Taý beıneli tulǵalar
1. Dúısenbaı Maqanovtyń ómir joly bizge úlgi - ónege
Qazaqstan topyraǵynan maıdanǵa attanǵan aıaýly aǵalarymyz ben apalarymyzdyń, onyń ishinde maıdanda apat bolǵan mıllıondaǵan qyrshyndarymyzdyń, Jeńis kýágeri bolyp elge oralǵan soń dúnıeden ótken 75000 – ǵa jýyq jerlesterimizdiń búgingi kúni oblys boıynsha kózi tiri 500 - den astam soǵys ardagerleri qaldy. Uly Otan soǵysy kezinde bizdiń jaýyngerler de zulym jaýdan kek alýda ot keship, oq shaınap, qasyq qany qalǵansha kúrese bildi. Sóz 1418 kún, 1418 tún soǵys dalasynda bolyp elge Jeńispen oralǵan Dúısenbaı Maqanov atamyz týraly bolmaq. Bul taqyrypty tańdaýyma Uly Jeńistiń 65 jyldyǵy qarsańynda synypta ótken «Qadirleıik, qarttardy, maıdangerdi» atty tárbıe saǵatym boldy. Bul sabaqta men sol kezdegi Dúısenbaı ata týraly derekter jınastyrǵan edim. Endi sol jumysty ári qaraı jalǵastyrý maqsatynda osy taqyrypty tańdadym. Men ol kisi týraly mynadaı maǵlumattar jınadym.
Dúısenbaı Maqanov 1909 jyly (taýyq jyly) shildeniń birinshi juldyzynda Qaraótkel qalasynyń (qazirgi Astana) mańyndaǵy Egindibulaq aýylynda shaǵyn sharýa otbasynda dúnıege kelgen. Eki jasynda jetim qalyp, árkimniń esiginde júrip ósken. Toǵyz jasynan qozy, qoı, sıyr, jylqy baqqan.
1927 jyly qaladaǵy kirpish zaýytyna jumysshy bolyp ornalasady. Keıin 1930 - 1934 jyldarda Qaraǵandydaǵy №3 shahtada ken qazýshy, kenshiler brıgadıri bolyp jumys isteı júrip, keshki saýatsyzdar, shalasaýattylar mektebin bitirip shyǵady. Komsomol kásipodaq uıymdarynyń jumystaryna belsene qatysady. Kelesheginen úmit kútken shahta basshylary ony 1934 jyly Almaty qalasyna eki jyldyq ólkelik kásipodaqtar mektebine oqýǵa jiberedi. 1936 jyly oqýyn oıdaǵydaı bitirip, Almaty oblysy, Oktábr aýdany, Oktábr qoı sovhozyna jumysshylar komıtetiniń tóraǵasy bolyp qyzmet isteı bastaıdy. Keıin osy sovhozda ferma meńgerýshisi, sovhoz dırektorynyń orynbasary qyzmetin 1942 jylǵa deıin atqarady. Óz erkimen 1942 jyly soǵysqa attanady. Stalıngrad áskerı ýchılıshesin leıtenant ataǵymen bitirip, soǵysta rota komandıriniń orynbasary, pýlemetshiler rotasynyń komandıriniń orynbasary, pýlemetshiler rotasynyń komandıri bolady. Soǵysty gvardıa aǵa leıtenanty bolyp aıaqtaıdy. 3 ret qatty jaralanady. Keıin Berlınniń túbinde aýyr jaraqat alyp, 8 aı gıpste jatyp, 12 ret operasıa jasalynady. 1945 jyldyń aıaǵynda 2 baldaqpen aýylǵa oralady.
Dúısenbaı ata: «Men İ Belorýssıa maıdanynda 2 gvardıa tank armıasynda komandır rota boldym ǵoı. Iaǵnı komandır s tankovoı pýlemetnyı rotadamyn, pýlemetti bir jaǵynan arqalap júrip kóteremiz. Pýlemet aýyr, salmaǵy 78 kg tartady. Ony ekige bólip kóteremiz. Keıbir jas jigitterter kótere almaı qulap jatady, jylaıdy. Qandaı qorlyqpen kóteresiń. Bylaısha aıtqanda jan berip, jan alyp júrip soǵystyq. Ózimdi aıamadym. Qaıtkende de jeńemiz,- dedim. Men adamnyń kórmeıtin nárselerin kórdim., adamnyń ómirine keregi joq qyrylyp jatqan, ashtyqtan ólgen adamdardy kórdim. Keıingi urpaqqa buny kórsetpesin», - dep qınala eske alady.
- Soǵys jáne eńbek ardagerlerine, áleýmettik jaǵdaıdyń barlyǵy jasalǵan. Mine, bul jaǵdaı tek qana V. I. Lenın partıasy bastaǵan Sovet elinde ǵana bolady. Men ózimdi eń baqytty adammyn dep sanaımyn. Óıtkeni men Lenın partıasynyń basshylyǵymen óndiriste, sharýashylyqty basqarýda, nemis fashıserin talqandaýda tánimen bitken kúsh – jigerimdi, aqyl - oıymdy, bilimimdi, shybyn janymdy aıamaı halqym úshin, qazaq halqynyń namysy úshin eńbek istedim, soǵystym. Aldyma qoıǵan maqsatymdy oryndadym,- dep sózin qorytady. [1]
Dúısenbaı Maqanov jubaıy Saqysh Júnisqyzy ekeýi 1936 jyly úılenip, baqytty uzaq ómir súrdi. 63 jyl dám - tuzdary jarasyp, ómirdiń ashysyn da, tushshysyn da, joǵyn da, baryn da birge kórgen. Onyń qaryndasy Orynbasar, qyzdary Klara, Roza, uly Tólegen, sút kenjesi Mádınany asyldyń synyǵy retinde bilgenimiz durys shyǵar.
2. Maıdanger júrgen joldar
Madaqtamalary: «Otechestvennaıa voına», «Gvardıa» belgisi, «Za otvagý» medali, «Krasnyı zvezdy» ordeni, «20 let Voorýjennyh Sıl SSSR», «Za Pobedý nad Germanıı», «S Velıkoı Otechestvennoı voıne», «50 let Voorýjennyh Sıl SSSR», «Jeńistiń 40 jyldyǵy», «Jeńistiń 50 jyldyǵy», «Keńes Odaǵynyń marshaly G. K. Jýkov medali», «Otechestvennaıa voına» ordenimen t. b orden - medaldarmen marapattalǵan.
3. Erligi dastan, esimi maqtan aǵa
1945 jyly soǵystan kelgennen keıin bir aıdan keıin ekinshi toptaǵy múgedektigine qaramaı, burynǵy qyzmetine dırektordyń orynbasary bolyp jumysqa kirisedi. 1946 jyly sol sovhozdyń dırektory bolyp taǵaıyndalady. 1948 jyly Qazaqstan Ortalyq partıa komıteti D. Mahanovty bir jyldyq sovhoz dırektorlarynyń kýrsyna oqýǵa jiberedi. Osy kýrsty oıdaǵydaı bitirgen Maqanov Dúısenbaıdy Ortalyq partıa komıteti Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany, Qazaly qoı sovhozyna dırektor etip taǵaıyndaıdy. Osy sovhozda 13 jyl jemisti qyzmet isteıdi. Sovhoz Odaqta aldyńǵy qatarly «Asyl tuqymdy qoı» sovhozy boldy.
Bul jyldar Qazaly sovhozy úshin óte aýyr, syn ýaqyty edi. Jem - shóp qory joqtyń qasy, eńbekshilerdiń áleýmettik jaǵdaıy nashar, terezesi joq, jartylaı jerden qazylǵan toshala úıler, malshylardyń jaǵdaıyn bilý úshin árbir otarlardy aralaýǵa bir aıdan asa ýaqyt ketetin. Sovhozdyń jańa qonysyn temir joldyń «Baıqoja» stansıasynyń tústik jaǵyndaǵy Syrdarıa ózeniniń jaǵasynan tańdap, buryn el mekendemegen jerden qurylys bastadyq. Eki - úsh jylda ásem aqtalǵan, taza kórikti eldi meken boı kóterdi. Jan - jaqtan kelýshiler sany óse tústi,- dep Dúısenbaı ata ómir joldaryndaǵy kórgenin, basynan ótken oqıǵalardy eske túsirip otyryp [2]
Tolyq nusqasyn júkteý
Qazaqstan topyraǵynan maıdanǵa attanǵan aıaýly aǵalarymyz ben apalarymyzdyń, onyń ishinde maıdanda apat bolǵan mıllıondaǵan qyrshyndarymyzdyń, Jeńis kýágeri bolyp elge oralǵan soń dúnıeden ótken 75000 – ǵa jýyq jerlesterimizdiń búgingi kúni oblys boıynsha kózi tiri 500 - den astam soǵys ardagerleri qaldy. Uly Otan soǵysy kezinde bizdiń jaýyngerler de zulym jaýdan kek alýda ot keship, oq shaınap, qasyq qany qalǵansha kúrese bildi. Sóz 1418 kún, 1418 tún soǵys dalasynda bolyp elge Jeńispen oralǵan Dúısenbaı Maqanov atamyz týraly bolmaq. Bul taqyrypty tańdaýyma Uly Jeńistiń 65 jyldyǵy qarsańynda synypta ótken «Qadirleıik, qarttardy, maıdangerdi» atty tárbıe saǵatym boldy. Bul sabaqta men sol kezdegi Dúısenbaı ata týraly derekter jınastyrǵan edim. Endi sol jumysty ári qaraı jalǵastyrý maqsatynda osy taqyrypty tańdadym. Men ol kisi týraly mynadaı maǵlumattar jınadym.
Dúısenbaı Maqanov 1909 jyly (taýyq jyly) shildeniń birinshi juldyzynda Qaraótkel qalasynyń (qazirgi Astana) mańyndaǵy Egindibulaq aýylynda shaǵyn sharýa otbasynda dúnıege kelgen. Eki jasynda jetim qalyp, árkimniń esiginde júrip ósken. Toǵyz jasynan qozy, qoı, sıyr, jylqy baqqan.
1927 jyly qaladaǵy kirpish zaýytyna jumysshy bolyp ornalasady. Keıin 1930 - 1934 jyldarda Qaraǵandydaǵy №3 shahtada ken qazýshy, kenshiler brıgadıri bolyp jumys isteı júrip, keshki saýatsyzdar, shalasaýattylar mektebin bitirip shyǵady. Komsomol kásipodaq uıymdarynyń jumystaryna belsene qatysady. Kelesheginen úmit kútken shahta basshylary ony 1934 jyly Almaty qalasyna eki jyldyq ólkelik kásipodaqtar mektebine oqýǵa jiberedi. 1936 jyly oqýyn oıdaǵydaı bitirip, Almaty oblysy, Oktábr aýdany, Oktábr qoı sovhozyna jumysshylar komıtetiniń tóraǵasy bolyp qyzmet isteı bastaıdy. Keıin osy sovhozda ferma meńgerýshisi, sovhoz dırektorynyń orynbasary qyzmetin 1942 jylǵa deıin atqarady. Óz erkimen 1942 jyly soǵysqa attanady. Stalıngrad áskerı ýchılıshesin leıtenant ataǵymen bitirip, soǵysta rota komandıriniń orynbasary, pýlemetshiler rotasynyń komandıriniń orynbasary, pýlemetshiler rotasynyń komandıri bolady. Soǵysty gvardıa aǵa leıtenanty bolyp aıaqtaıdy. 3 ret qatty jaralanady. Keıin Berlınniń túbinde aýyr jaraqat alyp, 8 aı gıpste jatyp, 12 ret operasıa jasalynady. 1945 jyldyń aıaǵynda 2 baldaqpen aýylǵa oralady.
Dúısenbaı ata: «Men İ Belorýssıa maıdanynda 2 gvardıa tank armıasynda komandır rota boldym ǵoı. Iaǵnı komandır s tankovoı pýlemetnyı rotadamyn, pýlemetti bir jaǵynan arqalap júrip kóteremiz. Pýlemet aýyr, salmaǵy 78 kg tartady. Ony ekige bólip kóteremiz. Keıbir jas jigitterter kótere almaı qulap jatady, jylaıdy. Qandaı qorlyqpen kóteresiń. Bylaısha aıtqanda jan berip, jan alyp júrip soǵystyq. Ózimdi aıamadym. Qaıtkende de jeńemiz,- dedim. Men adamnyń kórmeıtin nárselerin kórdim., adamnyń ómirine keregi joq qyrylyp jatqan, ashtyqtan ólgen adamdardy kórdim. Keıingi urpaqqa buny kórsetpesin», - dep qınala eske alady.
- Soǵys jáne eńbek ardagerlerine, áleýmettik jaǵdaıdyń barlyǵy jasalǵan. Mine, bul jaǵdaı tek qana V. I. Lenın partıasy bastaǵan Sovet elinde ǵana bolady. Men ózimdi eń baqytty adammyn dep sanaımyn. Óıtkeni men Lenın partıasynyń basshylyǵymen óndiriste, sharýashylyqty basqarýda, nemis fashıserin talqandaýda tánimen bitken kúsh – jigerimdi, aqyl - oıymdy, bilimimdi, shybyn janymdy aıamaı halqym úshin, qazaq halqynyń namysy úshin eńbek istedim, soǵystym. Aldyma qoıǵan maqsatymdy oryndadym,- dep sózin qorytady. [1]
Dúısenbaı Maqanov jubaıy Saqysh Júnisqyzy ekeýi 1936 jyly úılenip, baqytty uzaq ómir súrdi. 63 jyl dám - tuzdary jarasyp, ómirdiń ashysyn da, tushshysyn da, joǵyn da, baryn da birge kórgen. Onyń qaryndasy Orynbasar, qyzdary Klara, Roza, uly Tólegen, sút kenjesi Mádınany asyldyń synyǵy retinde bilgenimiz durys shyǵar.
2. Maıdanger júrgen joldar
Madaqtamalary: «Otechestvennaıa voına», «Gvardıa» belgisi, «Za otvagý» medali, «Krasnyı zvezdy» ordeni, «20 let Voorýjennyh Sıl SSSR», «Za Pobedý nad Germanıı», «S Velıkoı Otechestvennoı voıne», «50 let Voorýjennyh Sıl SSSR», «Jeńistiń 40 jyldyǵy», «Jeńistiń 50 jyldyǵy», «Keńes Odaǵynyń marshaly G. K. Jýkov medali», «Otechestvennaıa voına» ordenimen t. b orden - medaldarmen marapattalǵan.
3. Erligi dastan, esimi maqtan aǵa
1945 jyly soǵystan kelgennen keıin bir aıdan keıin ekinshi toptaǵy múgedektigine qaramaı, burynǵy qyzmetine dırektordyń orynbasary bolyp jumysqa kirisedi. 1946 jyly sol sovhozdyń dırektory bolyp taǵaıyndalady. 1948 jyly Qazaqstan Ortalyq partıa komıteti D. Mahanovty bir jyldyq sovhoz dırektorlarynyń kýrsyna oqýǵa jiberedi. Osy kýrsty oıdaǵydaı bitirgen Maqanov Dúısenbaıdy Ortalyq partıa komıteti Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany, Qazaly qoı sovhozyna dırektor etip taǵaıyndaıdy. Osy sovhozda 13 jyl jemisti qyzmet isteıdi. Sovhoz Odaqta aldyńǵy qatarly «Asyl tuqymdy qoı» sovhozy boldy.
Bul jyldar Qazaly sovhozy úshin óte aýyr, syn ýaqyty edi. Jem - shóp qory joqtyń qasy, eńbekshilerdiń áleýmettik jaǵdaıy nashar, terezesi joq, jartylaı jerden qazylǵan toshala úıler, malshylardyń jaǵdaıyn bilý úshin árbir otarlardy aralaýǵa bir aıdan asa ýaqyt ketetin. Sovhozdyń jańa qonysyn temir joldyń «Baıqoja» stansıasynyń tústik jaǵyndaǵy Syrdarıa ózeniniń jaǵasynan tańdap, buryn el mekendemegen jerden qurylys bastadyq. Eki - úsh jylda ásem aqtalǵan, taza kórikti eldi meken boı kóterdi. Jan - jaqtan kelýshiler sany óse tústi,- dep Dúısenbaı ata ómir joldaryndaǵy kórgenin, basynan ótken oqıǵalardy eske túsirip otyryp [2]
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: §20 – 21. XIX ǵ. 60-90 jj. ákimshilik reformalar. Oral, Torǵaı, Mańǵystaý kóterilisteri.
