InfoHub Logo

№249 mektep – lıseı
Ótkizgen: bıologıa pániniń muǵalimi – Dóńesova Gúlnur

Taqyryby: Tynys alýdyń mańyzy. Tynys alý músheleriniń qurylysy jáne qyzmeti
(ashyq sabaq, 8 synyp)
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdilik: Oqýshylarǵa adam aǵzasynyń tynys alý músheleriniń qurylysy jáne qyzmeti, tynys alýdyń mańyzy týraly tereń bilim berý
Damytýshylyq: Shyǵarmashylyq izdenimpazdyqqa baýlı otyryp, tanymdyq qabiletterin, belsendilikterin jetildirý, qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, bilimderin damytý
Tárbıelik: Bilimdilikke, tazalyqqa, adensaýlyqtaryna jaýapkershilikpen qarap, qorǵaýǵa, zıandy ádetterden saq bolýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: aralas
Sabaqtyń túri:
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, taldap - jınaqtaý, suraq - jaýap
Sabaqtyń formasy: toptyq, jeke
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta
Pánaralyq baılanys: valeologıa

Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen sálemdesý, túgeldeý, nazarlaryn sabaqqa aýdarý

İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
İİİ bólim. Júrek - qan tamyrlar júıesi
İ. Qan tamyrlary
1. Vena qandaı tamyr?
2. Qan tamyrlaryndaǵy qysym qandaı?
3. Arterıaǵa sıpattama ber
4. Adamda kapıllárdyń jalpy sany qansha?

İİ. Júrek
1. Júrek sıkli degenimiz ne
2. Júrek jumysy qandaı kezeńderden turady?
3. Júrekke sıpattama ber
4. Sýret boıynsha júrektiń qurylysyn sıpattaý

İİİ. Qan aınalym sheńberleri
1. Qan aınalym degenimiz ne?
2. Qan aınalymnyń úlken sheńberi degeneimiz ne?
3. Qan aınalymnyń kishi sheńberi degenimiz ne?
4. Qaı venada arterıa qany aǵady?
İİİ. Jańa sabaq
§41. Tynys alýdyń mańyzy. Tynys alý músheleriniń qurylysy men qyzmeti
Tynys alý júıesi óte mańyzdy – gaz almasý qyzmetin atqarady, al gaz almasýsyz tirshilik etý múmkin emes. Aǵza men syrtqy orta arasyndaǵy gaz almasý prosesi tynys alý dep atalady.
Tynys alý múshelerine muryn qýysy - ańqa(nosoglotka), kómeı, keńirdek, bronhylar (aýatamyrlar) jatady. Bular aýa tasymaldaıtyn joldar. Sonymen qatar ókpe jatady. Ókpede gaz almasý júredi.
Tanaý arqyly aýa súıek - shemirshek qalqasy arqyly eki bólikke bólinetin muryn qýysyna túsedi. Muryn qýysynda aýa jylynady, zalalsyzdanady, ylǵaldanady.
Muryn qýysynan aýa ańqa men jutqynshaq arqyly kómeıge túsedi.
Kómeı – ishi qýys tútik, ol moıynnyń aldyńǵy bóliginde ornalasqan. Aýyz qýysyndaǵy múshelermen birge kómeı dybys túzý jáne aıqyn sóıleý qyzmetin de atqarady.
Keńirdek – uzyndyǵy 9 - 13 sm, dıametri 15 mm, óńeshtiń aldynda ornalasqan tútik.
Bronhylar (aýatamyrlar) oń jáne sol jaq ókpege kiredi, sodan keıin ókpede tarmaqtalyp, bronhy aǵashyn túzedi.
Ókpe – keýde qýysynda ornalasqan shymyr, keýekti jup músheler. Oń jaq ókpe úsh bólikten, sol jaq bólik eki bólikterden turady. Ókpeniń syrty qabyqshamen – ókpeqappen (plevra) jabylǵan.
Alveolalar – dıametri 0, 2 - 0, 3 mm, tereńdigi 0, 06 - 0, 3 mm, aýaǵa toly ókpe kópirshikteri. Adam ókpesinde shamamen 700 mln alveola bar.

İV. Jańa sabaqpen jumys
İ. Sáıkestigin anyqtańdar.
İİ. Durys jaýabyn tabyńdar
1. Muryn qýysy neshe bólikke bólinedi?
A) eki bólikke
Á) úsh bólikke
B) tórt bólikke
2. Muryn qýysynyń ishki beti:
A) 100 sm²
Á) 500 sm²
B) 1500 sm²
3. Dybys túzý qyzmetin qandaı múshe atqarady?
A) muryn qýysys
Á) kómeı
B) keńirdek
4. Keńirdek qabyrǵasy neden túzilgen?
A) bulshyq et ulpasynan
Á) shemirshekti saqınadan
B) shemirshekti jartylaı saqınadan
5. Keńirdektiń jalǵasy
A) ańqa men jutqynshaq
Á) kómeı
B) bronhylar

Tynys alýdyń mańyzy. Tynys alý músheleriniń qurylysy jáne qyzmeti. júkteý