InfoHub Logo

Qazaq basylymynyń tuńǵyshy «Túrkistan ýalaıatynyń gazeti» 1870 jyly Tashkent qalasynda jaryqqa shyqty. Atalmysh gazet «Týrkestanskıe vedomostı» gazetine qosymsha retinde, aıyna 4 ret, eki tilde, qazaq jáne ózbek tilderinde, 200- 250 taralymmen basylyp turdy. Gazettiń redaktory – Shahmardan Mırasuly Ibragımov, ulty bólek bolsa da, patsha ókimetine qyzmet kylsa da (gen-gýbernatordyń tilmashy) qazaqtardyń qamyn shynymen-aq oılady.

Túrkistan ýalaıaty qalyń buqaranyń sanasyna aq patshanyń saıasatyn sińirý maqsatynda merzimdi basylym boldy. Atap aıtar bolsaq, patsha ókimetiniń jarlyǵy boıynsha jergilikti ákimshiliktiń qarjylandyrýymen, ólkeniń tabıǵı resýrstaryn ózderine yńǵaılastyra, jáne orys kapıtalynyń talabyna saı 12 jyl boıy shyǵaryp otyrdy. Bir sózben, orystandyrý saıasaty júrdi. Deıturǵanmen, halyqtyń oı-pikirin qalyptastyrýyna, mádenı-ádebı dúnıetanymynyń molaıýyna yqpal etti. Nege deseńiz, qazaqtan shyqqan, ǵylym jolynda óziniń sara jolyn qalyptastyrǵan Shoqan Ýálıhanov týraly alǵashqy qazaqsha maqala osy gazette basyldy. Sonymen qatar, qazaq handary, qazaqtyń tegi, jarlyqtar, elde júrip jatqan zertteýler jarıalanyp turdy.

Shoqan Ýálıhanovtyń zıraty týraly alǵashqy derek osy gazette shyqty. Naqtylaı tússem, gazettiń 3 nómirindegi maqalada (1870 j) Túrkistan general-gýbernatory Kaýfmannyń Shoqannyń Altynemeldegi molasyn baryp kórgendigi, onyń qandaı syıly, abyroıly adam bolǵandyǵy kórigeni týraly jazylǵan. Rasynda, Ýálıhanov Shoqan qaıtalanbas tulǵa.

Sonymen qatar, bul gazet kórkem ádebıetke serpilis ákeldi. Óıtkeni Maılyqojadan bergi jyraýlardyń jyr-dastandarynyń jarıalanýy, endi qalyptasyp kele jatqan jazba ádebıetimizge zor úlesin qosty. Jalpy, «Túrkistan ýalaıatynyń gazetiniń» beıresmı bóliminde jarıalanǵan ádebı maqalalar halyqtyń kóńilin erekshe aýdardy. "Týrkestanskıe vedomostı" gazetinen bólinip shyqqan soń gazet basylymdary betterinde jergilikti ulttardyń turmysy, salt-dástúri týraly kóptep jazyla bastady, ásirese ońtústik týraly kóp jazyldy, sonyń ózinde oqyrmandar ár óńirden jazylyp, turaqty túrde oqydy.

«Túrkistan ýalaıatynyń gazeti» patshalyq Reseıdiń bizdiń ólkeni zertteý maqsatynda merzimdi basylymy etkenine qaramastan, qazaq jýrnalısıkasynyń tarıhynda bul gazettiń orny eleýli. Osymen támám.

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetiniń 1 kýrs stýdenti Zeınýllaeva Alýa Erkenovna 

---