InfoHub Logo

1860 jyl qyrkúıek aıynyń ishinde qazaq tynyshtyǵy uıqy-tuıqy bop buzylyp ketti. Almatydan tómengi el tómen Balqashqa tarta kóship, joǵarǵy el Shyǵysqa kóshti. Almatydan tómengi taýdyń sileminde el qalmady. Qazaqtyń mundaı úrke kóshkendigin Shapyrashty rýynan Adban Sarkút balasy degen jasaýyl men Bordashev degen tilmash Kolpakovskııge jetkizedi.

Almatynyń ishi de tolqyp, Pishpek, Toqpaq qorǵanynan ustalǵan baılaýdaǵy Qoqan adamdary da kóńildene bastaǵandyǵy baıqaldy. Almatyda turatyn sarttardyń qoqandyq aqsaqaly Seıdahmet Saıdaly balasy degende túnde- túnde jınalys bolatyndyǵy bilindi. Ol ýaqytta ákim bastyqtyń (nachalnık) keńesine qazaqtan saılanyp kirgen Ábileıdiń balasy Ábileıis (Ábilfeıiz) tóre men mılısıanyń praporshıgi Baıserke balasy Qojaǵul degen edi. Bul jańadan Pishpekke kelgen Qoqan qolynyń bastyǵynan barlyq sultandarǵa, el aqsaqaldaryna, rýbasylaryna orysqa qarsy din úshin soǵysqa járdemge shaqyrǵan hat kelgendigin Kolpakovskııge habar qyldy. Jáne 15 myń atty kól men jaıaý otrádpen, zeńbirekpen Áýlıeataǵa orysqa qarsy Qanatsha (Qanaǵat shah) kelipti degen daqpyrt dúńkildedi. Shabýyldyń maqsuty oıran bolǵan Pishpek, Toqpaq qorǵandaryn jańalaý, orys qolyndaǵy tutqyndaryn bosatyp alý, İleniń Qoqan jaǵyndaǵy qazaq-qyrǵyzdy Qoqanǵa qaratý, orysty İleden ótkize qýý edi.

Kolpakovskıı áskerbasylardy, basqa tıisti adamdardy shaqyryp, keńes qyldy. Soǵysqa daıyndyq kórindi. Soǵys jabdyǵy orystarda asa jetkiliksiz edi. Kiletten zeńbirekter shyǵaryldy. Er-turman, oq artatyn jáshikterdi soldattardyń ózderi qoldan jasady. Zeńbirekterdiń bastyǵy bop shtabs-kapıtan Abovıch degen belgilendi. Qapalǵa qaıtarylǵan otrád Almatyǵa shaqyryldy.

Qoqanmen túıisetin jerdiń laıyǵy Qastek dep uıǵaryldy. Sondyqtan barlyq kúshti Qastek qorǵanyn myqtaýǵa saldy. Ondaǵy burynǵy garnızondy qýattandyrýǵa bir vzvod otrád jiberildi. Qastek qorǵanynyń qolbasylyǵyna maıor Ekeblat degen belgilendi. Qaskeleńge Býtakov qolastynda bir júzdeı kazak-orys qoıyldy. Pishpekke sarttyń kelgendigin baqylaýǵa Shapyrashty Suranshy degen jiberildi. Almatydaǵy ásker daıyn turýǵa, ondaǵy halyq quraldanýǵa buıryq qylyndy. Qoqannan qolǵa túsken baılaýdaǵy Pishpek, Toqpaq qorǵandarynyń komendanttaryndaǵy joldastarymen dereý Semeıge aıdaldy.

Qazannyń 8-inde Pishpekke sart jaǵynan myń jarymdaı kól kelgendigin jáne ústi-ústine úıilip-tógilip kelip jatqandyǵyn kerýender habar qyldy. Qastek qorǵanyna Ýsev bastatqan oqshy vzvod jáne jiberildi. Úlken Almaty, Qaskeleń, İle qalalary jabdyqtanyp daıyndaldy.

Sarbaǵysh qyrǵyzy tuıaǵynan túgel, Dýlattyń qaq jartysynan kóbi Qoqanǵa qosyldy. Qazaqtan aldymen ketken Pishpekke, Farshqa jiberilgen Suranshy, odan keıin Andas bı, Áldeke, Dıqanbaılar. Bular bastaǵan Dýlattan 5000-daı úı ketti. Dýlattar sartqa myńnan asa jigit kómek berdi.

Qazannyń 13-inde Ýsev Qastekke keldi. Qaskeleńdegi Býtakovke Uzynaǵashqa barýǵa buıryq boldy. Munyń ústine sol kúni Almatydan Uzynaǵashqa podpolkovnık Shaıtanov bastaǵan kazak-orystyń júzi, atty zeńbirekshi, 8- batalónnyń rotasy keldi.

Dýlattyń jartysy ketkeni Kolpakovskııdi, orys adamdaryn jaman qaýipke túsirdi. Kolpakovskıı jalma- jan Uly júzdiń qalǵan adamdaryna hat jazyp, shapqysh taratty. Hatta Tezek tóre, onyń inisi Ábileıis tóre, Jantazy tóre... Almatyǵa shaqyryldy. Sartqa qarsy qam qylyp, bolysýǵa ótinish qylyndy. Sarttan alǵan oljanyń bárin qazaqtarǵa berýge ýada etildi. Basqa kóp adamdar shaqyryldy. Kolpakovskıı osy shaqyrýmen kele qalsa, kúdikti adamdardy tutqynǵa alýǵa oıy bar edi. Biraq osy qarbalańda Kolpakovskııdiń qolyna qazaq túse qoımaıdy. «Bararmyz»-ben júre jaýap berip, ábden Qoqan qoly jeńilýge aınalǵanda tana shaqyrylǵandar Almatyǵa kórindi.

Qazannyń 16-synda Uzynaǵash pen Qastek qorǵanynyń ortasyndaǵy Saýryq qorǵanyna turýǵa Sarkovskıı degenniń otrády qoıyldy. Bul qorǵan tórt buryshty qysh kirpishten salynǵan eski qorǵan edi. İlege bir jaıaýdyń vzvody, kazak-orystyń júzi men taý zeńbirektiń vzvody qoıyldy.

Sarkovskıı Saýryq qorǵanyna kelgen kúni olarǵa qazaqtar soqtyqty. Biraq eki jaqtan da ólim bolmaı, qazaqtardyń beti qaıtyp, ketisti. Muny Qastektegi Ekeblat tipti bilmegen. Ol 18- qazanda Qastek mańaıy tynyshtyq dep habar qylǵan. Sol qazannyń keshine Kolpakovskııdiń ózi Qoqan qolynan alǵan anyq habarmen Qastek qorǵanyna keldi. Dál sol kúni túnde shabarman Sarqyt balasy Adban Qoqan qolyna sholǵynshyǵa jiberilgen edi. Ol Qastek taýynyń kúnbatys jaǵynda Jıren aıǵyr degen jerden Samsyǵa tartqan Qoqan qolyn kórip qaıtty.

Kolpakovskıı Qastekke kelerde munyń qasynda Ábileı balasy Ábileıis tóre, praporshık Qosshyǵul Baıserke balasy, Qýat Sarqut balasy shabarman birge edi. Bulardyń qasynda otrády bar edi. Bulardy Qaskeleńnen on shaqyrym shyqqanda qazaqtar qamady. Biraq eki jaǵy da shyǵynsyz ketti. Kolpakovskııler sol kúni Qastekke keldi. Bul qazannyń 18-i edi. Osy kúni keshke orys áskerleri myna jerlerde edi.

Qastekte — 4 rota, 4 júz, 4 aýyr zeńbirekshi, 4 atty zeńbirekshi men eki raketti stanke.

Saýryq qorǵanynda — bir rota raketti stankesimen, Uzynaǵashta — bir rota, bir júz jáne eki jeńil zeńbirek. İlede — bir rota, bir júz, eki taý zeńbirek. Qaskeleńde — 50 kazak-orys, Almatyda — eki rota, 150 kazak-orys bar edi. Qoqannyń qolbasysy Qanatsha edi. Bul adam buryn oryspen soǵysta bolmasa da, Orta Azıanyń ózge halqymen jaýlasýda danq alǵan. Amalger qarıa adam edi. Onyń qol astynda Úristembek bar edi. Ol burynǵy Sımermannan jeńilgen Pishpekke qorǵanbasy edi. Aǵabı Álimbek aldyńǵy áskerdi basqarýshy edi. Shaǵaman qojaTashken qolyn basqaryp, Merke, Pishpek, Áýlıeata qorǵandarynyń bastyǵy edi. Olardyń barlyǵynyń tóbesindegi úlken qolbasy Qanatsha bolsa da, áskerdiń qatań tártibi bularda joq edi. Tipti keıde álgi usaq qolbasylar Qanatshaǵa qulyq qoımaı ketetin jeri de bar bolýshy edi.

Qoqan qolynyń qansha ekeni anyq málim emes. Sonda da 12000 adamnan artylmasa kerek dep shamalanady. Oǵan qazaqtan 10 myńdaı adam qosyldy dep sanaǵanda, barlyǵy 22000-daı kisi bolady. Onyń 2000-y Qanatsha basqarýynda bolsa da, 2000-daıy óz beti soǵys qyldy.Qoqan qolynyń bári de atty edi. Jaıaýdan myńdaı adamy bolyp, «sarbaz» deýshi edi. Qolda alty mys zeńbirek bar edi. Muny basqarýshy buryn kazak-orys zeńbirekshi tobynan qashyp ketken Evgerev degen qashqyn orys edi.

Qanatshanyń orysqa jasaǵan shabýyl jospary óte tıisti-aq edi. Biraq áskerdiń berekesizdiginen jaryqqa shyǵara almady. Ol Qordaı taýyn qaptaı júrip, Jıren aıǵyrǵa keldi. Osy jerde jatyp, shabýylǵa daıyndaldy. Barlyq kúshimen keledi dep kútinip turǵan Qastekke soqtyqpaı jaıyna qaldyrdy. «Bir bólek qol İlege ketti» dep orystyń kúshin bytyratýǵa daqpyrt taratty. Ol sóıtip Qastektiń basynan attap túý Almatyǵa soqtyqpaq boldy. Qanatshanyń osy jospary óte oryndy-aq edi. Ol sol betimen asyǵys rette Almatyǵa shabýyl jasaǵanda, orystyń belinen basatyn edi. Almatyny Qanatsha qamasa, sózsiz alatyn edi. Óıtkeni orys áskeriniń bar kúshi Qastekte ekenin joǵaryda aıttyq. Almatyda ásker de az edi. Qarý- jaraqtyń jıyny Almatyda edi. Almatyǵa shabýyl jasalsa, Qarataldan ońtústikke qaraıǵy Uly júz túgelimen Qoqanǵa qosylatyn edi. Sóıtip ár jerdegi bólek-bólek orys áskerin bet-betimen qoıansha soǵyp jeńetin edi. Onda Ertiske sheıingi Orta júz túgelimen qozǵalyp, tus-tusyndaǵy orysty shaýyp jiberýge kádik edi.

İle bir qaýipti jer edi. Osy jazdyń shilde aıynda Úristembektiń aıtýymen Dýlattar İlege bir soqtyǵyp alǵan. Sondyqtan «Qanatshanyń bir bólek qoly İlege ketti» degen daqpyrtpen Kolpakovskıı İledegi gornızondy kazak-oryspen, zeńbirekpen kúsheıtkeni sol edi. Soǵystyń úlkeni Qastek bolady ǵoı dep boljalyndy. Qazannyń 19-y kúni Qastektegi qorǵannan eki shalǵynshy jiberildi. Biraq olar jaý kórmeı qaıtyp keldi. Sol kúni tań ata eki júzdeı atty qazaq-qyrǵyz naıza, soıylmen Qastek qorǵanyn aınalyp aldy. Buǵan qarsy Býtakov júz kazak-oryspen atysqa shyqty. Oqtan qazaq-qyrǵyz qashyp ketti. Úsheýin tiri ustady da, orys qýyp, birnesheýin atyp tastady. Qanatshanyń 16 myń áskermen Qastekke soqtyǵýǵa kele jatqandyǵyn jáne eki myńdaı qyrǵyz-qazaqty Almatyny aldyrýǵa attandyrǵandyǵyn tutqyndar habar qyldy.

Osyny estip Kolpakovskıı Sarkovskıı otrádyn Saýryq qorǵanyna qýyp, Uzynaǵashtaǵy Savelevtiń otrádyn Qastekke shaqyrdy da, Uzynaǵashtaǵy Jerebetevtiń bastaǵan júzine Almaty jolyn tos dep jarlyq qyldy.

Bul jibergen habarshydan habar bolmaı, sol kúıi qurydy. Kazak-orysty Rostovsev bastatyp joǵarǵy buıryqpen jáne jiberildi. Ol taǵy joǵaldy. Qazannyń 20-syna sheıin Qoqan qoly Qastekke soqtyǵady dep tosqan Kolpakovskıı Sarkovskıı men Savelevtiń otrádynyń qalaısha Qastekke kelmeıtindigine ashýlanyp, Ýsevti júz kazak- oryspen, raketti stankemen bilýge taǵy jiberdi. Ol taǵy joǵaldy. Qazannyń 20-sy kúni tal túste Qoqan qolynyń Uzynaǵashta urys bar habary Qastekke keldi.

Osy habardy alysymen Kolpakovskıı tikken úıge kirip, Obýhov pen Ekeblatqa aıtyp, tyǵyz keńesti de Qastekke úsh rota jaıaý, biraz kazak-orys, eki zeńbirekti qaldyryp, qalǵan ásker-jabdyqpen Uzynaǵashqa júrdi.

Bular kúndizgi saǵat ekide Qastekten shyǵyp, joldaǵy Saýryq qorǵanyndaǵy Sarkovskııdiń otrádyn aldy. Bul qorǵanǵa qazaq-qyrǵyzdar birneshe ret shabýyl jasap, Sarkovskııdi qamap tur edi.

Kún batyp, ińir boldy. Kún sýyta bastady. Aldynǵy sapta Býtakovtyń otrády keledi. Túnde daladaǵy túnegen qoldyń ottary janyp jatty. Bul aǵabı Álimbektiń qoly edi. Otrád asyǵyp, beketke júrdi. Kóp uzamaı qazaq-qyrǵyzdar shýlap, aıqaılap, urandap, otrádqa shabýyl jasady. Zeńbirekpen bes-alty kúpildetip atyp jibergen daýsynan taıqyp qazaq-qyrǵyz keıin qaıtty. Otrád túngi saǵat onda Uzynaǵashqa keldi. Beket halqy jáne Savelev otrády uıqy kórmeı or qazyp jatyr edi.

Erteńgi tańerteń qarasa, osy kúngi Uzynaǵash qalasynyń taý jaǵyndaǵy, kúnbatys jaǵyndaǵy Qońyr, Dońǵal bıikterdiń bári lyqyldaǵan Qoqan áskeri men qazaq-qyrǵyz qoly. Olardyń aq tý men qyzyl týy ár jerden-aq jalbyrap kórinip turdy. Osy kúngi orystyń molasy turǵan dóńde júzden asa kisi tur edi. Bular sart edi. Sarttardyń bul arany ala qoıýy orystardy asa qorqytty. Óıtkeni bul jer bekettiń taq tóbesinde edi. Sondyqtan Shteınev degen 54 soldat, 4 mergen kazak-oryspen dóńdegi sartqa soqtyqty. Dóńdegi sarttar orysqa tıdi. Eki jaq qolma-qol soǵysqa kelip, orystan úsheýi óldi. Birtalaı kisisi ólip, Qoqan qoly dóńdi tastap, qashyp shyǵa berdi. Orystar dóńge ornap qaldy. Muny ile-shala Qoqan qoly beketke soqtyqty. Biraq zeńbirek, myltyq oǵymen beti keıin qaıtaryldy. Sol kúni tús qaıtqansha urys boldy.

Keshki saǵat beste Qastek jolynda kele jatqan kóp kisini kórip, qazaq-qyrǵyzdar soǵan shapty. Atys boldy. Bul Rostovsevtiń otrády edi. Orystan 3 kisi jaraly bolyp, atysa-atysa beketke qosyldy.

Qazannyń 20-sy kúni tań atqanda Uzynaǵashty aınala qamaǵan qalyń qol ústi-ústine kóbeıip, qosylyp jatty. Tań atysymen Qoqan qolynyń bir bólegi beketke tura shabýyl jasady. Biraq aldynan atylǵan oqtan óte almaı keıin serpildi. Shteınev turǵan dóńge Qoqan qoly tımesten ylǵı beketke shaýyp turdy. Qazylǵan ordyń betinde keshke sheıin úımelep turdy. Sol kúni kúndizgi saǵat 4-te atys qaıta bastaldy. Bul atys Saýryq qorǵanynan Uzynaǵashqa kele jatqan Ýsevtiń otrády edi. Uzynaǵashtan Jerebetev óz júzimen kómekke shyǵyp, Ýsevtiń otrádynyń jolyn arshydy. Ýsevtiń otrády Uzynaǵashqa kelgen soń Qoqan qoly, qazaq-qyrǵyzdar beketke tıýin toqtatty. Savelev otrádynan, oǵan qosylǵan kazak-orystan 9 kisi jaraly boldy.

Sóıtip, udaıy osy kúngi soǵysta Qoqannyń 10 myńdaı qoly Almaty jolyn azǵantaı Savelevtiń qolyndaǵy orys áskerinen tartyp ala almady. Qanatshanyń basqy oılaǵan jospary Álimbektiń nasharlyǵynan júzege aspady. Uzynaǵashtaǵy Álimbektiń álsireýin estip, Qanatsha qalǵan áskerimen qazannyń 20-sy kúni tańerteń Qarakastek quldap, Uzynaǵashqa júrdi. Kolpakovskıı búgingi kún Qoqan qolymen qolma-qol (ataka) urysqa áskerin daıyndady. 3 jaıaý rota, 4 kazak-orys júzi, 2 aýyr pıada zeńbirek, 4 atty jeńil zeńbirek, eki raketti stanke — barlyǵy 799 adam. Beketti qorǵaýǵa 75 jaıaý soldat, 25 atty kazak-orys, bir jeńil zeńbirek qaldy.

Joǵaryda aıtqandaı, qazannyń 20-sy túni shyńyltyr sýyq bolǵan. Otrád beketke kelgen soń tamaq qyp ishýge buıryq boldy. Soldattar shaı qaınatty. Otrád demalady. Soldattyń keıi uıyqtady. Keıi qylysh qaırady, keıi tań atqansha kirpik aıqastyrmady. Tań atty.

Bul tań ataqty 1860 jyldyń 21-qazanynyń tańy edi. Orystar saǵat 4-ten jaılap turdy. Soldattar shaı ishýge daıyndalǵanda urysqa shyǵýǵa komanda berildi. Soldattardyń shaıy qaınaýly qaldy. Erteńgi saǵat beste orys áskeri shabýylǵa shyqty (qol urysqa). Tan anyq ata qoıǵan joq edi. Ondaǵy-mundaǵy kórinip kele jatqan alakóbende orystar aqyryndap Qoqan qolyna taman kele jatyr edi. Orys áskeriniń ondaǵy oıy Qoqan qolynyń bir kishkentaı bólegine tıip, qýyp jiberemiz de, qaıtyp kelip tústenip, keshke taman Qanatshanyń qalyń qoly shabatyn Qastekke júrmekshi edi. Sondyqtan eshbir adam qolyndaǵy qarýynan basqa eshbir azyq basqa nárse almaǵan edi.

Orys otrády joryq josparynda Uzynaǵash pen Qarasýdyń sýlarynyń quıylysqan jerindegi Qutyrǵan degen murynshaqqa shyqqanda, ondaǵy túnep jatqan Qoqan qolynyń qostary byt-shyt bop qashty. Orys áskerin kórip aıqaılasyp qashyp baryp, Qutyrǵan dalasynda quralysty. Otrádtyń aldyn Obýhov bastap shapty. Obýhovtyń mingeni arǵymaq edi. Shabýylda ózge jaman atty kazak-orystar odan keıin qalyńqyraǵanda bir zeńbirek Qutyrǵan sýynyń batpaǵynda kidirip qaldy. Otrádtyń art jaǵy da qalyń qol edi. Aýǵan zeńbirekke Qoqan qoly qaptaı jabyldy. Orystar oqpen túsip tura qalysty. Qoqan qoly qaıta serpildi. Zeńbirekti shyǵaryp alyp, bas-aıaqty jınap alyp, orystar Qoqan qolyna qaıta tıdi. Qaıtadan qolma-qol urys boldy. Bul ýaqytta art jaqtan arǵymaqqa mingen zeńbirekshi vzvodtar, oqshy rotalar jaqyndap kelip kılikkende qoqandyqtar attaryna mine-mine qashyp, qaıqaıyp shyǵa berdi. Qoqan qoly taıqap, Qaraqastek pen Qutyrǵan arasynda dóńge shyǵyp, jaıaýyn tosyp aldy. Orys áskeri odan da qýyp jibergen soń taýǵa taman jóńkerilip tarta bastady.

Otrád bastaǵan Obýhov Qoqan áskerin Jırenaıǵyrdaǵy lagerine qaıtty dep sanap, qaıtyp kelip Kolpakovskııdi, ózgelerdi quttyqtap edi. Biraq urys áli bitken joq edi.

Azdan soń Qoqan qoly quralyp, Qaraqastek ólkesin órleı júrdi. Kún ashyq, jyly edi. Qaraqastektiń sýynyń sol jaǵyna ótip, Qoqan qoly órledi. Onyń artynan orystyń álgi áskeri aıandap aıdap otyrdy. Qaraqas tektiń bas jaǵyna shyqqan jerde Qoqan qoly jasanyp, orys áskerin qaıta tosty. Dalaǵyr jerde ylǵı jaıaý sarbazdar tur edi. Olardyń shekpenderi qyzyl, bórikteri óltiri edi. Sarbazdyń sol jaǵyndaǵy dóńniń betinde Qoqannyń atty áskeri qaptap tur edi. Dál sol kúnshyǵys jaqtaǵy jyradan qazaq-qyrǵyzdar qaınap shyǵa keldi. Orys áskeri jan-jaǵynan qamaýda qalǵandaı boldy. Dereý toqtap, Qoqan qolynyń oń jaq shetinen ala oqty kúpildetti.

Osy jerde oınaqy qatty soǵys boldy. Tútini tuman bolǵan oq oty men qolma-qol shabysqan, naızalasqan qyrǵyn boldy. Bul jerde qazaq-qyrǵyz uly qaırat qylǵan orys áskerin bet-betimen bólektep urysqan. Sarkovskııdiń otrádyn Obýhovtan bólek ıirip alyp soǵysqan. Sarkovskıı jaǵyn qylysh soıyp ketken. Qolynda qarýy joq sart-qazaqtyń óligi osy aıqasta jaý japyraqtaı tústi. Qoqan qoly qobyrap, qashýǵa aınaldy. Orys zeńbiregi dóńdegi sarbazǵa (sarttyń jaıaýy) atyldy. Olar dóńde oqtan olaı bir, bulaı bir jóńkildi. Sonda sarbazdardy «qama» degen komanda berildi. Orystar «Ýra»-lap jabylyp berdi. Sarbazdar byt-shyt bop qashty. Sarttyń sarbazy turǵan dóń Qoqan qolynan tazalandy. Orys áskerine zeńbirekpen dóńge shyǵýǵa buıryq etildi. Dóńge tartylǵan zeńbirektiń ekeýi aryqtan óte almaı, batpaqtap qaldy. Orystar jaman sasqalaqtady. Zeńbirektiń bireýin shyǵaryp alsa da, bireýin shyǵara almady. Muny sezgen Qoqan qoly arǵy dóńnen qurttaı qaptap, at qoıdy. Zeńbirektiń aınalasyna tura qalysty. 5 zeńbirek qarsy qoıyldy.

Qoqan qoly osynsha ottan júregi aınymaı shabýyl jasady. Qaz-qatar qoıylǵan myltyq pen zeńbirektiń oǵymen olar shalǵydan shabylǵan shópteı jýsady. Sarttar, qazaqtar birtalaı atystan soń shydamaı keıin serpildi. Zeńbirektiń oǵy 75 —100 sarjadaı jerden atylyp turdy. Qoqan qoly bul joly qoıdaı uılyǵyp, túıdegimen soqtyqty. Sondyqtan olarǵa atylǵan orys oǵynyń barlyǵy da bosqa ketpeı, atylǵany kisiniń qalyńyna túsip turdy. Qoqandyqtardan osy jerdiń ózinde 400-deı ólik, 600-deı adam jaraly boldy. Orystan ólgen — ekeý, jaraly 11 edi. Sarkovskıı men Kolpakovskıı de jaraly boldy. Álgi sarbazdan ajyratyp alatyn dóńge talasyp, zeńbirekti dóńge shyǵaryp turǵanda Kolpakovskıı «Qolma-qol soǵysqa!» — dep Shaıtanovqa komanda berip turǵanynda, Qoqannyń bir oǵy kep Kolpakovskııge tıip edi. Kolpakovskıı attan aýyp qala jazdaǵanda ony Obýhov súıep ketti. Jara onsha aýyr emes edi. Jarany baılap alyp, Kolpakovskıı qaıta atqa minip ketip edi.

Osy soqtyǵystan keıin Qoqan qoly qybyrlap Jırenaıǵyrdaǵy lagerine qaraı tartty. Onyń kúnbatys jaǵyndaǵy dóńmen orys áskeri júrip baryp, eki shaqyrym barǵan soń toqtady. Kolpakovskıı Qoqan qolyn qýmaýdy maqul kórdi. Óıtkeni orys otrády ábden qaljyrap, boldyrǵan edi. Birinde bir asam nan joq. Aldyńǵy kúnnen uıyqtamaǵan. Kisi basyna besten ǵana oq qalǵan. Qoqan qoly endi qaıta soqtyqqanda orysty sastyratyn edi. Biraq Qoqan qolynyń da júregi shaılyǵyp qalǵandyǵy, áskeriniń qaljyraǵandyǵy baıqalatyn edi. Kolpakovskıı orys otrádyna ólikti ala-mala, Qaraqastekti órleı taýdaǵy Qastek qorǵanyna qaıtýǵa buıryq qyldy. Óıtkeni orystyń barlyq oq-jabdyǵy Qastekte edi.

Orys otrádynyń Qastekke qaıtqanyn (kórip), Qoqan qoly artyna tústi. Biraq kıip-jaryp ákete alǵan joq. Attylar oq mólsherinen alystan qarama-qarama qara kórsetip, bopsalady. Keı jerde jaqyndap ta júrdi. Zeńbirek úzbesten atylyp otyryldy. Otrád Saýryq qorǵanyna jaqyndaǵanda Qoqan qoly qýýdy qoıdy. Dóń-dóńde top- top bolyp uılyǵyp qala berdi. Saýryq qorǵanyna kep orys áskeri demaldy. Qorǵap mańaıyndaǵy jerdi, shópti qazaqtar órtep jiberdi. Órtti jel aıdap, Saýryq qorǵanyna taıasa da, jeldiń beti ózgerilip, ary-beriden soń órt ózge jaqqa aýyp ketti.

Orys áskeri az demalyp, jeti shaqyrym júrip baryp, saı aýzyna toqtady. Ol jerden jaralysy men óligin Qastekke jóneltti. Olardy Qastekke jetkizip, aparǵan júz kazak-orysqa azyq-túlik, oq-saıman tartyp, qaıta jetkizýge buıryq etildi. Ólik-jaralylardy Masevskıı degen doqtyr alyp júrdi.

Orys áskeri osy jerde úsh saǵat toqtap jatty. Ashtyqtan, álsizdikten úsh saǵat 3 jyldaı boldy. Aıaǵynda Qastekten oq-saıman, nan-azyq kelip, soldattar sýǵa matyryp jep, qaryq bop qalysty. Kún batysymen shylym tartpasqa, daryldap sóılemeske buıryq bolyp, otrád qaıta Uzynaǵashqa júrdi. Óıtkeni Qoqan qoly Almatyǵa ótip ketedi degen qaýip Kolpakovskııdi jer bastyrmady.

Jol jaman. Ásker aqyryndap júrip keledi. Kún sýytyp, ońnan jel turdy. Soldat ash, qal jaýraǵan. Tuıaǵy ǵana qybyrlaıdy. Aryqtan ne shuńqyrdan zeńbirekti júrgizýge tegisteý kerek bolyp, otrád kórse, adamdar jyǵylyp, jýsap qalady. Yzǵyp keledi. Bir áıteýir bastyqtardyń qaıratymen, aıdaýdyń kúshimen azar júrip keledi. Attar da ábden ashtyqtan buralyp, boldyryp, qajyǵan. Zorǵa degende júkti beketke jetkizedi.

Otrád tún ortasynda Uzynaǵashqa keldi. Tamaq eshkimniń oıyna kelgen joq. Jylynady da uıyqtaıdy...Erteńgi qazannyń 22-si kúni tańerteń jarty kózdeı kar jaýdy. Jaý jaqynda kórinbedi. Qoqan qolynyń keshegi jatqan jerine sholǵynshy jibergen Býtakov Qara Qastek dalasynyń, onyń eki jaǵyndaǵy qolat-qolat dóńderdiń, jyra-jyranyń barlyǵy da tazalanǵandyǵyn, Qoqan qoly Besmoınaqty basa Otarǵa tartyp ketkendigin aıtyp keldi.

Maıor Ekeblatqa Qoqan qolynyń Jırenaıǵyrdaǵy lagerin sholýǵa buıryq bolyp edi, odan habar kelgenshe Otarǵa jiberilgen Tezektiń (tóre) sholǵynshy qazaqtary Qanatsha qolynyń asyǵys júriste aldy Qoqan taýyn asyp, Shý boıyna túsip, qaıtqan habaryn ákeldi.

Qazannyń 21-i kúni Qanatshanyń qolbasylarymen keńesi bolǵan edi. Bul keńeste Qanatsha qalaı da bolsa orysqa qaıta soqtyǵýǵa, Almatyny alýǵa attanýǵa kerek dep turyp alǵan. Biraq urysta orystan júregi shaıylǵan ózge qolbasylar, jaı adamdar buǵan bolmaǵan. Tashken qolynyń bastyǵy Shaǵaman qoja tipti óz adamdaryn alyp, keıin qaıtaıyn dep otyrǵandyǵyn aıtqan. Sondyqtan Qanatsha lajy quryp, joryqty toqtatyp, qaıtýǵa uıǵarylǵan. Qazannyń 22-si kúni ertemen Qanatsha qoly Qara qastek ólkesinen Otarǵa qaıtty. Jırenaıǵyrda qalǵan qoly zeńbiregimen oǵan qosyldy. Qaıtys kidirissiz sydyrǵy júris boldy. Jaralylar júre almaı, qol qozǵalysy ár jerde toqtaı berdi. Ásirese Qordaıdyń asýynda azap shekti. Onda qatty sýyq boran bolyp, aty aryp, azyǵy túgesilip, kúıi ketken qol jaralylarmen úlken áýrelendi. Jaralylardyń kóbin sol Qordaı asýynda kómip, Shýdy ótip, Qoqan qoly úıdi-úıine tarady. Qazaq-qyrǵyz úıdi-úıine qaıtyp, tashkendikter Tashkenine, qoqandyqtar Qoqanyna, ózgeler ózdi-óz mekenine qaıtysty.

Qoqan qolynyń Shý boıynan birjola arylǵandyq habaryn Kolpakovskıı shalǵynshy qazaqtardan qazannyń 26- synda aldy.27-si kúni sol soǵystyń bastan-aıaq jaıyn aıtyp, Qoqan qolyn ábden jeńgendigin aıtyp, Ombydaǵy general-gýbernator Gasfortqa praporshık Dısnessorı degendi shaptyrdy. Onda telegraf joq edi. Shabar attar ábden aryqtaǵan, jem-shóp joq. Shabarman kúni-túni toqtamaı, keı jerde kúzgi sylbyr batpaqta jaıaý júrip, 11 kún degende Ombyǵa Kolpakovskııdiń habaryn apardy.

Uzynaǵashta Qoqan qoly men orystar maıdandasyp jatqanda qala-qaladaǵy orystarda úreı qalmaǵan. Qazaqtardyń orysqa nıeti buzylyp, ár jerden ár orysty óltirip, malyn ala bastaǵan. Almaty qorǵany Tezek tóre men Janǵazyǵa tapsyrylsa da, Qoqan kody jeńilgenshe olar aýlynda otyryp alǵan. Qazannyń 18-i kúni Almaty tóńireginen qazaqtardyń barymtashylary baryp shópke barǵan kazak-orystardy balalarymen óltirip, Cherepanova degen bir sulý áıeldi baılap alyp ketken. Aqyrynda bul aıal qoldan qol ótip, Qoqan hanyna tartýǵa berilip, Qashqarǵa ótkerilip jiberilgen. Bul áıeldiń Qashqardaǵy bir sartta qatyn bop júrgendigin orystar kórgen. Qazaqtar ustaǵan jerde bul áıel Kolpakovskııdiń qaryndasymyn degen. Munyń Qoqan hanyna tartýǵa ketetini sol sózinen bolsa kerek. Erteńine eginge barǵan kazak-orystardy qazaqtar taǵy óltirip ketken. Osylardyń bári Almatydaǵy dúıim orystardyń záresin alǵan. Halyq kúni-túni uıqy kórmegen. Jetiden jetpistegisine sheıin jabdyqtanyp, kúzette bolǵan. Orys áskeriniń qaıda ekendiginen túk habar bolmaǵan. Onyń ústine qolǵa túsken bir qazaq Almatyny alýǵa Suranshy bıdiń 1000 kisimen attanǵaly jatqandyǵyn aıtyp, tipti qorqytqan. Onda Almatydaǵy orystyń jany bala-shaǵasymen 600-deı edi.

Qazannyń 21-i kúni qazaqtardyń bir bólegi Qaskeleńge jaqyndap jınasqan. Qaskeleń orysy bulardan jaman shoshyp, búlinip, sasqalaqtaǵan. Biraq qazaqtar Qaskeleńge tıe almaǵan. Qazaqtar oıǵa, taýǵa órt qoıyp, ot jaǵyp júrgen. Dál osy kúni biraz ǵana jigitpen Tezek tóre Almaty kelip, Qastekke júrip ketken.

Dalada janǵan órtter 22-si kúni túngi jaýǵan qarmen ǵana sóndi. Bul ýaqytta Alataýdyń etek jazyǵynda qazaq aýlynan jandy qarǵa qalmaǵan. Barlyǵy da qumǵa, taýǵa sińip ketken. Tek barymtashylar, sholǵynshylar ǵana júretin edi.

Orys jaralylary qazannyń 23-i kúni ǵana aldy Almatyǵa ákelindi. Qaskeleńge nan, oq, otrádqa araq jetkizýge Almaty turǵyndaryna buıryq boldy. Mine, Uzynaǵashta soǵys bolǵandyǵyn Almaty orystary sonda ǵana bilgen.

Qazannyń 24-i kúni Almatyǵa okrýgtyń bastyǵy keldi. Buǵan Sók balasy Janǵazy tóre jáne qumda-taýda qashyp júrgen elden basqa bedeldi qazaqtar kelip, quttyqtaı bastady. Almatydaǵy sarttar kep quttyqtaý aıtty. Bulardy Gerasım Alekseevıch Kolpakovskıı salqyn qarsy aldy. Kekedi, muqady. Biraq bular óz «uıatyn» moınyna alyp, budan bylaı orysqa shyn nıetimen kisi ekendigin ýáde qylyp, ant ishken soń Kolpakovskıı «kúnásin» keshti. Sarttyń Seıdahmet Saıdalyuly degeni óle-ólgenshe «orys adamy» bolyp, Almatydaǵy sarttarǵa aqsaqaldyq mansabymen ótti. Onyń «súıiktiligi» úshin berilgen tolyp jatqan sheninen, medalden omyraýy shup-shubar edi. Onyń inisi Seıitmahmut keıin Almatydaǵy gorodnıchııge jasaýyl, tyńshy bolyp, ókimettiń eń kerekti jasyryn tapsyrǵandaryn taza júregimen atqaryp turdy.

Uzynaǵash soǵysy kezinde Qoqan qoltyǵyna kirgen, olardan hat alǵan, orysqa syrt berip, sartqa jigit bergen qazaqtyń birqatar jýan adamdaryn Kolpakovskıı qatań qyryna alyp, ábden qorqytyp, ılep aldy. Bular sodan bylaı qaraı orysqa ábden «el» bolyp, ulyqqa ábden «jaǵymtal» boldy. Qazannyń 28-i kúni barlyq saýdagerler «úlken jeńýdiń» qurmetine toı qylyp, orys otrádyn toıdyrdy.

Artynan kóp keshikpesten Ombydan habar kelip, Uzynaǵash soǵysynyn orys qaharmandaryna syılaý, nagrada ákeldi. Árbir rotaǵa tórtten, árbir júzge úshten, árbir zeńbirekshi vzvodtarǵa ekiden soǵys ordeniniń aıryqsha belgisi (znak) berildi. Barlyq áskerdiń bas-aıaǵyna sheıin bórkiniń mańdaıyna «Za otlıchıe v 1860 godý» degen jazýy bar shytyra qadaldy.

Qazannyń 19-20-sy jáne 21-i kúni Uzynaǵashtaǵy soǵysta qaırat qylǵan ofıserlerge berilgen shender, syılyqtar: Porýchık Voronshenskıı — burynǵy shenimen gvardıanyń artılerıasyna kóterildi; podporýchık Kýrkovskıı — porýchık boldy; shtabs-kapıtan Obýhov altyn qylysh aldy; esaýl Býtakov, porýchık Savelev, horýnjıı Rostovsev. (svátoı) Vladımırdiń 4-dárejeli ordenin qylyshymen aldy; porýchık Shanıavskıı, podporýchık Sarkovskıı jáne esaýl Ýsev. Annanyń 3-dárejeli ordenin qylyshymen aldy; podpolkovnık Shaıtanov sv. Stanıslavskıı 2-dárejeli ordenin qylyshymen aldy; mılısıanyń praporshıgi Baıserke balasy Qosshyǵul sv. Stanıslavskıı 3-dárejeli ordenin baýymen aldy; kapıtan Ábileıis tóre Ábileev (Tezektiń inisi) moıynǵa asynatyn altyn medaldy Georgıı baýymen aldy; sotnık Jerebetevke 200 teńge aqsha berildi.

Ferverger Dýdenskıı praporshık dárejesine kóterilip, A. Shteınev soǵystyń 4-dárejeli ordenimen syılandy. Barlyq áskerdi alyp júrgen, bastaǵan, sholǵynshylyq jasaǵan qazaqtarǵa okrýg bastyǵynyń qaramaǵyndaǵy qazynadan aqsha berildi.

Uzynaǵashtaǵy soǵystyń uly qaharmany Kolpakovskııdiń ózi sanaldy. Sondyqtan onyń dańqy tipti aq patshaǵa sheıin jetip, patsha óz qolymen Kolpakovskııdi podpolkovnıkten polkovnık dárejesine kóterdi.

Uzynaǵash soǵysynyń orystaryna syılyq berý týraly aq patshanyń (II Aleksandr) myna sózi bar:

«Slavnoe delo!

Podpolkovnıka Kolpakovskogo proızvestı v polkovnıka ı dat sv. Georgıa 4 stepenı. Ob otlıchıvshıhsá voıtı s predstavlenıem ı vsem shtab ı ober-ofıseram obávıt blagovelenıe v prıkaze ı nıjnım chınam dat po odnomý rýblú serebrom na cheloveka. Znakı otlıchıa, voennogo ordena vyslat generalý Gasfortý, soglasno ego jelanıý.

Aleksandr».

Aq patshanyń bul sózinen Uzynaǵash jeńisine asa qýanǵandyǵy, «Slavnoe delo» dep daýsy shyqqany aıqyndaldy. Bul jeńis rasynda Orta Azıanyń otarlyǵyna uly qaırat qylǵan orystyń maqtanarlyq jumysy edi. Óıtkeni neshe zamannan beri Kenesarysy, Syrymy, basqasy shyǵyp, orysqa uly kóldeneń bolǵan qazaqtyń, qazaq-qyrǵyzdyń arqa tańatyn Qoqan handyǵynyń turalap jeńilgendigi edi. Mol el, baı jerdiń jeńilip, orysqa baǵynǵany — orystyń otar baılyǵyna qarq bolǵany edi. Aq patsha osyǵan qýanyp, Uzynaǵash jeńisin «dańqty jumys!» dep aıqaılady. Uzynaǵashtaǵy oryspen soqtyqqan Orta Azıanyń qoly Orta Azıadaǵy halyqtardyń eń myqty kúshi deýge bolady. Buǵan Tashken, Samarqan, Qoqannan basqa Orta Azıadaǵy sart qalalarynan kútinip, kómek kelgen. Jetisýdyń qazaq-qyrǵyzynan Sarbaǵysh, Dýlat qosylǵan. Osylardyń Uzynaǵashtaǵy urysta jeńilisi Orta Azıa halqynyń jyǵasyn túsirip ketti. Orysqa qarsy budan keıin belsenip shyǵarlyq elde qaırat qalmaýǵa jaqyndady. Osy urystan keıin Orta Azıa syryn orys ábden aldy. Bul kúnge sheıin aldaýmen, arbaýmen alynyp kele jatqan Orta Azıany otarlaý ádisi endi týra ásker attandyryp jaýlaý, shabý-shanshýmen alýǵa qol qoıyldy.

1861 jyly Orynbor jaqtan general Debý Jólekti alýǵa jáne Qoqan handyǵynyń Jańaqorǵan degen qorǵanyn oırandaýǵa shyqty.

1862 jyly polkovnık Kolpakovskıı Shýdyń sol jaǵyna ótip, Qoqan handyǵy qaıta túzegen Pishpek qorǵanyn talqandady. 1863 jyly Syrdarıa jaqtan polkovnık Chernáev shyǵyp, Jetisýdan polkovnık Kolpakovskııdiń aralasy túıisip, Qoqan handyǵynyń arqa jaǵyn tutasynan qaraýylyna aldy. 1865 jyly polkovnık Verevkın men Chernáev Syrdarıa men Jetisýdyń jaýlanǵan jerin birjola tutastyrdy. 1865 jylda Chernáev Tashkendi aldy. 1868-deSamarqan alynyp, Syrdarıa men Jetisýdan Túrkistan general-gýbernatorlyǵy jasaldy. Onyń alǵashqy general-gýbernatory general-adútant fon Kaýfman boldy.

Bul kezde Qoqan handyǵy da qarap jatpady. Oryspen neshe ret uly soǵystarda boldy. Bul soǵystarǵa Hıýadaǵy túrikmen buharlyqtar da atsalysty. Bizdiń qazaqtan Kenesarynyń Sydyǵy (Syzdyq) osy qarsańda Orta Azıanyń ár jerinde júrip, orysty úlken bógep júrdi. Aıaǵynda orys Qoqan handyǵyn qurta qımylǵa belsene kirisip, 1875 jylǵy «aq jandaral» Skoblev uly joryqpen attanyp, Namanǵan, Shómsin (?), Aqjardy, Ándijandy alyp, Qoqanǵa kirdi.

...Qoqan handyǵyna shabýyl jasaǵan Jetisýdan Kolpakovskıı boldy. Kolpakovskıı ásirese sartqa qyrǵyzdy qaırap salyp, Shabdan manapty qolyna qus qyp ustady. Shabdan qyrǵyzdyń qolymen birge Qoqandy shabysty. Shabdannyń bul eńbegine orys tarapynan mılınıanyń maıorlyq sheni berilip, Úlken Kemin (Chon Kemın) ólkesindegi Aqbekettiń qasynan ómirlik óz sybaǵasyna 500dese (desátına) jer kesilip berildi.

Óziniń tuqym-tuıaǵyna sheıin bılik, bolystyq shender úzilmeı keshegi 16-jyldyń kóterilisine sheıin Shabdan óren-jarany orys kezinde úlken «qadirmendi» boldy.

Shabdannyń joqtaýynyń bir jerinde bylaı delinedi:

... Áji atam meniń dúldúlim,
Baǵasy qymbat kúlgúlim.
Reseı, İrbit, Semeıdi,
Omski men Orynbor,
Qyzyljarmen astasyp,
Pishpekte jatyp boljadyń
Aınasyndaı dúrbiniń.
Aspandaǵy aıy edi
Alataýdaǵy qyrǵyzdyń:
Sarbaǵysh, Saıaq, Buǵynyń.
Jetpis alty jasynda
Alladan taǵdyr jetken soń
Qushtar qyldy bir kúniń.
Jıyrma beske kelgende
Qoqandy shaýyp búldirdiń.
Qoqanǵa qalyń qol bastap,
Qoqannyń begin qolǵa ustap,
Júrek, baýyryn tildirdiń.
Shaqyrtyp alyp aq patsha
Shen tondaryn kıdirdiń
Qazaq sartty qaratqan,
Jarym patsha, jandaral
Solarmenen bir júrdiń.
On eki sheniń bar edi
Ot basyna úıdirdiń,
Sandyqqa salyp túıdirdiń.
Ie bolar mızam joq:
Ony bizge qıǵan joq.
Áji atam qatty kúıdirdiń.
Áji atam meniń shaıyrlym,
Manaby ediń maıyrdyń.
Qolyna túsken nárseni
Úlestirgen qaıyrlym.
Jantaıuly seksen úı,
Biriń bolys, biriń bı
Jer betine jaıyldyń.
Padıshanyń toıynda
Sibirge ketken Jantaıuly
Bedelińmenen qaıyrdyń.
Qadirli sondaı manaptan
Qazaq-qyrǵyz aıryldyń...

Ystyqkól mańaıy, Jomǵal ólkesi 1863 jylǵy Kolpakovskııdiń jibergen otrádymen birjola orysqa qarady. Biraq kópke sheıin Jetisýdyń shyǵys jaǵynda Qytaı shegi tynshymady.

Ol kúnge sheıin Qulja aýdany Qytaıǵa qaraıtyn. Ondaǵy halyqtardyń kóbi taranshy, dúńgen, qalmaq, qazaq edi. Bularǵa ókimshi ult qytaı edi. Ókimshi qytaı men baǵynýshy taranshy, dúńgen, qalmaq, qazaq arasynda úzilmegen óshpendilik bar edi. Qytaıdyń ulyqtary ózine qaraǵan ulttardyń. basynan baqaıyna sheıin sordy. Tártibi qatal, istegeni qury zorlyq talaý edi. Eldiń qolyndaǵy maly, astyǵy, aıaly, tipti úı ishindegi kózge túserlik nárseleri de eriksiz tartyp alynatyn edi.

Aıaǵynda Qytaıdyń osyndaı talaý tártibi ózine qarsy dúńgen, taranshy kóterilisterin týǵyzdy. Taranshylar ishindegi qytaıdy qyryp salyp, ulyqtaryn óltirip, Abyluly degen taranshyny han kóterdi. Bul Jetisýǵa orys ornyqqan qarsań edi. Orys taranshynyń osy handyǵyn kótermeledi. Keıin orystan qashqan Alban Tazabekti bermegen sebepti syltaýratyp, orys Qulja aýdanyna attanys jasap, taranshydan Quljany aldy. Orys Qulja okrýgine qoja bolyp, 1881 jylǵa sheıin turdy. Sol jylda Qytaı men orys ókimeti kelisim jasap, Qulja aýdany Qytaıǵa qaıtaryldy. Qulja Qytaıǵa berilgen soń ondaǵy taranshy, dúńgen, qazaq qalmaqqa Qytaı baıaǵysyn bastady. Taǵy talaı bastady. Taranshy, dúngender orysqa qarap, Jetisýǵa qonystanýdy orystan ótine bastady. Orys Jetisýǵa bul halyqtardan 55 myń jan almaqshy boldy. Taranshynyń jartysy Jarkentke, jartysy Almatynyń kúnshyǵys jaǵyndaǵy qazaq jerine otyrǵyzyldy. Kóship kelgen dúńgennen 4 bolys jasaldy. Bir dúngen bolysy — Jarkenttiń qalasyna taıaý, Marıa bolysy — Qaraqoldan 7 shaqyrymdaı jerde, Nıkolaı bolysy — Qaraqońyrda (Toqpaq aýdanynda) jáne Aleksandr bolysy — Pishpektiń kúnbatys jaǵyndaǵy jol ústindegi dúńgen qalasy.

Qytaıdan aýǵan taranshy, dúngen halyqtaryn orystyń munsha aspanǵa kóterip álpeshtep, qoınyn ashqany — Jetisýdyń Qytaı sheginde Qytaımen óshpendi jurtty jel jaǵyna pana ǵyp ustaý edi. Óıtkeni Qytaıǵa yqtyrma bolarlyq orys halqy ol aýdandarǵa ornyǵýǵa jete alǵan joq edi. Qazaq-qyrǵyz bolsa kóshpeli, saıda sany, qumda izi joq senimsiz saıaq halyq. Sondyqtan Jetisýǵa orys jetisip bolǵansha Qytaı jaǵy jáne qazaq-qyrǵyzdyń ózi de asa qaýipti edi.

Qytaıǵa shektes eldegi Buǵy qyrǵyzdary, qazaqtyń Alban rýy orysqa kópke sheıin ornyqpaı, kerqaızandyq qyldy. Munyń biri Alban Tazabek. Tazabek taranshy hanymen sózdes bolyp, orysqa baǵynǵysy kelmeıdi. Albandaǵy Qurman Saýryq degen kisi de orysqa baǵyndyrmaı, eń bolmasa Albandy ajyratyp alǵysy keledi. Ózine ergen Albandy kóshirip, Qulja mańaıyna kóshedi. Buǵan Buǵy qyrǵyzy da qosylady. Saýryq Batysh, Jeten degen adamdardy orys ustaýǵa shyǵady. Saýryqty orys qýyp, Qytaıdyń Sýasý degen jerinde jatqanda, 30 qazaq-orys qazaqtan basshy aparyp, Saýryqty ustaıdy. Munyń qolynda qyrǵyz Balbaı degen bolady. Bul ekeýin Almatyǵa ákelip, «abaqtyda óldi» qylyp kózin joǵaltady.

«Tazabek orysqa qarsy» degennen Tazabekti ustaýǵa Almatydan 100-deı kazak-orys shyǵady. «Tazabekke orys shyqty» degende Tazabek shyńdap atqa minip, jaqyn jerdegi orys qaraýyldaryn óltiredi. Tazabektiń jınaǵan azyn- aýlaq jasaǵy bolady. Tazabekti qýǵan orys İle boıynda Tazabekpen kezdesip, atys bolyp, eki jaqtan da birqaýym kisi óledi. Aqyrynda Tazabek taıqap, Qyrǵyzsaıdy basyp, Súmbemen asyp, Quljaǵa kirip ketedi. Taranshy hany Abylulynyń qoltyǵynan baryp kirdi.

Orys Ýshakov taranshyǵa tap berip, Qulja mańaıyna ásker attandyrdy. Bul ásker Shalkódeni basyp júrdi.

Alban jınalyp, Esenaman degen kisini habarǵa jiberedi taranshyǵa. Taranshylar shabynysyp, orysty tosady. Orys taranshyǵa kisi salyp, Tazabekti suraıdy. Taranshy Saýryqty surady. Eki jaq sóz kelise almaı, orys bulady. Ol joly taranshylar orysty tabandatyp jeńip, birtalaı adamyn óltirip. áskerin qashyrdy.

Kolpakovskıı qaıta kúsh jınap, taranshyǵa attanady. İleniń eki jaǵyn órlep, orystyń kóp áskeri júredi. Kolpakovskıı ózi de osy joryqtyń ishinde bolady. Orys tepkisine shydamaı, taranshy orysqa baǵynady. Taranshylar (Tazabekti) Kolpakovskııdiń qolyna beredi. Bul joly Shaltabaı degen Saýryqtyń inisin de orys ustaıdy. Bul 1871 jyl edi.

Tazabekti orys túrmede saýryqshylatyp óltiredi. Shaltabaıdy Sibirge aıdaıdy. Shaltabaı sol ketkennen 10 jyldan soń qaıtyp elge qosylady.

---