InfoHub Logo

Ermekbaıdyń tórtinshi atasy Turǵynbaı at baptaıtyn saıatker bolǵan kisi eken. Búkil dýlat elinde belgili, qandaı báıge bolmasyn, báıgeniń aldyn bermeıtin Úlkentory, Kishitory deıtin eki júırik aty bolady. Sol jolǵy báıgege Turǵynbaı Kishitoryny qosady. Oǵan óziniń on eki jasar kenjesi Atymtaıdy mingizipti. Kenesary báıgege eki at qosady. Bireýi — Qarakók, bireýi — Qaraqasqa. Turǵynbaı babamyzdyń atqa shabatyn atshy balaǵa jasaıtyn bir ereksheligi ony qalaı bolsa, solaı jibermeı, bala at ústinde jınaqy bolyp, bolbyr ustamaýy úshin keýdesinen eń tómengi jambasyna deıin qol shylbyrmen kóıleginiń syrtyna deıin saýsaqtyń salasyndaı etip orap tastaıdy eken. Bul joly da Atymtaıǵa osy ádetin istep, shylbyr saýytpen báıge atyna mingizipti deıdi Ermekbaı.

Báıge Han taýynyń soltústik syrtynda, Balqashtyń kóli jaǵynda Jabaıy kezeń degen jerde bolady. Han taýynyń bul jaǵynda Kenesaryǵa baılanysty ma, joq bolmasa Kereı men Jánibekke baılanysty ma, áıteýir «Han» atty jerler kóp. Biri «Han qorasy» dep atalsa, biri «Han jaılaýy» atalady. Endi biri «Han saýyty» dep atalady. Han qorasynyń tastan qalaǵan orny áli kúnge deıin saqtalǵan. Bul dalada Atymtaı úlkentorymen de, Kishitorymen de talaı-talaı báıgege shapqan. Qaı jolynda qandaı saı bar bárin bes saýsaǵyndaı biledi. Ásirese, Joshy han qazdyrypty-mys degen or erekshe. Uzyn, tereń. Eni esik pen tórdeı. Qolda ósken qarabaıyr jylqy turmaq, ıen dalada erkin ósken qulannyń ózi qarǵyp óte alýy ekitalaı. Biraq úlkentory men Kishitory ony buıym qurly kórmeıdi. Qoıansha qarǵyp óte beredi.

Dýlat eliniń ol kezdegi bolysy ádildigimen, meıirbandylyǵymen aty shyqqan Dáýitáli degen kisi edi. Hannyń ordasyna kelip-ketip júrip, birde Kenesary hannyń jylqyshylarynyń jylqysyn urlamaq bolǵan Arqa jaqtan kelgen eki uryny ustap alǵanyn kóredi. Artynsha bul ekeýiniń dýlat ishinde tamyr-tanys, jamaǵaıyndary bar bolyp shyǵady. Dáýitálige sózi ótetin eki-úsh kisi salyp:

«Bolys hanǵa aıtsyn, ana eki sorlyny bosatsyn, olardy biz aqtamaımyz. Urlyqtyń aty — urlyq. Biraq olar bul urlyqtaryna erikkeninen baryp júrgen joq. Kúnderi úshin, shıtteı bala-shaǵany asyraýdyń basqa amaly qalmaǵan soń baryp júr. Dáýkeń jarly-jaqpaıǵa jany ashıtyn ádil adam edi ǵoı, taǵy da meıirimin tógip, myna eki beıbaqqa taǵy da sharapatyn tıgizsin», — dep ótinedi.

«Jaraıdy, aıtyp kóreıin», — dep ýádesin beredi. Biraq Kenesary Dáýitáliniń aıtqanyna kónbeıdi. Osy eki arada jańaǵy báıge bolady. Báıgege shapqan qyryq-elý attyń beseýine báıge beriletin bolady. Bas báıge kilem jabylǵan túıe bastatqan toǵyz. Barlyq báıgeni Kenesarynyń ózi beretin bolady.

Jol ortasyna deıin Kishitory úshinshi bolyp keledi. Alda Kenesarynyń eki aty — Qarakók birinshi, Qaraqasqa ekinshi. Jol ortasynan asqanda, Kishitory ekinshi bolady. Qarakóktiń shabysy eren. Buryn-sońdy báıgege shaýyp júrgen Atymtaı mundaı eren júırikti kórgen emes. Atymtaıdyń endigi bar úmiti aldaǵy Joshy hannyń ornynda. Eger Qarakók, Kishitory sıaqty ordan qoıansha qarǵyp ótse, onda amal joq, basqa attar sıaqty jalt berip, ordy aılanyp ótse, onda Qudaıdyń jarylqaǵany. Áne-mini degenshe kóz ushynan ordyń jıegi kórindi. Atymtaıdyń oıyn taqym qysqanynan-aq biletin Kishitory baryn salyp keledi. Biraq mańaılatatyn Qarakók joq. Kenet Atymtaıdyń aýzynan «ıá, arýaq!» degen sóz shyǵyp ketedi. oǵan sebep bolǵan Qarakóktiń jalt bergeni. orǵa jaqyndaı bergende, ol ústindegi balanyń qansha basqanyna qaramaı solǵa qaraı jalt burylady. Kózdi ashyp-jumǵansha bolmady. Kishitory ordan qoıansha qarǵyp ótti. Sóıtip, sórege birinshi bop jetti. Qarakók ekinshi bop keldi.

Kene han attyń báıgelerin bermekshi bolyp, Kishitorynyń ıesin shyǵartady. Dáýitáli nókerlerimen sonda eken. Han:

— Áı, dýlat aýylynyń bolysy Dáýitáli, attaryń ozyp mereıiń ústem bop otyr. Kishitorynyń shabysyna men de rıza bolyp otyrmyn. Túıe bastaǵan toǵyzǵa taǵy ne qalaısyń? Qalaǵanyńdy beremin, — deıdi. Oǵan Dáýitáli:

— Qalaǵanymdy berseńiz, qalaǵanym qolymdaǵy ana eki tutqynnyń bas bostandyǵy, — depti. Kenesary qasyndaǵylarǵa: «bosatyńdar!» dep ámir beripti. Sol kezde Turǵynbaı babamyz:

«Almaqtyń da salmaǵy bar» degen. Han ıem meıirimdilik jasap, suraǵanymyzdy berdi. Báıge syılyǵyn aldyq. Han aýylymyzǵa kúnde kele bermeıdi, qutty qonaǵym boldy. «Syıǵa — syı, syraǵa — bal», — dep Kishitoryny han aldyna kóldeneń tartypty.

Ermekbaıdyń aıtýyna qaraǵanda, ol ekeýiniń biriniń aty — Qapar, ekinshisiniń aty Áden eken. Ekeýi Dáýitálige júrek jardy rızalyǵyn aıtyp, bastaryn ıip: «Budan bylaı urlyqqa barmaımyz», — dep ýádesin beredi. Turǵynbaı babamyzǵa:

«Bul jaqsylyqtaryńdy óle-ólgenshe umytpaspyz. Bul jaqsylyqtaryńdy balamyzdyń balasyna ósıet etip qaldyratyn bolamyz», — deıdi ekeýi. Sóıtip, ekeýi erkindik alyp, eline attanyp ketipti.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jalbyr batyr (İ nusqa)

Syrymnyń Nuraly handy shabýy (İİ nusqa)

Baımaǵambet sultan men Syrym batyr

---