! — degen sátte bálkim júzin uıattyń kóleńkesi sharpyp ótken shyǵar, biraq daýysynan eshteńe ańǵarylmas edi. — Sheshem osynda tır ustaıtyn. Sondyqtan bilip qoı, men «kóńildi kvartaldaǵy» tırden shyqqan qyzbyn.

Sıno kózime kózin qadap, kúlimsireýge tyrysqan, biraq ózin tekke qınap turǵanyn ańǵardym. Mańdaıy tership ketti. Onyń sol sáttegi tolqynysy meni de bılep úlgerdi. Quddy keýdesinen kóterilgen asaý tolqyn meni de shaıyp ótkendeı. Men oǵan basý aıtqym keldi:

— Onda turǵan ne bar?

Dirildep turǵanyn baıqatqysy kelmedi, bilem, qolshatyrdy qatty qysyp alǵan saýsaqtary bozaryp ketipti. Júzinen ashshy mysqyldyń taby ańǵarylady.

— Jaqsylap qarap alyńyz, umytyp qalarsyz! — dedi.

Men barlaı qaradym. Úıdiń qabyrǵasyn boıaǵan kúlgin syr qabyrshyqtana qopsyp jatyr. Eýropalyq stıldegi balkonnyń qysh taqtashalarmen qaptaǵan temirbeton tireýine jaryqshaq túsken. Keneredegi neon shamdy gırlándtar quddy órmekshi sekildi salbyrap tur. Terezege de alabajaq shamdar ilingen eken. Sıno osynaý tozyǵy jetken «jeńil júristi áıelder mekemesinde» dúnıege keldi degenge esh sene alar emespin.

Qolshatyrymyzǵa jańbyr tamshysy tıgendeı boldy. Basymyzdy kóterip edik, ekinshi qabattaǵy terezeniń aldynda ıyǵy men omyraýy jarqyraǵan áıel otyr eken. Bári bir adamdaı qoldarymen ıegin súıep, jel qaqsyn dep terezeden shyǵaryp qoıǵan fýtondy6 shyntaqtap jatyr. Dombyqqan kózderimen bizge tesile qaraıdy. Arasyndaǵy bireýi aýzyndaǵy saǵyzyn alyp, Sınonyń qolshatyryna laqtyryp kep jiberip edi, qalǵandary jarysa kúldi.

Sıno kózin tómen salǵan kúıi biraz jerge deıin únsiz júrip baryp irkile toqtady:

— Sizge bul tosyn kóringen shyǵar? Keshirińiz! — dedi ol kináli adamdaı sózin kóńilsiz sabaqtap, — Men bul áıelderdi sókpeımin, biraq buryn olar basqa bolatyn. Buryn tipti adamdar óz isine tıanaqty edi, qazir júrdim-bardym qaraıdy. Túsinem, ýaqyt ózgerdi, biraq tap osynsha quldyraǵan dzëro7 ary qaraı eshteńege jaramasy anyq. Eger ákem bilse, qatty renjýshi edi.

— Ákem? Ol nemen aınalysady?

— Ákem? — dedi ol jymıa bas ıip. — Ákem bir joly bolmaǵan adam. Qazir syrqat. Sondaı bir dármensiz jan, ókpeleı de almaısyń. Anyq-qanyǵyn bilmeımin, bar bilerim ol Totıgıdegi boýıa ortalyǵy qojaıynynyń úlken uly eken, oqý oqyp jyrǵatpaǵan soń, ata-anasy muradan qaǵypty. Soǵan eregeskendeı jattyǵýdy birjola qoıyp, óziniń eshteńege zaramsyz, tozaqy adam ekenin dáleldeı túsedi. Sońynda múldem ishkilikke salynyp ketken. Benten8 merekesinde ádemi jibek haorıin9 kıip «kóńildi kvartalǵa» kelgen ol ózin «sadaq tartqan atarıa» dep ataıdy. Sheshemniń tıri solaı atalatyn edi. Sosyn dzóronyń ómiri qanshalyqty qıyn ekenin bilip, aıaýshylyǵy oıanyp, tirshilikterine sál de bolsa reń kirgizý úshin, olardyń aqylshysyna aınalady. Aralarynda jaqsy áıelder de kezdesetin. Tonero úıindegi O-Naka sondaı edi, ol meni únemi aıaıtyn. Myna kásippen aınalysýy qıyndap bara jatqan soń — ókpesi aýyratyn edi, ári qyzmetke jaldanǵan ýaqytynyń aıaqtalýyna da biraz bar-tyn — ol ákeme aqyl surap jıi kelip júrdi. Alaıda jaǵdaıy kúnnen kúnge qıyndaı berdi. Sóıtip Fýdo-móo10 merekesinde ol agar-agarmen ý aralastyryp iship óldi. Tonerodaǵy myna áıelder óte qatigez. O-Nakaǵa eshqaısysynyń jany ashyǵan emes, jerleý naýqanyn da bastan-aıaq ákem ótkerdi. Keshke tabytty artqy esikten shyǵaryp, arbaǵa saldyq. Sóıtip ákem súırep, men ıterip otyrdym. Esimde, Nakanotó kóshesinen ótip bara jatqanymyzda kóshe sypyrýshylar úlken shómishpen bóshkeden sýalyp kópirge shashyp júrgen edi. Tabytty kórgen olar bir birlep bizge qosyla bastady. Sóıtip sonaý qaqpaǵa deıin shyǵaryp salǵan. Mine, esimde qalǵany osy ǵana. Ol kezde men áli kishkentaı edim.

Bul ýaqytta Sıno ekeýmiz sol Nakanotó kóshesine shyǵyp, álginde ǵana ózi aıtqan qaqpany betke alǵan edik. Kóshe keń eken, trotýarly ári jınaqy qomalary qazdaı tizilgen. Biz bir-birimizge qarap áı-sháısiz kúlip jiberdik.

— Júris dep osyny aıt!

— Esesine bir jeńildep qaldym. Siz bárin óz kózińizben kórgenińizdi qalap edim.

Sıno alda kele jatqan. Sýdzakı kópirinde kilt toqtap, qolymnan ustady:

— Endi Asakýsaǵa baraıyqshy.

— Asakýsaǵa? Totıgıdi aıtyp turǵan shyǵarsyń?

Totıgıge baratyn elektrıchka Asakýsadan júretin.

— Joq. Sál erkinsigim keledi. Sýdzakıdi biraz araladym, endi kóńilim Asakýsaǵa tartyp tur. Ákemniń jaqsy kóretin jeri. Jıi baratyn edi, meni de únemi ertip alatyn. Áýeli kınoǵa kiretinbiz, sosyn men saıabaqta altybaqan tebetinmin. Qaıtar jolda mindetti túrde «Kamıa» baryna kiremiz. Ákem maǵan júzim sharabyn, ózine — konák tapsyrady.

— Iá, biraq erekshe bir sapar uıymdastyramyz degenimiz qaıda? Múmkin birden Totıgıge tartarmyz?

Totıgıde Sınonyń ákesi, sińilileri men baýyry turatyn.

— Durys aıtasyz, ózim de osynyń erekshe sapar bolǵanyn qalap turmyn.

Men Sıno ómirde kóp qýanysh kórmegenin, búgingi kúnniń de ol úshin aýyr bolǵanyn oılap úlgerdim. Kóńilin demegim kelip kelise salǵam; ol qolymnan ustaı aldy da, artynsha uıalyp jibere saldy.

— Qalaı oılaısyń, «Kamıa» bary ornynda ma eken?

— Iá. Túneý kúni Totıgıge barǵanda kórgem. Aldymen kınoǵa kiremiz, sosyn barǵa. Siz maǵan sharapqa tapsyrys berip, ózińiz konák alasyz. Búgingi kún úshin ishpeý múmkin emes.

— Quddy men — seniń ákeń, sen — meniń qyzymsyń.

— Aqymaǵym-aý! Oı, keshirińiz!

Sıno áýeli basyn ıip, artynsha qolshatyryn ıyǵyna asty da Sýdzakı kópirimen typyńdap júgire jóneldi.

Men Sınomen naýryzda «Sınobýgava» meıramhanasynda tanysqan edim. Tokıonyń soltústik-batysyndaǵy jeke menshik ýnıversıtette oqyp, álgi meıramhanaǵa jaqyn jerdegi stýdentter jataqhanasynda turyp jatqam. Birde, naýryzdyń bir keshinde bitirýshiler «Sınobýragavaǵa» bara qaldyq. Sıno sol jerde isteıdi.

«Sınobýgavany» meıramhana degenińmen, sándi qaqpasy men butaly qorshaýyna qaramaı, qasyna kólik kóp toqtaı bermeıtin qatardaǵy kafelerden esh aıyrmashylyǵy joq. Munda barda otyryp-aq dońyz kotletin jep, ishe berýge bolady. Buryshta — temeki tartatyn naýa tur. Meıramhanaǵa taqaý tóńirektegi stansıalardan mektep muǵalimderi, kompanıa qyzmetkerleri, saýdagerler men kásipkerler bas suǵady. Keıde osy arany mekendegen áıelderge et pen balyq dúkeniniń jas jumyskerleri keledi. Bir sózben aıtqanda «Sınobýgava» — qalashyqtaǵy qarapaıym ǵana meıramhana. Sóıte tura qadirli jer, táýir meıramhananyń kez kelgenindegideı, munda da sakeniń ózindik quny bar.

Jataqhanada — Tohokýdiń ár jerinen jınalǵan jıyrma shaqty stýdent — ishimdiktiń túbin túsiredi. Kóbi balaqshynyń balasy, densaýlyqtary myqty, sodan keıin keselep sake ishý — olardyń qanynda bar. Sebep tabylsa boldy, meıli qaıǵy, meıli qýanysh, olar aldymen bir kese sakeni qaǵyp salýǵa asyǵady. Aldymen, árıne, jataqhanada bastaıdy, artynan ádettegideı kópir astyndaǵy oden'ıa11 nemese temirjol boıyndaǵy kabakqa tartady. Ol jerdiń sakesi kúshti. Keıde aqshanyń kózine qaramaı top bolyp sharap alsań, sýsıa12 qosyp beretin jerge tartady. Jáne ondaı dyrdý otyrys az bolmaıtyn.

«Sınobýgavaǵa» barmaıtyn edik. Meıramhanany sýhanymyz súımeıdi. Biz ózimizdi ol jerdiń sakesi álsiz dep aldarqatatynbyz. Shyn máninde qaltamyz kótermeıtin. Meıramhana áıelderi de bizge unamaıdy. Mynandaı bir áńgime estigenbiz. Aýqatty balyqshynyń balasy, ózi de symbatty, qyz-qyrqynǵa úıir Sıoto birde elden tyǵylyp «Sınobýgavaǵa» barypty. Biraq múttaıym bolyp qaıtqan. Áldebir jıyrma jasar sulý onyń eki betin shıdeı qylsa kerek. Sodan beri bizdiń bozókpeler «Sınobýgavadaǵy» áıelderden taısaqtaıtyn.

Biraq qoshtasý keshinde bárimiz sol jerge top ete qaldyq. Túlekterdiń biri, sózge de, ishimdikke de jaqsy dosymyz jataqhanada ótkizgen jyldarymyz týraly tolǵana sóılep kelip, tóńirekti túgel sharlaǵanda tek «Sınobýgavaǵa» ǵana barmaǵanymyzdy qadap aıtqan. Sózi óte áserli shyqty. Rasynda «Sınobýgavaǵa» bir ret te bas suqpaı úıdi-úıimizge taraýdyń ne mánisi bar? Shamasy, sol jerdiń tákkappar turǵynyna degen ópe-renish te sóz bolǵan bolýy kerek, dereý attanýǵa bel baıladyq.

Sonymen, eki keshtiń arasynda batyldyq úshin dep siltep alǵan onshaqty bilimpaz gúr-gúr etip «Sınobýgavanyń» vestıbúlinde otyrdyq. Kún sýyq edi, birinshi qabattaǵy barda eshkim joq eken. Anadaıdan júre sóılep, ystyq sake surap dýyldaǵan top taıap bardyq. Qaz-qatar tizilip otyra berip únsiz sakege qol sozdyq. Ýaqyt keshkirip ketkendikten zalda óli tynyshtyq ornaǵan, tek ekinshi qabattan sámısenniń13 úni estiledi.

— O, sámısen! — dep shyn tań qalǵan bireýimizge jas aspaz eriksiz ezý tartty. Biz sasqalaqtaǵan kúıi apyl-ǵupyl sakemizdi tóńkerip jatyrmyz. Bizdi aıaq astynan paıda bolǵan kımonoly úsh áıel qutqardy. Olar janymyzǵa kelip edi, jaǵdaı ózgerip sala berdi. Syrttan jyly jerge kirisimen-aq tartyp-tartyp jibergen ystyq sake birden basqa shyqqan. Al barqyraǵan daýsymyzben aıǵaılap án salǵanymyz áıelderdiń kúlkisin keltirdi. Aramyzdaǵy bireý aspazben balyq týraly áńgime bastap edi, bári qosyla ketti. Basqa basqa, biraq bizdiń jigitter tap sol áńgimeniń túbin túsiredi.

Men ábden masaıdym. Balyqshynyń balasy bolmaǵan soń dostarymnyń ishisine de, balyq týraly áńgimege de ilese almas edim. Barǵa súıengen qalpy kózim jumylyp múlgip otyrmyn.

— Anany qara! — dedi qasymdaǵy dosym qulaǵyma sybyrlap. — Álgi Sıotanyń betin qaıtarǵan sulý!

Kózim buldyrap dosym nusqaǵan jaqqa qaraǵam. Ekinshi qabattan satyny baıaý basyp aq shulyq pen ashyq kók tústi kımononyń etegi túsip kele jatty. Mine, kólegeı norendi serpip tastap orta boıly ádemi áıeldiń ózi de kórindi. Shashy jelkesinen túıilgen. Qolynda sake bótelkesi salynǵan tabaǵy bar, qasymyzdan bas ızep óte bergen. Men áı-sháısiz aıǵaı saldym:

— Áı! Sýyq sý ákel!

— Haı14, — dedi ol basyn ıip. Sóıtti de dálizdiń túkpirine sińip joq boldy. Al «haı» degen úni qulaǵyman ketpeı turyp aldy.

— Mássaǵan! Sonda myna men Sıotanyń órkókiregin ornyna qoıdym ba? Adamdy kelbetine qarap tańdamaıtyny ras boldy ǵoı. Buny qalaı túsinýge bolady?

Zildeı basymdy ústelge súıep, kúbirlep ózimmen ózim sóılesip otyrǵam. Kenet tý syrtymnan áıel daýysy shyqty:

— Keshirińiz! Kóp kútip qaldyńyz!

Burylsam, qaıdan qashan kelip qalǵany belgisiz, qolynda kesesi bar álgi áıel tur. Tańdanysymdy jasy almaǵan kúıi sýdy túbine deıin simire saldym, biraq nege ekeni, keseni qaıtarǵym kelmedi.

— Meni baǵanadan tyńdap turdyńyz ba?

Ol ezý tartty da — astyńǵy erni ústińgisinen sál ettileý eken — shynyn aıtty:

— Tek adamdy kelbetine qarap tańdamaıdy degen sózińizdi ǵana estidim.

— Men siz týraly aıtyp edim.

Ol qasyn kerdi.

— Siz Sıotony ornyna qoıdyńyz ǵoı.

— Aaa, sony aıtyp otyr ekensiz ǵoı. Iá. Ózi bir súıkimsiz. Kórgen sátte-aq tirikenip kettim!

— Al eger súıkimdi bolsa, qolyn qaqpaıtyn ba edińiz?

Ol qýlana jymıdy:

— Kisisine baılanysty da!

— Mysaly meni?

Bul sóz aýzyman qalaı shyǵyp ketkenin bilmeımin, biraq sol sátte-aq aıyǵyp aldym. Ol kúldi de, sál basyn ıip:

— Bilmeımin ǵoı. Men sizdi birinshi ret kórip turmyn, — dedi.

— Onda erteń de kelem.

— Shaqyrsańyz boldy, tómenge túsemin.

— Kim dep shaqyram?

— Sıno.

Erteńinde tańerteń áreń oıanyp edim, kóz aldyma onyń júzi kele qaldy. Sýyq sýmen jýynyp jatyp ózimniń keshegi qylyǵym esime túsip myrs ettim. Al keshke, sham janǵan ýaqytta, kúlkimdi tıa almaı qaldym. Meıramhanany torýyldap júrip ózimdi ózim úgitteýmen boldym: «Ýáde bergen ekensiń, birer mınýtqa kirip shyǵýyń kerek. «Haı» degen jalǵyz aýyz sózin estımin de qaıtam. Onda turǵan ne bar! Al erteńnen bastap — bul araǵa attap baspaımyn».

Aqyr sońynda «Sınobýgaǵa» qalaı kirip ketkenimdi ózim de ańdamaı qaldym. Bardaǵy oryndyqqa jaıǵasyp, sake suradym da, Sıno-sanǵa qońyraý shalýyn ótindim. Ol kóp kúttirgen joq. Men keshegi qylyǵym úshin keshirim suradym, biraq ary qaraı ne týraly sóıleserimdi bilmeı, kózimdi jerden almaǵan kúıi únsiz sakege qol sozdym.

Sıno bolsa esh qysylǵan joq. Maǵan qarap jymıyp qoıady. Joǵarydan bir-eki ret kelip shaqyryp edi, bos emespin dedi.

Budan ary únsiz otyra berý ábestik bolar edi. Men ony óz atymen atadym:

— Sıno-san!

— Haı?

Qazynadaı bolǵan «haıdy» estı sala, bezip bergem. Sóıtip on kún boıy taǵat tappadym. Kúmándi oıdyń azabyn shektim. Kúndiz Sınonyń ózime jyly shyraı tanytýy — bar bolǵany kásiptik talap-tilek degen oı qajaıdy. Al tún balasy onyń maǵan degen shyn sezimin oılap alasuram. Senbeske sharam joq. Túnde janym jaı taýyp, kúndizgi kúdik-kúmán úshin ózimdi ózim jazǵyrǵanymmen, tań ata qaıta bas kótergen qobaljý túndegi armandy aýlaqqa qýyp tastaıdy. Osylaısha bir basym eki sezimge shyrmalyp, mahabbattyń azabyn tartyp jattym.

Maýsym aıynyń bir keshinde Sınomen sóılesip otyryp, Fýkagavada aǵamdy joǵaltyp alǵanymdy aıtyp qalǵan edim. Fýkagavany estigende Sınonyń kózi jaınap ketti, týǵan jeri eken, biraq at izin salmaǵaly segiz jyldaı bolypty, barǵysy keletinin aıtty. Kóp oılanbaı-aq birge baraıyq dep usynys bildirdim. Sınony bir ret bolsa da kúndiz kórgim kelgen.

Biraq Sınonyń turaqty kelginshileri kóp boldy da, jolǵa shyǵar bos ýaqyt tappaı júrdi. Sóıtip Fýkagavaǵa baryp-kelemiz degenshe bir aı óte shyqqan. Sol kezde men Sınoǵa alǵash ret ılandym.

Fýkagavadan kelgen kúni kesh boıy Sınonyń aldynda ózimdi kináli sezinýmen boldym. Kúndiz ol ózin asa qarapaıym ustaıtyn, al men onyń sol shynaıylyǵyna áli de kúmándanatyn edim. Osy keshte Sınoǵa alǵash ret hat jazdym. Keshirim suraý úshin emes, shynaıylyqqa shynaıylyqpen jaýap qatqym keldi.

«Osy hattan siz Fýkagavada aǵam jaıly aıtqanda neni jasyryp qalǵanymdy bilesiz. Men — úıdegi altynshy balamyn, eki aǵam, úsh ápkem bar edi. Alty jasymda ortanshy ápkem ózine qol saldy. Ol bir adamdy jaqsy kórgen bolatyn, biraq anaý qaıyrylmaǵan soń, azapqa tóze almaı Sýgarýda teńizge batyp óldi. Sol jyly jazda sińilisiniń ólimine ózin kinálaǵan úlken ápkem ý iship kóz jumdy. Al kúzde úlken aǵam iz-tússiz joǵalyp ketti. Júıkesi tozǵan, kúıreýik adam edi, qaryndastarynyń qazasyn kótere almady, bilem. Ary qaraı qalaı tirshilik kesherin bilmeı, ómirmen qosh aıtysty. Kishi aǵam qaıratty, isker jigit edi, sondyqtan bárimiz soǵan arqa súıeıtinbiz. Álgi sizge aıtqan aǵam ǵoı. Fýkagavada turdy, sonyń kómegimen ýnıversıtette oqydym. Úsh jyl buryn ol bizge jeke kásippen aınalysqysy keletinin, orman egý keńsesin ashpaq oıyn aıtty, biraq ol úshin qarajat kerek. Sóıtip bizdiń kelisimimizben aýylǵa baryp, az ǵana dúnıe-múlkimizdi satyp, týys-týǵandardan da qaryz alǵan soń joq boldy. Qaıda ketkeni belgisiz. (Kıbada sizge ótirik aıtqam, keshirińiz).

Aǵamnyń satqyndyǵy basqamyzdyń túbimizge jete jazdady. Ákem ınsýlt aldy. Úmitimiz birjola úzildi. Myna soqqydan endi qaıtyp ońala almaspyz dep oıladyq. Biraq aqyryndap es jıa bastadyq. Aǵamnyń ornyn endi ózim basyp, úıdegilerdiń keýdesine úmit uıalatqandaı boldym.

Men eshqashan týǵan kúnimdi toılaǵan emespin. Aǵam men ápkelerimniń ólimine qatysy bar sekildi bolady da turady. Ótken jyly tap osy kúni janymnyń jabyrqaǵany sonsha, Fýkagavaǵa tartyp kettim. Sonda sendelip júrgim keldi. Kóńilim qulazyǵanda sóıtetin ádetim. Sondaı serýen kezinde ǵana aǵam jaıly estelikten arylyp, jeńildep qalam.

Mine, osymen boldy-aý deımin».

«Sınobýgavaǵa» barysymen hatty Sınoǵa tabysta dep temeki statyn elgezek Tokıge ustatqam. Erteńinde jaýapty da sol arqyly aldym. Sıno bir-aq aýyz sóz jazypty: «Keler jyly sizdiń týǵan kúnińizde bolǵym keledi!»

Men Sınoǵa essiz ǵashyq edim.

Maýsymnyń sońǵy kúnderiniń birinde aýyr soqqy aldym. Sınonyń aıttyrylyp qoıǵan adamy bar eken. Men ony Sıotadan estidim. Áke-sheshesi bankrotqa ushyraǵan soń, oqýyn aıaqtamaı úıge qaıtýyna týra kelgen. Attanar aldynda Sıota maǵan álgi qupıa jańalyqty estirtti.

Óz qulaǵyma ózim senbedim. Sınonyń jigiti bar! Bálkim Sıota menen ósh alǵysy kelgen shyǵar dep te oıladym. Biraq ol bul sózdiń shyn ekenin, tipti jigittiń aty-jóni Motomýra Iýkıfýsa ekenin de aıtty. Ekeýin Asakýsada birge júrgen jerinen kóripti.

Men buǵan sengim kelmegen, biraq júregim birdeńe sezgendeı mazasyzdana bastadym. Ol shynymen meni aqymaq qylyp júrgen bolsa she? Budan ary kúmándi oıdyń shyrmaýynda qala almasym anyq edi, mán-jaıdy anyqtaý úshin «Sınobýgavaǵa» asyqtym. Taltústegi shaqyraıǵan kún kózdi qaryqtyryp, aınalamdaǵynyń bári túnek túbinen qaraýytyndaı. Qalǵyp otyrǵan Tokıdi julqyp-julqyp ıterip jibergem. Myna túrimnen shoshyǵan ol Sınoǵa qaraı tura júgirdi.

Sıno qara-kók tústi jeńil kımonomen shyqty, jińishke belbeýmen belin býǵan. Bos qoıǵan shashtary ıyǵyna tógiledi. Buryn bulaı júrgenin eshqashan kórmegen edim. Onyń osy beınesi kúdigimdi asqynta tústi.

— Ne boldy? — dep qasyn kerdi, tańyrqaı qarap.

— Sen Motomýrany tanıtyn ba ediń? Motomýra Iýkıfýsany?

Sıno sasyp qaldy:

— Ony sizge kim aıtty?

— Bári bir emes pe! Shyn ba? Ol adam, ol jigit seniń aıttyrylǵan adamyń ba?

Sıno jypylyqtaı berdi, sosyn jerge qaraǵan.

— Shyn ba? — dedim men de tyqaqtap.

— Aıtam. Bárin aıtam. Tek basqa jerge baraıyq. Búgin jetide sizdi kópirde kútem. Qojaıynnan bir saǵatqa suranyp shyǵarmyn. Bárin aıtam. Tek aptyǵyńyzdy basyńyz.

— Sýdzakıde senen jasyrar esh qupıam joq dep eń. Demek, ótirik aıtqansyń.

— O ne degenińiz! — dedi Sıno qalsh-qalsh etip. — Úndemeı-aq qoıǵanym durys, bilmeı qalar dep oılap em. «Ótirik aıttyń»! Budan da ólgenim artyq!

Qobaljyǵan túrin kórip, senbeske amalym qalmady. Biz birimizge-birim úniz qarap turdyq, kenet tynysym tarylyp bara jatqanyn sezdim.

— Erterek kel. Altyda. Uzaq kúte almaımyn.

— Jaqsy. Altyda baram.

Sıno tańdanysyn jasyra almaǵan kúıi qala berdi, men «Sınobýgavadan» atyp shyqtym. Kóshe kezip kele jatyp sońǵy kúnderdegi oqıǵalardy oısha tizbekteýmen boldym: Sıno, men, Motomýra, Sýdzakı, hat. Netken aqymaq edim! Erikten tys jolaı kezdesken monshaǵa kirip, birneshe ret ystyq sý quıyndym. Sodan keıin badáǵa tústim. Tek sonda ǵana sanamnyń alys túkpirinen bir oı qylań bergen. Men tipti daýystap aıǵaı saldym: «Tartyp alý kerek!» Qan-qysymym ornyna túskendeı boldy. Buryn qalaısha oıyma kelmegen?

Sınony tartyp alý kerek! Eger ýádelesken jigiti bar bolsa, buny odan tartyp alý kerek. Mine, keń badáda «Tartyp alý kerek, tartyp alý kerek» dep kúbirlep otyrmyn. Men ne bolsa o bolsyn, Sınony tartyp alam degen sheshimge keldim.

Saǵat altyda ýádelesken jerge baryp edim, Sıno kútip tur eken. Biz tas qorshaýdy jaǵalap únsiz júrip otyrdyq ta, birazdan soń búıirdegi sholaq kóshege buryldyq.

— Bul byltyr kóktemde bolyp edi, — dedi ol alǵa kóz tastaǵan kúıi baıaý til qatyp. — Bizge mashına satý bóliminiń dırektory bas suǵyp, menen sol kompanıanyń agenti Motomýra degen bireýge turmysqa shyqpas pa ekensiń dep surady. Ol mashınaǵa tapsyrys qabyldaý isimen aınalysady eken. Motomýra meni jańa jyl keshinde kórip, birden úılengisi kelgen. Sóıtip, mine, qojaıynymyzǵa kisi salyp otyr. Dırektor Motomýranyń baı, isker, minezi de jibekteı ekenin aıtty. Qysqasy odan artyq kúıeý tappaısyń dedi.

Men onda on toǵyzda edim. Meıramhanada qyzmet kórsetip júrgem, kúıeý týraly oılaǵan da emespin. Ne isterimdi, nendeı sheshim qabyldarymdy bilmeı qatty sastym. Bir jaǵynan úıdegilerge kómektesýim kerek. Biraq bári bir bas tartam dep sheshtim. Sóıtip edim, qojaıyn men dırektor ekeýi eki jaqtap úgitteýge kóshti, baıandy neke týraly aıtty, Totıgıde turatyn ákeńdi, baýyryń men sińililerińdi oıla dedi. Qysqasy, shydaı almaı kelisim berdim de, artynan qatty ókindim. Sóıtip aıaq astynan aıttyrylǵan adamym paıda boldy. Ol meni kınoǵa, sháı saltanatyna aparatyn, biraq solardyń bir de bireýi meniń kóńilimdi kótergen emes. Men oǵan túk úırenise almadym, al ol úılený toıyn jasaýǵa asyqty. Eki sóziniń biri: toıdy qaıda ótkizemiz, bal aıynda qaı jaqqa baramyz, tek qana samolotpen saparlaımyz... Mezi bolǵanym sonsha, mende tipti kúıeýge shyǵýǵa degen ynta qalmady. Ol meni asyqtyrǵan saıyn, túrli syltaýmen toı kúnin keıinge shegere berdim. Sodan Motomýra-san...

Sıno sózin kilt úzip, tómen qarady.

— Ne Motomýra-san? Ol ne istedi?

— Oıyndaǵysyn iske asyrmaqshy boldy...

— Sodan? İske asyrdy ma? — dedim men ózimdi ustaı almaı.

— Asyrdy! — dedi jarqyldaı kúlip. — Joq, kisini sharshatyp jiberdi. Sharshap kettim. Ákemnen aqyl suraıyn dep Totıgıge ketkenimde, ol qatty ashýlandy. Artymnan bara qalmaqshy bolǵan. Qarsylyq bildirdim. Ala ákem óziń qalamaǵan adamǵa turmysqa shyǵar bolsań, ómir boıy ókinip ótesiń. Kúıeý jigit, árıne, aıaqqa turǵan adam, biraq is onymen bitpek emes. Shyn súıgen, kórmeseń tura almaıtyn adamyńa turmysqa shyǵý kerek dedi.

Men toqtap qaldym. Ol burylyp maǵan qarady.

— Bas tart odan!

— Haı.

— Umyt ony! Tipti ómirińde kezdespegen adamǵa aınalsyn.

— Haı!

— Ákeńe súıgen adamyma turmysqa shyǵatyn boldym de.

Sıno maǵan súzilip qarady. Bizdiń ystyq dememiz aralasyp, júzimizdi sharpyp bara jatty. Sıno qolyn aıqastyryp óziniń ıyqtaryn ustady. Meniń qobaljyǵannan tamaǵym keýip qaldy.

— Menen titirkenbeısiń be?

— O joq!

Ol jyly jymıdy.

Kúzdiń sońyna qaraı Sınonyń ákesi kúrt tómendep ketti. Jastaıynan sharapqa úıir bolǵan eken de, Totıgıǵa qonys aýdarǵaly baýyry aýyra bastaǵan. Shesheleri qaıtqan soń densaýlyǵy tipten nasharlap ketse kerek. Áıteýir balalarynyń arqasynda ildebaılap kún keshkenimen, bári bir jazylyp ketem degen úmit joq edi.

Baýyrynan ákesiniń jaǵdaıy jaıly hat alǵan Sıno muńaıyp otyryp bylaı dedi: «Endi qylar qaıran joq. Ystyq tasqa sý turmaıdy». Birde tańerteń oǵan «Ákeń ál ústinde jatyr» degen telegramma keldi. Maǵan habar aıtqan Sıno apyl-ǵupyl jolǵa jınalǵan. Men júgirip «Sınobýgavaǵa» jetkende, ol júgin jınap, meni ǵana tosyp otyr eken. Óńi bop-boz bolyp maǵan qaraı júrdi.

— Ákem nashar jatyr. Men ketip baram, — dedi ol telegrammany maǵan usynyp jatyp. Júregim aýyryp ketti.

— Shyǵaryp salaıyn.

— Rahmet, biraq...

— Júr endi!

— Osylaı ma?

Rasynda, úıge kıetin kımonomen shaýyp jetken edim, saqal-murtym da alynbaǵan.

— Uıalasyń ba?

— Joq, eger ózińizge...

— Onda kettik. Tezdeteıik.

Men ony stansıaǵa deıin shyǵaryp saldym. Sol jerden Tobýǵa elektrıchka eki saǵatta barady.

Biz platformada poıyz kútip turǵanda, Sıno ákesi týraly aıtýmen boldy.

— Ákem nemen aýratynyn bilesiz be: únemi baýyry qysylady, sosyn kishireıe berdi, kishireıe berdi, tas sekildi. Endi eshteńemen kómektese almaısyń.

Men onyń jabyrqaǵan kóńilin serpiltkim kelgen, biraq aýzyma jóndi sóz túspedi. Men árneni oılap kóp ýaıymdaı berme degen sekildi birdeńeni mińgirlep turǵanda elektrıchka da kelip qaldy. Sıno beldiginiń astynan áldeneshe ret búktelgen hatty alyp, qolyma ustatyp:

— Ótinem, poıyz uzaǵan kezde oqyńyz, — dedi.

— Eger qajetim bolsa, telegramma jiber.

— Jaraıdy. Keshirińiz.

Ol jeńil qıylmen meniń qolymnan ustady da vagonǵa kirip joq boldy.

Poıyz uzap barady. Men sharshańqy keıippen platformadaǵy oryndyqqa sylq etip otyra kettim de, hattyń búkteýin jazdym. Hat qaryndashpen jazylypty, asyqqandyq belgisi baıqalady.

«Ótinem, ákeme bir kórinińizshi. Sizdi kórmeı ómirden ótip ketse, ókinishtiń ózi sol bolmaq. Óıter bolsa, meniń týystarymnyń birde bireýi sizdi tanymaı ótedi. Eger ákem sizdi kórse, óziniń Sınosyna esh alańdamaı, razy-hosh kúıde ómirden óter edi.

Aýyrtpalyǵym úshin keshirim ótinem, biraq erteń birdiń poıyzymen shyǵar bolsańyz, sińilim Tamı sizdi stansıadan kútip alar edi.

Iá, men sizge sıntoıstik hramda turatynymyzdy aıtqam joq. Fýkagavadaǵy úıimiz órtenip ketip, Totıgıde de túk joq qalǵanymyzda, bizge engava15 túbindegi hramdy panalaýǵa ruhsat bergen. Qazir sonda turyp jatyrmyz. Tańdana kórmeńiz.

Ótinem, kelińizshi. Kóriskenshe! Úlgerseńiz eken! Eger ákemdi tirideı kóre almasańyz, bolmaǵanda óli júzine úńilersiz.

Sıno».

Erteńinde Asakýsadan birdiń poıyzyna minip, úsh saǵattan keıin Totıgıge jettim. Poıyzdan túsip úlgergenim sol edi, shashyn qysqa qylyp qyryqqan qyz bala maǵan qaraı kúlimsirep júgirip kele jatty. Qyr muryny men sál qysyńqy kózderinen Sınonyń sińilisin jazbaı tanydym.

— Tamı-tán?

Ol tap emtıhandaǵydaı basyn ıip, aıǵaılap atymdy atady.

— Ákeń tiri me?

— Dáriger áne-mine kóz jumady degendi baıaǵyda aıtqan, biraq ol áli tiri júr.

Qyz jergilikti dıalektimen ár sózge ekpin bere sóıleıdi eken.

— Jaqsy boldy, — dedim Sınonyń ótinishin esime alyp.

— Ápkem ákem sizdi bir kórmeıinshe ólmeıdi dedi.

Sıno, bálkim, ákesi men týysqandarynyń kóńilin demegisi kelgen shyǵar, biraq dárigerdiń ózi bas tartqan adamǵa men qandaı kómek bere alam? Jalǵyz-jaqyn adamnyń ómirin bolmaǵanda birer saǵatqa uzarta alam ba? Tabıǵattyń zańyna bári bir qarsy tura almaısyń!

Úlken jolmen jıektes tar soqpaqpen biraz júrgen soń, biz alańǵa buryldyq. Sırek bultty kók aspanda qyzyl ınelikter ushyp júr.

— Temir joldan sonshama alys turasyńdar ma? — dep suradym jolserigimnen.

— Joq, biz týra bara jatqan joqpyz?

— Nege týra bara jatqan joqpyz?

— Siz barmaıynsha ákem ólmeıdi. Al jetip barsańyz, ólip qalýy múmkin.

Tamıdyń úninde senim bar edi, men eriksiz júrisimdi baıaýlattym.

Aldyńǵy jaqtan qara qarǵa qaptaǵan qaraǵaıly shaǵyn toǵaı kóringen.

— Mine, taǵy qaptap aldy! — dedi Tamı qatqyl únmen.

Alaıda, jaqyn barǵanda ǵana baıqadym, toǵaı degenim otalǵan ormannan qalǵan tar jolaq qana eken. Biz qısaıyp, jartylaı shirı bastaǵan torııden16 óttik. Ormannyń jurtyndaǵy sereıip-sereıip qalyp qoıǵan aǵashtardyń ortasynda eski hram turdy. Sınonyń otbasy sonda turyp jatqan.

Tamı júgire jóneldi, artynsha ústinde jumys kastúmi bar Sıno aldymnan shyqty. Tamıdiń qasynan óte shyqqan ol, týra maǵan qaraı júrgen.

— Mine, kelip qaldym!

— Júrińiz! Biz sizdi taǵatsyzdana kúttik.

Sıno basyndaǵy shytyn sheship, qolymen maǵynasyz myjǵylaı berdi. Bir túnde qatty ózgeripti — kózi kirtıip, erini bozara tobarsyp ketken.

— Úlgergenińiz qandaı jaqsy boldy!

Men hramdy betke alǵam. Sıno ne isterin bilmeı ernin tistep kidirip qaldy. Hram, shamasy, kópten beri qaraýsyz qalǵandyqtan, dúnıe-múlkinen eshteńe saqtalmasa kerek. Tek kireberiske ilingen jalǵyz qońyraý jetimsirep turdy. Men jańa ǵana Sıno shyqqan eńseli engavaǵa bas suqpaqshy edim, ol meni tejep:

— Ol jaq baýyrymnyń sheberhanasy. Myna jaqqa ótińiz, — dedi.

Eńkeıip, satymen joǵary órledim. Aǵash esiktiń ar jaǵyndaǵy kúńgirt bólmede qyzaryp jalǵyz sham turdy. Bólmeni ekige bólip, ortasyn qalqalap qoıypty. Bergisine qaraǵanda túp jaǵyndaǵysyniń edeni bir saty bıik eken. Úlkendi-kishili jáshikter shashylyp jatyr, shamasy, bir kezde hramnyń jádigerlerin saqtaǵan jer bolsa kerek. Bergi bóligine tozyǵy jetken tatamı tóselgen. Eskilikti qara shkaftyń qasyndaǵy juqa fýtonda Sınonyń ákesi jatyr. Basynda baýyry, úshinshi klasta oqıtyn sińilisi men Tamı júrelep otyr.

Sıno ákesin mazalaýǵa kóshti:

— Áke! Ol keldi! Keldi!

Baqytsyz baıǵustyń bet-júzi ábden solyp qalǵan, tipti úlken adamdiki degenge sený qıyn. Sıno ony ıyǵynan ustap julqylaǵanda kózi jumýly bas ary-beri bylq-sylq etedi. Sıno meniń atymdy atap, bar kúshimen julqylaı bastaǵan. Ol yńyrsydy. Shamasy, ne til qatarlyq, ne kózin asharlyq ál joq.

— Áke, ol keldi! Bir kóre almaı keteıin dediń be? — dep jylamsyraǵan Sıno jalynyshty kózben baýry men sińililerine qaraǵan. Sol sátte Tamı eńkeıip, ákesiniń qulaǵyna aıǵaı saldy:

— Sınonyń úılenetin jigiti keldi! Sınonyń jigiti!

Sol-aq eken ákesi kózin ashty. Tamı taǵy aıqaılady:

— Sınonyń úılenetin jigiti keldi! Biz bárimiz jınalyp seniń qasyńda otyrmyz.

Áke álsiz qımyldap men jaqqa moıyn burǵan, sham jaryǵyna shaǵylysqan kózderi uıasynan shyǵyp keterdeı. Men qolymdy edenge qoıǵan kúıi ıilip aqyryn til qattym: «Áke!»

— Men Sınonyń ákesimin, — dedi erni qybyrlap, biraq daýysy ap-anyq estilgen. Ol basyn kótermekshi bolyp edi, men kepken aǵashtaı ıyǵynan ustap toqtattym.

— Bunyńyz ne? Qozǵalmańyz.

— Men aqymaqpyn. Balany óstip tárbıeleı me eken! Ótinem, sizden, Sınoǵa qamqor bolyńyzshy, — degendi atyp úlgerdi de qaıtadan talyqsyp ketti.

— Áke, sen ony kórdiń be? Kórdiń be? — dedi Sıno úreıli únmen. Ony ákem meni kóre almaı ketedi-aý degen oı ábden meńdep alsa kerek.

— Kórdim, — dedi basqa bir álsiz qarlyǵyńqy únmen. Sıno sonda da qoıar emes:

— Qalaı? Kóńilińnen shyqty ma?

— Jaqsy adam!

Ákeniń kirpikteri aıqasty. Sonda da ernin jybyrlatýmen bolǵan, biraq úni shyqpaı qaldy.

— Ákem sizdi kórdi! Jaqsy adam dedi.

Sıno tómen qaraǵan. Ákesiniń shoshaıǵan bóbejigine jas tamyp jatty. Bir kúnnen keıin ol qaıtys boldy. Ol ólgen soń hram basqa adamnyń qolyna kóshken. Bári jan-jaqqa tarap ketti. Baýyry shetka jasaıtyn kompanıaǵa jumysqa turdy. Sińilileri alys týystarynyń qolyna kóshti. Al Sınony men ózimmen ertip kettim.

Ákeı qaıtqan soń elý jeti kúnnen keıin biz onyń ósıeti boıynsha — «mahabbatpen qosyldyq».

Jańa jyl qarsańynda Sıno ekeýmiz túngi poıyzben Ýeno baǵytyna jolǵan shyqqan edik. Stansıaǵa kelgenimizde qylaýlap qar jaýyp turǵan. Platformanyń tóbesi ashyq bolatyn, kúmis tozań Sınonyń maqpal shashyna kelip qonyp jatty.

Sheshemniń qýanyshynda shek joq edi. Bizdi kórgen sátte-aq ájimdi júzine kúlki oınap shyǵa keldi. Alystan qushaǵyn jaıyp qasy júrdi. Sıno da esh qysylmaı týra júrip, qarsy aldyna baryp basyn ıdi. Sheshem bolsa odan da tómen ıildi de, amandyq-saýlyq surap ándete jóneldi.

— O, qýanysh netken bul! Sonaý bir alys shalǵaıdan, bizdiń qarly ólkege, aman-esen jetken bir, — dep shyrqaǵan kúıi Sınonyń páltesindegi qardy qaǵyp jatty. Bul azdap qysylsa da, qarsylyq bildirgen joq.

— Myna sýyqta beker shyqqansyń, aldymyzdan! — dep em sheshem qolyn sermep:

— Ne aıtyp tursyń! Balam qalyńdyq ákelgende, nege aldynan shyqpaýym kerek! Mashına da taýyp qoıǵam.

Mashına qar basqan jolmen áreń ilbip keledi. İldebaılap muz qatqan ózennen ótisimen, shopyr ońǵa burylyp, eger qarsy kelip qalsa, eki mashına qatar sımaıtyn naýa jolǵa tústi. Ózi taǵy kúmándanyp otyr:

— Myna qarda óte alar ma ekenbiz?

Sheshem de qaıtar emes:

— Sen baryńdy sal. Qalyńdyq ákele jatyrsyń.

— Qalyńdyq? Onda sóz basqa. Eger Jańa jylda kelin túsirseń, baqytqa bastaıdy. Jolda qalýǵa bolmaıdy — jaman yrym. Basa bergennen basqa amal joq.

Úıge taıaǵanda jol jıeginde ákem men ápkem kútip tur eken. Shopyr bir-eki ret bıpyldatyp belgi berip edi, ákem qar tazalaıtyn aǵash kúregin bulǵańdatty.

— Jettińder-aý áıteýir! — dep shal aıǵaı saldy. Ápkem Sınony qushaqtap turyp qolshatyryn jaıdy da, úıge qaraı ertip júrdi.

— Keshe keshten beri jaýyp tur, toqtaıtyn túri joq. Búkil joldy bitep tastady, — dedi ákem shaǵymdanyp.

— Múmkin, jaqsylyqtyń nyshany shyǵar, — dedim qaljyńdap.

Men ákeme barlaı qaraǵam. Bıyl tipti shógip, shaý tartyp qalypty. Meniń qobaljyǵan túrimdi kórip, ol óziniń tyń ekenine sendirgisi kelgen kisishe kúle berdi.

— Únemi osy, — dedi endi sheshem shaǵym aıtyp jatyr. — Ózin bir aıamaıdy ǵoı.

Qas qaraıǵan kez, biz sháı ishetin bólmedegi kotasýda17 tátti-tápsek jep otyrmyz. Ákem bir suraǵan nársesin birneshe qaıtara surap, alǵash estigendeı emine tyńdap otyr.

Sheshem men ápkem keshki as qamyna kirisken. Sıno da chemodanynan ashyp, óziniń aljapqyshyn alyp shyqty.

— Onyńyz ne, Sıno-san! — dedi sheshem qalbalaqtap. — Siz qalyńdyqsyz! Al qalyńdyq kútip otyrýy kerek.

— Sizderge kishkene kómekteseıin.

— Áýre bolma. Biz Koó ekeýmiz-aq tyndyramyz. Al siz demalyńyz.

Ákem ekeýmiz bulardyń aljapqyshqa talasqanyn kórip ishgimiz qatqansha kúldik.

— Sheshe, Sıno kómekteskisi kelip tur eken, qolyn qaqpasańshy.

Sheshem ańtarylyp az turdy da, endi maǵan dúrse qoıa berdi:

— Ne aıtyp otyrsyń! Osyny da kúıeý deıdi ǵoı! Qalyńdyǵyn kelmeı jatyp jumysqa salmaqshy. Estigen jurt ne deıdi?

— Basqalarǵa uqsamaıdy eken deıdi de. Qalyńdyq nege jumys isteýge bolmaıtynyn Sıno da túsinbeı tur. Eldiń sózine qaraısyń ba? Bolashaq keliniń sharýaǵa qolǵabys qylǵysy kelgen eken — onda turǵan ne bar.

— Jaraıdy, ózderiń bil!

Kúlkisi jylaǵan adamǵa uqsap ketken sheshem Sınonyń aljapqyshyn ádemilep baılap berdi.

Sınoǵa erterek tósek salyp berdik: poıyzda kóz ilmegen edi, al ózimiz sháı ishetin bólmege jınalyp, úılený toıyn aqyldasyp otyrmyz. Erteń keshke ózimiz ǵana atap ótetin boldyq. Óıtkeni bul qalada týys-týǵan, dos-jarannan eshkimimiz joq edi. Men tipti ulan-asyr toı týraly olaǵan da emespin. Tek kempir-shaldy qýantsam boldy deıtinmin. Bular ómirge alty sábı ákelgenimen, mine, jastary alpystan asqanda baryp bireýin ǵana úılendirip jatyr. Bular ne aıtsa, sol bolady deýimniń syry sol.

Ákem men ápkem jatyp qaldy da, sháı ishetin bólmede sheshem ekeýmiz qalǵan edik. Kátelde qaınap jatqan sýdyń búlkiline qulaq túrip, biraz ýaqyt únsiz otyrdyq.

— Al, balam, seni quttyqtaýǵa bolatyn shyǵar! —dedi sheshem bıazy únmen.

Men qarsy bolmadym.

— Únemi ýaıymdap júrýshi em. Meıramhanadan shyqqan áıel, qansha degenmen. Birde tipti túsime de kirdi. Kózimmen kórgenshe ýaıymdaýmen boldym. Basynan talaı qıynshylyq ótken eken, baıǵus bala sonysymen de basqalarǵa uqsamaıdy. Qandaı adam ekeni kórinip tur. Sen ony aıala.

Men bas ızedim.

— Al Koó-san ne dep otyr? — dep suradym sheshemnen.

— Ol qatty qýandy.

Júregim dúrsildep ketti.

Úılenetinime ápkem qalaı qarar eken dep qysylyp júrýshi edim. Aýrýshań adam. Kózinen qorynyp, únemi kók kózáınek kıip júredi. Bıyl otyz beske toldy, kúıýden birjola úmit úzgen. Altaýmyzdan osy ekeýmiz ǵana qaldyq. Meniń paryzym — ápkeme qamqor bolý, sondyqtan da oılanbaı jasaǵan qadamymmen onyń jalǵyssyraǵan janyn onan saıyn aýyrtyp alam ba dep qorqatynmyn. Eger qalyńdyǵym onyń kóńilinen shyqpasa, onsyz da buıyǵy adam, onan saıyn tuıyqtalyp alar edi.

Bul túni ápkem ekeýmiz ekinshi qabatqa jattyq. Sheshem men Sıno birinshi qabatta. As úıden ótip bara jatyp, ápkemniń sýdy qatty saryldatyp jýynyp jatqanyn ańdaǵandaı boldym. Únemi jatar aldynda jýynatyn ádeti bar, al bul joly ózniń jylap turǵanyn basqalardan jasyrǵysy kelgendeı. Sıno oǵan unady ma, joq pa? Ápkem sondaı sezimtal jan, meniń úılenetinimdi júregine jaqyn almaýy múmkin emes.

Men satymen kóterilip kele jatyp, eger aǵalarym men ápkelerim tiri bolǵanda, qalaı bolar edi degendi oılap úlgerdim. Ápkem meniń sybdyrymdy estýmeýi múmkin emes edi. Ol maǵan jalt qaraǵan, óńi qyzaryp ketipti. Al men túk bolmaǵandaı:

— Al, keliniń qalaı? — dedim.

Ápkem ushyna tamshy baılanǵan kirpikterin jypylyqtatyp, jymıdy:

— Menińshe, jaman emes!

— Endi seniń sińiliń bar. Jaqsy emes pe, á?

Eshteńe demegen ol kúlip turyp mysyq sekildi keýdemnen qaqty. Óıtip tek jaqyn adamdaryń ǵana isteıdi.

— Rahmet.

Men oǵan kúdigimdi seıiltkeni úshin alǵys aıttym.

Erteńinde jaýǵan qar toqtady. Keshke on úshinshi aı18 tolǵan.

Men kostúm kıdim. Ákem men sheshem áýlettik tańbamyz bar kımonolaryn qamdady. Syrtqa shyǵýdy kóp jaqtyra bermeıtin, oǵan tipti densaýlyǵy da joq ákem sýyrmada on jyldaı jatyp qalǵan merekelik kımonosyn shyǵardy. Haorıdiń jaǵasy myjylyp qalǵan eken, útiktetip aldy. Sınonyń toı kóılegi joq edi, demalysqa arnalǵan jalǵyz kımonosyn kıdi. Ápkem altyn jippen aq matadan tikke merekelik obı19 taqty.

Qonaq bólmeniń áınek esiginen qar basqan alqap kórinedi. Biz Sıno ekeýmiz ortada otyrmyz, eki jaǵymyzǵa — ákem men sheshem jaıǵasqan, sheshemniń janyda — ápkem. Shaǵyn dastarhanda buqtyrylǵan alabuǵalar jarqyrap jatyr. Bóten adam shaqyrylmaǵan qarapaıym úılený toıy. Esesine Sıno ekeýmizdiń baqytymyzǵa jaıylǵan, meıirimge toly erekshe otyrys boldy.

Biz úsh retten sake kesesin almastyq20. Bizdiń úıde baǵzy bir zamannan qalǵan, qonaq kelgende shyǵaratyn sándi ydys bolatyn edi, biraq buryn úılený toıyn ótkizbegendikten, úsh ret almasý saltanatyn jáı kesemen-aq atqara beretinbiz. Ápkem sake quıyp júr. Biraq bul ádettenbegen isi bolǵandyqtan, ár joly keseniń erneýinen asyryp jiberip, qysyla jymıǵanyna basqamyz máz bolyp kúlemiz kep.

Dástúrli saltanat aıaqtalysymen, sakege qyzara bórtken ákem tosyn usynys jasady:

— Takasagony21 shyrqasaq qaıtedi?

Biz ákemizdiń án salǵanyn eshqashan kórgen emespiz, sondyqtan qaljyńdap otyrǵan shyǵar dep oılaǵanbyz. Biraq qaljyń emes eken. Ákem sál paýza ustap, tamaǵyn kenedi. Judyryǵy túıilip, tizeniń ústinde jatqan oń qoly qatty dirildegeni sonsha, onymen birge ústel de teńselip ketti. Qobaljyǵanda óstetin ádeti bar.

— Taa-kaa-saa-goo, — dep qalt-qult etip ánin bastaǵan. Biraq án deýge kelmes edi. Tili kúrmelip, úni kómeıine keptelip, sırek tisteriniń arasynan ysqyryqqa jaqyn kómeski bir dybys shyǵady.

— Ákesi, ákesi deımin, toqta endi! — deıdi kózinen jasy sorǵalaǵan sheshem jalynyp. Ákemniń toqtaıtyn túri joq. Ápkem dirildegen qolyn ustamaqshy bolǵan, al ol ándete berdi, ándete berdi.

Men bárin únsiz baqylap otyrmyn. Balalarynyń satqyndyǵyna únsiz moıynsynǵan ákem men sheshem — ekeýiniń úmitin ár balasy ózinshe aldaǵan-dy — osy kúnge ólerdeı qýandy. Zorǵa degende jaqsylyqta basymyz qosyldy-aý. Ekeýi múmkin, ózderin alǵash ret baqytty sezinip otyrǵan shyǵar. Ókirip jylaǵym keldi. Al Sıno, oıynda eshteńe joq, kózinen jas aqqansha kúldi.

Bul joly ekinshi qabat Sıno ekeýmizge buıyrǵan. Men tez-tez fýtondy jaıyp jiberip, jastyq tastadym.

— Qarly ólkeniń óz salty bar — tyr jalańash jatý kerek. Pıjamamen yńǵaısyz.

Kımonom men ish kımimdi sypyryp tastap, fýton astyna zyp berdim.

Sıno kımonosyn ádemilep búktep qoıyp, jaryqty óshirdi de, jastyǵyma taman kelip tize búkti:

— Men de sóıtýim kerek pe?

— Sóıtpegende! Endi sen de qarly ólkeniń turǵynysyń.

Sıno qarańǵyda sheshine bastady.

— Keshirińiz!

Qaptalymda birdeńe aǵarańdaıdy.

Sınony alǵash ret qushaqtadym. Táni men elestetkennen de sulý eken. Jup-jumyr anaryn sıpap edim, ishimde bir tátti qıal bas kóterdi. Terisiniń náziktigi sonsha, alaqanym tıgen jerde qan tamyrlary qalaı búlkildep jatqanyn sezemin. Ot demimiz sharpysyp, ekeýmiz de kúıip-janyp baramyz.

Bul túni Sıno tilalǵysh qýyrshaq, men bolsam tájirıbesiz qýyrshaq jasaýshy keıpinde, baqyttan basym aınalǵan baıǵus lázzatqa battym.

Bir-birimizge tyǵylyp jatyrmyz, uıqy keler emes.

— Ystyq emes pe? — dedim sybyrlap.

— Joq. Tokıoda da óstip uıyqtaıyqshy, — dedi Sıno.

Biz ótken kúnderimiz ben úılený toıymyzdyń ár sátin eske túsirdik.

— Qolymnan eshteńe kelmeıtinin moıyndaýǵa uıalam. Biraq úırenem ǵoı. Jıyrma jyl ómirimdi bosqa ótkizgenimdi endi túsinip jatyrmyn. Ózimdi eshqashan oılaǵan emespin, qalasam da, qalamasam da — basqalardy oılaıtynmyn. Shydap baqtym...

— «Sınobýgavadan22» shyqqan Sıno-san!

— Joq, joq! Ol týraly umyt! Men endi baıaǵy Sıno emespin. Endi tek ekeýmizdi ǵana oılaıtyn bolam. Jaqsylyqqa kenelemiz.

Ol sózin aıaqtaǵanda qarly ólkede de óli tynyshtyq ornaǵandaı bolǵan. Kenet tylsym tynyshtyqty qońyraý úni buzyp jiberdi. Ún birte-birte jaqyndap keledi.

— Qońyraý? — dedi tańdanǵan Sıno.

— Shana ǵoı.

— Shana?

— Iá, atshana. Sharýalardyń biri kabaktan qaıtyp kele jatqan shyǵar.

— Oı, kórgim kelip tur!

Biz ekeýara bir kımonony ile salyp, dálizge ytqyp shyqtyq. Sosyn men qylyshtaı sýyq esikti sál ysyryp edim, Sınonyń jalańash táni jarq ete tústi. Aq qar basqan jolmen qara kóleńke ilbip barady. Shanada odeıalmen qymtanyp alǵan kóshir otyr. Jalǵyz ózi, shamasy, úıine qaıtyp bara jatsa kerek. Attyń taǵasy aıdyń jaryǵyna shaǵylysyp jalt-jult etedi.

Kórinisti tamashalap biraz turyp qalǵanymyzdy Sıno dirildeı bastaǵanda bir-aq ańǵardym.

— Júr tez! Erteń jolǵa shyǵamyz. Azdap bolsyn kóz shyrymyn alaıyq.

— Qońyraýdyń úni óshkenshe qalǵyp ta ketermiz.

Fýtonnyń astyna kirisimen, Sıno baýryma tyǵyldy. Boıy jylıtyn emes, tisi tisine tımeı qalshyldap jatyr.

Uzap baryp joq bolǵan qońyraý úni áli qulaǵymda tur.

— Estip jatyrsyń ba?

Sıno úndemedi. Erninen ópkem. Uıyqtap qalypty.

Erteńine tańerteń biz jas jubaılar saparyna attandyq.

Osy bir mindetti saparǵa shyqqym kelmep edi, sheshem kúsh bermedi. Ystyq bulaqqa baratyn bolyp sheshtik. Ol jer bizden soltústikke qaraı júrgende, jazyqtaǵy bir shaǵyn aýylda. Baıaǵyda, bozbala kezimde, dúnıeden baz keship, mektepti tastap, tórt maýsym boıy sonda jatyp edim. Sol kezdegi kúızelistiń janymnyń tereń túkpirinde qalǵan elesinen birjola arylý úshin, endi mine, Sınony apara jatyrmyn.

Tańǵy poıyzǵa saýdagerler aýzy-murnynan shyǵa tıelip alǵan eken. Abyroı bolǵanda, bir-birine qarama-qarsy eki bos oryn tabyla ketti. Sıno qalǵyp-shulǵyp terezeden tańǵy peızajǵa qarap otyrǵan. Alaıda qozǵalyp úlgergenimiz sol edi, kenet ol tizemnen túrtip, aıǵaı saldy:

— Qara! Qara! Kórdiń be?

Qar basqan jataǵan úıler, kók muz qursaǵan ózen, kópir, kúzetshiniń qujyrasy, hram, olardyń ar jaǵynda alasa taýlardan basqa eshteńe joq.

— Qaıda qaraýym kerek?

— Qaıdasy nesi? Áne, bizdiń úı tur ǵoı!

Rasynda ózen jaǵasynda tańǵy nurǵa malynyp bizdiń úı tur eken.

— A, kórdim.

— Kórdiń ǵoı? Meniń úıim!

Tizemdi áli ustap otyrǵan Sıno týǵaly shynaıy úıde turyp kórmegen. Jas jubaılar saparyna áketip bara jatqan poıyzdyń terezesinen «óz úıin» kórgen onyń bul qýanyshy qapysyz edi. Kenet jańa jyldyq kıim kıip, bıyldyqqa birinshi ret taýar ákele jatqan saýdagerler bizdi únsiz ári qyzyǵa tamashalap otyrǵandaryn ańǵardym. Eki betim dýyldap barady.

    Soba — qaraqumyq unynan jasalǵan lapsha
    Ianaga — soıa, askók, jumyrtqa qosyp buqtyrylǵan balyq
    Hıbatı — kóshpeli ashana
    Sırýko — qyzyl burshaqtan jumyrlanǵan kúrish qosyp jasaǵan tátti sırýko sorpasyn beretin dámhana
    Noren — fırmanyń saýda belgisi beınelengen bambýk nemese mata perde. Dúken ne kafeniń kire berisine ilip qoıady
    Fýton — dástúrli japon matrasy
    Dzëro — jezóksheler úıindegi áıel
    Benten — baqyt peı baılyq ákeletin áıel qudaı
    Haorı — kımononyń syrtynan kıetin túımesiz jaket
    Fýdo-móo — ot qudaıy
    Oden'ıa — tátti kartop pen soıadan jasalǵan oden súzbesin beretin dámhana
    Sýsıa — jumyrlanǵan kúrish, balyq, jumyrtqa, kókónis, ýksýs jáne qant qosyp sýsı daıyndaıtyn dámhana
    Sámısen — úsh ishekti ulttyq aspap
    Haı — «tyńdap turmyn», «qup bolady» maǵynasyndaǵy jaýap
    Engava — úıdiń aınalasyndaǵy ashyq galereıa
    Torıı — dinı ǵuryptyq qaqpa
    Kotasý — dástúrli japon jıhazy, jer ústel
    On úshinshi aı — kúntizbe boıynsha 9-shy aıdyń 14-ine qaraǵan túngi tolǵan aı
    Obı — kımononyń beldigi
    Sake kesesin almasý — neke toıynda atqarylatyn rásim
    Takasago — nekesi qıylǵandarǵa arnap teatrda shyrqalatyn án
    «Sınobýgava» — «sınobý» — tózý, «Sınobýgava» — «Tózim ózeni» degen maǵyna beredi

Aýdarǵan: Nurlan Qabdaı

---