InfoHub Logo

Almaty oblysy, Talǵar aýdany,  Dáýlet aýyly  
«Mektep jasyna deıingi shaǵyn ortalyǵy bar
№11 jalpy bilim beretin orta mektebi» MKM
5 «A» synyp oqýshysy: Qonysbaeva Aqmaral
Jetekshisi: Qadyrqojaqyzy Móldir

Maqsaty: Oqýshylar arasyndaǵy básekelestikti týdyra otyryp, ózara kómek kórsetý jáne dosynyń kómegin paıdalanýǵa múmkindik týdyrý;

1-Málimet paraqshasy taratylyp beriledi. Málimetpen tanysyp shyǵady. Bul jerde jyldam málimet alý men jyldam málimet berý iske asyrylady. /10 mın/

Bizdiń jerimizde erte orta ǵasyrlarda irge tekken alǵashqy feodaldyq memleketterdiń biri: Túrik qaǵanaty. Býmyn Túrik qaǵanatynyń bıleýshisi. 522 j. Uıǵyr qaǵanatyn jeńgen soń quryldy. Batys Túrik qaǵanatynyń jazǵy ordasy Myńbulaq. Batys Túrik qaǵanatynda ıaǵbý, shad, elteber ataǵy qaǵan rýynan shyqqandarǵa berilgen. Qarapaıym halyqty «Qara býdyndar» dep ataǵan. Batys Túrik qaǵanatynda sot isterin atqarýshylar Buıryqtar men tarhandar. Túrik qaǵanatynyń ekige bólingen ýaqyty 603 j. Shyǵys túrik qaǵanatynyń alǵashqy qaǵany Qutylyq. Jýjyndardy jeńgen soń Býmyn Túrik bıleýshisiniń qaǵany boldy. Túrik qaǵanatyndaǵy taıpalar sany 30-dan asa. Muqan qaǵan tusynda Túrik qaǵanaty Ortalyq Azıada saıası ústemdikke jetti.568 j Túrik qaǵanatynyń Konstantınpolge barǵan elshiligin soǵdylyq kópes Manıah basqaryp, saýda kelisimin jasady jáne Iranǵa qarsy áskerı kelisimge qol qoıdy. Batys Túrik qaǵanaty Qarataýdan Jońǵarıaǵa  memleketin aýmaqty ıelendi. Batys Túrik qaǵanatynyń ortalyq aýmaǵy Jetisý, astanasy Sýıab boldy. VΙΙ ǵ «on oq býdyn» Batys Túrik qaǵanaty dep atady, «on taıpa», dýlý, nýshebı, úısinder, qańlylar, túrkesh taıpalary da engen. Vızantıa VΙΙ ǵ basynda Batys Túrik qaǵanatynyń odaqtasy bolǵan. Batys Túrik qaǵanatynda bılik úshin talas bastaldy 630 j. Týdýndar alym-salyq jınaýdy baqylap otyrdy. Túrik qaǵanatyn sáıgúlikter patshalyǵy nemese jyrtqysh ańdar patshalyǵy dep ataǵan. 744 j Shyǵys Túrik jerinde Uıǵyr qaǵanaty paıda boldy. VΙΙ ǵ basynda Qytaıdan Úndistanǵa jol tartqan Túrik qaǵanaty terıtorıasynan ótken jáne qundy málimet qaldyrǵan býdda ǵulamasy Súan – Szán /Shýan Zań/.Túrik rýna jazýy eskertkishteri ishindegi eń ataqtylary Bilge-qaǵan men Kúltegin qurmetine jazylǵan tastaǵy jazý saıası prozanyń tamasha úlgisi.

1-shi topqa tapsyrma. Sáıkestendir. /7 mın/

2-shi topqa tapsyrma.Adasqan sózder.Termın sózderdi tabamyz, anyqtamasyn aıt. /7 mın/

1.Túrik qaǵanaty qaı jyly quryldy.
a/501 jyl      á/422 jyl       b/552 jyl    v/603 jyl

2.Ejelgi túrki jazý eskertkishteri qaısy jerden tabyldy.
a/Sibirden       á/Persopolden       b/Orhon ózeni boıynan       b/Grekıadan

3.Jýjandar taıpasy kimder
a/baqsylar               á/avarlar             b/qańlylar            v/grekter

4.Býmyn qaǵannyń muragerleri kim?
a/Kereı men Jánibek       á/ Qutylyq          b/Móde men Sulý         v/Muqan jáne Qaraeske

5.Orhon ózeni boıynan kóne túrki jazýy bar tas tapqan.
a/N.Iadrınsev      á/Á.Marǵulan      b/Q.Sátbaev           v/Gerodot

6.Orhon ózeni boıynan kóne túrki jazýy bar tas tabylǵan jyl
a/1880 jyl               á/1889 jyl          b/1778 jyl            v/1770 jyl

4-tapsyrma. Qımyl qozǵalys arqyly jaýap berý. «Iá» jaýaby bolsa qol shapalaqtaımyz. «Joq» bolsa aıaǵymyzdy tarsyldatamyz. /10-mın/

1. 1911j shyqqan «Túrik,qyrǵyz,qazaq hám handar shejiresi» atty kitaptyń avtory – Sh.Qudaıberdıev. /Iá/
2. ΧVΙΙǵ jazylǵan shyqqan teginen bastap ózine deıingi áýlet tarıhy Ábilǵazy bahadúrdiń eńbegi «Túrik shejiresi» /ıá/
3. M.Qashqarıdyń «Dıýanı lýǵar at-túrik» shyǵarmasyn 1997-1998 j qazaq tiline aýdarǵan ǵalym A.Egeýbaı emes. /joq/
4. Talas ózeni mańynan túrik jazbalary tabylǵan joq. /joq/
5. Kóne túrik tilinde jazylǵan jádigerler sany 200-den astam /ıá/
6. Ejelgi túrik álipbıindegi áripter sany 335 / joq/
7. Túrikter otbasynda shapaǵatyn tıgizedi dep tabynady-Umaı anaǵa /ıá/
8. 542 j «túrik» etnonımi birinshi ret Qytaı derekterinde qoldanylǵan /ıá/
9. Tele sóziniń maǵynasy: Qaǵan /joq/
10. Túrikterdiń negizgi sharýashylyǵy kóshpeli mal sharýashylyǵy /ıá/

Baǵalaý paraǵy. /3 mın/

№	Oqýshynyń aty-jóni	Sáıkestendirý Adasqan sózder	test	Qımyl qozǵalys jaýaptary	qorytyndy
1
2
3
4
5

---