InfoHub Logo

Tóleýhan kitap oqyǵandy jaqsy kóretin. Jáne rasynda da kóp oqıtyn. Aýyldaǵy shaǵyn kitaphananyń burysh-buryshyndaǵy kitaptyń barlyǵyn oqyp taýysty. Qashan kórseń qolynan kitaby túspeıdi. Osy aýyldyń poshtasyna keletin azyn-aýlaq gazet-jýrnal da Tóleýhandyki. Ony poshtashy apaı da bilip alǵan. Kelgen gazetti mekenjaıyna qaramastan, birden Tóleýhannyń úıine aparyp tastaıdy. Sonymen jumysy da bitedi.

Tóleýhan kitap tańdamaıtyn. Qolyna túsken kitaptyń bárin oqı beredi. Qaıda júrse de qolyna kitap ala júredi. Onysy birde «Kóshpendiler» nemese «Abaı joly» romany bolsa, keleside «Marketıń negizderi» bolýy da múmkin, nemese «Organıkalyq hımıa» bolýy da ǵajap emes. Onyń kitapqa degen mahabbatyn bu dúnıede eshteńe de sóndire almastaı edi... Tek...

Bárin basynan bastaıyqshy, ózi.

Tóleýhannyń jasy otyzǵa taıap qaldy. Ata-anasy aýyl muǵalimderi bolǵan, osy aýyldyń syıly adamdary. Jas kúninde jalǵyz balalaryn eshkim betinen qaqqan joq. Solaı bola tura Tóleýhan óte jasyq bolyp ósti. Mektepte ótetin pikirsaıystarda bilimi bola tura, óz oıyn esh dáleldep bere almaýshy edi. Shekten tys tárbıeli me, álde kóńiljyqpas mineziniń kesiri me, áıteýir, «olaı emes bylaı» dep kesip aıtyp kórgen kezi joq. Bireý birdeńe dese, «seniki jón» deıdi, ekinshisi qarsy shyqsa, oǵan da «seniki de jón, negizi» deıtin. Jalpysynda da, ár nárseniń eki ushy bolady emes pe, onyń durys, ne burys bolýy bul máselege qaı qyrynan qaraǵanǵa da baılanysty ǵoı. Ádebıetti qatty jaqsy kórdi ma, joq pa, ózi de bilmeıdi. Tek «muǵalimniń balasy kóp oqıdy, Tóleýhannyń qolynan kitap túspeıdi, úndemegeni bolmasa basy qatty isteıtin bala» dep gýlep júrgen jurttyń sózine laıyq bolýǵa májbúr bolǵan da sıaqty. Baıǵus bala mektep bitirgen soń birneshe márte qalaǵa oqýǵa baryp qaıtty. Biraq túse almady. Áke-sheshesi «Óz kúshińmen túse almasań, onyń nesi bilim?» dep aqsha berip, oqýǵa túsirýden bas tartty. Aýylǵa kelgen saıyn kezdesken aǵaıyn jurt: «Tóleýhan-aý, taǵy qulap qaldyń ba?», «Aıttym ǵoı, qazirgi zaman qaltalynyń zamany, áıtpese sen túspegen oqýǵa kim túsedi?» dep janashyr bolatyn. Buǵan Tóleýhan da senip qalatyn. Senip qalatyn deıtinimiz, Tóleýhan shyn máninde, emtıhan kezinde bir de bir suraqtyń durys jaýabyn bilmedi. Ózin ózi jurttyń jaýabymen jubatyp júrdi. Rasynda, «ata-anam aqsha bermese, baıdyń balalary túsedi de ol oqýǵa, men qaıdan túsemin» dep oılaı bastady. Emtıhanda suraqqa jaýapty bilmegeni, túptep kelgende eshteńe de bilmeıtini esinen shyǵyp, ózin bilimdi, biraq joly bolmaǵan adam degenge sene bastady.

Hosh, sonymen mektep bitirgeli de talaı jyldar ótti. Tóleýhannyń «bilimdi bala» aty qalǵan joq. Árıne, kitaptan basyn almaıtyn adamdy bilimdi demegende ne deýge bolady. Sóıtip júrgende bilimdi jigit alǵash ret ǵashyq boldy. Asa bir ajarly bolmasa da toqpaqtaı burymy beline túsken, kózderi badanadaı Ádemi degen qyz edi. Toǵyzynshy synyptan soń qalaǵa tiginshilikti oqytatyn kolejge túsip, jaqsy aıaqtap kelgen. Sodan bylaı osy aýyldyń jyrtyǵyn jamap, kelinshekterdiń kóılegin tigip berip júretin. Ózine de arzan matadan kelistirip kóılek tigip alatyn. Onysy men degen qymbat kóılekterden ádemi.

Birde Tóleýhan bir jýrnaldan symbatty er kisiniń sýretin kóredi. Syrt kelbeti ózine uqsaıdy eken. Tek ústine kıgen qońyr kostúm-shalbary men qolyndaǵy saǵaty kelisti jigittiń odan ári symbatyn asha túskendeı. Astyna "Bálenshe» degen gazettiń redaktory» dep jazyp qoıypty. «Shirkin-aı, qalada osyndaı bir gazette redaktor bolmasa da, tilshi bolyp júrgenimde ǵoı» dep armandaǵan da qoıǵan. Bir kúni aýyldyń dúkenine bir sharýamen bara qaldy. Sórede eleýsiz turǵan saǵatqa kózi túskende qýanyp-aq ketkeni:

— Oıbaı-aý, mynaý álgi saǵat qoı! — dep daýystap jiberdi. Satýshy áıel «bilimdi balanyń» bul qylyǵyna tań qaldy.

— Oı, qursyn, 500 teńgelik saǵat qoı, — dedi jaqtyrmaı. Álginde Qorǵasqa barǵanda úsheýin ala salyp edim, osy bireýi qaldy.

— Alyp berińizshi!

Satýshy sóreden alyp bergen saǵatty qolyna alyp, tań qala aınaldyryp qarady. Dál ózi! Mine, myna jerinde qolmen qoıǵandaı «Rolex» degen jazýy bar.

— Apyr-aı, shynymen 500 teńge me?

— Iá. Jigitim, mundaı saǵattar shet elde, qadirin biletin elderde myńdaǵan dollarlar turady. Bul aýylda munyń qadirin biletin adam joq, áıtpese baıaǵyda ótip keter edi. Eshkim almady, saǵan 450 teńgege bereıin. Jaqsy zattyń qadirin biletin jigitsiń ǵoı!

Myna sóz Tóleýhandy odan ári qopańdatyp jiberdi. Osy aýylda bir kózi ashyq adam joq, áıtpese myna «Rolex» saǵatyn qadirine jetip, taǵyp almas pa edi! Qaltasyndaǵy jeti júz teńgeniń 450-in sanap berdi de, saǵatty taǵyp aldy. Úıge kele sala álgi jýrnaldaǵydaı bolmasa da, soǵan jeteqabyl qońyrlaý kelgen kostúm-shalbary bar edi, sony útiktep kıip aldy. Myna saǵatpen birge shynynda da, álgi jýrnaldaǵy redaktor jigitten aýmaı qaldy.

Aına aldynda ári-beri sendelip júrdi de qoıdy. Kenet, esine óziniń úp-úlken jigit ekeni, osyndaıda bir qyzǵa qyryndap qoıýy da kerek ekeni túsip, kózine aýyldaǵy bar qyzdy elestetip shyqty. Sonda kóz toqtatyp, uzaǵyraq elestetkeni álgi Ádemi boldy. Mynadaı kostúmmen kózine túsýge tatıtyn jalǵyz adam bolsa, sol — Ádemi! Ádemi aýyldyń ortalyǵynda turady. Úıiniń qasynan kishkentaı úıshik ashyp qoıǵan, sol jerde tapsyrys qabyldaıdy. Saǵatyn kórsetińkirep taqty da, ústi-basyn túzep, birden Ádemige qaraı tartty.

Ádemi áldene esine túskendeı kúlimdep qoıyp, is tigip otyr eken.

— Sálem, Ádemi! — degende selk ete túsip, kúlkisin tyıyp ala qoıdy.

— Á, á, á, sálemetsiz be? Jaqsysyz ba?

— Aman-esen. Jaqynda qalaǵa bir gazetke jumysqa shaqyryp edi, myna kostúmdi sál rettep berseń. — Oılamaǵan jerden zý etkizgen ótirigine ózi de tań qaldy. «Asyra siltep jibergen joqpyn ba» degen kúdigi de boldy, biraq aıtylǵan sóz — atylǵan oq, amal joq.

— O, keremet eken! Jumysqa shaqyrǵanyn aıtamyn. Kostúmińiz de ádemi eken. Biraq ózińizge shap-shaq, qysqartatyn eshteńesi joq sıaqty.

— Solaı ma? Qalaı degenmen mamannyń kózimen qaraǵan jón ǵoı degen edim. Sen endi modeler-stılıstsiń ǵoı.

— Oı, bizge qaıdaǵy modelerlik?! — Qyz qysyla jaýap berip, tómen qarady. Munysy ózine tym jarasymdy edi, ári birtúrli aıanysh sezimin týdyrady eken.

— Modeler degen seniń qasyńda jip ese almaıdy ǵoı. Ataýy ǵana bolmasa ol da kádimgi tiginshi emes pe?

— Á, solaı ma edi?

Tóleýhanǵa onyń túk bilmeıtindigi odan ári unaı tústi. Ózi bárin biletin, qamqorlyqqa zárý emes qyzdardy sýqany súımeıtin. Onda erkek-qatyndarǵa er adam ne úshin qajet? Er adam bolǵasyn bireýge qamqor bolýyń kerek, ózińnen tómen áıelge pana bolýyń kerek. Al myna qyzdy osy turysynda qanatynyń astyna panalata qoıýǵa ábden jarap tur. Sondaı jaqsy kórip ketti.

— Qalaǵa barsam, gazetke jumysqa turǵannan keıin, seni shaqyrtyp alaıyn. Naǵyz modeler, tipti model etip shyǵaramyn. — Taǵy da ótirik soqty. Mundaıy joq edi... Amal joq, aıtylǵan sóz — atylǵan oq.

— Sáttilik tileımin sizge! Osy aýyldan shyǵatyn bir myqty adam bolsa, sol siz bolýyńyz kerek shyǵar. Aldymen aman-esen ornalasyp alyńyz, keıin taǵy kóre jatarmyz.

— Kóre jatqanyń qalaı? Men seni alyp ketemin. Kelisesiń be?

Qyz únsiz tómen qarady.

— Modeler bolyp qaıteıin, kári ata-anamdy asyraýǵa osy tabysym da jetedi. Olar qalaǵa barǵysy kelmeıdi. Tastap taǵy kete almaımyn.

— Olardy da alyp ketemiz. — «Nege aıaq astynan bóspeligim ustap ketti? Mundaıym joq edi, maǵan ne boldy? Álde myna ǵajap saǵattyń býy ma eken?» dep saǵatyn qolymen qysyp-qysyp qoıdy.

— Onda telefonymdy jazyp alyńyz. Baryp, ornalasqan soń, jaǵdaıyńyzǵa qarap kórersiz.

Osydan jarty saǵat buryn ǵana kózine elestetip turyp ǵashyq bop qalǵan qyzynyń oıy budan ketári emes ekenin uqqandaı boldy. Manaǵydan qattyraq qanattanyp, qomdanyp, ushyp ketkisi keldi. Biraq qaıda ushady? Aıtqanynyń bári ótirik! Sol esine túskende azdap esin jıǵandaı bolyp, saǵatyn kórsete qolyn sozdy.

— Qalam bershi. Uıaly telefonym istemeı qalyp edi. qalaǵa barǵan soń jasatyp alamyn ǵoı. Sol kezde habarlasamyn. Biraq oıyńnan aınyp qalma!

— Kóremiz. — Qyz jyly jymıdy. Munysy tipti, «Men sizdi jaqsy kóremin, qaıda barsańyz da eremin ǵoı» degendeı áser qaldyrdy.

Tóleýhan qyzdyń uıaly telefonynyń nómirin qońyr kostúmnyń qaltasyndaǵy qoıyndápterge jazyp aldy. Urlana jymıyp, qyzǵa «hosh» degen belgi berip, shyǵyp bara jatyp qaıta buryldy.

— Kostúm durys qoı, á?

— Árıne, bir mini joq.

— Sen aıtsań boldy. Kóriskenshe.

Úıge kelip, qońyr kostúmdy sheshken soń, saǵatyn qolyna ustap jatyp biraz oılandy. «Ádemige neniń jumysyn, neniń qalasyn aıtyp kettim ózi?! Uıat-aı! O neme de sóz de aıtpaǵan, kóńil bildirmegen jigittiń artynan erýge daıyn neme me edi? Osy qazirgi qyzdar buzylǵan degeni ras. Oılaıtyndary aqsha. Álginde «Ádemi ata-anasyn qaraıtyn adam bolsa boldy, kimge de bolsa barýǵa daıyn eken» degendi estip edi. Sonysy ras boldy ǵoı deımin. Ondaı qyzdy men ne istemekpin? Biraq, ýáde berip qoıdym. Onyń ústine erteń qalaǵa ketpeı qalyp jatsam, búkil aýyl shýlaıtyn boldy ǵoı. Ne istemek kerek?».

Birese qyzǵa ýáde berip qoıǵanyna ókindi, birese onyń jyly jymıyp turǵan momaqan júzi elestep, ishi jylydy. Biraz oılanyp jatyp, álgi jýrnaldy alyp, redaktor jigittiń sýretine asyqpaı uzaq qarady. Aqyrynda, ne de bolsa qalaǵa ketýdi oılady.

Ata-anasymen keshki asqa otyrǵanda, óziniń qalaǵa ketýge bel býǵanyn aıtty.

— Árıne, somadaı bolyp, jumyssyz jatqanyń jón emes, — dedi ákesi.

— Úıdiń, esik aldynyń sharýasy da ońaı emes. Jumyssyz jatqan joq. Osynyń bárin tyndyryp otyrǵan Tólesh qoı. Biraq «bolatyn balanyń betin qaqpa, belin bý» degen. Barsań, bar, qaraǵym, — dedi anasy.

— Biraq... — dep sál kúmiljip edi, ákesi: — Oı, ynjyq neme, páter jaldaıtyn aqshany ózim beremin, jumysqa turyp alǵanyńsha, azyn-aýlaq maldan satyp qarasyp turarmyz. Sonsha kúmiljigeni nesi? — dep, tyıyp tastady. Tóleýhannyń aıtaıyn degeni ol emes edi, negizi. «Meni gazetke jumysqa shaqyrtyp aldy» dep aıtyńdar jurtqa» degisi kelgen. Endi esh reti joq.

Erteńine áke-sheshesiniń, óziniń jıǵan-tergen aqshasyn alyp, qalaǵa tartyp otyrdy. Qalada sheshesiniń jalǵyz inisi bar. Jalǵyz ekenin aty aıtyp turady. Satybaldy. İnisine dep sheshesi salyp bergen bir asym súr et pen bir asym jas etin alyp kelgen jıenderin jeńgesi de jaqsy qarsy aldy. Aımandyq-saýlyq surasyp bolyp, shaı ishken kezde de bul óziniń ne sharýamen júrgenin aıta almady. Ertesi kúni erte tura sala qońyr kostúmy men saǵatyn taqty da, «Qazaq ádebıeti» gazetiniń redaksıasyna bir-aq tartty.

...Kóp sozbaqtaıtyn eshteńe joq. Sebebi Tóleýhandy kútip otyrǵan gazet redaksıasy joq. Bardy. Ári beri sandaldy da qoıdy. Eki-úsh kún basqa gazetterdiń de tabaldyryǵyn attap kórdi. Aýyldan Tóleýhan keletin edi dep kútip otyrǵan eshkimniń qarasy kórinbedi.

Qońyr kostúm-shalbar men saǵattyń da esh máni joq sıaqty. Joq sıaqty emes, joq. Ondaı saǵat «Saıahattyń» bazarynda samsap tur. «Saıahat» demekshi, baıaǵyda Imanǵalıdyń kezinde bas-kóz joq súrilip ketken sol avtobekettiń búgingi kúni orny ǵana jatyr. Esesine qaptaǵan jaıma bazar bar. Sol mańda bir baǵanada «Jumys kerek bolsa, bizge kel» degen maǵynadaǵy habarlandyrý tur eken. Sony julyp aldy da habarlaspaq bolyp edi. Ekiniń birinde, ekiniń birinde emes, árbir qaıyrshynyń da bir uıaly telefony bar myna qalada telefonsyz júrgeni esine tústi. Ákesi men sheshesi qaltasyna salyp bergen aqshadan birazyn alyp, sol mańnan uıaly telefon satyp aldy. Onyń ústine Ádemini model jasap shyǵýǵa bel baılaǵan «gazet redaktorynyń» «sotkasy» bolmaǵany uıat emes pe? Jáne anaý-mynaýy emes, ádemisi bolǵany abzal. Osy oılardan taǵy bir jasap qaldy. Jumystan buryn Ádemige telefon soqqysy keldi. Myna ómirden habarsyz Ádemi ǵoı ol. Kózderi jaýtańdap kútip otyrǵan shyǵar. Sol sát ózi úlken ómirdiń ný ortasynda júrgendeı, al Ádemi alysta, áldebir saǵymnyń ishinde qalyp qoıǵandaı kórinip ketti. Ári óziniń oǵan: «Seni alyp ketemin, ári model, ári modeler jasap shyǵamyn» dep ýáde bergeni esine tústi. Qalaıda alyp ketý kerek! Ol úshin, árıne, aldymen jumys taýyp alý kerek. Aqyry, álgi baǵanadan jyrtyp alǵan habarlandyrýdaǵy telefon nómirin qorqa-qorqa terdi. Tutqany kótergen qyz muny kóp sóıletken joq. Dese de, óziniń jazý-syzýdan habary bar ekenin jetkizip úlgergendeı boldy. Munysyn álgi qyz tipti, qýana quptady. «Bizdiń kompanıamyzda úlken-úlken tulǵalar, myqty jýrnalıser, tanymal juldyzdar qyzmet etedi, kelseńiz ókinbeısiz» deı kelip, kezdesetin jerdi, ýaqytty — barlyǵyn belgilep tastady. «Báse, - dedi Tóleýhan. — Bul qalanyń barlyǵy men sıaqty kóp kitap oqymaǵan bolar?! Ómir boıy kóz maıymdy taýysyp kitap oqyǵanda eń bolmasa, kúrekpen qora kúregennen bólek, mımen isteıtin bir jumys tabylmaýy sumdyq qoı».

Ertesi kúni aıtylǵan jerge bara qaldy. Ádemi ofıs, tap-taza aq kóılek pen qara beldemshe kıgen súıkimdi qyz. Kúlimdep, jyly júzben qarsy aldy. Mynadaı jarqyraǵan ofısti, mynadaı súıkimdi qyzdy kórgende keshegi «Saıahat» mańyndaǵy qaıyrshy jigiti de, bir-birin qanap, janshýǵa daıyn saýdagerler de, sup-sur kósheleri de, tipti ózińniń de sol sandalbaılardyń biri bolyp júrgen kúnderiń de umyt bolatyndaı.

— Kelińiz, myna jerge otyryńyz, — dedi álgi qyz, telefonyn shetkeri ysyryp. — Qalyńyz qalaı?

Daýysy qandaı ǵajap deseıshi. Mundaı meıirimdi daýysty eshqashan estip kórmegen eken. Kenet jylaǵysy kelip ketti. Bar aryz-armanyn aıtyp, qanshama talantymen dala kezip, ıa oqýǵa túse almaı, ıa jóni durys jumys taba almaı júrgenin aıtyp zar ılese me eken? «Qalyńyz qalaı?» degen suraqqa qalaı jaýap berse de ózi biledi emes pe? Joq, áıel balasynyń aldynda osaldyq kórsetetin jigit Tóleýhan emes. İshteı ózin qansha qaırasa da, daýysy senimsizdeý shyqty.

— Jaman emes.

— Esimińiz kim bolady?

— Tóleýhan.

— Jaqsy, Tóleýhan. Meniń atym — Aıa. Ózińdi erkin usta. Jáne menen qysylyp, ózińiz jaıly jan-jaqty baıandaýyńyzǵa kedergi bolmaý úshin men de birden senge kósheıin. Tóleýhan, esińde bolsyn, eshqashan «jaman» degen sózdi qoldanba. Iaǵnı, «jaman emestiń» ornyna «jaqsy» degen sózdi paıdalan. Sonda jamandyq senen alys júredi. Qolyńnan ne keledi?

— Men, jalpy...

— Jalpylama sóıleme, naqty sóıle. Armanyń bar ma?

— Arman kóp qoı.

— Kóp qoı deme, naqtysyn aıt. Arman degendi adam kózge naqty elestetip alyp aıtýy kerek. Máselen, bir jyl buryn men myna mashınanyń sýretin qolyma alyp, uzaq ýaqyt boıy qaraıtynmyn. Armanym sol bolatyn. Beri kelshi, - dedi de, ózi terezege qaraı júrdi. — Anaý jerde turǵan dál osyndaı kólikti kórdiń be? Sol — meniki. Iaǵnı, naqty armandar ǵana júzege asady. Joǵary bilimiń bar ma?

Kúmiljimeý kerek ekenin eskertkeni jańa ǵana. Sondyqtan «Joq» dep qysqa jaýap berdi.

— Onda bylaı isteıik. Men sıaqty bolǵyń kele me? Iaǵnı, joǵary bilimsiz-aq armandaryńa qol jetkizgiń kele me?

— Iá.

— Onda bizdiń tegin trenıńke qatys. Armandardy qalaı júzege asyrýǵa bolatynyna kóz jetkizgizesiń. Trenıń tegin. Tek oǵan qatysý úshin arnaıy prodýksıany satyp alasyń. Ol prodýksıany satyp aqsha jasaýyńa bolady. Al mundaǵy prodýksıa eshqashan dalada qalmaıdy, satpasań óziń paıdalanasyń. Ony satýdyń joldaryn da saǵan úıretemin. Mynadaı Instagram degen nárse bar. Soǵan salasyń da, jarnama jasaısyń. Jurt ony ózi-aq talap alyp ketedi. Ony satqan saıyn saǵan paıda túsedi.

— Biraq, men saýdaǵa joq edim...

— Úırenip ketesiń. Ómirde armandarǵa bastaıtyn joldan eshqashan bas tartpa. Seniń áli kúnge óz jolyńdy taba almaýyń — osy bel sheship kirisýden qorqatynyńda jatyr. Eshteńeden qoryqpa.

— Ol taýar qansha turady sonda?

— Basyn 200 dollarmen bastaısyń. Ózińmen birge úsh adam alyp kelseń 200 dollaryńdy birden qaıtaryp alasyń.

Qysqasy, ne kerek, Tóleýhan trenıńke keletin bolyp sheshti. Qalǵany da sol 300 dollarǵa jete qabyl aqsha edi, 200 dollaryn tólep, bir dorba tis pastasyn, ydys jýatyn suıyqtyq, kir jýatyn untaq, jaqpamaı sıaqty kákir-shúkirge toltyryp alyp, Satybaldynyń úıine keldi. Kir jýatyn untaqtyń ekeýin jeńgesine berdi.

Ertesi kúni aıtylǵan jerge bara qaldy. Qudaı-aý, qazirgi adamdar netken sulý. Kileń sulý qyzdar men kelinshekter. Ne aıtylyp jatqanyn basynda uqqandaı edi, artynan basy aınalyp ketti. Bar uqqany — jumaqqa kelip túsken sıaqty. Mynanyń bári hor qyzy. Neshe túrli qyzdar birinen keıin biri qaýmalap, munymen sýretke tústi. Keshegi Aıa óz sózinde bul bızneste er adamdardyń kóp jetistikke jetetinin, tek olardyń kóbi aqylsyzdaý bolyp, Tóleýhan sıaqty jigitterdiń kemshin bolyp júrgenin qadap aıtty. Rasynda, er adamdar aýyr jumystar isteıdi, mundaı jumystardan namystanady ǵoı. Al bul — baspen isteıtin jumys. Bas bolsa, qudaıǵa shúkir, bar. Endeshe, ne turys?! Qanattanyp-aq ketti. Ádemiden ádemi qyzdar da tolyp júr. Model jasap áýre bolmaısyń, shetterinen model.

Keshtiń sońy Aıanyń úıinde jalǵasty. Aıtsa, aıtqandaı-aq kádimgideı el aýzyna ilinip qalǵan, tanymal bola bastaǵan biraz juldyzdar bar eken. Ózi maqalalaryn oqyp, teledıdardan kórip turatyn biraz adammen tanysty. Dombyra ustap, án salǵan, ataqty ánshiler bar eken. Solardyń dóp artasyna otyryp, án saldy, azdap sharap ishti. Ǵajap kesh! Mundaı keremetti buryn-sońdy armandamaǵan eken. Elestetpepti de! Endi Aıany tyńdaý kerek. Elestete almaǵan armannyń ózin shynǵa aınaldyrǵan ol, elestetilgen armandy múlde tez oryndaıtyn shyǵar.

Úıge kelgen soń, telefony qolynan túspedi. Kitapqa tipti qaraǵysy da joq. Instagramdy ashty da, manaǵy keshte túsken sýretterdiń bárin aqtaryp shyqty. Myna bir sýrette áne bir ádemi ánshiniń qasynda, alysqa qarap oılanyp, qońyr kostúmy jarasyp, shashtary tolqyndanyp, symbaty kelisip-aq ketipti! Al myna sýrette tipti, naǵyz baı baǵlannyń ózi! Aıanyń túsindirýimen jazylyp alǵan juldyzdarynyń paraqshasynan óziniń sol sýretin kórý — ne degen keremet deseńizshi!

Kenet, ýatsapqa hat keldi. «Tóleýhan, sen bizdiń ortanyń adamdaryna qatty unadyń. Armandaryńnan esh ýaqytta bas tartýshy bolma! Jetem degen adam jetedi! Búgin qolyńa qalam al da, barlyq armandaryńnyń sýretin salýǵa tyrys. Eger sýret sala almasań, jýrnaldan qıyp al da, úlken plakatqa japsyryp, tósegińniń qasyna ilip qoı. Meniń mashınamdy kórdiń ǵoı. Demek, sende de bári jaqsy bolady! Sen naǵyz shyǵarmashylyq adamysyń. Tartynshaqtama, jasqanba!». Aıa. Óziniń ne úshin Ádeminiń qorǵansyzdyǵyna ǵashyq bolǵanyna jyny keldi. Oǵan nege kisimsip, «sen modelersiń, seni model qylamyn» dep júr? Beıshara bireýge qamqor bolǵysy kelýden týyndaǵan ne mahabbat ol ózi? Eger adamdar juptasyp ómir súretin bolsa, árkim óziniń teńimen juptasyp ómir súrmeı me? Al Tóleýhannyń teńi Aıa. Aıaǵysy kelse, Aıany aıasyn. Qorǵasa Aıany qorǵasyn. Ádemini aýyldyń kez kelgen jigiti qorǵaı alady. Tóleýhandaı jigit ne úshin Ádeminiń qasynda júrý kerek? Instagramǵa taǵy kóz salyp edi, Aıanyń ıegin ántek kóterip, basyn Tóleýhannyń ıyǵyna qaraı qısaıta túsken sýretine qarap, júregi eljirep ketti. Myna qyzdyń bolashaǵy bar. Kózderinde ushqyn bar. Onyń qasynda ómirge degen qulshynysyń artady. Taý qoparýǵa da daıynsyń! Túrli tátti qıaldarǵa berilip, búkil armanyn kóz aldyna elestetip jatyp, uıyqtap ketti.

Onyń ertesi Aıanyń ofısine baryp edi, taǵy birneshe jýrnalıser men keshegi ánshiler otyr eken. Búgin olar Tóleýhanmen burynnan tanys adamdardaı, jyly amandasty. Osynyń ózi nege turady! Keshegi teledıdardan kóretin ataqty adam, qolyn berip, jyly amandasyp jatyr. Odan artyq ne kerek? Keshe ǵana myna bir jýrnalısiń ınstagram paraqshasynan osy kompanıa týraly jaqsy lebizin oqyp edi. «Efırde júrgen soń osy kompanıanyń ónimderin paıdalanyp symbatymdy saqtap júrmin» degen sıaqty birdeńe. Sol esine tústi de «Ómirde efırdegiden áldeqaıda ádemi ekensiz» dep qaldy.

— Árıne, efır adamǵa 7-8 kılo salmaq qosyp turady ǵoı, — dedi. Sodan ári qaýqyldasyp, áńgime-dúken quryp biraz otyrysty.

Tóleýhannyń baıaǵyda kitaptan oqyǵan biraz nársesi ómirde kórinis taýyp jatty. Psıhologıa, adamnyń ómiri men onyń máni, adamgershilik pen basqa da adamı qundylyqtar, olardyń qazirgi qoǵamdaǵy orny men róli týraly, qysqasy ne kerek, áńgime bolmaǵan taqyryp qalmady desek te bolady. Onyń arasynda sulýlyqtyń syry, qazirgi qoǵamnyń áıeli qandaı bolýy kerek degen taqyryp kóbirek sóz boldy. Sóıtse, qazirgi áıelder ózin jaqsy kóretin, jarqyn minezdi, pozıtıvti oılaıtyn, jańa ózgeristerge ashyq, jańa kózqarastaǵy adam bolýy kerek eken. Qandaı pikir aıtylsa da, sol bir jańa zaman áıelin Ádemimen salystyrýmen boldy. Ótirik bolsa da bireý «model jasaımyn, modeler jasaımyn» dese, «maǵan osy da jetedi» dep, tómen qarap muńaıyp otyrǵan ol qyz zamana damýynan múlde artta qalyp ketken qyz. Qysqasy, Tóleýhannyń kózqarasy 100 paıyzǵa ózgerip ketti. Áıelge, sulýlyqqa degen kózqarasy emes, jalpy ómirge kózqarasy múlde basqasha kózqarasqa aınaldy. Keshe ǵana baýyryna basyp, panalatyp alǵysy keletin qorǵansyz áıeldi unatsa, búgin ózine ózi senimdi, qandaı jaǵdaıda da baqytty bola alatyn áıel beınesin unatatynyn túsindi.

Birneshe kún oılanyp júrdi. Adamgershiliksiz adam emes edi. Sondyqtan aýyldaǵy bir qyzdy «seni alyp ketem» dep aldap júrgeni esine túsip, ara-arasynda ar-ujdany qınaıtyny bar. Osy ar azabynan qutylǵysy keldi me, álde Ádemige qaraǵanda Aıany kóbirek unatatyny esine tústi me, bir kúni keshte otyryp, Ádemige hat jazdy. Burynǵydaı qolmen jazyp, poshtaǵa aparyp salatyn emes, ýatsap jelisi arqyly jazsa tez barady, demek, tańǵa deıin bul azaptan qutylyp ta alady. Aldymen «Asa qurmetti Ádemi» dep, lep belgisin qoıyp birinshi hatty joldap kep jibergen. Ádemi bolsa osydan keıin eki saǵat boıy «Toleýhan pechataet...» degen jazýdy baqylaýmen otyrdy. Al bizdiń keıipkerimiz hatty túgel jazyp alyp, sodan keıin birden joldamaǵanyna tań atqansha qatty ókindi. «Ne jazyp jatyr eken?» dep túrli qıalǵa berilgen Ádemi ony tańǵa kúte almady. Biraq oıanyp, telefonyna qaraǵanda kórgen haty mynaý edi:

«Ádemi! Sen shynymen de óte ádemi adamsyń. Janyń da názik. Júregiń taza. Al sharýa jaǵyna kelgende, tipti, bizdiń aýylda saǵan teń keler qyz joq. Ádemi, sen maǵan renjimessiń dep oılaımyn. Men saǵan muny jazǵansha kóp oılandym. Sen, árıne jaqsy qyzsyń, biraq meniń teńim emes ekensiń. Óıtkeni men úlken qalanyń ishinde, ataqty adamdar arasynda júrmin. Seni alyp keter bolsam, qınalyp qalasyń ǵoı. Sebebi seniń ortań bul emes. Maǵan ońaı bolatyny — men áý bastan shyǵarmashylyq adamymyn ǵoı. Al saǵan áli de jaqsy azamat kezdeserine senemin. Ózińdi baqytty etetin azamatty jolyqtyrsań, eteginen usta, meni kútpe. Men de seniń baqytty bolǵanyńdy tileımin. Dos retinde aralasyp turýǵa, hat jazysyp — habar alysýǵa qarsy emespin. Intsagram degen qosymsha bar, sony júktep al. Meniń ómirim qyzyqtyrsa, sol jerden qararsyń. «Tolesha» degen akkaýntpen otyramyn».

Ádemi tań atpastan ishegi túıilgenshe kúldi. «Áı, áýmeser, Tóleýhan! Meniń saǵan ýáde bergen jerim bar ma edi? Tipti sen maǵan sóz aıtqan keziń esimde joq. Men seni nege kútýim kerek, nege kútpeýim kerek? Qýasyń ba?» dep jazyp jibergisi kelip, qansha oqtalsa da, biraz kúlip júre turǵysy kelip, únsiz qaldy.

Al onyń únsizdigi Tóleýhandy qatty oılantty. «Árıne, qıyn ǵoı. Súıgen jigiti qalaǵa ketip, qaıta oralmaýy qaı qyzǵa da ońaı tımeıtini ras. Mazalamaıyn» dep oılady.

Al Ádemi keshkisin Tolesha degen akkaýntty taýyp, paraqshasyn qarap kórdi. Áne jer, myna jerde ártúrli adamdarmen túsken sýreti. Ras, arasynda el tanıtyndary da bar eken.

«Ah, Tolesha! Qatyrasyń sen! Aqymaq-aý, seni kútip júrgen kim bar? Sen meniń teńim emes ekensiń deıtindeı, eń bolmasa kezdesip, mahabbat týraly sóılesip te kórmeppiz ǵoı. Al men tipti bul jigit maǵan sóz salar ma degen oıym da bolmaǵan. Tipti súıip qalsań da, aldymda domalap jatsań da, álemde senen basqa erkek kindik qalmasa da saǵan jolamas edim. Ataqty adamdardyń arasynda qınalasyń deı me? Áı, aqymaq, seniń ataqty adamdaryńa túkirgenim bar meniń. Qańǵysań jolyń ashyq. Qap, kúıdirgi!». Bul Ádemi sulýdyń oıy bolatyn. Kúlip qoıa salmaı qattyraq kúıingenine qaraǵanda eger bul jigit qala asyp ketpegende ekeý bolyp ómir súrýge qarsy emes bolǵan sıaqty. Sondyqtan ba, álde taǵy biraz kúlki etkisi keldi me, «Tólesh, óltirdińiz ǵoı meni!» degen bir aýyz sóz jazyp jiberdi. Ony oqyǵan Tóleýhan «qaıteıin-aı!» dep, jany ashyp, aýyr kúrsinip qoıdy.

Almatynyń tórinde taýar satyp Tóleýhan júr. Kezdesken, oraıy kelgen adamdarǵa bul taýarlardyń sapasy men emdik qasıetteri týraly asa yjdahattylyqpen, mádenıetti túrde túsindirip, ótkizedi de jiberedi. Biraq bul bıznestegi basty maqsat — taýar satý emes, adam tartý. Ózinen basqa bir de bir adamdy kirgize almady. Ótkizgen taýary kúndelikti tamaǵyn da aqtamaıdy. Ashqursaq bolyp júredi de qoıady. Satybaldy aǵanyń úıindegi jeńgeıdiń de qabaǵy shytyla bastaǵan soń, jataqhanadan bólme jaldap bólek shyǵyp ketken. Ol bir qýyqtaı neme. Bir kereýet pen bir oryndyqtan basqa túk joq. Qońyr kostúmdy sheship sol oryndyqtyń ıyǵyna iledi de, saǵatyn ústine qoıady. Sóıtedi de kereýetke jatyp ınstagram aqtarady. Qudaı buıyrsa, ózi de myna bıznesmender sıaqty baı bolady. Az qaldy. Sol kezde bul da qalaı aýyldy tastap kelgenin, jalǵyz qońyr kostúmy bolǵanyn, 500 teńgelik saǵat taqqanyn, qýyqtaı jataqhana bólmesinde turǵanyn aıtyp, trenıńter ótkizip turady. Óziniń trenıń ótkizip turǵan sátin elestetip, aıtatyn sózin bir qorytyp qoıdy. «Eshteńege qaramańdar. Eshkimniń sózin elemeńder! Armandaryńa adal bolyńdar! Qıyndyqtan qashpańdar! Kez kelgen nárseni orta joldan tastap ketpeńder! Men úıleneıin dep júrgen qyzymnan da bas tarttym. Ol baıǵustyń men ketkende jylaǵanyn kórseńiz. Men de ońaı qıdym dep aıta almaımyn. Alaıda adam keıde uly murattaryna qol jetkizý úshin keıbir aıaýly qundylyqtaryn da qurban ete bilýi kerek. Men mektepte oqyǵan kezderimde de, odan keıin de adamdar kóp kemsitip keldi. Bálkim meniń olarsha oılamaıtynym sebep bolǵan shyǵar. Basqa adamdarmen birdeı oılaýǵa mindetti emes ekenińizdi umytpańyz. Osy bıznesti bastaǵan kezimde meniń qaltamda kók tıyn da bolǵan joq. Barlyǵyna tabandylyǵymnyń arqasynda jettim». Osylaısha, qıalynda kópshiliktiń aldynda sóz sóılep bolyp, japa-tarmaǵaı, «sýretke túseıik» dep shýlasqan qyzdardyń ortasynda kúlip sýretke túsip, odan shyǵyp, esik aldyndaǵy sur tústi Landkrýzerge otyryp jatty.

Al túsinde úlken kitaphananyń ishin aralap júr eken. Kóp kitaptardyń ishinen muqabasy ádemi bireýin sýyryp alady, qarasa ol uıaly telefon eken deıdi, betine qarasa, ınstagram. Kelesisin alady, ol da solaı. Kitaphanashy apaı degeni óziniń sheshesi eken. Alasuryp júrip, basqa kitaphanaǵa keledi. Sóıtse kitaphana dep kelgeni kitaphana emes, bıznes ortalyǵy. Mynaý sonyń astyndaǵy kıim atelesi. İshine kirse Ádemi otyr. Betiniń oty dý ete tústi. Nege ekenin ózi de bilmeıdi. Shyǵa salyp, manaǵy sur tústi kóligin izdedi. Aıtpaqshy Tóleýhanda ondaı kólik joq emes pe? Oıana ketse, tereze ashyq qalǵan eken. Kún salqyndaıyn degen sıaqty. Tańǵy aýa tym salqyn. Bólme sýyq. Terezeden soqqan salqyn samal qońyr kostúmnyń kir shala bastaǵan jeńin jelpıdi.

Keshegi armandar qaıda? Armandar jolynda taısalmaý qaıda? Ornynan turǵysy da kelmeıdi. Artynan adam ertip kele almaǵany úshin Aıanyń da qazirgi kúni qabaǵy qatýly. Búgin qalaı barmaq? Taǵy eshkimdi ákele almadym dese ne bolady? Ári oılap, beri oılap, kıinip dalaǵa shyqty. Kún kóterilip, birshama jylynyp ketken eken. Baratyn jeri de belgisiz. Ne de bolsa Aıaǵa baryp qaıtý kerek shyǵar. Jaıaýlatyp ofıske jetti. Rasynda Aıa ashýly eken. Ashýly emes, qabaǵy qatýly. Sálemi durys bolmady. Bolmashy ǵana bas ızep qoıa saldy. Bul da únsiz otyra berdi. Kenet:

— Ne istediń? — dedi julyp alǵandaı. Bul úndegen joq. «Ashýlanǵany da ózine jarasady eken» dep oılap qoıdy. — Men saǵan qansha aıttym? Budan artyq saǵan qandaı qamqorlyq kerek? Barynsha súırep júrmin. Tirkelgenińe qansha ýaqyt boldy, áli bir de bir adam tartpadyń. Bul bıznesti jasaıtyn adam shıraq bolýy kerek. Mynadaı kostúmmen júrýge bolmaıdy. Ózi sólpıip turǵan adammen ózge adam qalaı sóılesedi? Qalaı senim artady? Osydan basqa kostúmyń joq pa edi? Adam jumysqa kelgende armanyndaǵy jumysqa qalaı kıinip barǵysy kelse, búgingi istep júrgen jumysyna dál solaı kıinip barýy kerek!

Odan basqa da kóp sóz aıtty. Kıimniń jumysqa qansha qatysy bar? Túk túsinse buıyrmasyn. Aıa artqa buryldy degen sóz — búkil álem syrtyn berdi degen sóz eken. Birden jan-júregi qulazyp sala berdi.

— Óziń bolashaǵyńdy qalaı elestetesiń, aıtshy?

— ... Aıta almaımyn.

— Nege? Sen óziń qyzyq ekensiń. Elestetip, aıtyp kórshi. Eń bolmasa ne armanyń bar ekenin bileıik.

— Aıa... Aıta almaıtyn sebebim, bolashaǵymdy qandaı etip elestetsem de, seni qoltyqtap turamyn.

Aıa tosylyp qaldy.

— Qury bar! Úıim bar, kóligim bar, jumysym bar. Men seni ne isteımin? Múmkin ómir sen oılaǵandaı shyǵar, múmkin materıaldyq qundylyqtar mańyzdy emes dersiń. Biraq óz kúshimmen jetken osy dárejeme seni aralastyryp qaıtemin. Sen maǵan ne bere alasyń? Jaqsy, tipti materıaldyq baılyǵyń bolmaǵan kúnniń ózinde, rýhanı baı adamsyń ba óziń? Oılanyp kórshi? Qolyńnan túk kelmeıdi. Oqyǵan kóp kitabyńnan maǵan ne paıda bar, aıtshy?!

Únsiz ǵana ornyna turyp júre berdi. Kósheni biraz maqsatsyz kezip, bólmesine keldi. Telefonyn qolyna alyp, ıntsagram aqtaryp biraz jatty. Kenet kózine jas úıirilip, jylap jiberdi. Sóıtti de, Ádemige habarlama jazdy: «Ádemi! Men ólgim keledi. Menen ata-anam, búkil aýyl úlken úmit kútken edi. Nege men solardyń birin de oryndaı almadym? Men nege oqýǵa túse almadym? Ómir nege ádiletsiz? Álde men shynymen túkke jaramaıtyn adammyn ba? Eger solaı bolatyn bolsa, meniń jer basyp, qara kóbeıtip júrgenimnen ne paıda? Aqyr aıaǵy meni ómir ótirikshi etti. Tipti óz ótirigime ózim senip qalatyn bolyppyn. Armandarymnyń bári aldamshy bolyp shyqty. Keshir meni. Meniń ata-anamdy kórseń sálem aıt. Men endi joqpyn». Osylaı dep jazyp, jiberip kep qaldy da, qatty ókindi. Amal joq. Bul ýaqta jylap bolǵan edi. Ári qaraı ne isteıtinin shynymen bilmeıtin. Bir kezde Ádemiden habarlama keldi.

«Tólesh! Ómirde sen sıaqty ózin ózi taba almaı, sandalyp júrgen adam kóp. Shyndap kelgende, adam ataýlynyń barlyǵy ómirin sol sandalyspen ótkizedi. Eshteńege ókinbe! Joqpyn, oqpyn degendi qoı. Aýylda da san túrli armanǵa berilýge bolady. Munda kitaptar da, ınstagram da bar. Aqyr bir sandalys bolatyn bolsa, aýylda-aq sandala bereıik».

Ómirdiń mánin izdegen Tóleýhan qońyr kostúmyn kıip, shashyn tarady. Saǵatyn alyp, bilegine taqaı berdi de, asa bir yzaqorlyqpen terezeden laqtyryp kep jiberdi. Sóıtip sómkesin arqasyna salyp, «Saıahat» jaqty betke aldy. Adam shirkinde arman taýsylǵan ba, aýylǵa, ata-anasynyń qasyna baryp, Ádemige úılenip, ony aýyldyń modeleri de, modeli de etemin dep ózine ýáde berip qoıady.

---