InfoHub Logo

Budan birneshe jyl buryn Ońtústik Karolına shtatyndaǵy Charlstonnan Nú-Iorkke barý úshin kapıtan Hardı basqaratyn «Independens» degen tamasha paketbottan jeke kaıýta aldym. Eger aýa raıy bóget bolmasa,— sol aıdyń (ıýn) on besinde saparǵa shyǵý belgilendi de, men júkterimniń qalaı jaıǵastyrylyp jatqanyń qadaǵalaıyn dep on tórtinde kemege keldim. Yǵy-jyǵy jolaýshylardyń basym kópshiligi áıelder bolatynyn paketbotqa kelgen soń baryp bildim. Tizimnen birneshe tanys famılıaǵa kózim tústi, ásirese kóńildes jas sýretshi mıster Kornelıı Ýaıettiń saparlas bolatynyń bilgende qatty qýandym. Biz onymen III ýnıversıtetinde birge oqyǵan edik, tipti jubymyz jazylmaıtyn-dy. Ózgeden artyq týǵan barlyq danyshpandar sekildi onyń da minezi birtúrli enjarlyq pen qyzbalyqtyń, kórse qyzarlyq pen ushqalaqtyqtyń jıyntyq jetegi bolatyn. Buǵan onyń bul jalǵanda bolyp kórmegen meılinshe adal da aqjúrek adam ekenin qosyńyz.

Meniń baıqaǵanym, onyń atyna úsh kaıýta belgilenipti, jolaýshylar tizimin qaıta qaraǵan kezimde bul saparǵa onyń ózi ǵana emes, jubaıy men eki qaryndasy da birge bara jatqanyń bildim. Kaıýtalar ájeptáýir keń, árqaısysynda eki tósekten bolatyn. Ras, tósekter tar, tipti olarǵa bir adam zorǵa syıyp jaǵatyn. Áıtse de sol tórteýine eki kaıýta emes, úsh kaıýtanyń nege kerek bolǵanyna men múlde túsinbedim. Sol jazda kóbine bolmashy birdeńeden seziktenip, sekem alǵysh kóńilimdi áldeqalaı jabyrańqylyq basyp júrgen-di, uıat ta bolsa aıtaıyn, álgi basy artyq kaıýta jóninde men ártúrli qısynsyz boljaýlar qurdym. Árıne, onyń báriniń maǵan eshqandaı da qatysy joq-ty. Áıtse de basy artyq kaıýtanyń qupıasyn ashamyn dep ábden álek boldym. Aqyry, onyń sheshimin taptym da, tipti sol op-ońaı nárseniń buryn qalaı oıyma kelmegenine ózim qaıran qaldym. «Árıne, olar qyzmetshisin birge ala shyqqan boldy,— degen oıǵa keldim.— Aqymaq bolǵanda sony áýelde oılamappyn! Men taǵy da tizimdi anyqtap surap kórip edim, biraq alǵashqyda úı qyzmetshisin birge ala ketýdi uıǵarsa da, keıin odan aınyp, saparǵa ózderi ǵana attanypty, óıtkeni tizimge jazypty da, artynan «úı qyzmetshisimen» degen sózdi syzyp tastapty. «E, gáptiń bári júktiń artyq bolýynda eken ǵoı,— dep oıladym men,— ol keıbir zattaryn trúmge tıemeı, ózimen birge alýǵa uıǵarǵan boldy... Endi túsindim! Óz sýretteriniń biri bolar shamasy! Italándyq evreımen, Nıkolnınmen sol jóninde kelisim jasasqan eken ǵoı». Osy mámlege kóńilim ornyqty da, bolmashy nárseni múldem umytqandaı boldym.

Ýaıettiń qaryndastaryn, sol bir ádepti de aqyldy bıkeshterdi jaqsy bilsem de, onyń kelinshegin men buryn kórgen joq edim, óıtkeni olar jaqynda nekelesken bolatyn. Áıtse de, ol óziniń kádimgi kóńiline unaǵan nársesin aıryqsha asqaqtatyn sóıleıtin ádetine salyp, jubaıy jóninde maǵan áldeneshe márte aıtqan edi. Onyń aıtýyna qaraǵanda, ol asqan keremet sulý, asqan aqyldy, tula boıy tunǵan talant bolsa kerek. Sondyqtan da onymen tanysqansha meniń taǵatym taýsyldy.

Men paketbotqa soqqan kúni, ıaǵnı on tórtinde Ýaıet zaıyby jáne qaryndastarymen birge kelmekshi bolǵanyn maǵan kapıtan aıtqan edi. Jas jubaılarmen tanyssam degen nıetpen men odan keıin de kemede bir saǵattaı kúttim. Biraq «Mıssıs Ý. syrqattanyp qaldy, sol sebepten ol paketbotqa júrerdiń aldynda ǵana baratyn boldy», dep keshirim suraǵan hat ákep berdi.

Erteńine men meımanhanadan shyǵyp, prıstanǵa bet alǵanymda, kapıtan Hardı kezdesip, «birsypyra jaǵdaılarǵa baılanysty» (qısynsyz bolsa da qolaıly syltaý) «Independens» shamasy áli de bir-eki kún portta aıaldaıtyn túri bar ekenin, saparǵa bári ázir bolǵanda maǵan ózi habar beretinin aıtty. Maǵan bul bir túrli bolyp kórindi, óıtkeni sol kezde ońtústiktiń qońyr samal jeli soǵyp turǵan-dy, biraq men qansha shuqylap surasam da, onyń nendeı jaǵdaılar ekenin kapıtan túsindirip aıtpaǵan soń meniń meımanhanaǵa qaıtyp kelip, san-saqqa júgirgen beımaza oıdyń yrqyna berilýden basqa esh amalym qalǵan joq.

Kapıtannan habar kútip bir aptadaı ábiger boldym, aqyry, áıteýir, habar keldi-aý, men aıaldamaı sol zamatynda kemege tarttym. Jolaýshylardyń bári túgel derlik jınalypty. Ádettegi sapar aldyndaǵy abyr-sabyr. Ýaıet pen onyń serikteri menen on mınýtteı keıinirek keldi. Qaryndastary, jas kelinshegi sýretshiniń ózi kemege kelip otyrdy, áıtse de onyń túnerip, jan bitkendi jaqtyrmaı túksıip júrgen bir sáti ekenin baıqap qaldym, biraq mundaı minezi maǵan úırenshikti bolatyn da, oǵan men onsha mán bere qoıǵanym da joq. Ol tipti maǵan janyndaǵy jubaıyn tanystyrmady da. Sondyqtan aǵasynyń aǵattyǵyn túzep, bul izetti ısharatyn onyń súıkimdi de ınabatty qaryndastarynyń jasaýyna týra keldi. Ol mundaı jaǵdaıǵa baılanysty aıtylatyn birer sózdi asyǵys kúbirleı saldy.

Mıssıs Ýaıettiń júzi qalyń bet perde ishinen anyq kórinbeıdi, men taǵzym etip, basymdy ıgen kezde ol bet perdesin sál kóterip edi, men onyń júzin kórip ań-tań qaldym. Eger talaı jylǵy tájirıbem sýretshi dosymnyń áńgime áıelderdiń ádemiligi jóninde bolǵanda tym asyryp aıtatyn lepirme sózine ılana bermeý kerektigin eskertpegen bolsa, árıne, onda meniń odan beter qaıran qalýym yqtımal edi. Eger bizdiń áńgimemizdiń arqaýy sulýlyq jaıynda bolsa, onyń op-ońaı qıaldar dúnıesine oıysyn ketetinin men jaqsy biletinmin.

Shyndyǵyna kelsek, mıssıs Ýaıet maǵan tym sıyqsyz bolyn kórindi. Meniń oıymsha ony tipti usqynsyz dep ataýǵa ábden bolatyn sıaqty. Alaıda kıgen kıimine qarap, tamasha talǵamyn taný qıyn emes edi, dosymdy onyń asqan aqyly men jarqyn jan dúnıesi yntyq etkenine meniń onda eshqandaı kúmánim bolǵan joq. Maǵan eki-úsh sóz aıtty da, ol mıster Ýaıetke ilesip óz kaıýtasyna qaraı bettedi.

Meniń boıymdy taǵy bir áýesqoılyq sezimi bılep aldy. Olarmen birge qyzmetshisi kelgen joq — oǵan kózim ábden jetti. Áldeqalaı basy artyq júk ákelinbes pe eken, kúte turý kerek boldy. Arada biraz ýaqyt ótken soń prıstanye uzynsha qaraǵaı jáshik tıelgen arba kelip jetti — shamasy paketbot saparǵa shyǵý úshin sony ǵana kútip turǵan bolsa kerek. Jáshik kemege tıelgen boıda biz saparǵa attandyq, kóp uzamaı ózenniń quıarlyǵyndaǵy qaıranǵa kılikpeı óttik te, shalqyǵan teńizge kelip jettik.

Álginde aıtqanymdaı, jáshik uzynsha bolatyn. Men ózim ádette asyryp aıtpaǵandy táýir kóremin, sondyqtan zer salyp turyp qaradym, onyń uzyndyǵy alty, eni eki jarym fýttaı keledi. Mundaı jáshikter ámende sırek kezdesedi, oǵan kózim túsken boıda ózimniń kóregendigime masattanyp qaldym. Meniń boljaýymsha sýretshi dosymnyń erekshe júgi birneshe sýret, eń keminde bir sýret bolýǵa tıis ekenin oqýshym umytpaǵan shyǵar. Onyń birneshe apta boıy Nıkolınımen kezdesip, jolyǵyp júrgeni maǵan málim bolatyn, endi mine syrtqy túrine Qaraǵanda, Leonardo da Vınchıdiń tek sol «Kesh qupıasy» atty sýretiniń kóshirmesi salynǵan qorap bolýy yqtımal uzynsha jáshik kemege tıelip otyr. Nıkatınıdiń osydan biraz ýaqyt buryn Florensıada kishi Rýbını jasaǵan «Kesh qupıasynyń» kóshirmesin satyp alǵanyn men biletin edim. Sonymen bul máseleni de sheshildi dep sanaýǵa bolatyn edi. Men ózimniń kóregendigimdi esime alyp, tipti kóńilim ósip, kúlip te qoıdym. Óz kásibine baılanysty másele jóninde buryn Ýaıet menen eshteńe jasyrmaýshy edi, áıtse de endi shamasy, meni sezbeıdi dep oılap, kóz aldymda qupıa túrde tamasha sýretti alyp barýǵa, sóıtip, meni bir qatyrýǵa uıǵarǵan bolsa kerek. Men de ádeıi eshteńe sezbegen bop sonyń yǵyn ese berýge uıǵardym.

Áıtse de, jaǵdaı meniń sazaıymdy tartqyzdy, jáshikti úshinshi kaıýtaǵa aparmaı, Ýaıettiń óz kaıýtasyna jaıǵastyrdy da, ol búkil edendi aly ketti, sýretshi men onyń zaıybyna aınalýǵa jer qalmady, onyń ber jaǵynda jáshik qaqpaǵyna qısyq-qısyq áriptermen, ne shaıyr boıaýmen jazylǵan jazýdyń qańsyq ıisi maǵan júrek aınytarlyqtaı bolyp kórindi. Qaqpaqtyń betine: «Mıssıs Adelaıda Kertıske, Olbanı, Shtat Nú-Iork, Kornelıı Ýaıet, eksvaıerdiń baqylaýymen. Bet jaǵy. Baıqap kóterilsin»,— dep jazylǵan.

Olbanıde turatyn mıssıs Adelaıda Kertıs sýretshiniń áıeliniń sheshesi ekenin men biletinmin, áıtse de jáshikke onyń adresi adastyrý, meni shatystyrý úshin jazylǵan bolar dep oıladym. Soltústikke saparynda bul jáshiktiń barar jeri Nú-Iorktiń Chembers-strıtindegi dosymnyń sheberhanasy ekenine meniń eshqandaı kúmánim bolǵan joq.

Jeldiń qarsy aldymyzdan — onyń jaǵalaýdan shyǵar-shyqpasta soltústikten soqqanyna qaramastan, júzý saparymyzdyń bastapqy úsh-tórt kúninde aýa raıy tamasha bolyp turdy. Jolaýshylardyń da, árıne, kóńilderi kóterińki, olar lezde bir-birimen shúıirkelese ketedi. Elden erek, sostıyp tipti mensinbegendeı jurtqa jýymaı qoıǵan Ýaıet pen onyń qaryndastary ǵana boldy. Ýaıettiń júris-turysyna men onsha tańdana qoıǵamyn joq. Ol ádettegiden áldeqaıda jabyrqańqy — tipti tujyrańqy dese de bolǵandaı — áıtse de onyń qısynsyz qylyqtaryna meniń etim úırenip ketken-di. Alaıda onyń qaryndastarynyń qylyǵyna túsine almadym. Olar óz kaıýtalarynan múlde shyqpaı qoıdy, men qansha úgittesem de kemedegi qaýymǵa qosylýǵa áste kónbedi.

Mıssıs Ýaıet áldeqaıda ádeptilik jasady. Ádilin aıtsaq, ol áńgimeshil adam eken, al teńizge saıahatqa shyqqan kezde áńgimeshildik — tárbıeli adamdarǵa taptyrmaıtyn táýir qasıet. Ol kemedegi áıelderdiń kópshiligimen lezde tanysyp aldy, onyń jurttan qymsynbaı erkekter aldynda qylymsýy meni múldem qaıran qaldyrdy. Ol bizdiń bárimizdiń kóńilimizdi kóterip tastady. Óz oıymdy qalaı dálirek aıtýdyń esebin tappaı, men «kóńilimizdi kóterip» degen sózdi qoldandym. Ádilin aıtsaq, qaýym mıssıs Ýaıetpen qosyla kúlgennen tóri kóbine onyń óz basyn kelemejdeı kúletinine kóp uzamaı meniń ábden kózim jetti. Erkekter jaty oǵan áldeqalaı syn taǵýǵa bara bermeıtin, al áıelder bolsa oǵan sol zamatynda-aq paryqsyz, ańqyldaq, ajarsyz, tárbıesiz, kórgensiz, dóreki jan dep at qoıyp, aıdar taǵyp úlgirdi. Ýaıet oǵan úılenýge nendeı jaǵdaıdyń májbúr etkenine jurttyń bári qaıran qalysty. Aqyry, baılyq bolar degen baılamǵa keldi. Áıtse de bul dolbardyń qısynsyz ekenin men jaqsy bilemin ǵoı. Kezinde Ýaıet qalyńdyǵynyń jasaýyna óziniń kók tıyn almaǵanyń, oǵan mura qaldyratyn aýqatty týysqandarynyń da joq ekenin maǵan aıtqan-dy. Sonda maǵan ol «shyn qushtar bolyp qaldym», tek sony ǵana súıispenshilikke laıyq dep tapqandyqtan da, «ińkár bolyp» úılendim degen edi. Dosymnyń osy sózi esime túskende, endi eriksiz qaıran qaldym. Shynymen aqyly aýysqan ba? Áıtpese ony qalaı dep túsinýge bolady? Ol ózi sondaı názik, sondaı asqaq sezimdi adam, tipti bolmashy min men aqaýdy aıtqyzbaı biletin ásemdik, sulýlyq ataýlynyń bárin ámánda pir tutatyn jan edi ǵoı? Ras, áıeli oǵan aıryqsha ystyq yqylas bildiretin bolar,— óıtkeni, kúıeýi joq jerde ol «óziniń súıikti jubaıy mıster Ýaıettiń» áldeqalaı aıtqan birdeńelerin áńgimeleımin dep ylǵı kúlki-kelemejge dýshar bolyp qalatyn sátterde munysy meılinshe aıqyn ańǵarylatyn. Eger onyń táýir kórer sózine keler bolsaq — «kúıeý» degen sóz «áste aýzynan túspeıtin». Degenmen onyń zaıybymen qaýyshýdan jaltaratynyn jáne ádilin aıtsaq, áıeline qalaýynsha kóńil kóterýge erik berip qoıyp, ózi bolsa kaıýtasyn jaýyp alyp, syrtqa attap shyqpaıtynyń kemedegi jurttyń bári sezetin.

Kórgenderim men estigenderim meniń dosym taǵdyr shirkinniń tálkeginen, áıtpese kózsiz kórse qyzarlyqtyń áleginen ózinen temen áldebireýmen bas qosqan bolar, sol sebepten de ol árıne, kóp keshikpeı odan kóńili sýyp, endi jerip júrgen bolar degen tujyrym jasaýǵa májbúr etti. Men ony shynymen-aq aıap kettim, áıtse de maǵan aıtpaı onyń «Kesh qupıasyn» satyp alǵany meniń kókeıime daq bolyp turyp qaldy. Endi men de sonyń qarymtasyn qaıtarýdy uıǵardym.

Birde ol palýbaǵa shyqty, ádettegishe men onyń qoltyǵynan alyp, ekeýmiz ersili-qarsyly serýendep júrmiz, biraq onyń jabyrqańqy kóńili selt etpedi (bul jaǵdaıda ony kinálaýǵa bolmaıdy ǵoı dep sanadym). Ol múlde aýzyn ashpady deýge de bolar, tipti anda-sanda til qatsa da sonyń ózinde árbir sózin kúshpen syǵymdap shyǵaryp jatqandaı bolyp kórindi. Men bir-eki márte qaljyńdap ta kórdim, biraq ol eriksiz ezý tartyp yrjıǵan syńaı tanytty. Qaıtsin baıǵus! Zaıyby esime túskende, onyń tipti osylaı jymıýǵa shamasy kelgenine de shúkirshilik qylamyn. Sonymen aqyry oıyma alǵan josparymdy júzege asyrýǵa kiristim: aldymen onyń meni aldaı almaǵandyǵyn jáne onyń qıamet qýlyǵynyń qurbany bolǵandyǵymdy ol birte-birte uǵynatyndaı etip men uzynsha jáshikke baılanysty birneshe astarly ısharat jasaýǵa uıǵardym. Sóıtip, «sol bir jáshiktiń erekshe túri» týraly sóz qozǵap, men ózimniń jasyryn zeńbirekterimnen atqylaı bastadym. Men onyń ózin áldeneni sezetindeı jádigóılene jymıyp, kózimdi qysyp qoıyp aıttym da, sýretshini saýsaǵymmen búıirinen jaılap túrtip te qoıdym.

Bul zilsiz qaljyńdy Ýaıettiń qalaı qabyldaǵany onyń esinen aýysqanyna sol zamatynda-aq meniń kózimdi jetkizdi. Quddy meniń ne aıtqanymdy uqpaǵandaı alǵashqyda ol maǵan baqyraıyn qaraǵan kúıi qalshıyp turyp qaldy, áıtse de aıtylǵan sózdiń máni sanasyna jetken saıyn, onyń kózi sharasynan shyǵyp, alara tústi. Sodan soń túsi buzylyp, qyp-qyzyl bolyp ketti, sodan soń baryn, meniń álgi ısharatym shekten tys kóńilin qytyqtaǵandaı, ishek-silesi qaǵa qarqyl dap turyp kúldi, meniń bir tań qalǵanym, barǵan saıyn kúlkisi údep, ol on mınýttan astam ýaqyt alqynǵan aptyǵyn basa almady. Aqyry palýbaǵa jalp etip qulady. Men oǵan járdemdeseıin dep eńkeıip edim, ol maǵan ólip qalǵan sıaqty bolyp kórindi.

Men kómek shaqyrdym, biz zorǵa degende onyń esin jıǵyzdyq. Esin jıǵan soń ol kúbirlep birdeńelerdi byldyrlaǵan boldy. Sonan keıin onan qan alyp, tósekke aparyp jatqyzdyq. Erteńine ol qulan taza saýyǵyp ketti — ıaǵnı tápi aıyqty. Árıne, onyń aqyl-esi týraly aıtpaı qoıa turǵanym jón. Sol kúnnen bastap kapıtannyń aqylyn alyp, onymen kezdespeýge tyrystym. Óıtkeni onyń aqyly aýysqany jónindegi meniń pikirime tolyq qosylatyn bolsa kerek, alaıda ol jóninde kemede eshkimge aıtpaýymdy aıryqsha ótinip surady.

Ýaıettiń sol jolǵy qoıanshyǵynan keıin meniń áýestik ańsarym burynǵydan beter arta tústi, oǵan ártúrli jaǵdaılar sebep boldy. Solardyń ishinen mynalardy aıtýǵa bolady: meniń júıkem juqaryp júrgen kez edi, kók shaıdy kóbirek iship qoıyp, sodan túni boıy jóndi uıyqtaı almaı shyqqanmyn. Týrasyn aıtsam, kirpigim ilinbegenine eki tún asqan-dy. Meniń kaıýtamnyń esigi ári asqananyń qyzmetin atqaratyn úlken salonǵa qaraıtyn — erkekterge arnalǵan eki kaıýtanyń da esigi sodan kelip shyǵatyn. Ýaıettiń úsh kaıýtasy úlken zaldan tún balasyna jabylmaıtyn syrǵymaly jeńil esikpen bólinetin shaǵyn zalǵa qanattas bolatyn. Ylǵı aldymyzdan soqqan kúshti jel ótine qarsy júzip kele jatqandyqtan da bizdiń kememiz únemi baǵytyn ózgertip, aýytqyp otyrdy. Sonda da ol oń jambasyna qaraı jantaıǵan kezde salon aralyǵyndaǵy syrǵymaly esik keıin serpilip ketti de, qaıta jabylmaı sol ashyq kúıi qalyp qoıdy — tósekten turyp baryp ony jabýǵa eshkimniń zaýqy soqpady. Alaıda ondaı jaǵdaıda, syrǵymaly esik serpilip ketkende, meniń kaıýptamnyń esigi jabylmaı turǵandyqtan (ystyq bolǵandyqtan únemi jabylmaı ashyq turatyn) men tósegimde jatyp shaǵyn salondy túgel, ásirese mıster Ý. kaıýtalarynyń ecigi shyǵatyn jaqty alaqanda turǵandaı anyq kóretinmin. Sonymen, kórer tańdy kózimmen atqyzǵan (birinen soń biri emes) eki túnde saǵat on birdiń shamasynda alǵashqy jáne odan keıingi túnde de mıssıs Ý.-tiń aqyryn mıster Ý.-tiń kaıýtasynan shyǵyp, úshinshi kaıýtaǵa baryp kirgenin, tań atqansha sonda bolyp, tek jubaıy shaqyrǵan kezde ǵana burynǵy ornyna qaıta oralǵanyn men óz kózimmen kórdim. Munyń ózi olardyń arasyndaǵy arazdyqty dáleldeıtin edi. Resmı aıyrylý jaǵyn oılaǵandyqtan da olar qazirdiń ózinde ortaq tósekten bas tartqanǵa uqsaıdy, sóıtip, úshinshi kaıýtanyń da qupıasy ashyldy dep oıladym.

Meniń kóńilimdi aıryqsha alańdatqan taǵy bir jaǵdaı boldy. Uıqysyz ótken sol eki túnde de mıssıs Ýaıet úshinshi kaıýtaǵa ketken boıda meniń qulaǵyma onyń kúıeýi jatqan i jaǵadan áldebir tyqyr men toqyldatqan dybys estildi. Men kópke deıin qulaǵymdy túrip tyńdadym, aqyry onyń da syryn ashqandaı boldym. Ol dybysty, shamasy. Toqyly estilmeý úshin jumsaq jún, áıtpese maqta matamen muqıat ora, qashaý jáne aǵash balǵamen uzynsha jáshikti ashyp jatqan sýretshi shyǵarǵan bolýǵa tıis.

Onyń qaqpaqty qaı ýaqytta kótergenin, ony qaı ýaqytta alǵanyń dál aıyrǵan sıaqtymyn. Máselen qaqpaqty tósek ústine qanshama saqtyqpen abaılap aparyp qoıamyn dese de, aǵash tósektiń jumyr jıeginen sál tıgizip alǵanyn onyń dybysynan ańǵardym. Óıtkeni edende qaqpaqty qoıatyn jer joq-ty. Sodan keıin qulaqqa urǵandaı tym-tyrys bola qalady, alǵashqyda da, ekinshi rette de men eshqandaı sybys estimedim. Ras, keıde býlyǵyp, óksigendeı, álde kúbirlegendeı bip dybys qulaǵyma shalynǵandaı boldy da, áıtse de onyń ózi meniń qısynsyz qıalymnyń jemisi de bolýy yqtımal. Men sol dybystar óksikke nemese kúrsinýge uqsaıdy dedim, biraq solardyń óksik te, kúrsinis te bolýy múmkin emes. Men, tipti qulaǵym shýyldaǵan bolar dep oılaýǵa da barmyn. Mıster Ýaıet ádettegi uǵymǵa saı tek sezimniń óktemdigine moıyn usynyp, óziniń aqsúıektik qyzbalyq minezine erik bergen bolýynda sóz joq, óıtkeni tyǵýly jatqan tamasha sýretke qarap lázzat alýy úshin ol uzynsha jáshikti ashqan bolýǵa tıis. Biraq ol oǵan nege óksip jylaýǵa tıis? Óıtkeni, qaıtalap aıtamyn, meni kapıtan Hardı syılaǵan kók shaı qozdyrǵan qıalym shatastyrǵan bolýy sózsiz. Eki márte tań aldynda mıster Ýaıettiń uzynsha jáshiktiń qaqpaǵyn jaýyp, mataǵa oralǵan balǵanyń kómegimen shegelerdi qaıta ornyna qaqqanyń men óz qulaǵymmen estidim. Sodan keıin ol kıinip kaıýtadan shyǵyp, úshinshi kaıýtadaǵy mıssıs Ýaıetti shaqyrdy.

Bizdiń saparǵa shyqqanymyzǵa jeti kún ótti, tutqıyldan ońtústik-batys jaqtan doly daýyl soqqanda biz Gattaras múıisine taqap qalǵan edik. Alaıda onsha beıqam da emes bolatynbyz. Óıtkeni aldynda aýa raıy buzylǵysy kelip, túnerip turǵan-dy. Lúkter tyǵyndalǵan, júkter men barlyq qural-saımandar tómende de, palýbada da myqtap turyp bekitilgen edi. Jel kúsheıe bastaǵannan, biz barlyq jelkenderdi jınap tastap, endi keme tek eki-ekiden rıf qalǵan kontýrbızen men formarseldiń yrqymen júzip kele jatqan-dy.

Biz osylaı eki táýlik boıy júzdik — bizdiń paketbot óziniń tamasha keme ekenin tanytty, qaıyqtyń trúmine jóndi sý da quıylǵan joq. Biraq ekinshi kúni keshke qaraı jel múldem kúsheıip ketti, bizdiń kontýr-bızenniń julym-julymy shyqty da, keme ilgeri júzýden qaldy, sol kezde júıtkı jóńkigen alyp tolqyndar bizdi birinen soń biri soqqynyń astyna aldy. Olar ózimen birge úsh teńizshini, asqana men búkil sol jaq falynbortty túgel teńizge shaıyp alyp ketti. Biz esimizdi jıyp úlgermeı formarsel qaq aıyryldy, áıtse de biz daýylda qoldanylatyn jelkenderdi kóterip úlgerdik, sondyqtan da birneshe saǵat boıy kememiz aman-saý ilgeri júze berdi.

Alaıda dúleı daýyl údere soǵýda, tipti jýyq mańda tynshytar túri de kórinbeıdi. Arqandar onsha myqtap tartylyp baılanbaǵan bolyp shyqty. Olarǵa únemi kúsh túsýmen boldy,— sonyń saldarynan úshinshi kúni keshki saǵat bestiń shamasynda keme shuǵyl bult etip burylǵan sátte bızanmachta tótep bere almaı mort synǵanda palýbanyń ortasyna gúrs ete qaldy. Sodan búıirden soqqan adýyn tolqynnyń tálkegine ushyraǵan kemeni qaterden qutqaramyz dep biz bir saǵattan artyq álek boldyq, odan keıin balǵashy kelip, trúmdegi sýdyń tórt metr kóterilgenin habarlady. Onyń ústine qyrsyq qylǵanda pompalardyń ishine qoqys tolyp, tyǵylyp qalǵandyqtan sý aıdamaıtyn bolyp shyqty.

Endi kemede alasapyran, abyrjý bastaldy, alaıda cay qalǵan eki machtany qıyp baryp, jol ashyp teńizge laqtyryp, kemeni jeńildetýge áreket jasady. Aqyr aıaǵynda amalsyz solaı istedik, biraq pompalar burynǵysha jumys istemedi, al trúmge sý tolassyz quıylyp jatty.

Kún eńkeıe daýyl saıabyrsıyn dedi de, soǵan oraı abyrjý da bastalyp, qaıyqqa minsek apattan aman qalarmyz degen kóńilimizge úmit uıalady. Keshki saǵat segizde jel bettegi qoıý qara bul seıilip, kók kúmbezinen tolyqsyǵan aı nurly sáýlesin tókti — osy bir kútpegen kórinis bizdiń kóńilimizdi demep tastady.

Ázer degende biz velbotty aman-saý túsirdik, oǵan búkil komanda men barlyq derlik jolaýshylar mindi. Velbot sol kezde kemeni tastap júzip ketti. Ondaǵylar keme apatqa ushyraǵan soń úsh kúnnen keıin talaı qıynshylyq kórip, aryp-ashyp, aqyry Okrakok-Inletke kelip jetti.

Paketbotta kapıtandy qosa eseptegende óz taǵdyrlaryn kormdaǵy qaıyqqa senip tapsyrǵan on tórt adam ǵana qaldy. Sýǵa tabany tıe bergen kezde tolqyn julyp ákete jazdaǵany bolmasa, biz ony onsha qınalmaı-aq túsirdik. Bul qaıyqqa kapıtan zaıybymen, mıster Ýaıet jáne onyń serikteri, meksıkalyq ofıser, onyń áıeli men tórt balasy otyrdy, negr qyzmetshimmen qosa solarmen birge men de mindim.

Árıne, qaıyqta jóndi bos oryn qalmady da. Sondyqtan endi oǵan asa qajetti birneshe novıgasıalyq qural-saımandar men azdaǵan azyq-túlik qana tıeýge bolatyn edi. Barlyq zattarymyz, ústimizdegimizden basqa kıimderimiz kemede qaldy, árıne, óz júginiń eń bolmasa birsypyrasyn aman saqtap qalýdy oılaǵan eshkim bolǵan joq. Biz kemeniń yǵyna endi shyǵa bergenimizde qaıyqtyń art jaǵynda otyrǵan mıster Ýaıettiń ornynan ushyp turyp, kemede qalǵan uzynsha jáshikti ózimen birge alyp ketý úshin kapıtan hardıden qaıyqty keri qaraı burýdy talap etkenin kórgende oǵan bizdiń bárimizdiń eriksiz qaıran qalpymyzǵa týra keldi.

— Otyryńyz, mıster Ýaıet,— dedi kapıtan qatqyl únmen— Eger qozǵalmaı tynysh otyrmasańyz, siz bizdi sýǵa aýdaryp jiberesiz. Óıtkeni aýyrlyqtan qaıyq onsyz da qyltyldap zorǵa tur ǵoı.

— Jáshik! — dep aıqaılady Ýaıet qalshıǵan qalpynan aınymaı.— Men jáshikti aıtamyn! Kapıtan Hardı, siz... sizdiń qulaq aspaýǵa haqyńyz joq,.. Onyń salmaǵy... ol degen túkke turmaıdy... Sizdiń tapqan anańyzdyń arýaǵynyń, kóktegi qudirettiń, sizdiń uzaq ómir súrý jolyndaǵy jarqyn úmitińizdiń atynan jalbarynamyn — jáshikke qaıta oralyńyz! Jan ushyra jalbarynǵan sýretshi sózinen kapıtan sál tolqyǵandaı bolyp kórindi, áıtse de júzi burynǵysha qaıta sustanyp, ol:

— Mıster Ýaıet, siz esińizden aırylǵan bolarsyz! Men sizdi tyńdamaımyn. Ornyńyzǵa otyryńyz. Áıtpese qaıyqty aýdaryp jiberesiz. Toqtańyz! Ustańdar!.. Jibermeńder!.. Ol sýǵa sekirgisi kelip tur!.. Kórdińder ǵoı... men buny bilgenmin... endi mine, teńizge sekirip ketti! — dedi.

Shynynda da mıster Ýaıet týlaǵan tolqynǵa qoıdy da ketti, bizdi jeldiń ótinen qalqalaǵan paketbot áli jaqyn bolǵandyqtan óldim-taldym degende ol kemeniń tumsyq jaǵyndaǵy klúzden salbyrap turǵan arqanǵa baryp jarmasty. Kózdi ashyp-jumǵansha palýbaǵa kóterilip, aldy-artyna qaramaı tómendegi kaıýtaǵa qaraı jan ushyra júgirdi.

Sóıtkenshe bizdi jel kemeniń quıryq jaǵyna yqtyryp áketti de, biz áli de dóńbekshı týlap jatqan asaý tolqynnyń qushaǵyna tap boldyq. Biz paketbotqa qaıta jaqyndaýǵa qansha álektensek te, onymyzdan eshteńe shyqpady, doly daýyl qańbaqtaı qaqpaqyldap, qalaǵan jaǵyna yqtyryp alyp ketti. Baıǵus sýretshiniń endi ajalǵa tap bolǵanyn biz jaqsy bildik.

Uzynsha jáshikti arqalap palýbaǵa alyp shyǵý úshin qısapsyz kúsh kerek bolǵanyna qaramastan esýas baspaldaqpen órmelep joǵary kóterilgende (biz onyń esinen aljasqanyna kámil sendik) bizdiń qaıyq paketbottan edáýir jerge uzap ketken-di. Biz ań-tań bolyp ańtaryla qarap turǵanymyzda, ol úsh dúımdik arqanmen jáshikti tańdy da, onyń bir ushyn óziniń beline baılady, sóıtkenshe bolǵan joq, jáshikpen birge sýretshi sýǵa bir-aq sekirdi, qaınaǵan qazandaı burqan-talqan bolyp jatqan adýyn tolqyn ony lezde jutyp qoıdy.

Bir pás qaıyqty tejep, biz qaıǵyly jerge qarap turdyq. Sodan soń jaımen eskekti esip, ol aradan uzaı bastadyq. Bir saǵattan artyq ýaqyt qaıyqta tis jaryp, til qatqan bir jan bolǵan joq, Aqyry únsizdikti men buzdym:

— Olardyń birden sý túbine batyp ketkenin, kapıtan siz óz kózińizben kórdińiz be? Osynyń ózi oqys oqıǵa bolǵan joq pa? Shynymdy aıtsam, týlaǵan teńizge sekirer aldynda onyń jáshikti ózimen birge qosaqtap baılap jatqanyn kórgen kezde, ol áldeqalaı aman qalar degen bolmashy bir úmit ushqyny kóńilimde jylt etken de bolatyn.

— Olar birden sý túbine batyp ketýge de tıis edi,— dedi kapıtan.— Tastaı batýǵa tıis. Áıtse de olar kóp uzamaı, árıne, tuz erigen soń sý betine qaıtadan qalqyp shyǵatyn bolady.

— Tuz deısiz be? — dep daýystap jiberdim men.

— Ts..,— dedi kapıtan, qaza bolǵan adamnyń áıeli men qaryndastaryn nusqap,— ol jóninde keıin bir reti kelgende áńgimelesemiz.

Bizdiń talaı taýqymetti bastan keshirýimizge týra keldi, sapyrylysqan teńizde ajaldan ázer aman qaldyq. Áıtse de velbottaǵylardyń ǵana emes, qaıyqtaǵylardyń da juldyzy jandy. Qysqasyn aıtqanda tórt kúngi aýyr súrginnen keıin ólip-talyp Roanok aralynyń qarsy jaq betindegi qum jaǵalaýǵa kelip jettik. Kemelerdiń apatqa ushyraýynan paıda tabatyndar tarapynan eshqandaı qysym kórmeı biz onda bir apta boldyq, aqyry áıteýir Nú-Iorkke ketip bara jatqan bir keme bizdi otyrǵyzyp aldy.

«Independens» apat bolǵan soń shamamen bir aıdaı ýaqyt ótkende Brodveıde kútpegen jerden kapıtan Hardımen jolyqtym. Árıne, biz azdan keıin anada bolǵan oqıǵa jóninde, Ýaıet baıǵustyń qaıǵyly taǵdyry týraly áńgime ettik. Bolǵan oqıǵanyń mán-jaıyn men sonda baryp bildim.

Sýretshi ózine, óziniń zaıyby men eki qaryndasyna, sondaı-aq úı qyzmetshisine kaıýta alady. Ózi aıtqandaı, onyń zaıyby shynynda asqan sulý, meılinshe daryndy áıel bolady. Iýnniń on tórti kúni tańerteń (men paketbotqa kelip ketken sol kúni) ol syrqattanyp, birneshe saǵattan keıin qaıtys bolady. Jas jubaıynyń qabyrǵasy qaıysyp, qatty qaıǵyrady, biraq keıbir jaǵdaılarǵa baılanysty Nú-Iorkke qaıtý saparyn keıinge qaldyra almaıdy. Ol. óziniń súıikti jarynyń múrdesin onyń sheshesine alyp baryp tabys etýge tıis bolady, alaıda ony ashyq jasaı almaıdy, óıtkeni jurtshylyq arasyna keń taralǵan yrym onyń bul oıyn júzege asyrýy da bóget bolady. Tek ólik tıelgen kemege minbeý úshin jolaýshylardyń onnan toǵyzy bul sapardan múldem bas tartqan bolar edi.

Bul qıyn jaǵdaıdan shyǵý úshin kapıtan Hardı jeńil-jelpi bálzamdalǵan tıisti mólsherdegi tuzdy jáshikke jaıǵastyrylǵan máıitti kemege kádimgi júk retinde tıetedi. Jas kelinshektiń qaıtys bolǵanyn jurtqa jarıa etpeı, qupıa ustaıdy, óıtkeni mıster Ýaıettiń zaıybymen Nú-Iorkke bara jatqany jurttyń bárine málim bolatyn, sondyqtan júzý kezinde onyń jary bolyp sanalatyn áıel tabý kerek edi. Buǵan qaıtys bolǵan kelinshektiń kútýshisi op-ońaı kelisim beredi. Alǵashqyda soǵan arnalǵan úshinshi kaıýtany mıster Ýaıet qaıtyp tapsyrmaı, qaraýynda qaldyrady, al jalǵan jary keıin jurt kózinen jasyrynyp, kileń sonda qonyp júredi. Kúndiz ol shamasy kelgenshe qaıtys bolǵan kelinshek rólin oınaıdy, jolaýshylar arasynda ony tanıtyn jan joq bolatyn — bul jaǵyn da olar aldyn ala oılastyrǵan-dy.

Bul jibergen aǵattyǵyma tym baıqamdyǵym, tym áýesqoılyǵym, tipti tym qyzbalyǵym sebepker boldy. Áıtse de sońǵy kezde men tún balasyna kózimdi ilmeıtin bolyp júrmin. Qalaı dóńbekshisem de áldebir beıne kólbeńdep kóz aldymnan ketpeı-aq turady da qoıady. Jan túrshiktirer esirik kúlki meniń qulaǵymnyń túbinen máńgi keter emes.

---