Tildi damyta oqytý
B A Ia N D A M A
Taqyryby: Tildi damyta oqytý
Oqýshylardyń tilin damytý – qazirgi kezde oqý - tárbıe isindegi basty másele. Ultyn súıgen, boıynda qazaqy qany bar, «Men qazaqpyn» degen azamat tilimizdiń qoldanys aıasynyń keńeıýine kúsh salyp, ana tilin qýattaı túsýge úles qosýda. Ol úshin ustaz qaýymy keıingi jas tolqynnyń boıyna ultjandylyqty sińirip, jerin, elin, tilin súıýge tárbıelep, eńbek etýi kerek.
Bala dúnıetanymynyń qalyptasýyna adam, qoǵam, tabıǵat, t. b. tirek bola alady. Ejelden tárbıe beretin bı, sheshender sózin, halqymyzdyń danalyq sózin jattap ósken jas urpaqtyń tanym úrdisi damıdy. Halyq shyǵarmasyn oqyp, qabyldaý nátıjesinde sana – sezimi oıanady.
Balalardyń jas erekshelikterine baılanysty tapsyrmalar, jattyǵý jumystaryn, óz betinshe jumys júrgizý arqyly til damytyp, mátindi oqytý, mazmunyn aıtý, suraqtarǵa jaýap berý, sýret sala otyryp, mazmunyna qaraı óleń shyǵarý jáne óleń shýmaqtaryn jazyp, sol óleńniń mazmunyn sýretteý arqyly til damytý, sózdik qorlaryn keńeıtý, oı, beıneleý, sýretteý damytýshylyq qabiletterin arttyrý úshin ár pánge qyzyqtyra bilý.
Qazirgi zaman talabyna saı oqýshylardy ózin - ózi taný, alǵa jeteleý, ózin tarazylaý, baqylaý arqyly oqýǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrýǵa úıretý, daǵdylandyrý.
Til damytý jumystaryn mynadaı baǵytta júrgizemin:
1. Sabaqty túsindirý barysynda balamen qarym - qatynas jasaǵanda áserli sóılep, til mádenıetin joǵary ustaý.
2. Balanyń tilin damytý úshin ózi qajet degen isti paıdalaný.
3. Ótiletin mátinderdiń, oryndalatyn tapsyrmalardyń qazaq balasynyń halyqtyq uǵymyna tanys, jeńil bolýy.
4. Til damytýda maqal – mátelder, mysaldar, óleń - jyr, oınaqy qyzyqty áńgimeler, sheshendik sózder, naqyl sózderdi kóbirek paıdalanýym kerek.
5. Óz úırengenin jınaqtap, shıyrma, býklet jasaý arqyly ár oqýshy óz bilimin tolyqtyrýy kerek dep oılaımyn.
6. Leksıkalyq jumysty kóbirek qoldana bilý.
7. Balany ádebı tilde aýyzsha sóıletýge jáne jazbasha saýatty jazýǵa úıretý.
8. Qazaq tili, ana tili, dúnıetaný pánderi boıynsha til damytý jumystaryn júrgizý.
«Adam ata - anadan týǵanda esti bolmaıdy, estip, kórip, ustap, tatyp eskerse, dúnıedegi jaqsy - jamandy tanıdy da, biledi, kóredi. Sonda ǵana adam bilimdi bolady» - degen Abaı. Halyq danalyǵynda ádep, naqyl sózder óte kóp. Mysaly: «Bulaq kórseń – kózin ash», «Oqý órge tartady, nadandyq jerge tartady», «Til aqyldyń ólshemi» degen etıkalyq erejelerge aınalǵan danalyq sózderdiń tárbıelik mánin asha otyryp, oqytýdyń bastaýysh klastar oqýshylaryn tilge, ǵylymǵa qurmetpen qaraýǵa úıretedi.
Sheshendik sózderdi oqytý – tildi damytý.
Sheshendik óner ótken ómirden syr shertip, tarıh tynysyn, sóz zergerleriniń órnekti de ótkir tilin úıretedi.
Orta ǵasyrda ómir súrgen ǵalym Júsip Balasaǵunı bylaı degen: «... Qalar mura – sóz, kisiden kisige,
Sózdi mura tutsań, paıda isińe.
Kisiden mıras ata sózi ǵoı
Ata sózi – uqsaq quttyń kózi ǵoı».
Sheshendik sóz balalardy oqýǵa, ónerge, parasattylyqqa, sóz qudiretin qadirleýge úıretedi. Bı - sheshenderdiń ónerin oqytý – kórkem sózdiń qasıetin taný. Til mádenıetiniń ósýine, ulttyq sananyń oıanýyna septigin tıgizedi...
Qoldanylǵan ádebıetter:
1. «Bastaýysh mektep» jýrnaly
2. «Densaýlyq jáne otbasy» jýrnaly
3.«Qazaqstan mektebi» jýrnaly
4. «Egemen Qazaqstan» gazeti, t. b.
Taqyryby: Tildi damyta oqytý
Oqýshylardyń tilin damytý – qazirgi kezde oqý - tárbıe isindegi basty másele. Ultyn súıgen, boıynda qazaqy qany bar, «Men qazaqpyn» degen azamat tilimizdiń qoldanys aıasynyń keńeıýine kúsh salyp, ana tilin qýattaı túsýge úles qosýda. Ol úshin ustaz qaýymy keıingi jas tolqynnyń boıyna ultjandylyqty sińirip, jerin, elin, tilin súıýge tárbıelep, eńbek etýi kerek.
Bala dúnıetanymynyń qalyptasýyna adam, qoǵam, tabıǵat, t. b. tirek bola alady. Ejelden tárbıe beretin bı, sheshender sózin, halqymyzdyń danalyq sózin jattap ósken jas urpaqtyń tanym úrdisi damıdy. Halyq shyǵarmasyn oqyp, qabyldaý nátıjesinde sana – sezimi oıanady.
Balalardyń jas erekshelikterine baılanysty tapsyrmalar, jattyǵý jumystaryn, óz betinshe jumys júrgizý arqyly til damytyp, mátindi oqytý, mazmunyn aıtý, suraqtarǵa jaýap berý, sýret sala otyryp, mazmunyna qaraı óleń shyǵarý jáne óleń shýmaqtaryn jazyp, sol óleńniń mazmunyn sýretteý arqyly til damytý, sózdik qorlaryn keńeıtý, oı, beıneleý, sýretteý damytýshylyq qabiletterin arttyrý úshin ár pánge qyzyqtyra bilý.
Qazirgi zaman talabyna saı oqýshylardy ózin - ózi taný, alǵa jeteleý, ózin tarazylaý, baqylaý arqyly oqýǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrýǵa úıretý, daǵdylandyrý.
Til damytý jumystaryn mynadaı baǵytta júrgizemin:
1. Sabaqty túsindirý barysynda balamen qarym - qatynas jasaǵanda áserli sóılep, til mádenıetin joǵary ustaý.
2. Balanyń tilin damytý úshin ózi qajet degen isti paıdalaný.
3. Ótiletin mátinderdiń, oryndalatyn tapsyrmalardyń qazaq balasynyń halyqtyq uǵymyna tanys, jeńil bolýy.
4. Til damytýda maqal – mátelder, mysaldar, óleń - jyr, oınaqy qyzyqty áńgimeler, sheshendik sózder, naqyl sózderdi kóbirek paıdalanýym kerek.
5. Óz úırengenin jınaqtap, shıyrma, býklet jasaý arqyly ár oqýshy óz bilimin tolyqtyrýy kerek dep oılaımyn.
6. Leksıkalyq jumysty kóbirek qoldana bilý.
7. Balany ádebı tilde aýyzsha sóıletýge jáne jazbasha saýatty jazýǵa úıretý.
8. Qazaq tili, ana tili, dúnıetaný pánderi boıynsha til damytý jumystaryn júrgizý.
«Adam ata - anadan týǵanda esti bolmaıdy, estip, kórip, ustap, tatyp eskerse, dúnıedegi jaqsy - jamandy tanıdy da, biledi, kóredi. Sonda ǵana adam bilimdi bolady» - degen Abaı. Halyq danalyǵynda ádep, naqyl sózder óte kóp. Mysaly: «Bulaq kórseń – kózin ash», «Oqý órge tartady, nadandyq jerge tartady», «Til aqyldyń ólshemi» degen etıkalyq erejelerge aınalǵan danalyq sózderdiń tárbıelik mánin asha otyryp, oqytýdyń bastaýysh klastar oqýshylaryn tilge, ǵylymǵa qurmetpen qaraýǵa úıretedi.
Sheshendik sózderdi oqytý – tildi damytý.
Sheshendik óner ótken ómirden syr shertip, tarıh tynysyn, sóz zergerleriniń órnekti de ótkir tilin úıretedi.
Orta ǵasyrda ómir súrgen ǵalym Júsip Balasaǵunı bylaı degen: «... Qalar mura – sóz, kisiden kisige,
Sózdi mura tutsań, paıda isińe.
Kisiden mıras ata sózi ǵoı
Ata sózi – uqsaq quttyń kózi ǵoı».
Sheshendik sóz balalardy oqýǵa, ónerge, parasattylyqqa, sóz qudiretin qadirleýge úıretedi. Bı - sheshenderdiń ónerin oqytý – kórkem sózdiń qasıetin taný. Til mádenıetiniń ósýine, ulttyq sananyń oıanýyna septigin tıgizedi...
Qoldanylǵan ádebıetter:
1. «Bastaýysh mektep» jýrnaly
2. «Densaýlyq jáne otbasy» jýrnaly
3.«Qazaqstan mektebi» jýrnaly
4. «Egemen Qazaqstan» gazeti, t. b.
You Might Also Like
