InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Iyq buıym negizi syzbasyn turǵyzý (artqy boı)

Bilimdilik maqsaty: Oqýshylarǵa buıymdardy konstrýksıalaý týraly, ólshem alý, qosymsha ólshemder, syzba turǵyzý týraly teorıalyq bilim berý;
Damytýshylyq maqsaty: estetıkalyq talǵamy men uıymdastyrýshylyq oılaý qabiletterin damytý, praktıkalyq is-áreketterin qalyptastyrý. Eńbek pánine qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.
Tárbıelik maqsaty: oqýshylardy ádemilikke, sándikke, uqyptylyqqa, únemdilikke tárbıeleý, júıeli eńbekke baýlyp, estetıkalyq tárbıe berý.
Sabaqtyń kórnekiligi: syzba sýretter, kesteler, plakattar, santımetrlik taspa.
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaqty ıgertý
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirmeli, suraq-jaýap, negizgi ıdeıany sýretteý, Venn dıagramsy, «Kim jyldam?» oıyny. (Interaktıvti ádister)
Pánaralyq baılanys: geometrıa, syzý.
Tehnıkalyq qural: ınteraktıvti taqta

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
a) Sálemdesý, túgeldeý
á) Oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵyn, qural-jabdyqtaryn qadaǵalaý
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý kezeńi
Ótken sabaqty qaıtalaý.
Suraqtar
1. «Sán» sóziniń uǵymy, sán túrleri.
2. «Sılýet» degenimiz ne? Stıl týraly túsinik.

İİİ. Jańa sabaqqa daıarlyq kezeńi
a) Kirispe
Taqtaǵa kúntizbe, taqyryp jazý
á) Tehnıkalyq qaýipsizdik erejeni eske salý.
Qaıshymen jumys isteý:
1) Qaıshyny jumys istep jatqanda júzi qosylyp turýy kerek.
2) Qaıshyny bergende jabyq júzin ózińe qaratyp berý kerek.
3) Qaıshy belgili bir orynda nemese jumys qorabynda saqtalýy kerek.
b) Buıymdy konstrýksıalaý degenimiz – kıimniń syrt pishini men qurylysyn anyqtaıtyn proses. Kıimniń konstrýktıvtik syzba nusqasy ólshem alý jáne kıimniń denede emin-erkin qozǵalýyn qamtamasyz etetin qosymshadan turady. Ólshemdikti izdeý ónerdiń de, talǵamnyń da mindeti.

Kıimdi konstrýksıalaý prosesi

Sýretter formýlasy ---- Qosymshalar ------ Esepteý --------- Syzbalar

İV. Jańa sabaqty túsindirý
Jumbaq arqyly
Jeńi bar, qoly joq
Moıny bar, basy joq.
Kóılekke qajetti ólshemdermen jumysty bastaımyz. Kóılek ıyq buıymdaryna jatady. Búgingi bizdiń taqyrybymyz ıyq buıymdarynyń syzbasy (artqy boı). Kóılek H ǵasyrda Rımde paıda bolǵan. Latyn sózinen aýdarǵanda «kıý» degen maǵynany beredi.
Kóılekke úlgi tańdaǵanda mynadaı jaılardy eskerý kerek:
- kóılek qaı baǵytqa arnalyp tigiledi. (kúndelikti jumysqa, merekelik keshke, demalysqa)
- qandaı maýsymǵa arnalady. (kóktem, jaz, kúz, qys)
- dene músini
- jas ereksheligi
Kóılektiń belgili bir úlgisiniń syzbasyn syzý úshin keýde sheńberi basty ról atqarady. Artqy boı.
Negizgi bólshekter

Artqy boı Jaǵalar Aldyńǵy boı Jeńder
Adam denesine kıim tigý úshin ólshem alý kezinde saqtalatyn erejeler:
- ólshemdi adam denesiniń oń jaǵynda turyp túsirý
- belin aldyn-ala jippen býyp qoıý
- ólshem alatyn adam tabıǵı tik turýy kerek
- taspany qatty tartýǵa nemese bosatýǵa bolmaıdy.
- uzyndyq ólshem tolyq, en ólshemderi bolmaıdy, jartylaı jazylady.
Tulǵa ólshemderi
Oramdary --------------------------- Enderi --------------------------- Uzyndyqtary
Moıyn, ıyq, bilek, ------------- Artqy boı, keýde--------------- Belge, qolǵa deıin
keýde, bel, myqyn

Bir-birine tik burysh jasap eki syzyq júrgiziledi. Tik syzyq artqy boıdyń orta syzyǵy. Kóldeneń syzyq – jelke syzyǵy boıymen keýde sheńberiniń ólshemi alynyp oǵan 4sm qosylady. (41+4=45). Tabylǵan núkteden tómen qaraı tik syzyq júrgiziledi. Bul aldyńǵy boıdyń orta syzyǵy. Jelke syzyǵynan tómen qaraı artqy boıdyń orta syzyǵy boıymen keýde sheńberiniń úshten bir bóligi salynyp oǵan 3sm qosylady. (41/3+3=16, 6). Tabylǵan núkte kóldeneń syzyq arqyly aldyńǵy boıdyń orta syzyǵymen qosylyp, keýde syzyǵyn anyqtaıdy. Jelke syzyǵynan tómen qaraı artqy boıdyń belge deıingi uzyndyǵyn (40sm) salynyp, tabylǵan núkte kóldeneń syzyq arqyly aldyńǵy boıdyń orta syzyǵymen qosylady. Sóıtip, bel syzyǵy tabylady. Bel syzyǵynan 18-20sm ólshemi alynady da, tabylǵan boıdyń orta syzyǵy boıymen 18-20 sm ólshemi alynyp, tabylǵan núkte kóldeneń syzyq arqyly aldyńǵy orta syzyǵymen qosylady. Jambas syzyǵy osylaı anyqtalady. Artqy boıdyń orta syzyǵynan ońǵa qaraı keýde syzyǵy boıymen keýde sheńberiniń úshten bir bóligi salynyp, oǵan 2, 5sm qosylady. (41/3+2, 5= 16, 1) Tabylǵan núkteden jelke syzyǵyna deıin tik syzyq júrgiziledi. Bul jaýyryn eki syzyǵy. Budan jaýyryn eki syzyǵynan ońǵa qaraı keýde syzyǵynyń boıyna KM-niń tórtten bir bóligi salynyp, oǵan 0, 5sm qosylady. (41/4+0, 5=10, 7sm) Bul qoltyq oıyndysynyń keńdigi. Tabylǵan núkteden joǵary qaraı uzyndyǵy KM-niń segizden bir bóligine teń (41/8=5, 1) tik syzyq júrgiziledi. Bul qoltyq oıyndysynyń shyǵyńqy syzyǵy. Jelke oıyndysyn syzý moıyn aınaldyra ólshegendegi jartylaı ólshem 17, 8/3+1=7cm. Jaǵa keıin tartyp turmas úshin 3sm joǵary kóteremiz. Iyqtan 1, 5sm túsiremiz. Osy salǵan núktelerdi doǵal jáne qıǵash syzyqtar arqyly qosamyz. Osy kezde bizdiń negizgi artqy boı syzbasy turǵyzylady.

V. Jańa sabaqty bekitý kezeńi
Vİ. Jańa sabaqty qanshalyqty meńgergenin baıqaý kezeńi
Suraq – jaýap:
1. Kıimdi konstrýksıalaý degenimiz ne?
2. Kóılek syzbasyn syzý úshin dene bitiminen qandaı ólshemder alamyz?
3. Keýde bıiktigin qandaı ólshem anyqtaıdy?
4. Erkin qonymdylyq qosymshanyń qandaı túrleri bar?
5. Jartylaı bel aınalymy qalaı ólshenedi?
6. Kıimdi konstrýksıalaýda negizgi ólshemniń biri?
Vİİ. Úıge tapsyrma.
Vİİİ. Qorytyndy.