InfoHub Logo

Jypyrlaǵan kóp bólmeniń birin jeke alyp, bir jigit jatyr. Kózin jumady da ashady. Eki jambasyna kezek-kezek aýnaqshıdy... Tynyshtyq tappaıdy. Basyn kóterip, biraz otyrǵan soń, tisin shaqyrlatyp qaırap qoıdy. Jan-jaǵyna qarady. Qaltasynan bıtimdeı aına alyp, sol aınadan kúltildegen, zapyran tústi betin, qos sharanyń túbinde jaınaǵan yzaly kózin kórip, azyraq qamyqty... Sóıtip, ornynan tura berdi de sylq otyra ketti. Tabanyn ustap:

— Aıýandar, jyrtqyshtar! — dedi, tyjyrynyp. Tabany jara, talaýraǵan isik tizesine deıin jetken. Aıaǵyn basa almaǵan soń tizesimen, shyntaǵymen eńbektep esikke keldi. Yzalanyp esikti qoıyp jibergende, qoly qan qaqsady. Eki alaqanynyń qantalaǵan isigi shyntaqqa jetip toqtaǵan. Arqa da cay emes, tolyp jatqan qara daq, kók ala qoıdaı, bir adam.

Esiktiń túbinde ol shoshaıyp otyr. Damyl-damyl qulaǵyn salyp tyń tyńdaıdy. Ýaqyt tún ortasynan aýyp barady. Kelgen eshkim joq. Álden ýaqytta aıaqtyń tyqyry estildi.

— Maǵan kele jatyr, — dedi sol kezde. Tyqyrmen qosa, aqyrǵan daýys, alqynǵan dem, ashshy tilder shyqqanda:

Qınap jatyr dońyzdar, dońyzdar... — dep túneredi, ońasha bólmede jalǵyz ózi kúńirenedi. Sonda da onyń túrinde jasyǵandyq belgi joq, temir sharbaqtyń ishinde qamaýly arystansha ashýly, aıbatty.

Bir kezde esik ashylyp, quraldy eki adam kirdi. Eki jaǵy da til qatpaı, kózben arbasyp biraz turǵannan keıin:

— Júresiń, — dedi kelgender.

— Áýeli bir tilim nan bolar ma edi?..

— Tur, sózdi qoı!

— Turýǵa álim joq.

Ekeýlep tutqyndy súıreı jóneldi. Onyń taıtalasqan daýsyn syrtqa shyǵarmaý úshin, basyn qaptap, aýzyn tyǵyndap aldy. Qorǵannyń ishinde oqshaýyraq turǵan bir úıge ákele jatyr.

Tutqyn jigitke bul belgili úı. Ol úıge keshe de, aldyńǵy kúni de kelgen. Onda bes-alty kisilep ákelip edi, búgin ekeýi - aq ákelip, osy úıdegi tóreniń aldyna, tartqan tabaqsha qoıa saldy.

— Men búgin jaqsylap sóılesemin, sizben, — dedi tóre, kiriptar adamǵa qarap, murtyń shıratyp otyryp, — Er kóńildi Edýard, jara jazylady. Ashý basylady. Shynyńdy aıtqanda bunyń bári de bolmaıtyn edi. Ózińe óziń qyldyń. Oqa emes, endi aıtsań da bolady. Sonda, men seni basqa qalaǵa bastyq qylyp jiberer edim. Ońalyp áli-aq teńelip keter ediń...

— Neǵyl deısiń maǵan?

— Komýnıser qaıda?

— El ishinde.

— Tap basar qyp aıt!

— Basqa aıtarym joq.

— Edýard, ashýmen sózdi uqpaı tursyń. Qatyn-bala bar, olardyń qamyn da oılaý kerek. Men senen qıyn nárse surap turǵanym joq... Uıasyn, birer basshy adamyn aıtsań qutylasyń, sonda seni barlyq armanyńnan shyǵaramyn, — dep, tóre Edýardqa jaqyndaı tústi. Ol jaqyndaǵan saıyn Edýard kirpideı jıyrylyp, alaqanymen betin qalqalap turyp sóıledi:

— Taıanba, taıanbashy, aýzyńnan sasyq lep shyǵady! Narazylardy qurtpaq bolsań jalpaq eldi qurt!..

Tóre úndemesten, esik jaqta turǵan úsh-tórt qara kıimdilerge ıek kóterdi. Olar shyǵyp ketti de, bir jáshikti tórteýlep kóterip ákelip, tóreniń qasyna qoıdy. Buny kórip otyrǵan Edýardtyń mazasy ketip, qobaljı berip edi, qara kıimdiler qaýiptenip, antalap, ustaýǵa kelip qaldy.

— Qoıan júrekter! — dedi Edýard, álsizsińder, sondyqtan qorqasyńdar! Oılańdarshy, menen qazir qorqýǵa bola ma? Qolym jara, aıaq jara. Denemde cay jer joq, qutyrǵan ıtter, talap, jyrtyp bitirdińder. Tilim, kózim, júregim ǵana saý. Ony qınaý úshin saqtap otyrsyńdar. Má, al kerek bolsa janymdy, biraq arymdy, syrymdy bere almaspyn senderge!..

Tóre bul joly kónterlilik istedi. Kúndegideı ashýlanyp, aqyrmady, rezınka qamshymen shypyldatpady, qyl buraý salýdy, tabanǵa, alaqanǵa, tuıaqqa urýdy da qoıdy. Bulardyń ornyna Edýard sózin bolǵan kezde, jáshikti ashyp, istikke túıreýli adamnyń bir basyn shyǵardy. Basta shash joq, taqyr basty Edýardqa kórsetip tur.

— Mynany tanıtyn shyǵarsyń aıtqanǵa kónbeseń, seniń shashyń da osylaı bir taldap julynady.

Edýard bas kıimin alyp, basqa bas ıdi.

— Hosh joldasym, baýyrym, ólimiń ardaqty, armanyńa arttaǵylar jetsin!

Tóre, jáshiktiń ekinshi qaqpaǵyn ashyp kórsetti. İshi tolǵan jylan eken. Jylandar reshetkeli ishki qaqpaqtan bastaryn shyǵaryp, jaryq dúnıege qarasty.

— Kórip qoı, kónbeseń osylarǵa jem qylamyn, — dedi tóre. Sóıtti de, jáshiktiń úshinshi qaqpaǵyn ashty. Bunda qalpymen bir adamnyń eti jatyr. Týrap-týrap salyp qoıypty.

— Op-ońaı ólemin deme, bárine bolmasań, osylaısha keskilep óltiremiz.

Tóre qınaý túrlerin kórsetip bolǵan soń, taǵy da aqylyn aıta bastady.

— Qolǵa túskenniń bárine muny isteı bermeımiz. Jolynan qaıtyp, qatarymyzǵa ense, azapty rahatqa aınaldyrýymyz ońaı!..

Tóreniń sypaıy sózderi Edýardqa shanshýdaı tıip otyrdy. Sózdi aqyryna deıin tyńdaýǵa ol shydamady, taǵy da yzalanyp, kóterile jóneldi:

— Ashtyqtan beliń búgilip, kózine kók shybyn úımelese, balalaryń aýzyn ashyp, jas balapandaı shýlap jatsa, arqańdy bıt, tapqanyńdy ıt jep, ómir boıy eńbegiń esh bolsa, ondaı tártipke temir adam ǵana shydar! Shydamadym — sóıledim, shydamadym — izdendim! Sol úshin meni qınaısyńdar. Mendeılerdi baltalap, keskilep, qurtpaqsyńdar. Biraq, olar kóp, qurtqan saıyn kóbeıe túsedi. Olar halyq! Halyq qurymaq emes, naısaptar!.. — degen kezde, tóre shydamady. Ornynan ushyp turyp, stoldy judyryǵymen qoıyp-qoıyp jiberdi:

— Qysqart! Bunda SSRO joq. Bilemisiń, Germanıada... Gestapoda otyrǵanyńdy? Dereý qaıt jolyńnan, jyǵyl myna uly adamnyń aıaǵyna, súı sýretin, — dep Gıtlerdiń kishkene sýretin tosty aldyna. Edýard qaǵyp jibergende, sýret anadaı jerge ushyp ketti.

— Tart! Qanypezerden janym bezer!.. Óziń - aq tumar qylyp taq! Ákel Telmannyń sýretin, óler bolsam qushyp ólemin sony!.. Esil uly nemis halqy, azǵanyń ba, aldaǵanyń ba, bul? Sý ornyna qan, qan ornyna oq bergen zulymdardyń qylyǵyna jarylmaı qalaı shydap tursyń?!... — degen kezde, antalap turǵandar bas saldy. — «Moskva! Armanym da, senimim de sen, Moskva!!» dep talyp ketti Edýard.

1937

---