Sý tirshilik kózi
Ǵylymı joba
Taqyryby: Sý tirshilik kózi.
Kirispe
Taqyryptyń ózektiligi:
Keıbir adamdar qorshaǵan tabıǵatty tanyp bilýi, ony qorǵaýy tómen deńgeıde, ony paıdalanady, biraq qorǵamaıdy, sýdy lastaýdan juqpaly aýrý taraıtynyn túsine bermeıdi.
Ǵylymı jobanyń maqsaty men mindeti:
Ǵylymı jobanyń basty maqsaty – sýdyń adam ómiri úshin mańyzy men qajettiligi, paıdasy týraly túsinik bere otyryp, sýdy únemdeýge, qorǵaýǵa úıretý. «Sýsyz tirshilik joq» uǵymyn praktıkalyq jumystar arqyly dáleldeý.
Maqsatqa jetý jolynda tómendegi mindetterdi sheshýdi alǵa qoıdyq:
► Ózdiginen ádebı kitaptardy aqtaryp izdený.
► Osy jobany iske asyrý, tájirıbege engizýdiń mindetterin belgileý.
► Sýdy qorǵaý – barshamyzdyń paryzymyz.
Ǵylymı jobanyń nysany retinde jýrnaldar, túrli ádebıetter, fotolar, ensıklopedıa, qosymsha oqýlyqtar, ınternet jelisinen alyndy.
Taqyryptyń teorıalyq jáne praktıkalyq mańyzy:
Jobanyń negizgi tujyrymdamalaryn, arnaıy sabaqtarda, synyptan tys sabaqtarda taqyrypqa sáıkes paıdalanýǵa bolady.
Jobanyń qurylymy:
Ǵylymı joba kirispeden, qorytyndy men úsh taraýdan jáne paıdalanylǵan ádebıetter tiziminen turady.
Jobanyń qundylyǵy: dúnıetaný sabaǵynda paıdalanýǵa bolady.
Jobanyń usyný formasy: zertteýshilik.
Jobanyń nysany: ekologıalyq jaǵdaı.
1. Sýdy mańyzy
Sý – tirshilik kózi. Barlyq tiri aǵzalardyń 75 paıyzy sýdan turatyny bárińizge málim. Taza sýsyz adam ómir súre almaıdy. Sý únemi teńiz, aýa men qurylyq arasyndaǵy aınalymdy júzege asyrady.
Jer sharynda jyl saıyn 400 myń km3 shamasynda sý býǵa aınalyp, joǵary kóteriledi eken. Qazaqstandaǵy sý resýrstarynyń negizi - ózen sýlary bolyp esepteledi, ortasha jyldyq mólsheri - 100km3, 43 paıyzy Qytaı, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Reseımemleketterine keledi. Respýblıkamyzda taza aýyz sýmen qamtamasyz etý mardymsyz. Josparlanǵan jóndeý, qalpyna keltirý jumystary júrgizilmeıdi. Kóptegen aýyldyq sý ótkizgishterinde sý zalalsyzdandyrylmaıdy.
Qazirgi kezde Respýblıkamyzdaǵy barlyq iri ózender – İle, Syrdarıa, Jaıyq, Ertis, Shý, Talas lastanǵan. Teńiz ben muhıttar munaımen lastanýda. Bul qorshaǵan ortaǵa óte qaýipti. Sýdaǵy balyqtar qyrylyp, qalý qaýpi jyldan jylǵa ósip keledi.
Aýyl sharýashylyǵynda qoldanylatyn mıneraldy tyńaıtqyshtardyń artyq mólsheri topyraqtan shaıylyp, ózen, kólderge, teńizge túsýde. Bul sýdaǵy ottekti azaıtady. Sonymen birge bul balyq óndirisine qatty áserin tıgizip, balyq aýlaý azaıyp ketkenin aıtylyp júr. Biz osy jaǵdaılardy saralaı kele, adam kúnine qansha lıtr sý jumsaıdy jáne ony únemdeý, taza ustaýǵa bola ma degen máseleni aıtqym kelip tur. Mysaly, tisti eki mezgil tazalaý kezinde 4 lıtrden 8 lıtr sý ketedi eken, tamaq ázirleýge 3 mezgilde bas - aıaǵy 10 lıtr sý ketedi eken. Sýǵa tússeń orta eseppen 10 - 15 lıtr sý jumsaısyń. Sonda kúnine 33 l – 38 l - deı sý ketedi eken. Bul bir balaǵa ketetin bir kúndik sý mólsheri. Osyny jylǵa shaqsań qansha bolady? 13870 lıtr sý jumsaısyń?
Qazaqstan jer aýmaǵy jaǵynan úlken memleket, biraq sol jerdiń kópshiligi qurǵaq shóleıt jerler. Degenmen, onyń bir ereksheligi jer asty sýlaryna baı. Respýblıka aımaǵynda túrli maqsattarǵa saı ashylyp, zerttelingen 633 jer asty sý qory bar, olardyń paıdalaný qýaty táýligine 43384 myń tekshe metr. Bul Ertistiń Ob ózenine quıar saǵasyndaǵy sý kólemimen para – par.
Osyndaı tabıǵı baılyqtyń ıesi bolǵan elimizdiń aldynda ony úlken jaýapkershilikpen tıimdi paıdalaný maqsaty tur. Óıtkeni, respýblıkanyń Soltústik, Batys jáne Ortalyq aımaqtarynda sý jetipeýshiligi bar. Sóıte tursa da, zerttelip, daıyndalǵan jer asty sý qorlaryn halyq sharýashylyǵynyń qajetine ıgerý óte tómengi deńgeıde bolyp kelse, keıingi jyldarda tipti toqtap qalyp otyr. Aýyz sý jáne sharýashylyq muqtajdyǵy úshin zerttelip paıdalanǵan kóptegen jer asty sý kózderi 10 - 15% jyldar boıy ıgerilmeı keledi, keı jerlerde mundaı kesheýildeý ýaqyty sý kóziniń jalpy paıdalaný merzimine (25 - 30jyl) taıap qalyp otyr. Bul degen jer asty sýlarynyń qoryn paıdalanbaı jatyp ony paıdalaný quqyn qaıta qarap, bekitý kerek degen sóz.
Respýblıkamyzda taý - ken óndiristeri men shıki zat óndeý salasynyń damýyna baılanysty qorshaǵan tabıǵı ortaǵa zıandy salmaq óte túsýde, onyń ishinde jer asty sýlarynyń sapasyna naqtyly qaýip tóne bastady. Aqtóbe - Alǵa, Pavlodar - Ekibastuz, Qaraǵandy - Temirtaý, Jambyl - Qarataý, Óskemen - Lenınogor - Zyránovsk sıaqty úlken aımaqtyq - óndiristik keshenderdiń mańyna tabıǵatqa zıandy oshaqtar oryn tepti. Respýblıkamyzda 710 - ǵa jýyq qaterli oshaqtar barlyǵy anyqtalsa, olardyń basym kópshiligi Qaraǵandy jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynda ornalasqan. 70 eldi mekenderdiń sý muqtajdyǵyna paıdalanylatyn 113 jer asty sý kóziniń, 41 sý qabyldaǵyshynyń tazalyǵyna qaýip tóngendigi baıqalýda.
Taqyryby: Sý tirshilik kózi.
Kirispe
Taqyryptyń ózektiligi:
Keıbir adamdar qorshaǵan tabıǵatty tanyp bilýi, ony qorǵaýy tómen deńgeıde, ony paıdalanady, biraq qorǵamaıdy, sýdy lastaýdan juqpaly aýrý taraıtynyn túsine bermeıdi.
Ǵylymı jobanyń maqsaty men mindeti:
Ǵylymı jobanyń basty maqsaty – sýdyń adam ómiri úshin mańyzy men qajettiligi, paıdasy týraly túsinik bere otyryp, sýdy únemdeýge, qorǵaýǵa úıretý. «Sýsyz tirshilik joq» uǵymyn praktıkalyq jumystar arqyly dáleldeý.
Maqsatqa jetý jolynda tómendegi mindetterdi sheshýdi alǵa qoıdyq:
► Ózdiginen ádebı kitaptardy aqtaryp izdený.
► Osy jobany iske asyrý, tájirıbege engizýdiń mindetterin belgileý.
► Sýdy qorǵaý – barshamyzdyń paryzymyz.
Ǵylymı jobanyń nysany retinde jýrnaldar, túrli ádebıetter, fotolar, ensıklopedıa, qosymsha oqýlyqtar, ınternet jelisinen alyndy.
Taqyryptyń teorıalyq jáne praktıkalyq mańyzy:
Jobanyń negizgi tujyrymdamalaryn, arnaıy sabaqtarda, synyptan tys sabaqtarda taqyrypqa sáıkes paıdalanýǵa bolady.
Jobanyń qurylymy:
Ǵylymı joba kirispeden, qorytyndy men úsh taraýdan jáne paıdalanylǵan ádebıetter tiziminen turady.
Jobanyń qundylyǵy: dúnıetaný sabaǵynda paıdalanýǵa bolady.
Jobanyń usyný formasy: zertteýshilik.
Jobanyń nysany: ekologıalyq jaǵdaı.
1. Sýdy mańyzy
Sý – tirshilik kózi. Barlyq tiri aǵzalardyń 75 paıyzy sýdan turatyny bárińizge málim. Taza sýsyz adam ómir súre almaıdy. Sý únemi teńiz, aýa men qurylyq arasyndaǵy aınalymdy júzege asyrady.
Jer sharynda jyl saıyn 400 myń km3 shamasynda sý býǵa aınalyp, joǵary kóteriledi eken. Qazaqstandaǵy sý resýrstarynyń negizi - ózen sýlary bolyp esepteledi, ortasha jyldyq mólsheri - 100km3, 43 paıyzy Qytaı, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Reseımemleketterine keledi. Respýblıkamyzda taza aýyz sýmen qamtamasyz etý mardymsyz. Josparlanǵan jóndeý, qalpyna keltirý jumystary júrgizilmeıdi. Kóptegen aýyldyq sý ótkizgishterinde sý zalalsyzdandyrylmaıdy.
Qazirgi kezde Respýblıkamyzdaǵy barlyq iri ózender – İle, Syrdarıa, Jaıyq, Ertis, Shý, Talas lastanǵan. Teńiz ben muhıttar munaımen lastanýda. Bul qorshaǵan ortaǵa óte qaýipti. Sýdaǵy balyqtar qyrylyp, qalý qaýpi jyldan jylǵa ósip keledi.
Aýyl sharýashylyǵynda qoldanylatyn mıneraldy tyńaıtqyshtardyń artyq mólsheri topyraqtan shaıylyp, ózen, kólderge, teńizge túsýde. Bul sýdaǵy ottekti azaıtady. Sonymen birge bul balyq óndirisine qatty áserin tıgizip, balyq aýlaý azaıyp ketkenin aıtylyp júr. Biz osy jaǵdaılardy saralaı kele, adam kúnine qansha lıtr sý jumsaıdy jáne ony únemdeý, taza ustaýǵa bola ma degen máseleni aıtqym kelip tur. Mysaly, tisti eki mezgil tazalaý kezinde 4 lıtrden 8 lıtr sý ketedi eken, tamaq ázirleýge 3 mezgilde bas - aıaǵy 10 lıtr sý ketedi eken. Sýǵa tússeń orta eseppen 10 - 15 lıtr sý jumsaısyń. Sonda kúnine 33 l – 38 l - deı sý ketedi eken. Bul bir balaǵa ketetin bir kúndik sý mólsheri. Osyny jylǵa shaqsań qansha bolady? 13870 lıtr sý jumsaısyń?
Qazaqstan jer aýmaǵy jaǵynan úlken memleket, biraq sol jerdiń kópshiligi qurǵaq shóleıt jerler. Degenmen, onyń bir ereksheligi jer asty sýlaryna baı. Respýblıka aımaǵynda túrli maqsattarǵa saı ashylyp, zerttelingen 633 jer asty sý qory bar, olardyń paıdalaný qýaty táýligine 43384 myń tekshe metr. Bul Ertistiń Ob ózenine quıar saǵasyndaǵy sý kólemimen para – par.
Osyndaı tabıǵı baılyqtyń ıesi bolǵan elimizdiń aldynda ony úlken jaýapkershilikpen tıimdi paıdalaný maqsaty tur. Óıtkeni, respýblıkanyń Soltústik, Batys jáne Ortalyq aımaqtarynda sý jetipeýshiligi bar. Sóıte tursa da, zerttelip, daıyndalǵan jer asty sý qorlaryn halyq sharýashylyǵynyń qajetine ıgerý óte tómengi deńgeıde bolyp kelse, keıingi jyldarda tipti toqtap qalyp otyr. Aýyz sý jáne sharýashylyq muqtajdyǵy úshin zerttelip paıdalanǵan kóptegen jer asty sý kózderi 10 - 15% jyldar boıy ıgerilmeı keledi, keı jerlerde mundaı kesheýildeý ýaqyty sý kóziniń jalpy paıdalaný merzimine (25 - 30jyl) taıap qalyp otyr. Bul degen jer asty sýlarynyń qoryn paıdalanbaı jatyp ony paıdalaný quqyn qaıta qarap, bekitý kerek degen sóz.
Respýblıkamyzda taý - ken óndiristeri men shıki zat óndeý salasynyń damýyna baılanysty qorshaǵan tabıǵı ortaǵa zıandy salmaq óte túsýde, onyń ishinde jer asty sýlarynyń sapasyna naqtyly qaýip tóne bastady. Aqtóbe - Alǵa, Pavlodar - Ekibastuz, Qaraǵandy - Temirtaý, Jambyl - Qarataý, Óskemen - Lenınogor - Zyránovsk sıaqty úlken aımaqtyq - óndiristik keshenderdiń mańyna tabıǵatqa zıandy oshaqtar oryn tepti. Respýblıkamyzda 710 - ǵa jýyq qaterli oshaqtar barlyǵy anyqtalsa, olardyń basym kópshiligi Qaraǵandy jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynda ornalasqan. 70 eldi mekenderdiń sý muqtajdyǵyna paıdalanylatyn 113 jer asty sý kóziniń, 41 sý qabyldaǵyshynyń tazalyǵyna qaýip tóngendigi baıqalýda.
You Might Also Like
-
Aıtarym bar senderge, Qandaı jaqsy bir turý,
-
Maqsaty: Balalardy ártúrli qajetsiz zattardy paıdaǵa asyra bilýge úıretý. Qaldyq materıaldarmen aq qoıannyń beınesin qurastyrý qabiletterin anyqtaý. Qurastyrý bólshekteri týraly bilimderin, olardyń t...
