InfoHub Logo

Púltti qolǵa alýymyzben-aq teledıdar bizdi basqarady degen mamandar, kógildir ekran aldynda kóp ýaqyt ótkizbeý kerektigin aıtýda. Qazirgi tańda 7 jastan 70 jasqa deıingilerdiń barlyǵy teledıdar kóredi. Ásirese serıaldar adamdy ekranǵa baılap qoıady. Sondyqtan prodúserler men telekanaldar únemi bir-birimen jarys ústinde. Biraq mamandar serıaldarǵa degen táýeldilikke kóp toqtalýda. Teledıdarǵa degen táýeldilik otbasy ishindegi qarym-qatynasty da buzýy múmkin.

Klınıkalyq psıhologıa mamandary: «Adamdar serıaldardaǵy ómirge aralasyp, ózderin sol jerde joǵaltyp, ózderiniń sezimderinen alystaýda. Sol sebepti serıaldardaǵy problemalar óziniń problemalarynan mańyzdy bolyp kórinedi. Barlyq nársesi sol seraldarǵa baılanysty bolady. Mysaly kúlgisi kelse kınosyn kórip kúledi. Ózimiz týraly oılaýdy toqtatqanymyz úshin bizdiń eń jaqsy kúndelikti taqyrybymyz serıaldardaǵy problemalar boldy. Adamdar budan bylaı ózi týraly, jubaıy týraly, januıasy týraly sóz qozǵamaıtyn boldy. Bul serıaldar meniń ómirimnen múldem alys, ishine munshalyq kirip ketpeýim kerek dep ózin toqtatpaıdy. Eger ózin toqtata alǵanda, serıal, teledıdar táýeldiligine túsip qalmaıtyn edi. Sondaı-aq serıaldardaǵy ádepke jat qylyqtar, óreskel áreketter de ýaqyt óte qalypty bolyp sanalatyndyqtan sondaı áreketterdiń qoǵamda da tarala bastaýy, osyǵan baılanysty ajyrasýlardyń sebebine aınalyp jatqany da bar...» dedi. Serıaldardaǵy qoıylymdardyń qandaryna sińip qalǵany sonshalyq, keıbir jastar dál solaı áreket etip, dál solaı sheshim qabyldaı bastaıdy. Serıalda ótken bolmashy sebep ómirinde oryn alsa, dál sondaı aqylǵa qonymsyz sebeppen ajyrasýlar da oryn alýda.

Qazirgi tańda telearnalardaǵy kınolar, shoýlar, klıpter jartylaı jalańash qyzdardy túsýrýde, arsyzdyqty jarnamalaýda jarysyp jatqandaı dárejede. Buryndary jaman júristilerdiń kórinisi retinde bilinetin keıip osy jarnamalar arqyly jalpylyq úlgige aınalyp jatqany kezdeısoq emes shyǵar. Kórsetilimderdiń de jaman ádet, ersi qylyqtardy dáripteıtinderi kóp. Shetel kınolarynda basty róldegi keıipkerler kóbinese tákappar bolyp keledi. Dóreki sóıleý, eshkimdi tyńdamaý, eshkimdi mensinbeý, óz betinshe áreket etý, ór-kókirek bolý, araq ishý abyroı retinde kórsetilýde. Jynystyq úlgidegi uıatsyzdyqqa, zorlyq-zombylyqqa áýestendiretin kórsetilimder qalypty nársedeı bop qalǵan. Ádeptilik, uıat, ar-namystylyq aıaqqa taptalýda. Munyń bári áser etpeı qoımas árıne. Ádepke jat qylyqtar, uıatsyzdyqtar, urlyq, zorlyq-zombylyq, maskúnemdikpen nashaqorlyq artýda. Halyqtyń jappaı kóretin teleserıaldardyń jaǵdaıy jan túrshigerlik dese artyq etpes. Ata-anaǵa qarsy shyǵý, aıtqan tildi almaý, úlkenderdi qurmettemeý, sińlisiniń kúıeýine ápkesi qyryndap tartyp alý, kózge shóp salý degen sekildi arsyz qylyqtardy qalypty nársedeı kórsetý sekildi mysaldar bulardyń bir ǵana bóligi. Taǵy bir másele shetel kınolarynyń kópshiliginde shoqyný áreketteri, shirkeýge barý, popqa baryp kúnálaryn tazartý jaǵdaılary eń kemi bir ret kórinis tabady. Bir kisi aıtady: «Balam bir kúni hrıstıandyqta ne isteseń de, qandaı kúná isteseń de sońynda popqa barsań kúnadan bosatady eken, onda nege hrıstıan bolmaımyz? dep surady. Ony qaıdan estidiń degenimde kınolardan kórdim dedi. Sosyn hrıstıandyqtyń qate ekendigin jáne musylmandyq jaıly uzaq otyryp túsindirdim» deıdi. 

Arsyzdyqtyń beleń alǵan elderde tárbıeniń buzyqtyǵynan áleýmettik kúızelister oryn alýda. Ár túrli qylmys, anarhıa, terorızmge jol ashýda. Osylaısha memleket ishten quldyraýda. Kez kelgen nárseni jaqsy jolda nemese jaman jolda qoldanýǵa bolady. Úıde mundaı ozbyrlyqtardyń ornyna, tálim-tárbıege, oı-óristi damytýǵa negizdelgen, ádepti buzbaıtyn kórsetilimderge oryn berilýi tıis. Ata-analardyń da buǵan nemquraıly qaramaýy, teledıdar, ınternet, sekildi aqparat quraldaryn saralap, muqıat baqylaýda ustaýy qajet. Ata-analar ınternetti balalardyń kózi ashyq bolsyn, úırensin dep qosyp beremiz. Alaıda ınternette joǵaryda atalǵan qaýipterdiń álde neshe ese artyǵy bar. Densaýlyqqa zıandylyǵy bir bólek, balanyń sana-sezimin ýlaıtyn saıttar, oıyndar, vıdeolar tolyp jatyr. Keı otbasylarda tań atysymen keshtiń batysyna deıin teledıdar aldynan shyqpaıtyn búldirshinder bar. Dárigerler teledıdar aldynda uzaq otyrý aǵzadaǵy melatonın garmonynyń azaıýyna jol ashatynyn, al bul óz kezeginde ımýnıtettiń álsireýine, tipti melatonın jetispeýshiligi qaterli isik aýrýlaryna jol ashatynyn málimdeýde. Sondaı-aq balalardyń teledıdar aldynda uzaq otyrýy mıdyń jáne dene bitiminiń jetilýin tejeıdi. Qorqynysh jáne zulymdyqqa negizdelgen kınolar balalardy agressıvti bolýǵa, keleńsiz qylyqtarǵa baǵyttaıdy. Mundaı kınolardy balalardyń kórýi rýh saýlyǵy turǵysynan da óte zıandy. Sondaı-aq qorqynysh pen zorlyq-zombylyqqa negizdelgen kınolar mektepke deıingi balalardyń qıal kúshin shekten tys azyqtaıdy. 3-6 jas aralyǵyndaǵy balalar úshin bulardyń shyndyq emes ekendigin túsinýi qıyn bolady. Máselen sýpermen fılmin kórgen bala óziniń de kınodaǵydaı usha alatynyn oılap, kınoda kórgen ádetten tys áreketterge qol urýy múmkin. Saq bolsań saý júresiń demekshi, qolymyzdan kelgenshe ózimizdi jáne balalarymyzdy bul qaýipten saqtaýǵa áreket jasaýymyz kerek jáne tárbıelerine mán berip, shekten shyǵarmaýymyz kerek.    

---