InfoHub Logo

XXI ǵasyr – áleýmettik jeliler men tehnologıalar damyǵan, sıfrlandyrý zamany. Álem elderi kúnnen kúnge, kóz ilestirmeı damýda, ekonomıkalyq-saıası, bilim men ǵylym ilgerilep, qalalar gúldenýde. Adam tek materıaldyq ǵana emes rýhanı da damý ústinde. Rýhanı jetilgen adam dúnıesi men jasaǵan is-áreketi ádemi úılesimdilikte bolady. Jalpy «qundylyq» jaıly bilesiz be? Qundylyq degen qandaıda bir nárseniń mándiligi, paıdalyǵy, mańyzdylyǵy men qymbattylyǵy. Qundylyqtar adam ómirinde mańyzdy ról atqarady, rýhanı jetilýin qamtamasyz etedi. Qundylyqtar adamnyń tanym-túsinigine, kózqarasyna baılanysty ártúrli sıpatta bolady. Qoǵamda "rýhanı qundylyqtar", "materıaldyq qundylyqtar", "ulttyq qundylyqtar" syndy uǵymdar qalyptasqan. Ár qundylyqtyń ózindik atqaratyn mindetteri men mańyzdylyǵy bar. Sol atalǵan qundylyqtar arasynda adamzat úshin erekshe mán-maǵynaǵa ıe «ulttyq qundylyqtar».

Ulttyq qundylyqtar – qandaıda bir ulttyń minezi men metalıtetin, tárbıesi men dástúr-saltyn, tynys-tirshiligin aıqyndaıdy, basqa ult-ókilderinen daralap, ózgeshelep turatyn qasıetke ıe. «Ár eldiń salty basqa, ıtteri qara qasqa»,- dep beker aıtylmasa kerek. Ulttyq qundylyqtarǵa neni jatqyzamyz: tárbıe kózi bolatyn tálim-tárbıe, tili men dini, ulttyq salt-sana. Biz qazaq halqy, dúnıetanymy qalyptasqan memkelet bolyp otyrmyz. Basqa ulttardan daralana alatyn, tek ózimizge ǵana tán erekshe qasıetterimiz ben qundylyqtarymyz qalyptasqan. Rýhanı jan dúnıemizdi ózgesheleıtin qundylyǵymyz bar.

«Qazaq halqy», «qazaq ulty» - dese eń aldymen oıǵa: keń baıtaq ólke, jelbiregen kók týymyz, oıýly ulttyq kıim, baýyrsaq, qymyz, qurt, dombyra, kıiz úı sekildi atalmysh qundylyqtar tizbegi oralady. Qazaqy rýhty kóteretin bizge ǵana tán osyndaı ulttyq qundylyqtar álem elderi tanýynyń, kúlli jurttan ózgeshelenýdiń, jeke dara ult, memleket bolýdyń, bolashaq urpaq shejiresi men ulttyń túp tamyrynyń myqtap ornyǵýynyń kepili. Ult dástúri, salty, dili, óneri, dini, mádenıeti, tilin, yrym-tıymdaryn tolyq qamtıtyn qurmet pen qasıet. Ulttyq qundylyqtar arqyly urpaq tárbıelep, dúnıe tanymyzdy sonymen qurýdamyz. Jeke adamnan - otbasyna, otbasynan-qoǵamǵa, qoǵamnan- memleketke áserin tıgizip, damyp otyratyn qasıet. Ulttyq qundylyqtarda adam dúnıe esigin ashqannan bastap, tal besikten, jer besikke deıingi ómir jolynda salt-dástúrler, salt-joralǵylar men tárbıe arqyly kórinis taýyp adam boıyna darıdy. Bala tárbıesi men bolashaq urpaq qamy men ult tarıhy úshin boıǵa sińirilip jańǵyrtyp otyrady. Náreste ómir esigin ashqannan kórip ósken tálim-tárbıesi, «shildehanadan» bastap, ómir boıy jasalynatyn salt-joralǵylar arqyly adam ómirlerine azyq bolar rýhanı nári. Ulttyq bolmys, ony dáripteý otbasynan, oshaqqasynan bastalady. Kishkentaı kezden, úlkendi syılaýǵa, ana tilin ardaqtaýǵa, salt-dástúrimizdi saqtaýǵa tárbıelense, ushqanda da sony ilip, júrgen jerinde sol qundylyqtardy dáripteıdi. Ákesi men balasy, qyzy men anasy, bozbala men boıjetken arasyndaǵy jarasty qarym-qatynas otbasyndaǵy ulttyq dástúrdi berik ustanýdyń bir joly, ol qoǵam arasyndaǵy jarasymdylyqqa alyp keledi. Halqymyz ulyn-narǵa, qyzyn arǵa balap, rýhanı qasıetterdi o bastan boılaryna darytqan. Osyndaı tárbıe arqyly qundylyqtardy qalyptastyrǵan. Sol sıaqty dástúrli óner men mádenıet te adamdy rýhanı baı bolýǵa jeteleıdi.  

Kórip otyrǵanymyzdaı qundylyqtarymyzdyń ózi jeke adamman bastalyp otbasy, qoǵam arasynda jetilip, ulttyq deńgeıge kóteriledi, sol arqyly ulttyq bolmysymyz qalyptasyp, ata-babadan urpaqqa mıras bolyp kele jatyr. Ǵasyrdan-ǵasyrǵa jetken halyqtyń qazynalary qazirgi tańda halqymyzdyń bolmysyn basqa álem halyqtarynyń arasynda oıyp turyp oryn alǵyzyp, erekshelendirip tur. Búgingi tańda ultymyzdyń rýhanı baılyqtaryn kózimizdiń qarashyǵyndaı saqtap, keleshekke jetkizemiz kerek. Tilimiz men dilimizdi, ómir daǵdylarymyzdy kirshiksiz kúıinde  bolashaqqa mıras etip qaldyrý úshin árqaısysymyz tamshydaı bolsa da úles qosýymyz kerek. Sonda ǵana uly armandarymyz oryndalary sózsiz.

---