Tehnologıa jańalyqtary. Esimsheniń septelýi
Úzdik ustaz báıgesine
Qatysatyn kategorıasy: Qazaq tili men ádebıeti pániniń úzdik ustazy
Sabaq taqyryby: Tehnologıa jańalyqtary. Esimsheniń septelýi.
Sabaqtyń maqsaty:
- Specific (spesıfık) – naqtylyq;
- Measurable (mızerbel) – ólshenbelik;
- Attainable (átteınebl) – qoljetimdilik;
- Relevant (rılıvant) – shynaıylyq;
- Time - bound (taım baýnd) - ýaqyt aýqymynda shekteýlilik;
Bilimdilik: Ózderi tańdap alǵan mamandyqtaryna saı Qazaqstanda jáne álemde bolyp jatqan tehnologıa salasyndaǵy ǵylymı jańalyqtarmen tanystyrý, jańalyqtardyń álemdi qalaı ózgertetinin bilip, túsindirý. Mátinmen durys jumys jasaýǵa úıretý.
Damytýshylyq: Óz oılaryn erkin jetkize bilýge úıretý, oı - qabilettilikterin arttyrý, óz oılaryn júıeli jetkizýge daǵdylandyrý. Ǵylymı oı - ıdeıalaryn damytý. Sózdik qorlary men til baılyǵyn damytý, jańa sózdermen tanystyrý, sabaqta jeke tapsyrmalar berý arqyly oqýshylardyń qabiletterin damytý, izdenýshilik, zertteýge degen qyzyǵýshylyq daǵdylaryn qalyptastyrý.
Tárbıelik: Zamanaýı ǵylymı jańalyqtardy bile otyryp, Otanymyzdyń ósip - órkendeýine kúsh salýǵa, Otansúıgishtikke adamgershilikke, ınabattylyqqa, uqyptylyqqa tárbıleý.
Sabaqtyń túri, tegi: Bilim jáne is - áreket tásilderin keshendi qoldaný. Áńgimelesý jáne praktıkalyq sabaq.
Sabaqtyń ótkizilý ádisteri: aıtylym, oqylym, jazylym, tyńdalym.
Sabaqtyń jabdyqtalýy:
Oqý kórnekilik quraldary: syzbalar, kesteler, sýretter.
Úlestirmeli materıaldar: úlestirlemi qaǵazdar, mátinder, oqýlyqtar.
TOQ: kompúter, ekran, dısk, vıdeo, slaıd.
Pánaralyq baılanys: qazaq ádebıeti, orys tili, tarıh, aǵylshyn tili, ınformatıka.
Ádebıetter:
1) Dúsebaev S., Baıtıleýova G. Qazaq tili. 11 - synyp. A, 2014. 221 - 230 bet.
2) soyle. kz. qazaq tilin onlaın oqytý saıty. Jazylym, aıtylym taraýlary.
3) N. Tastanbekova. Qazaq tili men ádebıeti orys mektebinde № 12. Almaty, 2015 j.
Sabaqtyń ótý barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
A) Sálemdesý, túgendeý, aýdıtorıanyń sabaqqa daıyndyǵy;
B) Bilim alýshylardyń sabaqqa daıyndyǵy.
İİ. Oqýshylardyń biliktiligi men daǵdysyn tekserý:
Úı tapsyrmasy: suraqtarǵa jaýap berý, jańa sózderdi qaıtalaý.
1. Alǵashqy qazaqstandyq akademıa qashan ashyldy?
2. Onyń tuńǵysh prezıdenti kim bolyp saılandy?
3. Akademıkter qataryndaǵy kórnekti ǵalymdardy atańdar?
4. Akademıada qandaı bólimder quryldy?
5. Qaı ǵylym salasy erekshe damydy?
6. Astronomıa salasynda qandaı ǵylymı tabystarǵa qol jetkizdi?
7. Basqa salalarda qandaı ǵalymdar eleýli úles qosty?
Tyńdalym ádisi.
Mıǵa shabýyl: Beınefıldi kórý arqyly jańa sabaqtyń taqyrybyn anyqtaý.
III. Jańa taqyryptyń mazmuny men júıesi: 40 mın.
Jańa sabaqty túsindirý: Mátinmen tanysý, mazmunyn aýdarý. Oqylym ádisi.
٭Tehnologıa (gr. “techno” - óner, sheber, bilgir jáne “logos” – ilim, ǵylym) – ǵylymı - praktıkalyq negizde shıkizatty daıyn ónimge aınaldyrýdyń ádis - tásilderiniń júıesi.
Uıaly telefon qalaı paıda boldy?
1875 jyldyń 2 maýsymynda Boston ýnıversıtetiniń Sheshendik óner mektebiniń profesory Grehem Bell eń alǵash ret baılanystyrýshy symdardyń kómegimen óz kómekshisiniń daýsyn estıdi. Ónertapqysh shotlandtyqtyń bul jańalyǵy tarıh betinde telefon degen atpen qaldy. Bir qyzyǵy, ónertapqyshtyń esimi aǵylshyn tilinen aýdarǵanda, «qońyraý» degen maǵyna beredi.
Arada bir ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótkende eń alǵashqy uıaly telefondar paıda boldy. Illınoıs tehnologıalyq ınstıtýtynyń túlegi Martın Kýperdiń ónertapqyshtyq bul jańalyǵyn qazir álem halqynyń jartysyna jýyǵy kúndelikti qoldanyp otyr.
Uıaly telefonmen jasalǵan alǵashqy naǵyz baılanystyń tarıhy 1973 jyldyń 3 sáýirinen bastalady. Uıaly baılanys kompanıasynyń qyzmetkeri Martın Kýperdiń zertteýler bóliminiń basshysy Bell Labzǵa Nú - Iork kóshelerinde serýendep júrip soqqan qońyraýy uıaly telefonmen alǵashqy baılanys ornatý sanalady.
Kýperdiń ózi taratqyshtan sıgnal jiberý hattamasynyń negizgi qurastyrýshysy edi. Al ol qoldanǵan telefonnyń salmaǵy, ıaǵnı eń alǵashqy uıaly telefon 1, 15 kılogramm tartatyn.
Qazir álemde uıaly telefondardyń qoldanys aıasy óziniń baılanys ornatý sheginen asyp ketti. Telefondar ómirdiń barlyq salasynda qoldanylýda.
Uıaly telefon qazirgi zamanda adamnyń ajyramas kómekshisine aınaldy.
Uıaly telefondardy mynadaı túrlerge bólýge bolady:
Jaı uıaly telefon/smartfon.
Sózdik - Slovar
baılanystyrý – svázyvaıýshıı qoldanys - prımenenıe
sym – provod
ónertapqysh – ızobretatel
uıaly – sotovyı
serýen – progýlka
soqqan qońyraý – zvonok aıa - radıýs
sala – oblast otrasl, sfera
ajyramas - neotdelımyı
hattamasy - soobshenıa
shegi - granısa
1 - jattyǵý. Mátin boıynsha suraqtarǵa jaýap berińizder.
1. Alǵashqy telefondy oılap tapqan kim?
2. Alǵashqy uıaly telefondy oılap tapqan kim?
3. Kýper qoldanǵan uıaly telefonnyń salmaǵy qansha edi?
4. Uıaly telefonǵa eń alǵash zor qyzyǵýshylyq tanytqan eldi atańdar.
5. Uıaly telefon ne arqyly baılanys jasaýǵa arnalǵan qural?
6. Uıaly telefonnyń qandaı túrleri bar?
7. Qazirgi uıaly telefondar qandaı?
Gramatıkalyq taqyryp. Esimsheniń (prıchastıe) septelýi.
Birde esim sózderdiń, birde etistiktiń qyzmetin atqarady. (Vypolnáet fýnksıı to ımennyh slov, to glagola)
Ereje: Esimshe esim sıaqty túrlenip (septelip, táýeldenip, kóptelip) esim qyzmetin atqarady. (Izmenáás po padejam, chıslam, ımeıa prıtájatelnye okonchanıa, vypolnáet fýnksıı ımenı)
Jurnaqtary:
1. – ǵan - gen - qan - ken /ótken shaq maǵynada/ /znach. prosh. vremenı/
2. – ar - er - r /keler shaq maǵynada//znach. býdýsh. vremenı/ - s -(bolymsyz tulǵasyna)
3. – atyn - etin - ıtyn - ıtin/ótken shaq maǵynada//znachenıe proshed. vremenı/
4.– maq - mek - paq - pek - baq - bek /maqsat maǵynada/ /znachenıe selı/
Esimsheniń septelýi:
A. Kór+gen, kel+er, ber+mes, bar+atyn, al+maq
İ. keler - diń, bermes - tiń, baratyn - nyń, almaq - tyń
B. kórgen - ge, keler - ge, bermes - ke, baratyn - dy, almaq - qa
T. kórgen - di, keler - di, bermes - ti, baratyn - dy, almaq - ty
J. kórgen - de, keler - de, bermes - te, baratyn - da, almaq - ta
Sh. kórgen - nen, keler - den, bermes - ten, baratyn - nan, almaq - tan
K. Kórgen - men, baratyn - men
Esimsheniń – ar, - er – r, - s,- maq,- mek, - baq, - bek, - paq, - pek tulǵalaryna kómektes septik jalǵaýy jalǵanbaıdy. (K prıchastıam s dannymı sýfıksamı ne prısoedınáútsá okonchanıatvorıt. p.)
Esimsheniń sóılemdegi qyzmeti (fýnksıa prıchastıa v predlojenıı)
Bastaýysh: Sóılemde ataý septiginde turyp bastaýysh bolady. (V ımenıtelnom padeje ıavláetsá podlejashım) Mysaly: Jaz+ǵan úndemedi. Oqy+ǵan bilimdi bolady.
Baıandaýysh: Jiktelip, baıandaýysh bolady. (Imeıa lıchnye okonchanıa, ıavláetsá skazýemym)
Mysaly: Erteń mektepke bar+ar+myn. Qyzyqty qazir kór+er+siń.
Tolyqtaýysh: Ataý men ilik septikterinen basqa septikter tulǵasynda zattanyp, tolyqtaýysh bolady. (Sýbstantıvırýıas vo vseh padejah krome Im. p. ı R. p., ıavláetsá
dopolnenıem) Jurnaqtary (sýfıksy) - ǵan - gen - qan - ken
Mysaly: Uıal+ǵan+dy Qunanbaı keshirmeıtin. Ol oqy+ǵan+dar+yn aıtyp berdi.
Pysyqtaýysh: Barys, jatys, shyǵys, kómektes septikterinde, nemese kómekshi esimmen, septeýlik shylaýlarmen tirkesip pysyqtaýysh bolady. (V datelnom, predlojnom, mestnom, ısqodnom, tvorıtelnom padejah, takje v sochetanıı so vspomogatelnym ımenem ılı s poslelogamı ıavláetsá obstoıatelstvom)
Mysaly: Bil+mek+ke (B. s.) ketti kóńili. Osyny sez+gen saıyn (qashan?) Abaı toqtaýsyz jyr teredi. (M. Á.)
Anyqtaýysh: Esimshe zat esimmen tirkesip nemese ilik septiginde turyp anyqtaýysh bolady. (V sochetanıı s sýshestvıtelnym ılı nahodás v rodıtelnom padeje ıavláetsá
opredelenıem) Jurnaqtar: - ǵan - gen - qan - ken - atyn - etin - ıtyn - ıtin - ýshy - ýshi.
Mysaly: Kósh+ken (qaı?) aýyldy izdep tabalyq. (Y. A.)
Aıt+qan+nyń (kimniń?) aýzy jaman, kór+gen+niń (kimniń?) kózi jaman.
Eskertý: Kóptik jalǵaý – ǵan - gen - qan - ken - atyn - etin - ıtyn - ıtin tulǵaly esimshelerge ǵana jalǵanady. (prımech): (Okonchanıa mnojestvennostı prısoedınáútsá tolko k prıchastıam s dannymı sýfıksamı).
Almaty qalasy
«Turan» ýnıversıteti kolejiniń
Qazaq tili men ádebıet pániniń oqytýshysy
Aınabekova Kýlzıpa Týlenbekovna
Tehnologıa jańalyqtary. Esimsheniń septelýi júkteý
Qatysatyn kategorıasy: Qazaq tili men ádebıeti pániniń úzdik ustazy
Sabaq taqyryby: Tehnologıa jańalyqtary. Esimsheniń septelýi.
Sabaqtyń maqsaty:
- Specific (spesıfık) – naqtylyq;
- Measurable (mızerbel) – ólshenbelik;
- Attainable (átteınebl) – qoljetimdilik;
- Relevant (rılıvant) – shynaıylyq;
- Time - bound (taım baýnd) - ýaqyt aýqymynda shekteýlilik;
Bilimdilik: Ózderi tańdap alǵan mamandyqtaryna saı Qazaqstanda jáne álemde bolyp jatqan tehnologıa salasyndaǵy ǵylymı jańalyqtarmen tanystyrý, jańalyqtardyń álemdi qalaı ózgertetinin bilip, túsindirý. Mátinmen durys jumys jasaýǵa úıretý.
Damytýshylyq: Óz oılaryn erkin jetkize bilýge úıretý, oı - qabilettilikterin arttyrý, óz oılaryn júıeli jetkizýge daǵdylandyrý. Ǵylymı oı - ıdeıalaryn damytý. Sózdik qorlary men til baılyǵyn damytý, jańa sózdermen tanystyrý, sabaqta jeke tapsyrmalar berý arqyly oqýshylardyń qabiletterin damytý, izdenýshilik, zertteýge degen qyzyǵýshylyq daǵdylaryn qalyptastyrý.
Tárbıelik: Zamanaýı ǵylymı jańalyqtardy bile otyryp, Otanymyzdyń ósip - órkendeýine kúsh salýǵa, Otansúıgishtikke adamgershilikke, ınabattylyqqa, uqyptylyqqa tárbıleý.
Sabaqtyń túri, tegi: Bilim jáne is - áreket tásilderin keshendi qoldaný. Áńgimelesý jáne praktıkalyq sabaq.
Sabaqtyń ótkizilý ádisteri: aıtylym, oqylym, jazylym, tyńdalym.
Sabaqtyń jabdyqtalýy:
Oqý kórnekilik quraldary: syzbalar, kesteler, sýretter.
Úlestirmeli materıaldar: úlestirlemi qaǵazdar, mátinder, oqýlyqtar.
TOQ: kompúter, ekran, dısk, vıdeo, slaıd.
Pánaralyq baılanys: qazaq ádebıeti, orys tili, tarıh, aǵylshyn tili, ınformatıka.
Ádebıetter:
1) Dúsebaev S., Baıtıleýova G. Qazaq tili. 11 - synyp. A, 2014. 221 - 230 bet.
2) soyle. kz. qazaq tilin onlaın oqytý saıty. Jazylym, aıtylym taraýlary.
3) N. Tastanbekova. Qazaq tili men ádebıeti orys mektebinde № 12. Almaty, 2015 j.
Sabaqtyń ótý barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
A) Sálemdesý, túgendeý, aýdıtorıanyń sabaqqa daıyndyǵy;
B) Bilim alýshylardyń sabaqqa daıyndyǵy.
İİ. Oqýshylardyń biliktiligi men daǵdysyn tekserý:
Úı tapsyrmasy: suraqtarǵa jaýap berý, jańa sózderdi qaıtalaý.
1. Alǵashqy qazaqstandyq akademıa qashan ashyldy?
2. Onyń tuńǵysh prezıdenti kim bolyp saılandy?
3. Akademıkter qataryndaǵy kórnekti ǵalymdardy atańdar?
4. Akademıada qandaı bólimder quryldy?
5. Qaı ǵylym salasy erekshe damydy?
6. Astronomıa salasynda qandaı ǵylymı tabystarǵa qol jetkizdi?
7. Basqa salalarda qandaı ǵalymdar eleýli úles qosty?
Tyńdalym ádisi.
Mıǵa shabýyl: Beınefıldi kórý arqyly jańa sabaqtyń taqyrybyn anyqtaý.
III. Jańa taqyryptyń mazmuny men júıesi: 40 mın.
Jańa sabaqty túsindirý: Mátinmen tanysý, mazmunyn aýdarý. Oqylym ádisi.
٭Tehnologıa (gr. “techno” - óner, sheber, bilgir jáne “logos” – ilim, ǵylym) – ǵylymı - praktıkalyq negizde shıkizatty daıyn ónimge aınaldyrýdyń ádis - tásilderiniń júıesi.
Uıaly telefon qalaı paıda boldy?
1875 jyldyń 2 maýsymynda Boston ýnıversıtetiniń Sheshendik óner mektebiniń profesory Grehem Bell eń alǵash ret baılanystyrýshy symdardyń kómegimen óz kómekshisiniń daýsyn estıdi. Ónertapqysh shotlandtyqtyń bul jańalyǵy tarıh betinde telefon degen atpen qaldy. Bir qyzyǵy, ónertapqyshtyń esimi aǵylshyn tilinen aýdarǵanda, «qońyraý» degen maǵyna beredi.
Arada bir ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótkende eń alǵashqy uıaly telefondar paıda boldy. Illınoıs tehnologıalyq ınstıtýtynyń túlegi Martın Kýperdiń ónertapqyshtyq bul jańalyǵyn qazir álem halqynyń jartysyna jýyǵy kúndelikti qoldanyp otyr.
Uıaly telefonmen jasalǵan alǵashqy naǵyz baılanystyń tarıhy 1973 jyldyń 3 sáýirinen bastalady. Uıaly baılanys kompanıasynyń qyzmetkeri Martın Kýperdiń zertteýler bóliminiń basshysy Bell Labzǵa Nú - Iork kóshelerinde serýendep júrip soqqan qońyraýy uıaly telefonmen alǵashqy baılanys ornatý sanalady.
Kýperdiń ózi taratqyshtan sıgnal jiberý hattamasynyń negizgi qurastyrýshysy edi. Al ol qoldanǵan telefonnyń salmaǵy, ıaǵnı eń alǵashqy uıaly telefon 1, 15 kılogramm tartatyn.
Qazir álemde uıaly telefondardyń qoldanys aıasy óziniń baılanys ornatý sheginen asyp ketti. Telefondar ómirdiń barlyq salasynda qoldanylýda.
Uıaly telefon qazirgi zamanda adamnyń ajyramas kómekshisine aınaldy.
Uıaly telefondardy mynadaı túrlerge bólýge bolady:
Jaı uıaly telefon/smartfon.
Sózdik - Slovar
baılanystyrý – svázyvaıýshıı qoldanys - prımenenıe
sym – provod
ónertapqysh – ızobretatel
uıaly – sotovyı
serýen – progýlka
soqqan qońyraý – zvonok aıa - radıýs
sala – oblast otrasl, sfera
ajyramas - neotdelımyı
hattamasy - soobshenıa
shegi - granısa
1 - jattyǵý. Mátin boıynsha suraqtarǵa jaýap berińizder.
1. Alǵashqy telefondy oılap tapqan kim?
2. Alǵashqy uıaly telefondy oılap tapqan kim?
3. Kýper qoldanǵan uıaly telefonnyń salmaǵy qansha edi?
4. Uıaly telefonǵa eń alǵash zor qyzyǵýshylyq tanytqan eldi atańdar.
5. Uıaly telefon ne arqyly baılanys jasaýǵa arnalǵan qural?
6. Uıaly telefonnyń qandaı túrleri bar?
7. Qazirgi uıaly telefondar qandaı?
Gramatıkalyq taqyryp. Esimsheniń (prıchastıe) septelýi.
Birde esim sózderdiń, birde etistiktiń qyzmetin atqarady. (Vypolnáet fýnksıı to ımennyh slov, to glagola)
Ereje: Esimshe esim sıaqty túrlenip (septelip, táýeldenip, kóptelip) esim qyzmetin atqarady. (Izmenáás po padejam, chıslam, ımeıa prıtájatelnye okonchanıa, vypolnáet fýnksıı ımenı)
Jurnaqtary:
1. – ǵan - gen - qan - ken /ótken shaq maǵynada/ /znach. prosh. vremenı/
2. – ar - er - r /keler shaq maǵynada//znach. býdýsh. vremenı/ - s -(bolymsyz tulǵasyna)
3. – atyn - etin - ıtyn - ıtin/ótken shaq maǵynada//znachenıe proshed. vremenı/
4.– maq - mek - paq - pek - baq - bek /maqsat maǵynada/ /znachenıe selı/
Esimsheniń septelýi:
A. Kór+gen, kel+er, ber+mes, bar+atyn, al+maq
İ. keler - diń, bermes - tiń, baratyn - nyń, almaq - tyń
B. kórgen - ge, keler - ge, bermes - ke, baratyn - dy, almaq - qa
T. kórgen - di, keler - di, bermes - ti, baratyn - dy, almaq - ty
J. kórgen - de, keler - de, bermes - te, baratyn - da, almaq - ta
Sh. kórgen - nen, keler - den, bermes - ten, baratyn - nan, almaq - tan
K. Kórgen - men, baratyn - men
Esimsheniń – ar, - er – r, - s,- maq,- mek, - baq, - bek, - paq, - pek tulǵalaryna kómektes septik jalǵaýy jalǵanbaıdy. (K prıchastıam s dannymı sýfıksamı ne prısoedınáútsá okonchanıatvorıt. p.)
Esimsheniń sóılemdegi qyzmeti (fýnksıa prıchastıa v predlojenıı)
Bastaýysh: Sóılemde ataý septiginde turyp bastaýysh bolady. (V ımenıtelnom padeje ıavláetsá podlejashım) Mysaly: Jaz+ǵan úndemedi. Oqy+ǵan bilimdi bolady.
Baıandaýysh: Jiktelip, baıandaýysh bolady. (Imeıa lıchnye okonchanıa, ıavláetsá skazýemym)
Mysaly: Erteń mektepke bar+ar+myn. Qyzyqty qazir kór+er+siń.
Tolyqtaýysh: Ataý men ilik septikterinen basqa septikter tulǵasynda zattanyp, tolyqtaýysh bolady. (Sýbstantıvırýıas vo vseh padejah krome Im. p. ı R. p., ıavláetsá
dopolnenıem) Jurnaqtary (sýfıksy) - ǵan - gen - qan - ken
Mysaly: Uıal+ǵan+dy Qunanbaı keshirmeıtin. Ol oqy+ǵan+dar+yn aıtyp berdi.
Pysyqtaýysh: Barys, jatys, shyǵys, kómektes septikterinde, nemese kómekshi esimmen, septeýlik shylaýlarmen tirkesip pysyqtaýysh bolady. (V datelnom, predlojnom, mestnom, ısqodnom, tvorıtelnom padejah, takje v sochetanıı so vspomogatelnym ımenem ılı s poslelogamı ıavláetsá obstoıatelstvom)
Mysaly: Bil+mek+ke (B. s.) ketti kóńili. Osyny sez+gen saıyn (qashan?) Abaı toqtaýsyz jyr teredi. (M. Á.)
Anyqtaýysh: Esimshe zat esimmen tirkesip nemese ilik septiginde turyp anyqtaýysh bolady. (V sochetanıı s sýshestvıtelnym ılı nahodás v rodıtelnom padeje ıavláetsá
opredelenıem) Jurnaqtar: - ǵan - gen - qan - ken - atyn - etin - ıtyn - ıtin - ýshy - ýshi.
Mysaly: Kósh+ken (qaı?) aýyldy izdep tabalyq. (Y. A.)
Aıt+qan+nyń (kimniń?) aýzy jaman, kór+gen+niń (kimniń?) kózi jaman.
Eskertý: Kóptik jalǵaý – ǵan - gen - qan - ken - atyn - etin - ıtyn - ıtin tulǵaly esimshelerge ǵana jalǵanady. (prımech): (Okonchanıa mnojestvennostı prısoedınáútsá tolko k prıchastıam s dannymı sýfıksamı).
Almaty qalasy
«Turan» ýnıversıteti kolejiniń
Qazaq tili men ádebıet pániniń oqytýshysy
Aınabekova Kýlzıpa Týlenbekovna
Tehnologıa jańalyqtary. Esimsheniń septelýi júkteý
You Might Also Like
