InfoHub Logo

Taqyryby: Teńge - táýelsiz ekonomıkanyń temirqazyǵy

Maqsaty: Qazaqstannyń ulttyq aqshasyna kóshý tarıhy, onyń mańyzyn túsindirý.
Bilimdilik: aqshanyń paıda bolý tarıhy, óz ulttyq teńgemizdiń aınalymǵa kirýi, qalaı, kimder jasaǵany týraly maǵlumat berý. Basqa el valútalarymen tanystyrý. Jańadan aınalymǵa engen ulttyq valúta, ony engizýdiń qajettiligi, bezendirilýi týraly keńirek tanystyrý.
Damytýshylyq: oqýshylardyń aqsha týraly túsinikterin keńeıtý, belsendilikterin damytý.
Tárbıelik: oqýshylardyń Qazaqstannyń táýelsiz memleket retinde qol jetkizgen jetistikterine maqtanysh sezimderin oıatý.
Kórnekiligi: teńgeler beınelengen plakattar, «Táýelsiz Qazaqstanǵa – 20 jyl» kitap kórmesi, kórmege basqa elder aqshalary men monetalary qoıylady, slaıd shoý.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Án urany» aıtylady

Mine, búgin teńge kúnim – merekem,
Qandaı dushpan «olaı - bulaı» der eken.
Osy teńge arqasynda keleshek,
Elge keler toıymshylyq, berekem.

Júrgizýshi: Qaıyrly kún, qurmetti ustazdar men oqýshylar!: Bizdiń Otanymyz - egemendi, táýelsiz qazaq memleketi. 130 - dan asa ult ókilderi turatyn osynaý qasıetti mekende, asqaqtaǵan ólkede, keńdigi keremet darhan dalada, egini teńizdeı tolqyǵan, tórt túligi myńǵyrǵan, óndirisi órkendegen mekende ómir súrýshi árbir adam óz Otanyn janyndaı súıip, onyń kók baıraǵyn kókke kóterýdi maqtanysh tutady. Olaı bolsa Táýelsizdigimizge shań juqtyrmaı, ony en qymbat buıymymyzdaı saqtap, qurmettep keler urpaqtar qolyna amanat etip tapsyrýǵa tıispiz. «Kóńil qoıyp tyńda, tez oılan, qalyp qoıma» - dep, jumbaqpen bastamaqshymyn:
Álemniń tynysy
Baılyqtyń belgisi
Ol ne? -... (aqsha, teńge) Olaı bolsa Myń jasa, táýelsiz Qazaq eli! - deı kele «Teńge – táýelsiz ekonomıkanyń temirqazyǵy» atty tanymdyq sabaǵymyzdy bastaımyz. Ár memlekettiń ózine tán belgileri bolady. Búgingi sabaǵymyzda sol basty belgilerdiń biri Qazaqstannyń ulttyq valútasy teńge týraly áńgimeleımiz.

Árbir eldiń tarıhynda úlken shejire, tarıh jatyr. Al bizdiń elimiz úshin HH ǵasyrdyń mańyzy zor. Sebebi, elimiz táýelsizdik alyp, sol táýelsizdiktiń belgilerine ıe boldy. Bizdiń ulttyq beınemizdi, bolmysymyzdy, tarıhymyzdy kórsetetin rámizderimiz bar. Eltańba, Ánuran men Týymyzben birge taǵy bir belgi — ulttyq teńgemiz bar. Teńge 1993jyly 15 qarasha kúni dúnıege keldi.
Tarıhqa sholý jasaıyq. (Oqýshylardyń sózi tyńdalady.)
I - bólim
«Býyndardy jına» tapsyrmasy.
Maqsaty: oqýshylardyń tilin damytý.
Sharty: oqýshylar topta býyndardan maqal - mátel qurastyryp, maǵynasyn túsindirýi shart.
(maqaldy qurastyrý arqyly oqýshylar topqa bólinedi.)
1. Teńge tıynnan óser,
Jylqy qulynnan óser.

2. Aqsha ketýge tyrysady,
Esep ustaýǵa tyrysady.
1 - top
2 - top
II - bólim «Aqsha jáne psıhologıa»
Aqshanyń kúshi men qasıetin bildiretin 7 ereje
Mal - baqqanǵa, aqsha – adaldan tapqanǵa bitedi.
Aqsha týraly aram oı da - zıan.
Alaǵan qolym – beregen. Ústemelep berseńiz, ústemelep alasyz.
Qaıyrymdylyqpen aınalyssańyz, shyǵynnyń qaıtarymy mol bolady.
Basy artyq dúnıeńizdi basqalarǵa berińiz. Alǵysynyń kúshi aqsha bolyp qaıtady.
Janashyrlyq jasaǵandy Jaratqan Iem jarylqaıdy. Bireýge mindetti túrde kómektesetin bol.
Ómirdegi basty paryzyń – qaıyrym, sadaqa. Ony umytsań, óziń de umytylasyń.
2 - top Aqsha týraly yrymdar
1. «Qaǵaz kýpúr men metal tıyndar (aqshalar) ózderin qadirlep, qasterlep, aıalaǵandy jaqsy kóredi. Ádemi de sándi ámıanda salynǵan aqsha sol jerden shyqqysy kelmeıdi.
2. «Qolyńyzǵa aqsha turaqtamasa, ózgeden emes, aqshany qadirleı almaǵan ózińizden kórińiz»
3. «Qaltańyzda aqshany ýmajdap, jyrtyp, maıystyryp ustamańyz. Onda qarjydan tapshylyq kóresiz. Jáne de aqsha ózin únemdep, uqypty túrde uqsatqandy unatatyn kórinedi.
4. Al «aqsha joq» dep jylaı beretinderdiń tıyny teńgeni quramaı, qansha aqsha tapsa da qumǵa sińgen sýdaı qurı beredi eken. Iaǵnı, joq deseń, joǵala beredi.
III - bólim
Teńgemniń betterinde danyshpandar,
Halqynyń qamyn oılap qamyqqandar.
Ál - Farabı, Súıinbaı men Qurmanǵazy,
Shoqan da teńgemizge baýyr basqan.- deı kele oqýshylarymyzdyń úıden daıyndap kelgen
aqshalardy qorǵaý.

IV«Ár elde — óz valútasy»
Qyrǵyzstanda -/som/ Reseıde -/rúbl/ Germanıada — /marka/
Amerıkada — / dollar/ Ulybrıtanıada -/fýnt/ Ýkraınada — /grıvna/
/ sterlıń/ /karbovenes/
Qytaıda — / ıýán/ Tájikstanda — /manat/ Ózbekstanda — /sým/
Túrkıada -/ lıra / Latvıada - / lat / Koreıada — / ıena /

V - bólim Onda oıynymyzdyń «Aqsha týraly oı»
1 - top Oı qozǵaý: aqsha qandaı qyzmet atqarady?
Maqsaty: oqýshylardyń beıneli sóıleı bilý qabiletterin damytý.
Sharty: topta aqshanyń qyzmetterin bir aq qaǵaz betine sýrettermen salýy tıis.
Tapsyrmasy: aqsha – qun ólshemi, aınalys quraly, qazyna, qor, tólem quraly.
2 - top
Qazaqstan – qarqyndap damyp, birtindep baıyp kele jatqan táýelsiz el. Al baıý úshin erinbeı eńbektený qajet. Bir sát ózderińdi kásipker, ıaǵnı bıznesmen dep elestetińder. Óziń unatqan ne jańa bir isti ashyp, aınalyspaqshysyń. Saǵan ne kerek?
(Eki topqa 5 mınýt ýaqyt beriledi jáne aldaryna berilgen tapsyrmasy arqyly plakat betine túsirip qorǵaıdy.)

«Baǵalaý» «Sengvıch»
Kádirbaı Perızattyń oryndaýynda án «...............»
Túni nurly, aq tańy,
Jeri gúldeı baqtaǵy.
El yrysy – taıqazan,
Tól teńgemiz qaqpaǵy.
VI - bólim: «Teńge ádebıette».
Bul bólim 2 kezeńnen turady. Rebýs qurastyryp, teńge týraly óleńder oqımyz.

Bókenbaı Arýhannyń «Abaı aqparatynan» Teńge týraly jyr
Sabaqtan keıingi kóńil kúıleri. «Smaılık»
Endigi kezekti «Teńge – táýelsiz ekonomıkanyń temirqazyǵy» atty tanymdyq sabaǵymyzdy qorytyndylaý úshin sóz kezegin tárbıe isi jónindegi orynbasary Karchalova Baqytjan apaıǵa beremiz.
- Bizdiń ulttyq valútamyz 1 kúnde paıda bolǵan joq. Onyń ózindik tarıhy bar ekenine kóz jetkizdik. Ol evolúsıa túrinde paıda bolyp, damyp kele jatyr. Valúta tarıhy derbestikpen tyǵyz baılanysty. Táýelsizdik te bir kúnde paıda bolǵan qubylys emes. Táýelsizdik – bizdiń urpaqqa bergen úlken baqyt, halqymyzdyń máńgilik qundylyǵy. Biz búginge deıingi barlyq jetistikterimizge Táýelsizdiktiń arqasynda qol jetkizdik. Táýelsizdik – bizdiń eń basty ıgiligimiz, baǵa jetpes qundylyǵymyz.
1991jyl Keńes odaǵy ydyraǵannan keıin árbir el táýelsizdigin jarıalap, óziniń memlekettik rámizderin qabyldady. Qazaqstan óziniń Eltańbasyn, Týyn, Ánuranyn zańmen bekitti. Saıası egemendigin alǵan el ekonomıkalyq táýelsizdikke de ıe bolýy qajet. Osy oraıda barlyq memleket burynǵy Keńes odaǵynyń rúbldi aımaǵynan shyǵyp, óziniń ulttyq valútasyn shyǵardy. Teńge – derbestik tiregi, ekonomıkalyq derbestiktiń kepili. Teńge óziniń tarıhı fýnksıasyn tolyǵymen oryndap shyqty, áli de óziniń qundylyǵyn dáleldeı bermek.
Qorytyndy:
Alla bersin berekesin teńgemniń,
O, Jaratqan, qamyn oıla pendeńniń.
El basshysy Nazarbaev bastaǵan,
Táýelsizbiz, Qazaq degen eldenbiz. (Oqýshylar birge hormen)