InfoHub Logo

I

Jazýshy oı basty adam. Oı baspasa qańbaq tárizdi — usharyn jel, qonaryn saı biler edi. Oılansam, bir kezde tamasha degenim kele-kele tamasha bolmaı qalypty. Bir kezdegi bıik arman qol jetken soń alasaryp qalypty. Ómir ózgerisi keıde tipti shapshań, qadaǵalap otyrmasań ozyq oıyń da artta qalady. Sondyqtan, oıdy ómirmen salystyrǵaly jolǵa shyqtym.

Poezben júrmegeli talaı jyldar ótken. Qazir poezda kelemiz, zymyrap kelemiz. Sonda da aldaqashan artta qalǵan ómir elesi aldymdy oraı beredi. Qansha uzap ketsem de ótken ómirdiń keıbir shaqtary tasqa basqan tańbadaı, kóńilde qalyp qoıypty. Mine sonyń biri.

...Aýylda onda kólikpen shyqqanbyz. Arada on kún júrip, Qyzyljar qalasyna jettik. Temir jol stansıasyn sonda kórdim. Yń-jyń kópshilik eken. Baqyrǵan poezd, shýlaǵan, ersili-qarsyly jan ushyra júgirgen adam. Bir jerde sý alýǵa jınalǵan top qyzyl keńirdek bolyp jatyr. Ár vagonnyń aldynda esikke umtylǵan top birin biri kımeleı, áli jetkeni buzyp-jara buryn enip jatyr. Basy masa taıǵandaı tap-taqyr, judyryqtaı ǵana bir qazaq kımeleýge qaýqary bolmaǵan soń kóptiń ústine shyǵyp alypty. Jorǵalaı-jorǵalaı esikke jetti. Ony eshkim laqtyryp tastamady. Tipti elemedi. Báriniń kóńili, kúshi esikke qaraı aýǵan. Endi bir esik aldyndaǵy toptan «Alyp ketti! Usta-usta!..» degen daýystar estiledi. Oǵan da alańdaǵan jan joq. Maqsat tek poezdan qalmaý. Syǵylysa, shýlasa vagonǵa enip jatyr jurt. Poezd qozǵaldy. Bıletsizder bylaı tursyn, bılettilerdiń talaıy qalyp qoıdy. Vagon lyq toldy. Jatý túgili jantaıý arman. Qapshyǵyn, korzınkasyn, býmasyn qoıarǵa jer tappaı, ustaı otyrǵan árkim bir kúndik nemese birneshe kúndik saparǵa osy kúıde shydaýǵa kóngen. Shydaı almaı qaljyrasa, qalǵyp ketse qasqyrsha toryǵan bir zalym qaısysyn qaqsataryn kim bilsin...

Al, qazirgi poezda osynyń biri kezdespedi. Tap-taza, typ-tynysh, jeke-jeke bólme, tósek salýly, elektr shamy jaǵýly, radıo sóılep tur. Surasań sý túgili shaı daıyn. Tamaqty baryp ishýge de, aldyryp ishýge de bolady.

— Anaý jyldary poezdyń rahatynan mehnaty basym edi. Endi tek rahat qoı mynaý! — dedim súısinip. Qasymdaǵy eki jas qostamady. Min tabady poezdan:

— Vagony eski.

— Shaıdy sútsiz beredi bular.

Samoletpen bir-aq saǵattyq jol. Endi on saǵatta azar jetemiz.

— Iá, poezd ish pystyrady.

Bir bólmede úsh jolaýshymyz, jolymyz bir, pikirimiz mine eki udaı. Óıtkeni, men kórgen eski ómirdi eki jas kórgen joq. Kórse olar da jańa ómirge shúkirlik eter edi. Qazir tek alǵa qarap keledi, dámdiden-dámdi, jaqsydan-jaqsy izdegisi keledi. Kinálaýǵa bolmaıdy. Bul barlyq adamǵa tán minez. Bir tilekke jetseń taǵy bireýi týady. Týa beredi, qýa beresiń, bárine birdeı jete almaı jatasyń bir kúni. Keıingiler qýyp jete barady...

Osy oılarmen otyrǵanda bizdiń vagonymyzdy Jaryq stansıasyna tastap, poezd ketip qaldy. Jańbyr quıyp tur. Ekinshi poezd kelgenshe on eki saǵat kútý kerek. Tamyr-tanys, baratyn jer joq. Ýaqytty qalaı etkizýdi bilmeı otyrǵanda sálem berip bir jigit endi. «Tanys passyzdar» dep tanystyryp ótti ózin. «Býrma» sovhozynyń «Muhtar» atty bólimshesine qonaqqa shaqyra kelipti. Partkom sekretary bolyp isteıtin jigit eken. Mashınasyna mingizip bizdi alyp júrdi. Biz Almatydan shyqqanda eshkimge de habarlamaǵan, óz betimizben el aralaýǵa shyǵa qalǵan adamdarmyz. Kútpegen jerden kútýshi tabylǵanyna qaıran qalyp:

— Qalaı bildiń, qalaı taptyń!? — degenimde.

— El qulaǵy elý ǵoı — dedi partorg. — Estidik. Estigen soń shydamadyq. Jazýshy aǵamyzdy kórýge asyq edik.

Sovhoz bólimshesi taqaý boldy, tez jettik. Sary qymyz sapyrylýly, qazy-qarta, baǵlan eti jasaýly, syǵylysyp túrli-túrli taǵamdar tur. Qasymyzdaǵy eki jigittiń ishpeı-jemeı jatyp, kózderi kúlimdep ketti. Kelgen úıimiz bólimshe bastyǵy Amankeldi Ýálıevtiki. Úıinde burynǵy aýyl-turmysynan nyshan joq. Qalpymen qalasha. Edende, qabyrǵada kilem, telefon, televızor, tipti qala turǵyndarynyń qolyna túse bermeıtin qymbat mebelder de bar. Saltanatty turmys.

Amankeldi ázilqoı, aqjarqyn jigit kórinedi. Onyń ústine bıyl egin, shóp, mal esimi jaqsy, tipti kóńildi otyr.

— Sonda da maǵan ózimizdiń malshy, eginshiler jetkizer emes, — deıdi kúlimdep.

— Burynǵy aýylda qoıshydan kem adam joq-ty. Búgingi aýylda qoıshydan ozyq adam joq.

— Sony mynaý jubaıym túsinbeıdi. Jet osylarǵa, jet dep qınaıdy. Qoıshylarmen báseke.

— Báseke degeniń sosıalısik jarys qoı. Jarys qazir — dástúr ǵoı.

— Sizdiń jaqty qaıdam, bizdiń jańa áıel óktemdiligi de dástúrge aınaldy.

Amankeldiniń jubaıy ondaı óktem áıelge uqsamaıdy. Eńbekke ıkemdi, júris-turysy sypaıy, ádepti, mádenıetti jas. Sóılese sózden de qalyspas, biraq aýzyn baǵyp úndemeıdi. Men osy jas jubaıdy qoldadym.

— Áıel jýas bolsa, erkek ıyqtap alady qashanda.

— Oıbas, jýas emes! Qonaqtyń kózinshe ǵana momaqan. qonaq ketken soń nyqyrtyp-nyqyrtyp jiberedi.

— Qonaq kelgende erke bala shekten shyǵatyn, qonaq ketken soń sazaıyn tartatyn.

Osylaısha ázil aralas áńgimemen otyrǵanda esikten qońyrqaı jas áıel endi. Bári syrylyp tórden oryn berdi. Aýdandyq partıa komıtetiniń sekretary — Sháken Maıasarova eken. Kele sózge aralasty. Kádimgi halyq aqyny Maıasarovtyń nemeresi kórinedi. Aýdan jaıyndaǵy áńgimeni bitirmeı taǵy da eki-úsh jigit endi. Bular kórshiles otyrǵan «Shet» sovhozynyń basshylary — dırektor Qapasov Baltabaı, partıa uıymdastyrýshysy — Bekenov Turymtaı bolyp shyqty. «Uzynqulaq» qazekeńniń urpaqtary birinen-biri estip jınala berdi. «Shet» sovhozynyń jigitteri de dámge shaqyrady. Barmasaq ókpeleıdi. Ókpeletpedik, endi «Shetke» attandyq.

Jolshybaı ózimmen-ózim. Áńgime toqtaldy, oılaýdan, kórýden jalyǵar emespin. Bul jerlerden ertede bir ótkenim esimde. Sonda osy jalańash dalada kóz tosar bir buta joq-ty. Qazir oıdym-oıdym qoldan jasalǵan ormandar, sý toqtatqan toǵandar kórinedi. Bos lań qalmaǵan sıaqty, bárin jyrtyp, egip tastaǵan. Jańbyrly jaz alýan tústi ósimdiktermen jer betin jaıqaltyp tur. Burynǵy arba joly, batpaqty, ózekti, sýly ótkelder joıylǵan. Mashına jolymen — asfált nemese qumqaıraq jolymen kelemiz. Qansha qarastyrsam da egizge jetken arba, túıege artqan júk, salt attylar kórinbeıdi. Tek mashınamen júrgen, jumysty mashınaǵa istetken jańa halyq kórinedi. Anaý jyldary «Amerıkada alty adamǵa bir avtomobıl» — degende tańdanatynbyz. Qazir bizdiń elde mashına kóp pe, adam kóp pe bilmeımin, áıteýir molshylyq. Sol molshylyqtan shyǵar, álde kádimgi salaqtyq, uqypsyzdyq pa, mashına tozyqtary, temir zattary dalada shashylyp jatyr. Osy shashylǵan dúnıege kezinde qanshama eńbek, ýaqyt, aqsha qansha jumsalǵany eske túskende ishiń ashıdy. Janym-aý jınap alyp zavodqa nege ótkizbeıdi?! Ustaranyń eski pyshaǵyn da, shynynyń synyǵyn da iske jaratsa. Bizde qyrýar baılyqty nege tot jep jatady? Aıtsam qasymdaǵylar «Qol tımeıdi» — deıdi. Qoly tımeıdi emes-aý, moıyn jar bermeıdi ǵoı.

II

Kúni boıy eki sovhozda bolyp, keshke vagonymyzǵa qaıttyq. Tańerteń Jezqazǵan qalasyna jettik. Jezqazǵan jas qala. Buryn onyń ornynda, osynaý qýań, tastaq dalada jer astynan mys tasyn shyǵaryp jatqan azyn-aýlaq shahtalar bolatyn. Endi ádemi qala ornapty. Qala sý jańa, yrymǵa eskiniń bir belgisi tabylmas. Tastaq jerge de záýlim aǵashtar, túrli-túrli gúlder ósken. Qarakeńgir, Sarykeńgir ózenderinen qalany qorshaı shalqar kól jasalǵan. Kól betinde saırandaǵan jurt. Súreńsiz jerdiń buryn tek mysyna qyzyqsaq endi qalasy da qyzyqty. Elimizge áıgili bul mys alyby óte aıdyndy. Aspanmen tildesken asqaq trýbalary aýzynan ot boratyp turǵan tárizdi. Talaı-talaı zeınetti, aıdyndy qalalardy kóre-kóre kózimiz úırense de Jezqazǵan kóńilge óz áserin qaldyrdy. Ásirese, adamdary. Alystan, jýyqtan, Sovet áleminiń jan-jaǵynan kelip, osynda bas qosqan myń-myń adamdardyń qıly-qıly óneri, mamandyǵy bar. Báriniń oıy, eńbegi, ǵylym-bilimi Otanymyzdyń moıymas mys qazynasyn jasaý maqsatyna baǵynǵan. Mashına zamanynda mys eń kerekterdiń biri. Jer qoparyp, tas qorytyp, mys alý úshin óner, bilimge qosa alyp mashınalardy júrgizetin alyp kúshter kerek. Biz osy alyp mashına, alyp kúshterdi tamashalaı júrip, sharshaǵanymyzdy bilmeppiz. Kóre bersek kórine beretin túri bar.

— Tehnıka keremetteri taýsylar emes. Endi mystyń ózin kóreıikshi, — dedim bastaýshylarǵa.

Ysyldaǵan ystyq keń saraıǵa endik. Konvertor — qara dúrsin tilmen aıtqanda, mys qazany biz kelisimen aýzyn ashty. Qyp-qyzyl ot bop quıyla bastady mys. Qalyptar ózi kelip, birinen soń biri tosyp alady da, sýǵa toǵytady. Sýdan qyzyl tústi kúreńite shyǵyp, tekshe-tekshe mys tabaqtary tosyp turǵan vagonetkelerge tıeledi de kete barady. Adam qoly tımesten bári ózinen ózi istele beredi.

Bala kezimde Spasski zavodynda mys qorytqanyn da kórgenmin, kózime sol elestep ketti. Eńgezerdeı jas jigit, basynda kıgiz omyraýsha, aıaǵyna aǵash taǵa baılaǵan, qolynda uzyndyǵy soıyldaı temir shómish, shómishpen burqyldaǵan mysty kesip alyp myqshıa kótergende mańdaıynan ter sorǵalap turady. Aparyp qatarlap qoıǵan qalyptarǵa quıady. Bir shómish mys kótergende bir shómish ter tógiletin shyǵar. Oǵan ter shaq kele me? Kelgen jigitter turaqtamaı kete beredi. Bireý óli ketedi, bireýlerdiń qur súlderleri ketedi. Óndiristi aǵylshyndar bılep turǵan kezde mys quıýshynyń hali sondaı bolǵanda qazirgi mys quıýshy Salqaýov, Sekemanovtardyń mańdaıy jipsimeıdi de. Mashınaǵa istetedi. Júzdegen, myńdaǵan attyń kúshi bar mashınalardy, júzdegen, myńdaǵan gradýs ystyǵy bar dozaqy ottardy baǵyndyryp istetý úshin bilim kerek. Bizdiń mys quıýshylar bilimdi, óz isiniń mamany. Adamnyń eńbeksiz tirshiligi joq. Eńbegi jansa rahat, janbasa azap. Salqaýov pen Sekemanovtardyń ata-babalary eńbektiń ylǵı azabyn shegip ketken, urpaqtary rahatyn kórip otyr. Salqaýov tek óndiris ozaty emes, memleket basqarý isine de aralasady. Eń joǵarǵy Sovet Úkimetiniń múshesi.

— Salqaýov sıaqtylar bizde az emes, — dep Qabyjan Kúsenov óndiris ozattarynyń atyn ataı bastady. Sózin bólmesek, shubyrta beretin. Árqaısysyna minezdeme aıtady, mynaý tehnıka tylsymdarynyń syryn ashyp berip keledi. Qaıdan bárin bile beredi?! — desem, ınjener eken. Júzdegen kommýnısi, myńdaǵan jumysshysy bar Sátbaev atyndaǵy kombınatta partkom sekretary eken. Osyndaı iri ári qıyn óndiriste kombınattyń bas ınjeneri Eshpanov Dolabaı kórinedi. Sosıalısik ónerkásibi alǵashqy jyldarda qyzyl mamandarǵa zaryqsa, endi mine ár istiń óz mamany daıyn. Solardy kórgende, ásirese óz ultymnan, keshegi kóshpeli malshy qazaqtan shyqqan mamandardy kórgende maqtanysh enedi kóńilge. Mys zavodynan qaıtqanda keýdemdi sol maqtanysh kernep qaıttym.

Keshke mádenıet saraıynda qala halqymen kezdestik. Saraı lyq toldy, kópshiligi qazaq. Jınalysty qalalyq partıa komıtetiniń birinshi sekretary Asylbekov Oshaqbaı ashty. Sózine qaraǵanda óz bilimimen ádebıet zertteýshilerge uqsaıdy. Meniń shyǵarmalaryma jap-jaqsy taldaý jasady. Keıbir basshylar ádebıettiń ishine ene almaı, syrttan topshylaıtyn. Bul jigit ishke endi. Muǵalim Dáýletova men stýdent Kenbaeva Asylbekovten de ári ketti. Oryssha túsinikti, taza, ádemi sóıleıdi. Sovet jerindegi az ulttarǵa orys tili qazir ekinshi ana tili bolýǵa aınalǵan. Orys tili arqyly az ulttar dúnıe júzindegi óner-bilimge jetip keledi. Orys tilin jetik bilý de, úlken ónerdiń biri.

Jınalysty kórkemónershiler aıaqtady. Ónershiler bolǵanda mandaty bar artıser emes, jasóspirimder, talapkerler. Taldyrmash bir qyz shyqty sahnaǵa. Shyrqalǵan áni jańa ári ádemi. Qapelimde Roza Rymbaeva ma dep qaldym. Sóıtsem Dına Áshkenova eken. Televızorlarda ylǵı talant izdep júredi, solarǵa tez kezdeskeı-aq, Áshkenova. Endi bir qurtymdaı qyz shyqty. Bastaýysh mekteptiń shákirti bolar. Dıhan Ábilevtyń óleńin oqydy. Eger Dıhan ózi osynda bolsa óleńiniń qurmetine asa qýanar edi. Myna bala oqyǵanda kópshilik qulaqqa urǵan tanadaı otyrdy. Bizde oqý óneri kenje týǵan, mańdymaı kele jatqan ónerlerdiń biri. Basqa bylaı tursyn, tabany kúrekteı artıserimizdiń talaıy osy ónerdi áli kúnge baýraǵan joq. Jaqsy oqýshy shyǵarmaǵa jan bitiredi, jaman oqýshy sánin ketiredi. Qazirgideı ádebıet órshigen shaqta oqympazdar kerek-aq. Jańaǵy qarshadaı qyz tárbıesi kelisse bolyp tur.

Jınalys taraǵanda basymdaǵy árqıly oılar da tarady. Bireýi biraq qalyp qoıdy. Halyq ádebıetke qumar. Ony jasaýshy jazýshyny qurmetteıdi. Jaqsy shyǵarma jazýshyǵa baqyt. Babyn tapasań baqyt qusy basyńa bir sańǵıdy da ushyp ketedi. Baby qaıtse tabylady? — degen suraq basymnan shyqpaı qoıdy.

III

Asfált jol batystan soltústikke beıimdele bet túzedi. Qyrattan oıpatqa túsip, oıpattan qyratqa kóterilip, birese mıdaı jazyqta aq «volgalar» samǵap keledi. Uzyny myń, kóldeneńi bes júz kılometrge sozylǵan, Jezqazǵan, Balqash sıaqty óndiris alyptary bar oblys jeri mashına qansha zyrlaǵanymen jýyrda bitpedi. Jezqazǵannan uzap kettik. Sonda da onyń áseri áli kóńilimde. Osynshama jer baılyǵyn taýyp, halyq ıgiligine jaratqan adamdardyń ishinde marqum Qanysh Sátbaevtyń tulǵasy kózime erekshe elesteıdi. Japan dalada, tar, jartylaı jer kepe úıde otyryp, Moskvadaǵy Glavkamen Qanyshtyń, aıtysqanyn arhıvten bilemin. Onda qazaqtyń Ǵylym Akademıasy qurylmaǵan. Qanyshtyń ken izdep dala kezgen jigit shaǵy. Aqyry Glavkany kóndirip, Jezqazǵandy jasaýǵa kiristi. Uly adamdar kózden tasa bolǵanymen kóńilden tasa bolmaıdy. Bizden alystaǵan saıyn ataǵy arta berdi. Sátbaev atyndaǵy mys kombınaty, mýzeı, Qazaq Akademıasynyń tarıhy osyny dáleldep tur-aý, degen oıymdy aldymyzda kóldeneń jatqan kóktaý bóldi. Bul belgili Ulytaý. Aty zor bolǵanymen ózi onsha úlken emes. Tastary tutas, som, quıyp jasaǵandaı úsh bıik biri men biri jalǵas. Bir bıiktiń etegine aýdan ortalyǵy ornapty, endi birine ataqty Edigeniń atyn qoıyp, ótken halyqtar ańyz qaldyrypty. Keń daladaǵy ózenderdiń birnesheýin Torǵaıǵa, birnesheýin Jezqazǵanǵa qaraı bul taý bólip jibergen. Taýdy «Uly» degizgen bir zamanda onyń baýyrynda ótken oqıǵalar bolar. Úsh júzge bólingen qazaqty rý basylar, handar bılep berekesin ketirgen kúnderde qazaq ataýly birigeıik, degen uran kóteriledi. Kim kótergenin qaıdam, áıteýir ertede Ulytaý baýyrynda qazaqtyń bir uly jıyny bolǵany anyq. Sol jıynda ár júz, ár rý óz tańbalaryn tasqa basyp, yntymaqqa kelgen desedi. Men osy tas dokýmentpen tanysýǵa qumar edim. Qumarlyq qıadaǵy Ulytaýǵa ákeldi búgin. İzdestirdim, tańbaly tas tabylmady. Surastyrdym, árkim ár jaqqa siltep bas qatyrdy. Jazýy joq eldiń shejiresi quıma qulaq qarttar ǵoı, ondaı qarttar kezdespedi. «Shaldary qaıda?» — desem «suıyldy ǵoı» deıdi qasymdaǵylar. Atam zamanǵy tańbaly tasty izdep júrip, ózim quralpy shaldardyń ketip qalǵanyn jańa bildim. Jastardyń ortasynda jalǵyz shal jalǵyzsyraıdy eken. Endi býryl shashtylardy qarastyrdym. El jańarǵan, jer jańarǵan. Eldi óńkeı jas — otyz ben qyryq ári ketse qyryq pen elý arasyndaǵy egde jigitter basqarady. Shetinen saýatty, eń kemi orta dárejeli bilimdi. Jumys kóligi, mingish tek mashına. Tilin bilmegenge mashına kiltin ustatpaıdy. Jer beti ertede bolmaǵan egisterge toly. Egis tilin bilmegenderge egis tuqymyn ustatpaıdy. Tártip te, dástúr de jańa. Buryn pálenshe kem, túgenshe kem aýyly deıtin aýyldardyń ózi túgili aty qalmaǵan. Árbir kolhoz, sovhoz óz atymen atalady. Áıteýir, tarıhı muralardyń aty saqtalypty. Keńgir ózeniniń boıyndaǵy birneshe muralardy: Alasha han, Shyńǵystyń bel balasy Joshy han, Dombaýyl batyr, Erdenderdiń zıratyn baryp kórdik. Júzdegen jyldar etse de qyzyl kirpishten salynǵan zırattar áli tur. Bizdiń zamannyń qyzyl kirpishi nege sondaı myqty emes? — desem qasymdaǵy oblys, aýdan basshylary jaýap bere almaıdy. Óner qansha alǵa ketse de ótken ómirden alatynymyz áli bar eken. Bul araǵa bizden buryn talaı zertteýshiler, Qazaq Akademıasynyń ǵalymdary kelgen deıdi. Alasha, Joshy handardyń qabyryna deıin aqtarǵan deıdi. Biraq, deıdiden basqa qaldyrǵany kórinbeıdi. Babalarymyz saýatsyz bola tura tasqa tańba basyp qaldyrǵanda.

Zırattar kimdiki, qaısysy qashan jasalǵan? — Derek joq. Órnekteri joıylyp, tozyp barady. Tozyp bitpeı turǵanda burynǵy qalpyna keltiretin sharalar kerek-aq.

Kóz syrtty kórsetedi, is ishti kórsetedi. «Amankeldi», «Sarykeńgir» sovhozdarynyń isine qarap, adamdarynyń ishin kórmeı de bilýge bolady. İsteri tipti ońdy. İshteri de sondaı-aý dep kelem. Ulytaý aınalasyndaǵy osynaý saýmal ıisti sary dalany mekendegen qazaq aýyldarynda bas qosyp otyrǵan bes úı sırek kezdesetin. Jerdiń otyn, sýyn, panasyn saǵalap qonystanǵan eki-úsh úı de aýyl dep atala beretin. Al, myna sovhozdarda júzdegen úı bas qosyp, mádenıetti turmys jasaıdy.

— Bularǵa endi qala mádenıeti tańsyq emes, tek solarǵa teńelýge asyq, — deıdi aýdandyq partıa komıtetiniń birinshi sekretar! Abaqanov Meıram joldas. Minezi jerine saı keń, baısaldy jigit kórinedi. Elin bizge kórsete júrip, súısine sóılep ketedi, — Aýdanymyzda jeti orta mektep, segiz klýb, on bala baqsha, ozyq tehnıkamen qarýlanǵan jeti sovhoz, «Taýgúli» deıtin oıyn-saýyǵymen elge málim ónerpazdar kollektıvi bar. Sovhozdarymyzda úsh júz myń qoı, on myńǵa jýyq qara mal, alty myń jylqy bar...

Bardyń bárin aıta berse biter emes, «Amankeldige» jetkende sekretardyń sózi bólindi. Des tımeı keledi eken. Sózdi endi Álipbek ala jóneldi. Álipbek osy «Amankeldi» sovhozynyń dırektory. Jaıdary jigit, otyz segiz myń qoıy bar, kóp qoıdyń býy burqyrap tur sózinen. Malshylaryń fermalaryn birinen birin asyra maqtaıdy. Toqpanova júz saýlyqtan júz jıyrma bir qozy alypty, Saıdalın sút josparyn júz alpys eki, et josparyn júz alpys alty prosent oryndapty...

— Basqalarǵa da sóz qaldyr, — dep sekretar bir qaǵyp qoıyp edi:

— Sózýar emespin-aý, kómeıime kelip tyǵylyp turǵan soń shyǵyp kete berdi, — deıdi Álipbek. Ózin maqtasa ábes qoı, adamdaryn maqtaǵany jarasyp tur. «Jumyskerdi minisker jumsaıdy» Álipbek sirá minisker basshy. Kóptiń qybyn taýyp istese bilý, basshynyń boıyndaǵy eń qymbat qasıet.

Rahmet aıtyp bul sovhozdan da attandyq. Eldi birsypyra araladyq. Endi kórgenderimdi qorytyp kelemin. Osynaý keń dúnıede top-tobymen ushyp júretin qustar, orǵyp júretin bókender, jortyp júretin qasqyr, túlkiler kórinbeıdi. Ańshylar ańdy qurtyp tynǵan ba? Álde urpaqtaryn órbiter kez be bul? Qaıda barsań shashylyp jatqan mashına tozyǵy, temir jurnaqtary. Ras, temirge biz baımyz. Baı bolǵanda shasha bere me? Uqyptylyq qaıda? «Mıllıonerdi» jazǵanda saýatty, isker kolhoz bastyǵyn qıalmen jasaǵanmyn. Endi mine, qıalda emes, olar aýylda tolyp júr. «Shyǵanaqty» jazarda oqymaǵan, toqyǵan, quımaqulaq sharq urǵan qart Shyǵanaqty taptym. Bul joly qansha qarastyrsam da Shyǵanaqtaı dana qart tabylmady. Jigit shaǵymda halyq aqyny Imanjan men Jantóbetti ertip júrip el aralaǵam. Ylaý kezegi kelgen bir kolhozshy menshikti jıren bıesin shanaǵa jegip, bizdi alyp júrdi. Bıe terlegen saıyn ıesi qınala túsedi. Órde aqyn shaldardy jaıaý júrgizedi, yldıda shanaǵa mingizedi. Bir órde bizdi jaıaý tastap jónele beredi. Men qýyp jetip, at ıesin shanadan aýdaryp tastadym da shaldarymdy mingizip aldym. Jalynǵan soń ylaýshyny da tastamadyq. Osy ylaýshy áli tiri, Jezqazǵanda turady eken. Qartaıypty, bizdi qonaqqa shaqyrdy, bara almadym. Qazir halyq qabaǵy meılinshe kóterińki, kóńili darqan. Ádebıetke, ádebıetshilerge kózqaras múldem ózgergen, jańaǵy bizdi dalaǵa tastap ketpek bolǵan ylaýshyǵa deıin aýzyndaǵy asyn jyryp, astyndaǵy atyn túsip berýge daıyn. Halyqtyń bul yqylasyn aqtaýǵa jazýshy da daıyn.

Almatyǵa osyndaı oılarmen qaıttym. Oı ishte jata berse óledi, syrtqa shyqsa tiriledi, tirilsin dep jazyp tastadym.

Sentábr, 1978

---