InfoHub Logo

Atyraý qalasy, № 23 orta mektebi
orys tili pániniń muǵalimi
Bozjıgıtova Lázzat Konakbaevna

Terorızm – adamzattyń qasireti
Maqsaty: A) Oqýshylarǵa terorızm týraly tereń túsinik berý, sebepteri men zardaptaryn uǵyndyrý;
Á) Jasóspirimge qoǵamnyń áleýmettik, quqyqtyq, dinı sıpattaryn uǵyndyra otyryp, olardy terrorlyq, lańkestik jáne dinı ekstremıstik baǵytta arandatýǵa jol bermeý;
B) Jasóspirimderge beıbitshiliktiń mańyzyn jáne meıirimdilik pen izgiliktiń, adamdarǵa jaqsylyq jasaı bilýdiń ómirdegi basty ustanymy ekenin uǵyndyrý.
Júrý barysy
1. Kirispe sóz

Terorızmge qarsy kúres búginde árbir eldiń ishki jáne syrtqy saıasatynyń basty baǵyttarynyń birine aınaldy. Búgingi áńgimemiz terorızmniń saıası - áleýmettik qubylys retindegi tabıǵatyna arnalmaq. Tabıǵaty kúrdeli, tarıhy tereńde jatqan bul qubylystyń mán - jaıyn túsiný sarapshylar deńgeıinen qalyń oqyrmanǵa qaraı jol tarta bastady. Biz de sol úderiske qarata bet burmaqpyz. Endeshe barlyǵyńa ortaq suraq: Terorızm degenimiz ne? Onyń anyqtamasy qandaı?
Oqýshy: Latynnyń «terror» degen sózi úreı, qúsh qoldaný, qorqytý degen maǵynany bildiredi. Qazaqstan zańyndaǵy terorızmniń anyqtamasy bylaı bolyp keledi: «Terorızm – kúsh qoldaný ıdeologıasy jáne halyqty úreılendirýge baılanysty jáne jeke adamǵa, qoǵam men memleketke zalal keltirýge baǵyttalǵan kúsh qoldaný jáne (nemese) ózge de qylmystyq áreketterdi jasaý ne jasaımyn dep qorqytý jolymen memlekettik organdardyń, jergilikti ózin - ózi basqarý organdarynyń nemese halyqaralyq uıymdardyń sheshim qabyldaýyna áser etý praktıkasy».
Oqýshy: Qazaqstan zańyndaǵy terorızmniń anyqtamasy orys zańynan alynǵan. Al Amerıkanyń terorızm jaıly anyqtamasy bul qubylysqa tolyqtaı saıası tús beredi. AQSH zańyna sáıkes «Terorızm – beıbit adamdar men túrli nysandarǵa qarsy saıası maqsatty kózdegen túrli toptar men astyrtyn áreket etetin agentterdiń qoǵamnyń kóńil - kúıine yqpal etý oıymen kúsh qoldanýy» bolyp tabylady.

Muǵalim: Osy aldyna qoıǵan saıası maqsatyna baılanysty terorızm tórt túrge bólinedi. Birinshisi, ultshyldyq sıpattaǵy terorızm. Bul terrorıster separatıstik, ult - azattyq maqsattar úshin kúresedi. Separatıstik maqsattaǵylar retinde Shyǵys Túrkistandaǵy uıǵyrlardy, Reseıdegi sheshender men Túrkıadaǵy kúrdilerdi aıtýǵa bolady. Ult - azattyq maqsattaǵylar -- Afrıka men Azıadaǵy kolonıalardyń Eýropadaǵy metropolıalarǵa qarsy kúresýshi uıymdary men jeke tulǵalary. Uly derjavalardyń azat elderge quldyq qamytyn kıgizýi tarıh sahnasyna ult - azattyq kúresin ákeldi.

Ekinshisi, dinı terorızm. Bul eń bir qatygez, qısynsyz, ásire ıdeologıalyq negizge qurylǵan terorızm. Bul qandy teketirester tek dinder arasynda emes (musylmandar - ıahýdıler) bir din ishindegi aǵymdar men baǵyttar (shıalar men sýnnıler, kotolıkter men protestanttar) arasynda da jalǵasyp jatyr. Úshinshisi, qoǵamdyq qurylysty ózgertýdi maqsat etetin, ıdeologıalyq - áleýmettik nemese revolúsıalyq terorızm. Mıllıondaǵan adamdardy qurban etken komýnıstik qyzyl terror – stalındik repressıalar (10 - 15 mıllıon adam), Qytaı kósemi Maonyń «mádenı revolúsıasy (15 mıllıon), 3 mıllıonǵa jýyq adamnyń ómirin qıǵan Kombodje komýnıseriniń basshysy Pol Pot Ieng Sarıdiń áreketi komýnızmniń naǵyz terorıstik ıdeologıa ekenin kórsetti. Bul terror Lenınniń bılikte turǵan kezinde bastalǵan bolatyn. Lenınniń «Rasstrelát» degen buryshtama qoıylǵan talaı qupıa dekretteri men qaýlylary búginde áleýmettiń nazaryna usynylyp jatyr. Al endi osy taqyrypqa daıyndalyp kelgen oqýshylarymyzǵa sóz bereıik.
Oqýshy: Terorızmniń tarıhy bizdiń eramyzǵa deıingi dáýirlerden bastaý alady. Qarsylastary men muragerleriniń qolynan qaza tapqan patshalardyń ólimin (saıası terror) esepke alatyn bolsaq, alǵashqy terrorlyq aktilerdiń biri Aleksandr Makedonskııdiń ákesi b. e. d. 340 jyl buryn óltirilgen eken. Saıası terror orta ǵasyrlarda údeı tústi. 1090 jyly qazirgi Irannyń soltústigine ornalasqan Hamadan ańǵaryndaǵy Alamýt qamalyn basyp alǵan Hasan ıbn Sabbahtyń uıymy bir jarym ǵasyr boıy terrorlyq áreketterdi júzege asyryp, Parsy buǵazy men Jerorta teńizi aralyǵynda ornalasqan elderdiń júzden astam halıfalary men qazılarynyń, ásker basshylary men resmı din basshylardyń jastyǵyn qýratty. Bul terrorıster sol ulan - baıtaq óńir basshylarynyń ómirin izden shyǵaryp, sol zamandaǵy bıleýshilerdiń úreıin ushyryp keldi. Tek 13 - ǵasyrdyń ortasynda Shyńǵysqannyń áskerleri bul aımaqty orta ǵasyrdyń eń qandy qol terrorısterinen birjola qutqardy.