InfoHub Logo

Bilim sapasyn qamtamasyz etetin faktorlardyń biri onyń tehnıkalyq jabdyqtalýy ekeni belgili.  Elektrondyq resýrstardy damytý aqparat kózderine qol jetkizý oqý prosesinde aqparattyq tehnologıalardy qoldaný múmkindikterin keńeıte tústi.  Internet álemdik kitaphananyń bir túri bola otyryp, kez kelgen ýaqytta álemniń kez kelgen núktesinen aqparattyq resýrstarǵa qol jetimdilikti usynady, soǵan oraı ol jedel kásibı baılanys alańyna aınalady.  Belgili bolǵandaı, tarıh ǵylymynyń damýyna birqatar faktorlar áser etti: ótken kezeńdegi oqıǵalar men qubylystardy zertteýge ádistemelik kózqarastyń ózgerýi, zertteý taqyryptarynyń maǵynasy men ózektiligin túsindirý jáne túsiný, qol jetimdi derekqor jáne olardy óńdeýdiń qoldanystaǵy ádisi, bar nemese joq  oqytylǵan mamandar jáne t.b.,  qazirgi kezeńdegi tarıh ǵylymynyń damý ereksheligi - bul pánaralyq bilim salalarynyń qosylýy bolyp tabylady.   Pánaralyq ıntegrasıalyq prosester tek baılanysty ǵylymdarǵa ǵana áser etpedi, sonymen qatar ǵylymı zertteýlerdi aqparattandyrýǵa jáne jańa pánderdiń qalyptasýyna ákeldi.  Sonaý HH ǵasyrdyń ortasynda amerıkandyq psıholog, Garvard ýnıversıtetiniń psıhologıa profesory, vızýaldy oılaý psıhologıasynyń mamany Rýdolf Arnhaım «vızýaldy oılaý» termınin engizdi, ıaǵnı.  vızýaldy operasıalar arqyly oılaý.  Osyndaı tendensıalardyń damýynyń basty sebepteriniń biri aıqyn faktilerde jatyr: qazirgi zamanǵy adam aqparattyń kóp bóligin vızýaldy túrde alady [1].  Tarıhshynyń kásibı qyzmetiniń maqsaty «adamzattyń, memleketterdiń, halyqtardyń jáne jekelegen adamdardyń ár túrli kezeńderdegi beınesin qaıta qurý, ótken oqıǵalar arasynda sebep-saldarlyq baılanystar ornatý, urpaq úshin adamzat qoǵamynyń ótkeni týraly málimetterdi saqtaý», «tarıhı murany zerdeleý  tarıh sabaqtary, bolashaq urpaqqa tarıhı bilimdi berý »,« anyq emes derekterdi joıý;  ǵylymı tájirıbeler júrgizý;  ótken týraly senimdi aqparattardy usyný »[2].

Tarıhshynyń tili - kórkem jáne grafıkalyq quraldar sándik áshekeı emes, organıkalyq túrde ǵylymı baıandaýdyń quramyna enetin ǵylymı jáne kórkem prezentasıa stılderiniń sıntezi.  Ǵylymı materıaldy usynýdyń bul erekshe formasy tarıhshynyń ǵylym men ónerdi ushtastyra otyryp oılaý logıkasyna baılanysty.  Tarıh jáne tarıhı tájirıbe tiliniń tujyrymdamalaryna júginý ár túrli fılosofıalyq, tarıhı, tarıhnamalyq jáne lıngvo-fılosofıalyq pozısıalardyń ózara baılanysyn kórsetýge múmkindik berdi, olardyń ózara qarym-qatynasynda tarıhtyń kórinýiniń ár túrli deńgeılerindegi keıbir mańyzdy sıpattamalaryn ashyp berdi, bul qoıylǵan máseleniń evrıstızmi men ózektiligin jáne oǵan kózqarasty kórsetedi.  Tarıh ǵylymynyń tili óte erekshe.  Jaratylystaný-matematıkalyq pánderden aıyrmashylyǵy, onda polısemıany, túsiniksizdikti jáne uǵymdyq apparattyń ekiushtylyǵyn joqqa shyǵaratyn qatań rettelgen jáne naqty termınologıa joq.  Ekinshiden, bul geterogendi empırıkalyq materıaldy júıeleý úshin tarıhnamada jasalǵan termınder men uǵymdar.  Sońynda, úshinshiden, bul basqa áleýmettik-gýmanıtarlyq ǵylymdar: áleýmettaný, fılosofıa, antropologıa, mádenıettaný qalyptastyrǵan absolúttik deńgeıdegi tujyrymdamalar men kategorıalar,.  Tarıhshy bul uǵymdardy (memleket, qoǵam, mádenıet, saıasat, taptar, áleýmettik stratıfıkasıa, áleýmettik mobıldilik), ádette, olardy belgili bir mazmunmen tolyqtyra otyryp, keń qoldanady [3].

Kez-kelgen tarıhı zertteýdiń negizi derektanýlyq evrıstıka jáne taldaý bolyp tabylady.  Ótken ǵasyrda derektaný ǵylym retinde aıtarlyqtaı ózgeriske ushyrady: ádisteme baıytyldy, derekkózderdiń jiktelýi keńeıdi jáne olardyń jańa túrleri paıda boldy: beıne, aýdıo jáne elektrondy.  Aqparattyq júıeler qoldanýshylardyń izdeý suraýlaryn árqashan tolyq jáne tıimdi túrde qanaǵattandyra almaıdy.  Taǵy bir kúrdeli problema - bul ǵylymı toptyń kásibı qupıasyna baılanysty izdeý nátıjeleriniń nemese kásibı resýrstardyń tolyq emes nemese jetkiliksizdigi [4].  Tarıh tili máselesin ár túrli aspektilerde zertteýge bolady: logıkalyq jáne ádistemelik (til - ádis), rıtorıkalyq (avtor - til - kod - oqyrman), poetıkalyq (mátin - kod - shyndyq), estetıkalyq (mátin - forma - tájirıbe), semıotıkalyq  (mátin - kod - aqparat), áleýmettik-psıhologıalyq (ǵylym - til - ujymdyq).  Tarıh tiliniń osy ólshemderiniń kópshiligi analıtıkalyq, germenevtıkalyq, strýktýralısik, narratologıalyq jáne ontologıalyq ádisnamanyń avtorlary tarapynan kórinis tapty.  Tarıh ǵylymynyń tili tujyrymdamalarǵa baı jáne óte erekshe.  Tarıhshy tiliniń kúıi tarıhı sýrettiń ǵylymı sıpatynyń dárejesin, bizdiń ótkenge qatysty oılarymyzdyń sáıkestigin, sondaı-aq olardyń qoǵamnyń tarıhı sanasynyń qalyptasýyna áser etý tıimdiligi men ólshemin anyqtaıdy.  Tarıhshynyń tili qabilettilikke, ıkemdilikke, birmándilikke jáne dáldikke ıe bolýy kerek.Kez-kelgen ǵylymnyń teorıalyq jetilýi onyń tujyrymdamalyq, kategorıalyq apparattarynyń damýyna baılanysty.  Bir termındi ár túrli túsiný máselesi kóbinese onyń túsiniksizdigine, belgisizdikke jáne salystyrmalylyqqa baılanysty týyndaıdy, soǵan baılanysty olardy basqasha túsindirý múmkin bolady.  Tarıhshylar qoldanǵan uǵymdarda tarıhı qubylystar men prosesterdiń damý logıkasy jazylǵan.  Bilimniń bastapqy deńgeıi dúnıejúzilik tarıh, mádenıet tarıhy, dinder tarıhy salasyndaǵy negizgi bilimderdi qabyldaıdy: órkenıet, memleket, qoǵam, bılik, menshik, mádenıet, taptar, áleýmettik stratıfıkasıa, áleýmettik utqyrlyq [5].

Tehnologıalardyń zamanaýı damýy ǵylymı-zertteý jumysy barysynda mamandandyrylǵan málimetter bazasyn, katalogtar men elektrondy kitaphanalardy qoldanýdyń tıimdi ekendigin kórsetedi.  Dúnıejúzilik ǵylymı qoǵamdastyq Internet-derekkózderin tekserý men tıpologıasynyń biryńǵaı standarttaryn ázirleýi kerek.  Internet-derekkózderin saqtaý boıynsha sharalardy ázirleý úshin olardyń ǵylymı qundylyǵyn taný prınsıpterin ázirleý qajet.  Aqparatty usynýda jáne kommýnıkatıvti quraldar jumysynda dıahronıkalyq jáne sınhrondy tásilderdi biriktiretin saıttyń aqparattyq-kommýnıkasıalyq keńistigi gýmanıtarlyq bilimniń tujyrymdamalaryn, sqemalaryn, tujyrymdamalaryn jáne ádistemesin shynaıy ıntellektýaldy jaǵdaıda - tártiptik shekaradan tys usynýǵa múmkindik beredi [6].

Jalpy, tarıhı Internet-evrıstıkanyń ózekti máselelerin sheshý tarıhshylarǵa kásibı ǵylymı jáne bilim berý qyzmeti úshin yńǵaıly aqparatty izdeý quralymen qamtamasyz etedi.  Bizdiń qoǵam damýynyń qazirgi kezeńinde tarıhty zertteýge qoıylatyn talaptar erekshe ósti, tarıhı kartınanyń ǵylymı sıpatynyń dárejesi, ótken týraly oılarymyzdyń sáıkestigi, sonymen qatar olardyń qoǵamnyń tarıhı sanasynyń qalyptasýyna áseriniń tıimdiligi men ólshemi tarıhshynyń tiline táýeldi.  Osyǵan oraı, til álemdi taný tásili, tarıhı shyndyqtyń erekshelikteri, onyń qalyptasý tehnologıalary men ádisteri, qazirgi ómirdiń máselelerin sheshýge tarıhı ótkendi qosý tetikteri - belgiler júıesi retinde ózektilikke ıe bolady.

 

Ádebıetter tizimi

1. Shadrına N.A. Ispolzovanıe elektronnyh resýrsov v prepodavanıı ıstorıı drevnego ı srednevekovogo ıskýsstva//Istorıcheskaıa naýka ı obrazovanıe v ýslovıah sovremennyh vyzovov. Kazan, 2012. 

2. Krasnov Iý.V. Professıa «ıstorık» v prezentasıı proforıentasıonnyh Internet-resýrsov// Istorıcheskaıa naýka ı obrazovanıe v ýslovıah sovremennyh vyzovov. Kazan, 2012.

3. Baryshnıkova D. OPYT I RASSKAZ: ISSLEDOVANIA ISTORICHESKOI REALNOSTI// ERFAHRUNG UND GESCHICHTE: HISTORISCHE SINN- BILDUNG IM PRANARRA TIVEN / Ed. by Th. Breyer and D. Creutz. — Berlin, N.Y.: De Gruyter, 2010. 

4. Belov E.V. Prımenenıe ınformasıonno-poıskovyh sıstem setı Internet v ıstorıcheskoı naýke ı obrazovanıı Istorıcheskaıa naýka ı obrazovanıe v ýslovıah sovremennyh vyzovov. Kazan, 2012.

5. Sokolov A.K. Sosıalnaıa ıstorıa Rossıı noveıshego vremenı: problemy metodologıı ı ıstochnıkovedenıa. M., 2006.

6. Nedashkovskaıa N.I. Teorıa ı ıstorıa gýmanıtarnogo znanıa v sovremennoı Rossıı: opyt sozdanıa novogo ınformasıonnogo-analıtıcheskogo elektronnogo resýrsa ı problemy naýchnoı kommýnıkasıı// Istorıcheskaıa naýka ı obrazovanıe v ýslovıah sovremennyh vyzovov. Kazan, 2012.

INTERNET-RESÝRSTAR:

1. Avtonomov V.S. Teorıa ı metodıka ıstorıı // Personalnaıa stranısa // http://viperson.ru/data/200607/avtonomov/doc

2. Aron R. Krıtıcheskaıa fılosofıa ıstorıı Danılevskogo // Elektronnaıa bıblıoteka po fılosofıı// http://filosof.historik.ru/books/item/f00/z00/z0000782/index.shtml

3. Bajov S.I. Fılosofıa ıstorıı N.Ia. Danılevskogo //Elektronnaıa bıblıoteka po fılosofıı // http://filosof.historik.ru/books/item/f00/z00/z0000782/index.shtml

4. Bahrýshın S.V. Beseda ob ıstorıcheskoı naýke // Ýnıversalnyı portal materıalısıcheskaıa dıalektıka // http://libelli.ru/works/discurs/htm

5. Groıs B. Fılosof posle konsa ıstorıı // Ensıklopedıa kúltýr // http://ecdejavu.ru/e/End_History.Html

6. Gýrevıch A.Ia. Istorık konsa XX veka v poıskah metoda //Istorıa Rossıı // http://www.tuad.nsk.ru/~history/Author/Russ/G/GurevichAJa/metod.html

7. Semónov Iý. Istorıa (ıstorıologıa) kak strogaıa naýka // Naýchno – prosvetıtelskıı jýrnal Skepsıs // http://scepsis.ru/library/id 155.html

8. Semónov Iý. Fılosofıa ıstorıı // Naýchno – prosvetıtelskıı jýrnal Skepsıs // http://scepsis.ru/library/id_1065.html

9. Semónov Iý. Edýard Meıer ı ego trýdy po metodologıı ı teorıı ıstorıı //Naýchno – prosvetıtelskıı jýrnal Skepsıs // http://scepsis.ru/library/id_161.html

10. Novoselsev A. «Mır ıstorıı» ılı mıf ıstorıı //Naýchno – prosvetıtelskıı jýrnal Skepsıs // http://scepsis.ru/library/id 870.htm

11. Plehanov G. K voprosý o lıchnostı v ıstorıı // Naýchno – prosvetıtelskıı jýrnal Skepsıs // http://scepsis.ru/library/id 179.html

12. Revel J. Mıkroıstorıcheskıı analız ı konstrýırovanıe sosıalnogo // Istorıa Rossıı // http://www.tuad.nsk.ru/~history/Author/Engl/R/RevelJ/micro.html

13. Repına L.P. Vyzov postmodernızma ı perspektıvy novoı kúltýrnoı ı ıntellektýalnoı ıstorıı // Istorıa Rossıı // http: //www.tuad.nsk.ru/ history/Author/Russ/R/|RepinaLP/vyzov.html

14. Rıkór P. Istorıa ı ıstına // Elektronnaıa bıblıoteka po fılosofıı // http://filosof.historik.ru/books/item/f00/s00/z0000830/index.shtml

 

 

Maıdanalı Zere, t.ǵ.k., dosent, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, Qazaqstan kafedrasy

Jaqsylyqova A. S. ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúltetiniń 2-kýrs magıstranty

---