Tilim - meniń tiregim
Batys Qazaqstan oblysy,
Qaratóbe aýdany, Úshaǵash aýyly,
Úshaǵash negizgi jalpy bilim beretin mektebi
Ózin - ózi taný pániniń muǵalimi
Jumaeva Nurıa Sapıollaqyzy
Taqyryby: «Tilim - meniń tiregim»
Maqsaty: Oqýshylardyń «til», «Otan» qundylyqtary týraly túsinikterdi keńeıtý.
Mindetteri: - ana tiliniń adam ómirindegi mańyzdylyǵyn túsindirý;
- ana tiline degen qushtarlyqty arttyrý;
- ana tilin súıýge, qurmetteýge tárbıeleý;
Kórneki quraldar: oqýlyq, dápter, qatty qaǵazdan jasalǵan «Tanym», «Ǵulamalar», «Qazyna» atty úsh úlken qaqpa.
Shattyq sheńberi
Oqýshylar sheńber quryp turady, bir - birimen, muǵalimmen sálemdesedi. Muǵalim sabaq taqyrybymen tanystyrady jáne myna óleńdi birge aıtýdy usynady:
Ana tilim - uranym,
Ana tilim - quralym.
Ana tilim bolmasa,
Bolmas edi jyr - ánim.
Ana tilim - eldigim,
Ana tilim - erligim.
Ana tilim bolmasa,
Bútindelmes kemdigim...
Sahnalaý
Ana tiliniń mańyzdylyǵyn túsindirý men oqýshylardyń týǵan tilin jete bilýge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda sabaq sahnalaý túrinde uıymdastyrylady.
S. Turysbekovtyń «Kóńil tolqyny» kúıi
Ortaǵa patsha shyǵady:
PATSHA: - Tilder patshalyǵyna saıahat jasaýdy kópten kóńilime túıip júr edim. Sonyń sáti búgin túsken sıaqty. Men qazaq tili týraly bilsem deımin.
MUǴALİM: - Sonaý 5 - 6 ǵasyrdan bastap ýaqyt sanyna tótep berip, búgingi kúnge deıin jetken Orhon - Eneseı, Talas syna jazýlary qazaq tiliniń kezinde órkendep, gúldengen dáýrenin aıǵaqtaıdy.
ǴULAMALAR QAQPASY.
MUǴALİM: - Qazaq tili - Áıteke, Tóle, Qazybek bıler syndy sheshenderdiń, Abaı, Jambyl, Ahmet, Maǵjan, Sáken, Muhtar sıaqty alyp aqyn - jazýshylardyń, Qajymuqan, Baýyrjan batyrlaryń tili. Qazaq tili - qazaqtyń joǵyn joqtap ótken Sh. Ýálıhanov pen T. Rysqulovtaı arystyń tili.
PATSHA: - Týǵan tilim týraly óleń tyńdasam deımin.
Oqýshylar: Týǵan tilim
Týǵan tilim - babam tili - óz tilim!
Týǵan tilim - anam tili - óz tilim!
Týǵan tilim - dalam tili - óz tilim!
Týǵan tilim - adam tili - óz tilim!
Týǵan tilde syry tereń janym bar,
Týǵan tilde ánim menen sánim bar.
Týǵan tilim til bolýdan qalsa eger,
Júregimdi sýyryp - aq alyńdar.
Taldaý:
Nelikten tildi anamen baılanystyramyz?
Qandaı adam óz tilin qurmetteıdi?
Nelikten óz tilinde sóıleıtin adam syıly bolady?
QAZYNA QAQPASY
PATSHA: ashýlanyp - Meniń kim ekenimdi bilmeıdi - aý, shamasy, - dep qaqpany ózi ıteredi.
Báribir ashylmaıdy. Ol qaqpa esigin qaǵady, sonda arǵy jaǵynan qaǵaz túsedi. Nókeri ashyp oqıdy:
Dúnıede ne ashshy?
Dúnıede ne tátti?
PATSHA: - Munyń mánisi nede? - dep oqýshylardan suraıdy.
MUǴALİM: - Munyń jaýabyn bilý úshin «Danyshpan ataǵa» hat jazǵan bolatynbyz. Búgin sol hatymyzdyń jaýaby keldi. Balalardyń jaýabyn salystyryp kóreıik. Hatty ashyp oqıyq.
Hatta:
O, han ıem!
Durys sóıleı bilýde óner, júıesin taýyp sóılegen sóz júrekke jetip, júıeni bosatady. Sondyqtanda til - tátti. Jebe salǵan jara jazylar, baltamen otalǵan orman qaıta óser, biraq tildiń jarasy jazylmas. Sondyqtan da til - ashshy.
(Sol ýaqytta qaqpa ashylyp, jasandy gúldermen bezendirip jasaǵan bulaq basynan «Ana tilim - qazynam» degen kitapty patsha qolyna alyp, paraqtaı bastaıdy).
PATSHA: - Maǵan kómek qajet boldy, kim kómekteser eken? Myna kitapta berilgen maqal - máteldi aıaqtaý kerek.
1. Óz bilmegenińdi kisiden sura,
Úlken bolmasa,...
2. Óner aldy -...
3. Jiptiń uzyny, sózdiń... jaqsy.
4. Pil úshti,
Pil kúshti emes,... kúshti.
5. Otyz tisten shyqqan sóz,
Otyz rýly... taraıdy.
6. Júıeli sóz - júıesin tabar,
Júıesiz sóz -...
PATSHA: - Oıpyrym - aı! Tildiń qudireti osy de. Balalar, sizderge úlken rahmet. Men baryp úsh ulymdy synap kóreıin.
(Muǵalim patsha uldaryn qalaı synaǵandyǵyn aıtyp beredi)
Ákesi 1 - shi ulyna qonaqqa keledi. Tamaq salynyp, et asylady.
ÁKESİ: - Qaraǵym, ana etińnen jaqsy jerinen bir kesip bershi?
- Árıne, sannyń eti dámdi. Endi jaman jerinen kesip bershi, - dedi
- Tis ótpeıtin sińir ǵoı.
Ákesi 2 - shi ulynan da osyndaı syı - syıapat kóredi.
Sodan soń 3 - shi ulyna kelgende de:
- Balam ettiń jaqsy jerinen bershi, - deıdi. Til beredi.
- Endi jaman jerinen bershi, - deıdi. Taǵy da tilden kesip beredi.
ÁKESİ:
- Munyń qalaı balam, jaqsy jerinen desem de, jaman jerinen desem de til kesip berdiń?
BALASY:
- Oı, áke - aı, jaqsy da, jaman da urys - keris, ósek te osy tilden shyǵady.
- Eki eli aýyzǵa tórt eli qaqpaq degendeı, ár adam óz tiline saq bolsa, esh ýaqytta urys - keris bolmas edi. «Basqa pále – tilden».
ÁKESİ:
- Durys eken, balam. Búgin kóp nárseni uqqandaımyn. Endi qaıtaıyn. Aıtarym aqylyńnan ajyrama, - degen eken.
DÁIEKSÓZ:
- Sahnalaý arqyly jáne ózimizdiń ómirden túıgenimizden uqqanymyzdaı til balaǵa ananyń aq sútimen týylǵan sátinen - aq beriledi. Til adamdy jaqsy da, jaǵymsyz da kórsetedi. Til adamdy ósiredi de, óshiredi de. Óıtkeni janǵa jaıly jaqsy sózderdi jıi aıtsań, adamdar arasynda syıly bolasyń. Óz tilińdi jetik bilip, ony damyta alsań, sondaı - aq basqa elge barǵanda týǵan tilińde sóıleseń olar sondaı halyq bar ekenin biledi. Demek halqyńdy basqa ulttarǵa tanytasyń, halqyńdy ósiresiń. Eger seniń ana tiliń de eshkim sóılemese halqyń óshedi - osy. Sondyqtan da aqyn S. Toraıǵyrovtyń:
«Súıemin týǵan tildi, anam tilin,
Besikte jatqanym da - aq bergen bilim», degen óleń joldaryn umytpaǵandaryń jón.
JAŃA AQPARAT
«QR memlekettik tili - qaza tili. Ana tilin súıý, qurmetteý, maqtanysh etý - árbir azamattyń mindeti»
TAPSYRMA
«Ana tiliń - aryń bul» degen sózdi túsindirip berińder.
DÁPTERMEN JUMYS
TAPSYRMA: Naqyl sózderdi oqyp, maǵynasyn túsindir
1. Til jer jerde ult joq
Sh. Aıtmatov
2. Ár halyqtyń ana tili - bilimniń kilti... Bizdiń jastarymyz ana tiline jetik, bilimdi, mádenıetti bolsyn.
A. Jubanov
3. Anamyzdyń aq sútimen boıymyzǵa daryǵan tilimizdi umytý - búkil ata - babamyzdy, tarıhymyzdy umytý.
B. Momyshuly
JÚREKTEN JÚREKKE
Júregimniń bólshegi
Qanyń, janyń - tilinde,
Aryń, náriń tilińde.
Umtyl ony bilýge.
Tilden alyp ǵıbrat,
Qulshynasyń bilimge.
Ana tiliń - ertegiń,
Ana tiliń - órkeniń,
Ana tiliń - erteńiń.
Qadirle ana tilińdi -
Júregińniń bólshegin.
Qaratóbe aýdany, Úshaǵash aýyly,
Úshaǵash negizgi jalpy bilim beretin mektebi
Ózin - ózi taný pániniń muǵalimi
Jumaeva Nurıa Sapıollaqyzy
Taqyryby: «Tilim - meniń tiregim»
Maqsaty: Oqýshylardyń «til», «Otan» qundylyqtary týraly túsinikterdi keńeıtý.
Mindetteri: - ana tiliniń adam ómirindegi mańyzdylyǵyn túsindirý;
- ana tiline degen qushtarlyqty arttyrý;
- ana tilin súıýge, qurmetteýge tárbıeleý;
Kórneki quraldar: oqýlyq, dápter, qatty qaǵazdan jasalǵan «Tanym», «Ǵulamalar», «Qazyna» atty úsh úlken qaqpa.
Shattyq sheńberi
Oqýshylar sheńber quryp turady, bir - birimen, muǵalimmen sálemdesedi. Muǵalim sabaq taqyrybymen tanystyrady jáne myna óleńdi birge aıtýdy usynady:
Ana tilim - uranym,
Ana tilim - quralym.
Ana tilim bolmasa,
Bolmas edi jyr - ánim.
Ana tilim - eldigim,
Ana tilim - erligim.
Ana tilim bolmasa,
Bútindelmes kemdigim...
Sahnalaý
Ana tiliniń mańyzdylyǵyn túsindirý men oqýshylardyń týǵan tilin jete bilýge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda sabaq sahnalaý túrinde uıymdastyrylady.
S. Turysbekovtyń «Kóńil tolqyny» kúıi
Ortaǵa patsha shyǵady:
PATSHA: - Tilder patshalyǵyna saıahat jasaýdy kópten kóńilime túıip júr edim. Sonyń sáti búgin túsken sıaqty. Men qazaq tili týraly bilsem deımin.
MUǴALİM: - Sonaý 5 - 6 ǵasyrdan bastap ýaqyt sanyna tótep berip, búgingi kúnge deıin jetken Orhon - Eneseı, Talas syna jazýlary qazaq tiliniń kezinde órkendep, gúldengen dáýrenin aıǵaqtaıdy.
ǴULAMALAR QAQPASY.
MUǴALİM: - Qazaq tili - Áıteke, Tóle, Qazybek bıler syndy sheshenderdiń, Abaı, Jambyl, Ahmet, Maǵjan, Sáken, Muhtar sıaqty alyp aqyn - jazýshylardyń, Qajymuqan, Baýyrjan batyrlaryń tili. Qazaq tili - qazaqtyń joǵyn joqtap ótken Sh. Ýálıhanov pen T. Rysqulovtaı arystyń tili.
PATSHA: - Týǵan tilim týraly óleń tyńdasam deımin.
Oqýshylar: Týǵan tilim
Týǵan tilim - babam tili - óz tilim!
Týǵan tilim - anam tili - óz tilim!
Týǵan tilim - dalam tili - óz tilim!
Týǵan tilim - adam tili - óz tilim!
Týǵan tilde syry tereń janym bar,
Týǵan tilde ánim menen sánim bar.
Týǵan tilim til bolýdan qalsa eger,
Júregimdi sýyryp - aq alyńdar.
Taldaý:
Nelikten tildi anamen baılanystyramyz?
Qandaı adam óz tilin qurmetteıdi?
Nelikten óz tilinde sóıleıtin adam syıly bolady?
QAZYNA QAQPASY
PATSHA: ashýlanyp - Meniń kim ekenimdi bilmeıdi - aý, shamasy, - dep qaqpany ózi ıteredi.
Báribir ashylmaıdy. Ol qaqpa esigin qaǵady, sonda arǵy jaǵynan qaǵaz túsedi. Nókeri ashyp oqıdy:
Dúnıede ne ashshy?
Dúnıede ne tátti?
PATSHA: - Munyń mánisi nede? - dep oqýshylardan suraıdy.
MUǴALİM: - Munyń jaýabyn bilý úshin «Danyshpan ataǵa» hat jazǵan bolatynbyz. Búgin sol hatymyzdyń jaýaby keldi. Balalardyń jaýabyn salystyryp kóreıik. Hatty ashyp oqıyq.
Hatta:
O, han ıem!
Durys sóıleı bilýde óner, júıesin taýyp sóılegen sóz júrekke jetip, júıeni bosatady. Sondyqtanda til - tátti. Jebe salǵan jara jazylar, baltamen otalǵan orman qaıta óser, biraq tildiń jarasy jazylmas. Sondyqtan da til - ashshy.
(Sol ýaqytta qaqpa ashylyp, jasandy gúldermen bezendirip jasaǵan bulaq basynan «Ana tilim - qazynam» degen kitapty patsha qolyna alyp, paraqtaı bastaıdy).
PATSHA: - Maǵan kómek qajet boldy, kim kómekteser eken? Myna kitapta berilgen maqal - máteldi aıaqtaý kerek.
1. Óz bilmegenińdi kisiden sura,
Úlken bolmasa,...
2. Óner aldy -...
3. Jiptiń uzyny, sózdiń... jaqsy.
4. Pil úshti,
Pil kúshti emes,... kúshti.
5. Otyz tisten shyqqan sóz,
Otyz rýly... taraıdy.
6. Júıeli sóz - júıesin tabar,
Júıesiz sóz -...
PATSHA: - Oıpyrym - aı! Tildiń qudireti osy de. Balalar, sizderge úlken rahmet. Men baryp úsh ulymdy synap kóreıin.
(Muǵalim patsha uldaryn qalaı synaǵandyǵyn aıtyp beredi)
Ákesi 1 - shi ulyna qonaqqa keledi. Tamaq salynyp, et asylady.
ÁKESİ: - Qaraǵym, ana etińnen jaqsy jerinen bir kesip bershi?
- Árıne, sannyń eti dámdi. Endi jaman jerinen kesip bershi, - dedi
- Tis ótpeıtin sińir ǵoı.
Ákesi 2 - shi ulynan da osyndaı syı - syıapat kóredi.
Sodan soń 3 - shi ulyna kelgende de:
- Balam ettiń jaqsy jerinen bershi, - deıdi. Til beredi.
- Endi jaman jerinen bershi, - deıdi. Taǵy da tilden kesip beredi.
ÁKESİ:
- Munyń qalaı balam, jaqsy jerinen desem de, jaman jerinen desem de til kesip berdiń?
BALASY:
- Oı, áke - aı, jaqsy da, jaman da urys - keris, ósek te osy tilden shyǵady.
- Eki eli aýyzǵa tórt eli qaqpaq degendeı, ár adam óz tiline saq bolsa, esh ýaqytta urys - keris bolmas edi. «Basqa pále – tilden».
ÁKESİ:
- Durys eken, balam. Búgin kóp nárseni uqqandaımyn. Endi qaıtaıyn. Aıtarym aqylyńnan ajyrama, - degen eken.
DÁIEKSÓZ:
- Sahnalaý arqyly jáne ózimizdiń ómirden túıgenimizden uqqanymyzdaı til balaǵa ananyń aq sútimen týylǵan sátinen - aq beriledi. Til adamdy jaqsy da, jaǵymsyz da kórsetedi. Til adamdy ósiredi de, óshiredi de. Óıtkeni janǵa jaıly jaqsy sózderdi jıi aıtsań, adamdar arasynda syıly bolasyń. Óz tilińdi jetik bilip, ony damyta alsań, sondaı - aq basqa elge barǵanda týǵan tilińde sóıleseń olar sondaı halyq bar ekenin biledi. Demek halqyńdy basqa ulttarǵa tanytasyń, halqyńdy ósiresiń. Eger seniń ana tiliń de eshkim sóılemese halqyń óshedi - osy. Sondyqtan da aqyn S. Toraıǵyrovtyń:
«Súıemin týǵan tildi, anam tilin,
Besikte jatqanym da - aq bergen bilim», degen óleń joldaryn umytpaǵandaryń jón.
JAŃA AQPARAT
«QR memlekettik tili - qaza tili. Ana tilin súıý, qurmetteý, maqtanysh etý - árbir azamattyń mindeti»
TAPSYRMA
«Ana tiliń - aryń bul» degen sózdi túsindirip berińder.
DÁPTERMEN JUMYS
TAPSYRMA: Naqyl sózderdi oqyp, maǵynasyn túsindir
1. Til jer jerde ult joq
Sh. Aıtmatov
2. Ár halyqtyń ana tili - bilimniń kilti... Bizdiń jastarymyz ana tiline jetik, bilimdi, mádenıetti bolsyn.
A. Jubanov
3. Anamyzdyń aq sútimen boıymyzǵa daryǵan tilimizdi umytý - búkil ata - babamyzdy, tarıhymyzdy umytý.
B. Momyshuly
JÚREKTEN JÚREKKE
Júregimniń bólshegi
Qanyń, janyń - tilinde,
Aryń, náriń tilińde.
Umtyl ony bilýge.
Tilden alyp ǵıbrat,
Qulshynasyń bilimge.
Ana tiliń - ertegiń,
Ana tiliń - órkeniń,
Ana tiliń - erteńiń.
Qadirle ana tilińdi -
Júregińniń bólshegin.
You Might Also Like
