InfoHub Logo

Men qıaldyń kúshi týraly, onyń bizdiń ómirimizge tıgizetin áseri týraly jeke bir taraýdy jazǵym kelip edi. Biraq, biraz oılanǵansyn, men so taraýdyń ornyna aqyn Andersen týraly áńgimeni jazdym. Menińshe, bul áńgime sol taraýdyń ornyn basady jáne qıal taqyryby týraly aıtylatyn jalpy sózden góri, oǵan aıqynyraq málimet beredi.

Venesıanyń "Chartoza" atty ybyrsyǵan eski meımanhanasynan sıa izdep tabý qıyn. Sıanyń qajeti qansha munda? Kelimdi-ketimdi qonaqtar esebine burqyratyp aqsha jazý úshin kerek pe?

Ras, Hrıstıan Andersen "Chartozaǵa" kelip jaıǵasqanda, qola saýyt túbinde jyltyrap bolar-bolmas sıa qalǵan eken. Ol so sıamen ertek jaza bastady. Biraq, saǵat saıyn ertegisi suıylyp, jibi bosańsı berdi, óıtkeni, Andersen áldeneshe ret sıa ústine sý quıyp edi. Biraq ertekti aıaqtaı almady. Kóńildi aıaqtalatyn ertektiń sońy saýyt túbinde buǵyp qalǵandaı.

Andersen myrs etip, kelesi ertegimniń atyn: "Qańsyǵan sıa saýyttyń túbinde qalǵan tarıh" dep atarmyn dep oılady.

Ol Venesıany erekshe jaqsy kórip, ony "sola bastaǵan lotos" dep atap ketti.

Teńiz ústinde baýyrymen sý syzyp, dymqyl kúz bulttary býdaqtaıdy. Jarmalarda sasyǵan qara sý shylpyldaıdy. Kóshe-kósheni qýalaı sýyq jel azynaıdy. Biraq oqta-tekte, bult arasynan kún syǵalaǵan kezde, kógerip ketken úı dýaldarynan qyzaryp mármár tas kórinedi, so sátte tereze syrtyńdaǵy qala Venesıanyń maıtalman sheberi Kanaletto salǵan sýretteı jaınap ketedi.

Azdap qabaǵyn muń shalǵany bolmasa, bul shynynda da ǵajaıyp sulý qala edi. Biraq basqa qalalardy kórmek úshin bunymen qoshtasatyn sát te jetti.

Keshqurym Veronaǵa júretin jolaýshylar kúımesine bılet alýǵa meımanhana qyzmetshisin jibergende, Andersen bul shahardan ketetinine onsha qynjylmady da.

Qyzmetshi meımanhananyń ózine saı, únemi shala mas bolyp júretin, erinshek te enjar, qolynyń ilip ketpesi bar, ańqaý júzdi áńgúdikteý jigit edi. Ol Andersenniń bólmesin jınastyrýǵa qol ushyn da tıgizbedi, tipti tas edendi de sypyrmady.

Bólmedegi qyzyl barqyt perdeler tasasynan qurqanat- kúıeler qujynaı ushyp jatady. Andersen keneresine qaıqytós sulýlar sýreti salynǵan faıans legenge jýynyp júrdi. Maı sham baıaǵyda synyp qalypty. Onyń ornyna ústel ústinde balaýyz shyraq tuqyly qystyrylǵan aýyr kúmis shamdal tur. Ony, shamasy, sonaý Tısıan zamanynan beri tazartpasa kerek.

Birinshi qabattaǵy arzanqol asqanadan qýyrylǵan qoı eti men pıaz ıisi keledi. Belin tazyǵyrlanyp qalǵan úzik baýly jasyl barqytpen qynap alǵan jas áıelder onda kúni uzaq syqylyqtap kúlisip, shańqyldap ursysyp jatady.

Keıde áıelder birin-biri shashynan julqylap tóbelesip qalady. Andersen záýde bir janjaldasyp jatqan áıelder qasynan ótip bara jatyp ádeıi aıaldap, olardyń dýdyraǵan shashyna, yzaǵa býlyǵyp qyzarǵan júzi men ushqyn shashqan ótkir kózine qyzyǵa qaraıdy.

Bárinen de áıel kózinen monshaqtaı domalap, aqsha júzin syzyp ótetin ashýly kóz jastaryna qaraǵan qyzyq.

Andersendi kórisimen áıelder tynyshtala qalady. Olar osy bir aryqtaý kelgen, qalaq muryndy sypaıy - seri myrzadan ımenedi. Kózinshe "sınor aqyn" dep qadirlese de, ishteı ony taǵdyr aıdap ákelgen bir kóz baılaýyshy ǵoı dep oılaıdy. Olardyń túsiniginshe, bunyń ózi bir túrli qyzyq aqyn. Ol shamyrqanǵan shabyt ıesi emes. Gıtaraǵa qosyp sulýlar júregin eljirete án salmaıdy, áıelderdiń árqaısysyna kezek-kezek ǵashyq ta bolmaıdy. Tek bir ret petlısasynan alqyzyl raýshan gúl alyp, ydys-aıaq jýatyn kespirsiz qyzǵa syılady. Ol baıǵus munyń ústine úırek sıaqty maımaq edi.

Qyzmetshi bılet ákelýge ketisimeı, Andersen terezege júgirip baryp, qalyń perdeni ysyryp, syrtqa kóz tastady, qyzmetshi baıaý ysqyryp, jarmany jaǵalap barady, áne ol ótip bara jatyp, shaıan satyp turǵan qyzyl shyraıly áıeldi tósinen shymshyp aldy. Bunyń esesine áıel ony jaǵynan bir tartty.

Qyzmetshi sosyn búkir kópirdiń ústinde turyp, tireý túbinde ıirimde úıirilip júrgen jumyrtqa qabyǵyn kózdep shyrt-shyrt túkire bastady. Aqyrynda qýys qabyqqa tıgizip edi, ol shym batyp ketti. Sosyn qyzmetshi jyrtyq telpek kıgen balanyń qasyna bardy. Bala qarmaq salyp otyrǵan. Qyzmetshi onyń janyna jaıǵasyp, qańǵyp júrgen bir balyq áldeqalaı qappas pa eken degendeı, qaltqydan kóz jazbaı máńgirip otyra berdi.

— O, qý kudaı! Myna aqymaqtyń kesirinen búgin júre almaı qalar ma ekem? - dedi Andersen kúıgelektep.

Ol terezeni sart etkizip ashyp jiberdi. Áınekter zyryl qaǵyp, zyńyldap ketkende, qyzmetshi jalt qarady. Sol zamat Andersen judyryǵyn túıip, alystan aıbat shekti.

Qyzmetshi balanyń telpegin julyp alyp, máz-meıram bop, Andersenge qaraı bulǵady, sosyn qalpaqty balanyń basyna mılyqtata kıgizdi de, ushyp turyp, buryshty aınalyp joq boldy.

Andersen eriksiz kúlip jiberdi. Ol buǵan qabaq shytqan joq. Osyndaı bolmashy oqıǵalardyń ózi onyń saıahat-saparǵa degen yntasyn kún sanap kúsheıte túsedi.

Saıahat tosyn qyzyqtarǵa toly bolady. Qoıý kirpik astynan kúlimdegen áıel kóziniń qashan jaınań qaǵatynyn, alys belden beıtanys qalanyń munaralary qaı ýaqyt kórinetinin nemese sonaý kókjıekten úlken kemelerdiń dińgekteri qalaı qaltyldap shyǵa keletinin, Alpi taýlary ústinde kúrkiregen kúndi kórgende qandaı óleń oıyńa túsetinin nemese qaýyz jarmaǵan mahabbat jaıly ándi kúmis qońyraýdaı syńǵyrlap kim aıtyp beretinin ádette kisi bile bermeıdi ǵoı.

Qyzmetshi jolaýshylar kúımesine bılet ákep berdi, biraq artyq aqshany qaıtarmady. Andersen ony jaǵadan alyp, jaıymen ǵana syrtqa shyǵardy. Sosyn kók jelkeden nuqyp qalyp edi, álgi soqqan eski basqysh tepkisheginiń birnesheýinen biraq attap, barqyrap óleń aıtyp, tómennen bir-aq baryp shyqty.

Jolaýshy kúımesi Venesıadan shyqqan kezde, sirkirep jańbyr jaýa bastady. Sazdy jazyqty salbyrap kelip tún basty.

Venesıadan Veronaǵa kúımeni túnde jiberýdi áýel basta oılap tapqan jyn-periniń tap ózi shyǵar, dedi kúımeshi kúńkildep.

Jolaýshylar jaýap qatpady. Kúımeshi biraz otyrǵasyn, kijine jerge bir túkirip, qańyltyr sham ishindegi balaýyz tuqylynan basqa shyraq joq, baıqańdar dep jolaýshylarǵa eskertip qoıdy.

Jolaýshylar buǵan da qulaq asa qoımady. Sodan keıin kúımeshi, meniń jolaýshylarymnyń deni saý ma qalaı osy degendeı, kúdiktene qarap: Verona degen naǵyz ıt baılasa turgǵysyz jer, ońǵan adam oǵan aıaq baspaıdy dep, taǵy birdeńeni kóńirsitti.

Jolaýshylar onyń ǵaıbat sóılep otyrǵanyn bilse de, qarsy daý aıtpady.

Jolaýshy úsheý-aq. Olar: Andersen, tunjyraǵan kóri din basy men qara plash jamylǵan áıel edi.

Áıel Andersenge birde jas, birde kári, birde sulý, birde sıyqsyz bolyp kórinedi. Bul -sham ishinde jypylyqtaǵan shyraqtyń "ázili". Ol oıyna kelgenin istep, sát saıyn jaryǵymen birge áıeldi de qyryq qubyltyp kórsetedi.

— Shyraqty óshirsek qaıtedi? - dedi Andersen. - Qazir onyń bizge qajeti shamaly. Al, sońyra jaryq kerek bola qoısa, jaǵatyn eshteńe tappaı júrermiz.

— Osyndaı oı ıtalánnyń esine túse qoımas edi! - dedi dinbasy daýystap.

— Nege?

— Oıbaı-aý, ıtalándar ómirde aldyn oılaǵan ba. Olar bar nárseni búldirip alǵannan keıin baryp esin jıady jáne sodan keıin esiriktenetinin qaıtersiń.

— Taǵylymdy taqsyr, siz, shamasy, osy bir ushqalaq ulttyń ókili emessiz ǵoı, - dedi Andersen.

— Men avstrıalyqpyn, - dedi din basy shamdanyp.

Osymen áńgime de úzildi. Andersen shyraqty úrlep sóndirdi.

Biraz únsiz otyrǵannan keıin áıel sóz bastady:

— Italıanyń osy aımaǵynda túnde jaryqsyz júrgenniń ózi jaqsy.

— Báribir bizdiń kele jatqanymyz dońǵalaq dybysynan da belgili, - dedi din basy áıel sózin jaqtyrmaı. - Jolǵa shyqqan áıel adam qasyna bir jaqynyn ertip júrgeni maqul Jolbasshy retinde. Tym bolmasa atqosshy ala shyqqany jón.

— Meniń jolbasshym, - dedi áıel qýlana kúlip, - qazir qasymda otyr.

Áıel Andersendi megzedi. Ol qalpaǵyn alyp, jaqsy lebizi úshin beıtanys serigine taǵzym etti.

Shyraq sónisimen, tap bir básekelesi, baqtalasy quryǵanyna qýanǵandaı, san alýan dybys pen ıis jamyrap qoıa berdi. At tuıaǵynyń tasyry, qıyrshyq qumdy syzǵan dońǵalaq úni, beldik syqyry men kúıme shatyryn túrtken jańbyr tysyry anyǵyraq estile bastady. Kúıme terezesinen kelgen dymqyl shóp pen saz ıisi de qoıýlana tústi.

— Ǵaj-jap! - dedi Andersen. - Italıadan men kúz ormanynyń hosh ıisin simirem ǵoı desem, teristikte qalǵan Otanymnyń lebin sezgendeımin.

— Sálden soń bári ózgeredi, - dedi áıel. - Biz jotaǵa qaraı órlep kelemiz. Onyń aýasy jyly da jumsaǵyraq.

Jegin attar jaı ǵana ilbıdi. Kúıme shynynda da dóń basyna órmelep keledi eken.

Biraq budan tún túnegi seıilmedi. Qaıta, joldyń qos qaptalyna jarysa ósken qalyń taldyń qym-qıǵash uıysa ósken qoıý butaǵynyń astyna baryp - kózge túrtse kórgisiz mylqaý qarańǵylyq uıalapty, ol jamyraǵan japyraqpen, jańbyr tamshylarymen sybyrlasyp syrlasqandaı bolady.

Andersen terezeni túsirdi. Tal butaǵy kúıme ishine úńilip, onda otyrǵan jolaýshylardy japyraǵymen bir sıpap ótti.

Andersen eskertkish bolsyn dep birneshe japyraqty julyp aldy. Oıǵa júırik, zerek adamdardyń kóbi sıaqty, ol da saıahat-saıran kezinde alýan túrli kákir-shúkirdi jınaı júrgendi unatatyn. Osynaý kókir-shúkirlerdiń ǵajaıyp bir qasıeti sol - olar ótkendi eske túsiretin, - zertastyń setinegen synyǵyn, tal japyraǵyn nemese esektiń kip-kitteı taǵasyn alǵan sátte Andersenniń kóńil kúıi qandaı bolyp edi, sony aına-qatesiz qalpyna keltiretin.

"Tún!" dedi Andersen ózine-ózi.

Dál qazir jaryq kúnnen qarańǵy túnniń ózi súıkimdi. Qarańǵylyq degeniń bar dúnıeni aspaı-saspaı aqylǵa salyp, oılanyp-tolǵanýǵa taptyrmaı-aq, al, Andersen mundaı qalyń oıdan zerigip ketse, otyryp alyp, qıly-qıly qyzyq oqıǵalardy oıdan shyǵarady, sonyń qalyń ortasynda bas kaharlan bolyp ózi júredi.

Osyndaı oqıǵalar ishinen Andersen ózin betinen nury tamǵan aqjarqyn da albyrt jigit retinde kóredi. Ol júrgen jer oıyn-kúlki, bazar, sezimtal synshylar tilimen aıtqanda, qaýmalap kelgen halaıyqqa "óleń-jyrdan gúl seýip" júredi.

Al shynyna kelgende, Andersen sıyqsyz adam edi, ony ózi de jaqsy biletin. Jipke ilingen oıynshyq maımyl sıaqty, onyń aıaq-qoly sereńdep, ıkemge kelmeıtin. Mundaı oıynshyqtardy týǵan elinde balalar "Hampelman" dep ataıdy.

Myna túrimmen maǵan áıel qarap jarytpas dep oılaıtyn ol. Biraq, sylqym kelinshekter oǵan kóz qıyǵyn da salmaı, tap bir sham dińgeginiń qasynan ótkendeı-aq, sylańdap ete shyqqanda, ol qorlanyp, kóńili jer bop qalatyn.

Andersen qalǵyp ketti.

Oıana bergende eń áýeli badanadaı jasyl juldyzdy kórdi. Tas tóbeden shanshylyp, bezireıip tur eken. Shamasy, túnniń bir ýaǵy bolsa kerek.

Kúıme toqtap tur. Syrttan dabyrlasqan daýys keledi.

Andersen qulaǵyn tosty. Kóshir kúımeni kidirtken birneshe áıelmen saýdalasyp jatyr.

Áıelder daýsy ashyq, syńǵyrlap aıqyn keledi, osy bir salǵylasqan saýda eski operanyń taqpaqtaı jóneletin bir kórinisterin eske túsiredi.

Kúımeshi, áıelder bergen aqshany mise tutpaı, aldaǵy bir qala sıaǵy joq qystaqqa olardy aparǵysy kelmeı qasarysyp tur. Áıelder: úsheýimizdiń qolymyzdaǵy barymyz osy, basqa bererimiz joq dep, jamyrasyp jatyr.

— Jetti! - dedi Andersen kúımeshige, - ar-uıattan bezgen adam ekensiń óziń, aqshańnyń jetpegen jerin men-aq tóleıin. Jolaýshylarǵa til tıgizbeseń, mynadaı bos bylshyldy qoısań, taǵy da tóleıin.

— Jaraıdy, sulýlar, - dedi kúımeshi áıelderge. - Otyryńdar. Aqshany ońdy-soldy shashyp ádettenip qalǵan myna jat jerlik hanzadaǵa dýshar bolǵandaryńa shúkirlik etińder. Ol senderge bola kúıme kidirip qalmasyn dedi. Áıtpese, byltyrdan qalǵan makaron sıaqtanǵan senderdi qaıtsin!

— O, Isa áýlıe! - dedi din basy kúıinip.

— Qyzdar, meniń qasyma kelip otyryńdar. Sonda jaýramaımyz, - dedi áıel

Qyzdar kúbir-kúbir sóılesip, bir-birine túıinshekterin berisip, kúımege kirdi, amandasyp bolǵasyn, Andersenge alǵys aıtysyp, montıysyp-montıysyp otyra ketisti.

İrimshik ıisi men bir qyshqyl ıis kúıme ishin lezde jaılap aldy. Munda tas qarańǵy bolsa da, Andersen qyzdardyń qulaǵyndaǵy arzanqol syrǵalardyń kómeski jaryǵyn kórip otyr.

Kúıme qozǵala berdi. Dońǵalaq astyńdaǵy qıyrshyq tas taǵy qyshyrlaı jóneldi. Qyzdar sybyrlasyp sóılese bastady.

— Qyzdar sizdiń kim ekenińizdi bilgisi keledi, - dedi áıel, Andersen onyń qarańǵyda kúlimsirep otyrǵanyn sezdi. - Siz shynynda da jat jerden kelgen hanzadasyz ba, - álde, qarapaıym saıahatshysyz ba?

— Men kóripkelim bar sáýegeımin, - dedi oılanbastan Andersen.

— Bolashaqty da boljaımyn, qarańǵyda da erkin kóre berem. Biraq men ańqaýlardy aldaıtyn alaıaq emespin. Qarapaıym ǵana aqynmyn, hanym. Jáne bir aıtaıyn degenim, ózimdi ertede Gamlet ómir súrgen eldiń músápir hanzadasy desem de bolady.

— Osyndaı kózge túrtkisiz qarańǵydan ne kóresiz, sonda, - dedi qyzdardyń bireýi tańyrqap.

— Sizdiń dál ózińizdi kórip otyrsam qaıtesiz, - dedi Andersen.

— Sizdi aıdan anyq kórgenim sonsha, kórkińizge súısinip, kóńilim tasyp otyr.

Ol osy sózdi bastaǵannan-aq júzi dýyldap, tula boıy shymyrlap bara jatqanyn sezdi. Óziniń dastandary men ańyzdaryn shyǵarar kezdegi ot-shabyt jaqyndap kele jatqandaı.

Osyndaı sátte ol ushar qustaı dúr silkinedi, qaıdan shyǵary belgisiz, áıteýir bir sóz tasqyny burqyrap kelip, kenerinen asady, oqystan ón boıyn aqyndyq shabyt bıleıdi, endi kimdi de bolsa sózge elitip, erkinen aıyratynyn ańǵarady.

Onyń sıqyrly ertekteriniń birindegi eski sandyqtyń qaqpaǵy kúmbirleı ashylyp, sandyq ishinen ashylmaǵan syrlar men aıtylmaǵan jyrlar qaptaı shyqqandaı, jerdiń kúlli shyraıy men shuraıy - alýan-alýan gúlderi, túrli tústi boıaýy men hush áýezi, hosh ıisti samaly, jan súısinetin teńiz aıdyny men qara ormannyń shýyly, mahabbat azaby men náresteniń ýili jamyrap shyqqandaı.

Andersen osy bir kúıdi ne derge bilmeıdi. Bireýler ony shabyt deıdi, ekinshi bireýler -serpindi qýanysh, úshinshileri - sýyryp salma aqyn qasıeti deıdi.

— Men oıanyp kettim de, jeti tún ishinde, oılamaǵan jerden sizderdiń daýystaryńyzdy esittim, - dedi Andersen biraz únsiz otyrǵasyn. - Sizderdiń kim ekenderińdi bilýime, tipti asyryp aıtsam, jolserik qaryndastarym retinde, ózderińdi jaqsy kórýime, osynyń ózi-aq jetkilikti boldy, súıkimdi bıkeshterim meniń. Men sizderdi aıqyn kórip otyrmyn jáne jaqsy bilem. Sary shashyńyz jibekteı jelkildep turǵan myna siz bar ǵoı, qarǵashym, kúlegesh bir meıirli jansyz jáne álemdegi jan-janýarlardyń bárin jaqsy kóresiz, sol sebepti de baqshada jumys jasap júrgenińde jabaıy qus kelip ıyǵyńa qonady.

— Oı, Nıkolına, myna kisi seni aıtyp otyr! - dedi qyzdardyń biri estirte sybyrlap.

— Nıkolına, siz izgi júrekti bıazy jansyz, - Andersen áńgimesin jaıymen sabaqtaı berdi. - Eger sizdiń ǵashyǵyńyz bir baqytsyzdyqqa dýshar bola qalsa, ony tym bolmasa bir kórý úshin, báleden qutqarý úshin, siz irkilmesten qarly taýlar men qulazyǵan shóldi basyp, san myń shaqyrym jerge salyp jetip barar edińiz. Men shyn aıtyp otyrmyn ba?

— Árıne, barar edim...- dedi Nıkolına uıala sybyrlap, - siz solaı deseńiz qaıteıin endi.

— Byltyr Alpi taýlaryndaǵy kar úrdis eridi de, ózen arnasynan asa tasyp, jaıylyp ketti. Alas-qapasta aralda bir buzaý qalyp qoıypty. Tasyǵan sý onyń tizesine jetedi, buzaý beısharanyń jalyna móńiregeni sonsha, Nıkolına shydamaı, keńirdekten sý keship baryp, ony kóterip alyp shyqty. Al, tasqyn sýdyń aǵysy eresen qatty edi.

— Ibaı-aý, ol quıttaı buzaý ǵoı, - dedi Nıkolına kúbirlep.

— Qyzdar, nyspylaryńyz kim bolady? - dedi Andersen.

— Nıkolına, Anna, Marıa, - dep jaýap qatty qyzdardyń biri.

— Ia, Marıa. Men sizdiń symbatty sulý kórkińizdi sóz etpeı-aq qoıaıyn. Italánsha sóıleýge olaqpyn. Biraq laj bar ma, jas shaǵymnan-aq sulýlyqty qaıda kórsem, sol jerde madaqtaımyn dep, jyr táńirisiniń aldynda ant etken em.

— O, táńirim! - dedi din basy. - Myna sorlyny búıi shaǵyp alǵan shyǵar. Jyndanýyn.

— Qaraýǵa kóz toımaıtyn asqan sulý áıelder bolady. Olar, ádette, syrǵa berik, metin keledi. Júrekte lapyldaǵan qushtarlyq otyn janǵa sezdirmeı jalǵyz óshirmek bolady. So bir ot olardyń júzin ishteı sharpyp, alaýlatyp turady. Siz tap sondaı áıelsiz, Marıa. Ondaı áıelderdiń taǵdyry, kóbine, jurttan ala-bóten ózgeshe bolady, olar qasiretpen qýsa bolyp kún keshedi nemese baqyt-muratyna jetedi.

— Sizdiń sondaı áıeldi kezdestirgen kezińiz boldy ma, myrza? - dep surady áıel

— Osy dáp qazir dıdarlasyp otyrmyn, - dedi Andersen. - Meniń sózim Marıaǵa ǵana emes, sizge de arnaýly.

— Bundaı áńgimeni siz uzaq túndi qysqartý úshin aıtyp otyrǵan joqsyz ǵoı dep oılaımyn, - áıeldiń daýsy dirildep shyqty. - Onda munyńyz myna jaqsy qyzǵa jasalǵan qıanat bolar edi. Maǵan da qıanat bolar edi, - dedi ol jaı ǵana.

— Men ǵumyrda tap qazirgideı baısaldy bolyp kórgen emen, hanym.

— Sonymen ne boldy? - dep surady Marıa. - Men baqytty bolam ba, álde bolmaımyn ba?

— Siz qarapaıym sharýa qyzy bolsańyz da, kóńilińiz aspanda, ómirden alar sybaǵam mol bolsa eken deısiz. Sol sebepti de sizge baqytty bola qoıý ońaı emes. Biraq siz óz ómirińizde yntyzar kóńilińizge saı jaqsy jigit jolyqtyrasyz. Árıne, sizdiń qalaýyńyz tamasha adam bolmaq kerek. Bálkim, ol, sheber sýretshi, aıaýly aqyn. Italıanyń azattyǵy jolyndaǵy kúresker bolar...Álde, qarapaıym qoıshy nemese teńizshi bolar, kim bilsin, biraq, ol kim de bolsa, jomart jandy, asyl adam bolady. Shyndap kelgende, sonyń bári bir emes pe.

— Jolaýshy, - dedi Marıa jaı aıtsa da nyǵyz aıtyp, - men sizdiń keskin-keıpińizdi kórip otyrǵam joq, sol sebepti de bir saýal qoısam, uıat bolmas. Eger siz aıtqandaı bir jigit júregimdi bılep alsa qaıtem? Men ony birneshe ret qana kórdim, qazir onyń qaıda júrgenin de bilmeımin.

— İzdeńiz ony! - dedi Andersen daýystap. - Taýyp alyńyz - sonda ol sizdiń naq súıerińiz bolady.

— Marıa! - dedi Anna qýanyp. - Ol álgi Veronadan kelgen jas sýretshi toı...

— Qoıshy ári! - dedi Marıa qurbysyna. - Onyń Veronadan kelgenin qaıdan bilýshi eń?

— İzdegen kisini taba almaıtyńdaı, Verona onsha úlken qala emes qoı, - dedi áıel - Meniń atymdy jadyńyzda saqtańyz. Meni Elena Gvıchchıolı deıdi. Veronada turam. Veronanyń kez kelgen kisisi meniń úıimdi sizge nusqap jibere alady. Siz, Marıa, Veronaǵa kelesiz. Sonda myna súıikti serigimiz joralǵy ǵyp aıtqan qýanyshty oqıǵaǵa jolyqqansha meniń úıimde turasyz.

Marıa qarańǵyda Elena Gvıchchıolıdiń qolyn taýyp, jaı sıpady da, sosyn osy bir kishkentaı salqyn qoldy alaýlaǵan ystyq júzine aparyp basa qoıdy.

Bári únsiz otyr. Andersen manaǵy jasyl juldyzdyń sónip qalǵanyn baıqady. Ol batyp ketse kerek. Endeshe, tún jarymnan aýǵan boldy.

— Maǵan eshteńeni ashpaǵanyńyz qalaı? - dep surady qyzdardyń ishindegi sózsheńi Anna.

— Sizdiń balalaryńyz kóp bolady, - dedi Andersen tap bir kórip kelgendeı. - Bir tostaǵan sútke bári shúpirlesip, talasyp jatady áli. Kúnde tańerteń solardyń bárin jýyndyryp, kıindirem dep talaı sharýadan qalatyn bolasyz. Biraq bolashaq kúıeýińiz qol jalǵaıdy ǵoı.

— Bunyńyz Petro emes pe? - dep surady Anna. - Iá, párýaıy Petro ábden kerek edi maǵan?

— So bir kitteı-kitteı ul-qyzdaryńyzdyń báriniń jáýdiregen kózderinen kúnine birneshe retten súıip shyǵýdyń ózine talaı ýaqytyńyz ketedi.

— Papa aǵzamnyń qaýymynda ǵoı osyndaı eser sózder estilmes edi-aý, - dedi din basy bajalaqtap, biraq onyń sózine qulaq asqan jan bolmady.

Qyzdar taǵy da birdeńe dep sybyrlasa bastady. Olardyń sybyryn kóńildi kúlki bóle berdi. Aqyrynda Marıa otyryp sóz tastady.

— Al, endi biz sizdiń kim ekenińizdi bilgimiz keledi, myrza. Biz bolsaq, qarańǵyda eshteńe kórmeımiz ǵoı.

— Men degen el kezgen bir serimin, - dep jaýap qatty Andersen. - Qylshyldaǵan jigitpin. Tolqyndy qoıý shashym bar, aq dıdarym kún qaqty bolyp kúreńitken. Meniń kógildir kózim únemi kúlim qaǵyp, jaınańdap júredi, óıtkeni eshteńemen isim joq, ázirshe áıel súıip, áýreshilikke túsken emen. Bar tirligim - kóńilim aýǵan adamǵa azdy-kópti syı tartam, oıyma ne kelse, sony isteımin, olar tek mańdaıymdaǵy jaqyn-jýyǵymdy jadyratsa bolǵany.

— Sonda ne isteısiz? - dep surady Elena Gvıchchıolı.

— Sizge qalaı aıtsam eken? Máselenkı, byltyrǵy jazdy Iýtlandıadaǵy tanys bir ormanshynyń úıinde ótkizdim. Bir kúni orman aralap júrip, sańyraýqulaq tunyp turǵan alańǵa tap boldym. Sol kúni alańǵa qaıta baryp, árbir sańyraýqulaqtyń túbine kúmis qaǵazben oralǵan kámpıt, qurma jemisin, balaýyzdan jasalǵan gúl shoǵyn, oımaq pen jibek lentalar jasyryp kettim. Erteńine tańerteńmen so jerge ormanshynyń qyzyn ertip bardym. Ol jeti jasta edi. So joly ol ár sańyraýqulaqtyń túbinen ár túrli ǵajaıyp zattar taýyp ala berdi. Tek qurma ǵana ornynda bolmaı shyqty. Shamasy, ony qarǵa áketse kerek. Kishkentaı qyzdyń qýanyshtan kózi qalaı jaınań qaqqanyn kórseń! Men oǵan osy zattardyń bárin hor qyzdary jasyryp ketken dedim.

— Siz beıkúná sábıdi aldaǵansyz! - dedi din basy shaqyldap. - Bul - keshirilmes kúná.

— Joq, men sábıdi aldaǵam joq. Ol bul oqıǵany ómir boıy umytpaıdy. Osyndaı ertekti óz basynan ótkermegen kisiler sıaqty, ol qyz op-ońaı tasbaýyr bop ketpeıdi, áıteýir. Buǵan qosa sizge arnaıy aıtatyn bir sózim, qurmetti taqsyr, ózge adamdardyń orynsyz ósıetin tyńdaı bermeıtin bir ádetim bar edi.

Kúıme baıaýlap kelip toqtady. Qyzdar áldenege eltigendeı qybyr etpeıdi. Elena Gvıchchıoln tómen qarap únsiz otyryp qalypty.

— Áı, boıjetkender! Turyńdar! Keldik! - dedi aıqaılap kúımeshi.

Qyzdar taǵy da sybyrlasyp, oryndarynan turdy.

Kenet qarańǵy kúıme ishinde álýetti názik qol Andersendi moınynan qushaqtap, bir ystyq erin onyń ernine jabysty.

— Rahmet! - dedi álgi ystyq erin, Andersen Marıanyń daýsyn tanydy.

Nıkolına oǵan alǵys aıtyp, maıda shashymen Andersenniń bet-aýzyn qytyqtap, jaıymen ǵana erkeleı súıdi, al Anna bolsa - shópildetip qushyrlana súıdi aqyndy. Qyzdar jerge eskirip-eskirip tústi. Kúıme tastaq jolmen syrǵı jóneldi. Alageýim aspan aıasynda qaraıyp turǵan aǵashtardyń ushar basynan basqa eshteńe kórinbeıdi. Sibirlep tań atyp keledi...

Veronanyń sáýletti saraılary Andersendi qaıran qaldyrdy. Saltantpen sán túzep turǵan úıler birinen-biri ótedi.

Qalanyń aqaýsyz sáýlet óneri kisi kóńilin aýlap, janǵa jaı taptyrǵandaı edi. Biraq Andersen kóńili alaburtyp, tynym tabar emes.

Keshqurym Andersen dál basyndaǵy qorǵanǵa baratyn tar kóshedegi eski úı qaqpasynyń qońyraýyn kelip qaqty.

Oǵan esikti Elena Gvıchchıolıdiń ózi ashty. Jasyl barqyt kóılek qypsha belin qynap tur. Jasyl kıgendikten de bolar kelinshektiń kózi oǵan valkırıanyń kózindeı jap-jasyl jáne ózgeshe sulý bolyp kórindi.

Áıel oǵan qolyn usynyp, jigittiń jalpaq alaqanyn salqyn saýsaqtarymen qysyp ustap, ántek sheginip, meımanyn aıadaı zalǵa ákep kirgizdi.

— Sizdi saǵynyp qalǵanym, - dedi áıel salǵan jerden, sosyn kináli jandaı ezý tartty. -Sizsiz tura alar emespin.

Andersen shólmekteı qýaryp ketti. Kúni uzaq osy kelinshekti júregi eljirep oılady da júrdi. Ol ǵashyq áıeliniń árbir sózin, kirpiginiń úzilip túsken árbir talyn, kóılegine qonǵan shań-tozańǵa deıin ólip-talyp súıýge bolatynyn jaqsy biletin. Jaqsy túsinetin. Mundaı mahabbattyń mazdap janýyna erik berse, sherli júrek oǵan ne bola almas. Ol jigitke qısapsyz qýanysh pen qaıǵyny, kúlki men kóz jasyn, gúl men tikenekti jomart kóńilden ońdy-soldy shashardaǵy, qymǵýyt kelgen osynsha ózgeris pen tosyn tirlikten jazǵan basy dal bolar.

Bálkim, osyndaı órt mahabbattan onyń qyzyldy-jasyldy qyzyqty ertegiler álemi kúńgirt tartyp sóner-daǵy, endi qaıtyp jarqyrap janbas. Onda aqynnyń quny kók tıyn emes pe!

Báribir shyntýaıttap kelgende, onyń mahabbaty jaýapsyz da aıaqsyz qalady. Óz ómirinde ol mundaı qorlyqty talaı kórgen! Elena Gvıchchıolı sıaqty áıelder sholjań, kesirli keledi. Kúnderdiń bir kúninde ol Andersenniń sıyqsyz ekenine kózi jetedi. Aqyn keıde ózinen-ózi jırenedi. San sylqymdardyń munyń kespirsiz keıpine tý syrtynan mysqyldap qarap turatynyn ol talaı sezgen. Sondaı sátte onyń aıaǵy syryq sıaqty ıkemge kelmeı siresip qalady da, qaıta-qaıta súrine beredi, uıalǵanynan jerge kirip kete jazdaıdy.

"Mahabbat tek kisi qıalynda ǵana máńgilik baıandy bolady dep oılaıtyn ol óleń-jyrdyń altyn araıyna shomylyp turatyny da sodan shyǵar. Ómirde mahabbatty óz basymnan ótkergennen góri oıdan shyǵarýǵa júırikpin ǵoı, shamasy".

Sol sebepti de ol Elena Gvıchchıolıdi sońǵy ret bir kórip ketpekke, tirlikte onymen endi kaıtyp dıdarlaspasqa beldi bekem baılap kelgen-di.

Ol bul oıyn kelinshekke ashyq aıta almady. Óıtkeni, olardyń arasynda birin-biri jaqyn tartar esh jeleý bolmaǵan. Keshe ǵana kúımede kezdesti, biraq bir-birine jarytyp eshteńe aıtpaǵan.

Andersen zaldyń esigi aldynda turyp, jan-jaǵyna qarady. Buryshta shyraq jaryǵyna malynyp, mármárdan jasalǵan Dıana tur, ol óz sulýlyǵyna ózi qaıran qap, óńi qýqyl tartyp ketkendeı.

— Myna Dıanaǵa sizdiń beıneńizdi bergen kim? - dep surady Andersen.

— Kanova ǵoı, - dep jaýap qatty Elena Gvıchchnolı tómen qarap. Ol Andersenniń alaburtqan kóńilin aınytpaı tanyp turǵan sıaqty.

— Men qoshtaspaqqa keldim. Veronadan bezgeli turmyn, - dedi Andersen báseń ǵana.

— Men sizdiń kim ekenińizdi bildim, - dedi Elena Gvıchchıolı onyń kózine týra qarap. - Siz áıgili abyz, ataqty aqyn Hrıstıan Andersensiz ǵoı. Biraq siz óz ómirińizde ertekten qorqady ekensiz. Sizdiń shyn mahabbatqa júregińiz daýalamaıdy eken.

— Bul meniń qasiretim, - dedi Andersen aǵynan jarylyp.

— Qaıtsin endeshe, saıahatshy, súıikti aqynym meniń, - dedi kelinshek qınala kúrsinip, ol Andersenniń ıyǵyna qolyn artty. - Bezińiz menen! Qutylyńyz qashyp! Sizdiń kózińiz ámanda kúlimdep júrsin. Meni oılamaı-aq qoıyńyz. Eger siz baǵzy bir zamanda kárilikten, kedeılikten, aýrý-syrqaýdan azap shegip, qasiret tartatyn bolsańyz, maǵan erinniń emeýrinimen bir-aq sóz aıtyńyz, sonda men Nıkolına sıaqty, myńdaǵan shaqyrym jerden, qarly taýlar men qýań shólderdi basyp, sizge jubanysh bolý úshin, jaıaý-jalpylap ta bolsa jetermin.

Ol kresloǵa otyryp, alaqanymen betin basty. Shamdalda pytyrlap shyraq janyp tur.

Elena Gvıchchıolıdiń názik saýsaqtarynyń arasynan monshaqtaı kóz jasy jyljyp shyǵyp, jylt etip bir kórinip, barqyt kóılektiń etegimen baıaý ǵana aýnap tústi.

Ol áıelge umtylyp baryp, tizerlep otyra ketti de, súırikteı jup-jumyr aıaǵyna ernimen jabysa berdi. Áıel kózi jumýly kúıi qolyn sozyp, ony basynan ustaı aldy da, eńkeıip, erninen qushyrlana súıdi.

Bir tamshy ystyq jas jigit júzine tamdy. Aqyn onyń ashshy, dymqyl tabyn birden sezdi.

— Baryńyz, bara qoıyńyz! - dedi áıel jaı ǵana. - Jyr táńirisi bul kúnáńizdi keshirer.

Ol ornynan turyp, qalpaǵyn aldy da, tez-tez basyp shyǵyp ketti.

Kúlli Verona qońyraýlary kúmbirlep, jurtty keshki tarapyna shaqyryp jatty.

Olar sodan qaıta kórispedi, biraq bir-birin eshqashan da esten shyǵarǵan emes.

Bálkim, sodan da shyǵar, Andersen ajal aýzynda jatqanda bir jas jazýshyǵa ókinishin aıtypty:

— Maǵan osy ertekterim asa qymbatqa tústi, oǵan tipti er qunyn tóledim der edim. Sol ertekterge bola baqytymnan bas tarttym jáne qıal degeniń qansha qudiretti, qansha qyzǵylyqty bolǵanmen, kúnderdiń kúninde yǵysyp baryp, aqıqat shyndyqqa oryn beretin bir sáti bolady eken, men - sol sátten aıyrylyp qalǵan janmyn.

Ýa, jarqynym, qıalyńdy jurttyń qaıǵysyna emes, baqytyna beıimdeı bil depti.

Aýdarǵan Ábilmijin Jumabaev

---