InfoHub Logo

Burynǵy ótken zamanda bir úlken baı bolypty. Ol baı shaldyń eki kózi soqyr eken. Balasy jas eken. Bir kúni basqa baılardyń balalary mal aıdap dúnıelik ákelýge bir shaharǵa júrmek bolyp daıyndalypty. Solardyń daıyndyǵyn estigen soqyr shal otyryp qatty kúrsinipti. Sol kezde qasynda otyrǵan balasy: «Áke, nege kúrsindińiz?» – dep suraq qoıady. Sol kezde ákesi:

— Balam, seniń jastyǵyń esime túsip otyr, sen eresek bolsań osy balalarmen birge sonda baryp keler ediń ǵoı, – depti. Ákesine sózin aıaqtatpastan, balasy:

— Áke, men baram, mal bólip ber, – dep mazasyn alypty. Balasy ákesiniń mazasyn alyp bolmaǵan soń, ákesi: «Barsań bar, balam, biraq ta ózińe tıisti joldas izde. Ol joldastyń aqysyn tólermiz. Al joldas izdep, tapqan joldasyńdy úıge ertip kele jatqanda, aýylǵa jaqyndaǵanda ol ákele jatqan joldasyńa bylaı de: «Bizdiń úı anaý turǵan. Siz júre berińiz, men aldynda jatqan maldy qaıyryp baraıyn de». Sol kezde saǵan qaramaı úıge kelse, ol adam saǵan joldas bola almaıdy», – depti.

Balasy:

— Jaraıdy, – dep joldas izdeýge kirisedi. Atqa minip joldas izdep kele jatsa, bir adam kezdesipti. Sol adammen sóılesip joldas etýge kelisip, úıine alyp júredi. Sóıtip malynyń shetine kelgende ákesiniń aıtqany esinde bar, bala:

— Qarıa, siz júre berińiz. Bizdiń úı anaý turǵan. Men myna maldy qaıyryp baraıyn, – depti. Sol kezde ol joldasy týra tartyp úıine ketipti. Sóıtip bala da keledi.

Ertesine ol kisiniń alyp kelgen aıybyn tólep qaıtarypty. Mine, bala taǵy joldas izdep jolǵa shyǵady. Sóıtip ol kele jatsa, aldynda bir bala kótergen jas áıel jylap kele jatyr eken. Onyń artynan bir sart keledi, ıyǵynda ketpeni bar. Mine bul bala olardy toqtatyp: «Bul nendeı ýaqıǵa, siz nege jylaısyz?» – depti. Sol kezde áıel:

— Meniń kúıeýim qaıtys bolyp edi, sony qoıý úshin kebin taba almaı myna sarttan qaryzǵa alyp qoıyp edim. Mine sol kebindi ýaqytynda taýyp berýge qarajatym kelmedi. Endi sony ashyp alam dep meni ertip keledi, – depti. Sonda bala sartqa:

— Kebinińniń quny qansha turady? – depti. Sonda sart:

— Kebinim jıyrma bes dilda, – depti.

Sonda bala janynan elý dildá berip, «endi rızasyń ba» dep surapty. Sonda sart «rızamyn» dep úıine qaıtypty. Áıel balaǵa qaıdaǵy alǵysyn aıtyp ol da qaıtady. Sóıtip bala joldasyn izdep óz jolymen kete beredi. Ol bala bir shaharǵa kelip bir kósheni boılap kele jatsa, aldynan aq boz atty bir jigit kósheden kóldeneń ótip barady eken. Sonyń artynan bala kelip sálem berip, ony toqtatyp áńgimelesip ony joldas bolýǵa úgitteı bastaıdy. Sol kezde ol kisi qynjylyp birsypyra kónbeı turady da: «Jaraıdy, qaraǵym, qabyrǵań qatpaǵan jas bala ekensiń, bolsam bolaıyn», – dep joldas bolyp balaǵa erip júredi. Sóıtip balanyń malynyń shetine jetken kezde bala oǵan: «Aǵaı, siz júre berińiz, bizdiń úı anaý turǵan. Men myna maldy qaıyryp bararmyn», – depti.

Sol kezde jigit: «Joq, qaraǵym, seniń qabyrǵań qatpaǵan jas balasyń ǵoı, sen úıińe baryp sýsyndaı ber. Maldy men qaıyryp baraıyn», – dep balany úıine jiberip, maldy ózi qaıtaryp keledi.

Sóıtip balanyń joldasy endi tabylady. Kelesi kúni maldy bólip berip balasyn joldasymen ekeýin baılardyń balasyna qosyp shaharǵa attandyryp, shal ózi kempirine jeteletip arttarynan aıqaılap, mynadaı tapsyrmalar aıtady:

— Osy barǵannan kún bata Saryózek degen jerge jetesińder. Shóbi shalǵyn, sýy mol jer oǵan qyzyǵyp qonbandar. Odan ary barǵanda Aqmola degen jerge kún bata jetesińder. Oǵan da qonbandar, odan ary ketkende Qyzyljar degen jerge kún bata jetesińder. Onyń da sýy mol, shóbi shalǵyn jer. Oǵan da qonyp júrmeńder. Mine, osy úsh jerge qonbandar, – dep shal qala beredi. Basqa baı balalary «alpysqa kelgen atańnan aqyl surama degen, ol shal ne biledi deısiń, júrinder, kettik» dep júrip kete beredi.

Sóıtip olar júre-júre kún bata Saryózekke jetedi. Aıtqandaı, shóbi shalǵyn, sýy mol jer eken. Baıaǵy balanyń joldasy bul araǵa qonbaımyz dese, basqa baı balalary «qonamyz, alpystaǵy atańnan aqyl surama» degen, sol soqyr shal ne biledi» deısiń dep bolmapty. Balalar tipti bolmaǵan soń bári de sol araǵa qonady. Keshke jatqannan keıin baı balalary uıyqtap qalady. Balanyń joldasy uıyqtamaı atynyń qalqasynda turyp kúzetip turady. Sol arada elden arttaryna bir sary qanshyq erip shyǵypty. Sol qanshyq shańqyldap úrip bolmapty. Árıne, bul balanyń joldasy bar jan-janýarlardyń tilin biledi eken. Ittiń daýysyn tyńdap tursa, ol ıt: «Baıqa, aq boz attyń qalqasynda ańdyp tur», – dep habarlap tur eken. Sol arada ol ıttiń basyn kesip alyp, ıttiń mıyn túgel alyp qaǵazǵa orap qaltasyna salyp alyp, basqa attyń qalqasyna kelip turypty.

Birsypyra ýaqyt ótkennen keıin bireý sol attyń belin sıpap óte bergende, onyń basyn qaǵyp tastapty. Sóıtse, ol jalǵyz kózdi jalmaýyz eken deıdi. Onyń kózin oıyp alyp qaǵazǵa orap qaltasyna salyp alyp, báriniń qan-jynyn qoımaı sýǵa aǵyzyp jiberipti. Endi jalmaýyz kempirdiń kelgen jaǵyna júgirip barsa, jer astynda úıi bar eken. Ol úıi altyn dildáǵa tolyp tur eken. Ony kórip, esigin jaýyp ornyna kelip jatyp uıyqtaı beredi.

Sóıtip tań atady. Balalar ornynan turyp jatyp qarq-qarq kúlip, kıinip «alpysqa kelgen atańnan aqyl surama degen, sol shaldyń aıtqan sózine ilesip qonbaı ketsek álde qaıtetin edik» dep, tamaqtaryn iship júrip ketip, kún bata Aqmolaǵa kelip jetip, balanyń joldasy qonbaımyz dese, balalar bolmaı otyryp taǵy qonady. Sóıtip balanyń joldasynda taǵy uıqy joq, solardy kúzetýmen taǵy da turady. Sóıtip tań aldynda bir jalmaýyz kele jatyr eken. Onyń basyn alyp, onyń kelgen jaǵyna baryp qarasa, sonyń da úıi altyn dildáǵa tolyp tur eken. Onyń esebin taýyp belgilep ketipti. Sodan qaıtyp kelip ornyna jatyp uıyqtap tursa, balalar kúlip turyp jatyr eken. Tamaq iship bolyp taǵy da júrip ketedi. Sóıtip kún bata Qyzyljarǵa kelip jetedi. Mine, bul jerge de balalar qonamyz dep bolmaı otyryp qonady. Balanyń joldasynda esh uıqy joq. Taǵy kúzetip tura beredi. Sóıtip turǵanda tún ortasy bolǵan kezde anandaıda bir qyzyl jar bar eken, sol qyzyl jardan bir ot shyǵady. Sol ot jaǵalap jaqyndaǵanda, kúbirlep sóılesken sóz estiledi. Sóıtse, bul jeti basty jalmaýyz eken. Ol shette turǵan atty sıpap óte bergende onyń da basyn alyp tastap, sol qyzyl jarǵa qaraı júgirip ketipti. Sol qyzyl jarǵa kelse, bir úlken úńgir eken, ishinde at basy altyn tur eken. Sol úńgirdi jaryq etip turady eken. Sóıtip ol jan-jaqqa qarasa, bir dáý uıyqtap jatyr eken. Ony óltiredi. Endi bir aı men kúndeı sulý qyz jatyr eken. Ony olar sıqyrmen óltirip qoıypty. Mine osylardy kórip, bárin qaıtarda almaq bolyp daıyndap ketip, ornyna kelip jatyp tańerteń tursa, balalar kúlisip turyp jatyr: «Mine, alpysqa kelgen atańnan aqyl surama degen, úsh jerden de óttik, eshteńe bolǵan joq» desip, tamaqtaryn iship taǵy júrip ketti. Sóıtip tıisti shaharyna kelip, saýdalaryn jasap bolyp, endi elge qaıtpaqshy bolyp júrip ketedi.

Jol-jónekeı bir aýylda bir jıyn topty kóredi. Sol arada balanyń joldasy balaǵa: «Sen júre ber, meni Qyzyljardan tos, al basqalary qaramasa, óziń qal» – depti. Bala «jaraıdy» dep júrip ketedi. Sóıtip álgi jıyn topqa kelse, bir baıdyń qyzy sary qotyr bolyp aýyryp jatyr eken. «Sony kim jazsa, soǵan qyzymdy berem» dep jatyr eken. Oǵan baıaǵy balanyń joldasy:

— Men jazam, – dep kelipti. Oǵan baı: «Jazsań qyzymdy enshisimen bólip beremin» – depti. Sóıtip ol jigit baıaǵy ıttiń mıymen sylap jiberse, qyz ábden jazylyp ketedi. Sóıtip ol oǵan: «Sen ákeńnen enshige on eki túıe qomdap al», – depti. Qyzy ákesine:

— Maǵan enshige on eki túıe qomdap ber, – depti. Baıǵa bul qıyn emes qoı, on eki túıeni qomdap beredi. Mine ol qyzdy alyp, on eki túıeni alyp, Qyzyljarda joldasyn qýyp jetedi. Onyń joldasy munda tosyp jatyr eken. Sóıtip ol Qyzyljardaǵy dúnıeni úsh túıege artyp, qyzdy tiriltip alady. Sóıtip Aqmolaǵa kelip ondaǵy dúnıeni úsh túıege artyp alyp júrip ketedi. Endi Saryózekke kelip ondaǵy dúnıeni úsh túıege artyp alyp, eline qaraı júrip ketedi. Sóıtip eline jaqyndaǵanda balanyń joldasy: «Al, balalar, elge jaqyndap qaldyńdar, endi ózderiń kelersińder. Men baıdan baryp súıinshi suraıyn», – dep júrip ketedi. Sóıtip ol baıǵa kelip súıinshi suraıdy:

— Balańyz kóp tabyspen keledi, eki áıeli bar, – depti. Sol kezde baı:

— Endi armanym joq, jalǵyz bir armanym – eki kózim, – depti. Sol kezde jigit: «Eki kózindi men jazam!» – dep jalmaýyzdyń kózimen eki kózin súıkep qalsa, kózi shyradaı janyp jazylypty. Sonda shal:

— Al endi balam kelsin. Úsh kún, úsh tún toı jasaımyn, sodan qalǵan dúnıe, mal-jan bári seniki. Mine, seniń suraǵan súıinshińe, – depti.

Sóıtip balasy kelip, úsh kún, úsh tún toı jasap, tórtinshi kúni eki kelini, balasy, áıeli – beseýi qol ustasyp úıden shyǵypty da:

         — Al, qaraǵym, qalǵan mal-dúnıe seniki, – depti. Sol kezde jigit bárin shaqyryp alyp:

-Sizge rahmet. Sizdiń jáne balańyzdyń pıǵylyna kóp rahmet, maǵan eshteńe kerek emes. Sizdiń balańyz joldas izdep júrip bir áıel men sartqa kezdesip, áıeldi sarttan qutqaryp edi. Sol áıeldiń ólgen kúıeýi men edim, qydyr bolyp osyǵan kezdesken edim, – dep aspanǵa ushyp ketipti.

Sóıtip shal baıqus óte jaqsy turmysta ǵumyr súrip qala beripti.

---