InfoHub Logo

Abdolla Bıbirahıma Bısenǵalıqyzy
H. Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıteti
Atyraý qalasy, Qazaqstan Respýblıkasy

Aǵylshyn tilin bilý qázirgi zamannyń qoǵam talabyna saı tulǵa aralyq qarym-qatynastyń asa mańyzdy quraly bolyp tabylady. Oqý barysynda tek teorıalyq bilimdi alyp qana qoımaı, kez-kelgen ortada yntymaqtastyqqa daıyn, shyǵarmashylyq belsendi, dıalog júrgizip, ymyraǵa kelýge qabiletti, óz oıyn erkin jetkize alatyn, ǵalamdyq turǵydan básekege qabiletti tulǵa qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan tıimdi ádisti qoldaný. Osy turǵyda mektep baǵdarlamasynyń negizgi mindeti – oqýshylardyń kommýnıkatıvti quzirettilik damý biliktiligin arttyrý maqsatynda tıimdi ádister arqyly erkin de  senimdi sóıleýge úıretý, alǵan bilimin óz ortasynda, qoǵamdyq orynda qoldanýǵa beıimdep bilim deńgeıin arttyrý. Osy krıterıılarǵa sáıkes tıimdi ádis ol ınteraktıvti ádis.

Interaktıvti ádis - ózara árekettesý, áńgimelesý, dıalog túrinde suhbattasý, ıaǵnı munda oqytýshynyń oqýshylarmen ǵana emes, sonymen birge bilim alýshylardyń ózara árekettesýine jáne oqý barysynda olardyń  ynta, jigerlerin kúsheıtýge negizdelgen. «Interaktıv» sózi aǵylshyn tilindegi «interact» termıninen alynǵan. «Inter» - «ózara», al «akt» - áreket etý degendi bildiredi. Interaktıvti degenimiz - bireýmen ekiara baılanys nemese áńgimelesý rejıminde bir nársemen  (mysalyǵa telefonmen) ıakı bireýmen (tulǵamen) sóılese alý múmkindigin bildiredi. Sonymen, ınteraktıvti oqytý - bul eń áýeli, ustaz ben talapkerdiń arasynda ózara árekettesýdi iske asyratyn dıalogtyq oqytý.

Oqytýdyń ınteraktıvti ádisterin basqa ádistermen salystyrǵanda alǵa tartar tusy - oqý prosesindegi oqýshylardyń joǵarǵy bastamalary, jáne buny qol qabys bolyp, seriktes turǵysynda bilim berýshi ustaz qamtamasyz etedi. Bul ádiste bilim berý prosesiniń barysy men nátıjesi bilim berý prosesine qatysatyn barlyq qatysýshylar úshin asa mańyzdy bolady jáne stýdentterdiń berilgen máseleni óz betimen sheshýge degen qabiletin arttyrýǵa yqpal etedi. Interaktıvti dáristerde muǵalimniń róli oqýshylardyń sabaq barysynyń josparyn qurýǵa, jáne onyń maqsat muratyna jetýge baǵyttalǵan.

Orys jáne grýzın pedagogy Sh.A Amonashvılıdiń: «Men oqytýshy bolǵan kezimde, ınteratıvtik róldi alatynmyn jáne talapkerlerimmen ortaqtasa bir arnadaǵy shyǵarmashylyq sezimmen ómir keshken emespin, olardyń aldynan shyǵyp jatqan kedergileri jumbaq kúıinde jabylyp kete beretin. Olardyń aldynda meniń pozısıam tek basqarýshy, al men úshin olar durys ıakı burys jazylǵan esepter ispettes edi» degen pikiri bar. Bilim berýdiń dástúrli júıesinde talapkerlerge shama kelgenshe kóp aqparat berý jáne onyń barlyǵyn ıgertkizý degen maqsatty jeleý etedi. Ustaz basynan bastap saralanǵan, mańyzdy málimetti taratady, talapkerdiń mindeti - sol ózgeler engizgen bilimdi múmkindiginshe dál sol retpen, tolyq qabyldaý. Mundaı jattyǵý barysynda alynǵan bilim ensıklopedıalyq belgili bir málimet beretin sıpatty beredi. Jáne ol óz kezeginde oqýshynyń jadynda bir-birimen maǵynalyq qatysy joq taqyryptyq bólshekter sekildi bolýy múmkin. Osyǵan oraı kópshilik oqytýshylar úıretip jatqan biliminiń mazmunyn óz biliminiń mazmunymen qısyndyra almaý syqyldy shıelenisterge kezigip jatady. Sodan keıin bilim alýshylardyń oqý materıalyn qanshalyqty tereń bilýine, ony qoryta alýyna, jáne oqý orynynan tys kúndelikti ómir jaǵdaıattaryna paıdalanýyna degen kúdik oıatady.

Interaktıvti oqytý kezinde bilim basqa qalypta bolady. Olar aınaladaǵy álem jaıly belgili bir aqparat beredi. Bul málimettiń ereksheligi - oqýshy ony muǵalimmen aldyn-ala daıyndalǵan júıe kúıinde emes, óz betterimen izdenis aıasynda alady. Ustaz oqýshyǵa belsendi bolyp, saýaldar qoıyp, óz erkimen áreket jasaı alatyndaı atmosferany qurýy mindet. Mundaı jaǵdaılarda stýdent shıelenister ıakı kedergi bolyp tabylatyn nárseni sheshýge jáne ony ónimdi bilimge aınaldyrýǵa múmkindik beretin basqa daǵdylarmen birge alady. Ekinshi taraptan, synyptaǵy basqa oqýshylarmen, ustazben birimen-biri árekettesý barysynda talapker ózine, qoǵamǵa jáne jalpy álemge qatysty synalǵan áreketter qurylymyn úırenedi, bilim izdeýdiń túrli batyrmalaryn úırenedi. Osylaısha, oqýshylar alǵan bilim olardyń táýelsiz qarqyndaýynyń qural kózi bolyp tabylady. Interaktıvti oqytýdyń da basty maqsaty muǵalimniń oqýshynyń bilimin ashyp, bilim alýyna jaǵdaı jasaý bolyp tabylady. Mine bul ınteraktıvti oqytý múddeleri men ádettegi kópshiliktiń qoldanysy aıasyndaǵy bilim berý júıesiniń múddesi arasyndaǵy túpki aıyrmashylyq desek te bolady. Interaktıvti oqytý - tanymdyq is-áreketti jobalaýdyń biregeı túri. Ol anyq sonymen birge boljamdy múddelerdi bildiredi. Osyndaı maqsattarǵa tálim alýdyń yńǵaıly jaǵdaılaryn jasaý kiriktirilgen, demek oqý prosesinde ónimdi nátıje beretin oqýshynyń óziniń jetistigin, zıatkerlik órisiniń aýqymdylyǵyn sezinetin jaǵdaı yńǵaılastyrý.

Atalmysh tálim berýdiń máni barlyq derlik bilim alýshylar taný barysyna qatysady, tek tildi bilip, sol tilde erkin sóıleýge, oılaýǵa múmkindik alyp qana qoımaı, talapkerler biletin jáne oılana alatyn nárselerdi uǵynýǵa jáne refleksıalaýǵa daǵdylanady, oqýshylardyń sýbektıvti tájirıbesi talap etiledi jáne olardyń ózindik ustanymy paıda bolady.

Shetel tilin oqytýda ınteraktıvti ádiske qatysýshylardyń belsene atsalysýlary edáýir ról atqarady, ıaǵnı qanshalyqty belsendi bolsa nátıjesi soǵurlym kóńil kónshitedi. Bul oqytý tehnologıasyn júıeli túrde engizýdi muǵalimder men oqýshylar arasyndaǵy pánaralyq ózara árekettesýge júıelengen, olardyń shyńdalýyna ońtaıly jaǵdaı jasaıtyn tásilder jıyntyǵy retinde qarastyra alamyz. Ádisti qoldaný daýly máselelerdi zertteýdi, naqty jaǵdaılardy modeldeýdi, birlesip sheshý aıasynda problemalardy usynýdy qamtıdy. Osylaısha bul oqytý ádisi muǵalimge topta yntymaqtastyq pen shyǵarmashylyq kóńil kúıin qurýǵa múmkindik beredi.

Aǵylshyn tilin oqytý júıesinde bilim berý qabyrǵasynda jıi qoldanylatyn tehnologıalardy qarastyrý qajet: kórsetilim, talqylaý jáne tapsyrmalar. Zamanaýı kózqarasta aǵylshyn tilin úıretýdegi mýltımedıalyq, tehnıkalyq qurylǵylardy iste paıdalaný syqyldy baǵdarlar basymdyq kórsetýde. Osy oraıda, ınteraktıvti ádister men onyń taktıkalary jan-jaqty, nátıjeli, shabyttandyratyn degen kategorıaǵa jatqyzýǵa ábden ruqsat. Olar synyp atmosferasyn, talapkerlerdiń kóterińki jaı-kúılerin týǵyzýǵa, taqyrypty mándi, tyńǵylyqty etýge jol ashady.

Aǵylyshyn tilin oqytýda ınteraktıvti tásilder men ádisterdi qoldanýdyń maqsaty - talapkerlerdiń áleýmettik ishinara baılanystyǵy, kommýnıkatıvti adamdar arasyndaǵy araqatynas, onyń asa mardymdy ereksheligi tulǵanyń ózgelerdiń rólin qabyl alý, qarym-qatynastaǵy joldasynyń ony qalaı qabyldaıtynyn, sıtýasıany túsindirip, jeke basynyń áreketterin jobalaýdy taný qabileti dep esepteledi. Osy maqsatty K. Rodjers pen basqa da sheteldik avtorlardyń ınteraktıvti tásildi kommýnıkatıvti tehnologıamen anyqtaýǵa bolady dep sanaýlaryn dálel retinde qarastyrýymyzǵa bolady. Jáne olar sonymen birge «aǵylshynsha ıgerýdiń ınteraktıvti modelin úırený tildik aktilerge qatysý jolynda júredi» dep boljaıdy.

Aǵylshyn tili sabaqtaryndaǵy ınteraktıvti is-sharalar ár atsalysýshy úshin ortaq, biraq mańyzdy sharýalardy aqyldasa otyryp túıinin tabýǵa jol túzeıtin dıalogtyq qarym-qatynasty uıymdastyra otyryp órletýge jol salady. Ózin-ózi taný jáne basqa tulǵalardy tanı bilý qurylǵysy bolyp tabylady, dúnıelik kózqarastardy qalyptastyrady, ózgelerdiń is-qımyldaryn, motıvterin jekeleı uǵynýǵa jáne ósýge yqpal jasaıdy. Interaktıvti oqytý bir oıynshynyń da, bir pikirdiń kelesisine qaraǵanda ústemdik jasaýyna jol bermeıdi. Dıalogtyq júıeni qoldaný aıasynda oqýshylar syn turǵysynda oılaýǵa, mán-jaılardy taldaý jáne tıesili málimet negizinde kúrdeli problemalardy joıýda, balama oılardy sheshýge, oılastyrylǵan sheshimderdi jaratýǵa, pikirsaıystarǵa qatysýǵa, ózge adamdarmen tildesýge úıretedi. Osy tarapta aǵylshyn tili sabaqtarynda jekeleı, juptyq oǵan qosa top bolyp jasaýǵa arnalǵan sharalar qalyptastyrylady, qujattar men ár túrdegi málimettermen jumys iske asyrylady, shyǵarmashylyq jumys, izdenistegi jobalar, róldik oıyndar paıdalanylady.

Bilim berý ordalarynda, mektepterde aǵylshyn tili sabaqtarynda qoldanylatyn ınteraktıvti oqytýda: «Mıǵa shabýyl»; «Karýsel»; «Akvarıým»; «Mentaldi karta»; «Broýndyq qozǵalys»; «Jigsaw»;  «Cluster»; «Joba» ádisi; «Keıs» ádisi; «Medıa álippe» ádisi; «Debattar»; juptyq ádis, toptyq ádis (shaǵyn toptar ádisi), róldik oıyndar sekildi jáne taǵy basqa tehnologıalardy qoldanýǵa bolady.

Interaktıvti tehnologıalardy qoldaný barysynda oqýshylardyń jas ereksheligine, úlgerim deńgeıine, jalpy tulǵalyq qabiletine basa mán bergen jón. Bul oqýshynyń materıaldy uǵyný kezeńindegi eskerilý kerek basty krıterıılerdiń biri.

Interaktıvti tálimdik rejımniń nátıjeliligi men tıimdiligi:

- oqytýdyń ınteraktıvti tehnologıalary bilim alýshylardyń tálimin naqty qorshaǵan álemdi uǵyný, meńgerý jáne shyǵarmashylyq paıdalanaý prosesin jyldamdatýǵa múmkindik beredi;

- taldanylǵan sıtýasıalardyń jaýabyn tabýǵa qatysýshylardyń nıeti men belsendiligin kúsheıtedi;

- bunda ár adam sátti, sebebi oqytýdyń bul tehnıkalary ózgeshe oılaý qabiletin júıelestiredi, ózge kózqarasqa qulaq salý, tatýlastyq, tózimdilik, máselelik jaǵdaıatty baıqap, ony retteı bilý qasıetterin darytady;

- osy formatty engizý bilim baǵdarlamasyn úıretý úderisinde qatysýshy múshelerge óz praktıkasyn alýǵa múmkindik usynady;

- ınterbelsendi qyzmet qarym-qatynas quzyrettiligin damytýdyń, is-qımylǵa ázirliktiń, qundylyqtardy uǵyný men qabyldaýdyń kelesi satydaǵy múmkindikterdi usynady.

Qarastyrylǵan aǵylshyn pániniń sabaqtarynda qoldanylatyn ınteraktıvti oqytý tehnologıalary, ony qoldanýdaǵy mán berilý kerek krıterıı jáne mindetteri saqtalǵan jaǵdaı sabaqtarynda jumysty qyzyqty jáne shyǵarmashylyq, eń bastysy tıimdi etýge múmkindik beredi. Olar qázirgi áleýmettik ortanyń barlyq talaptaryna saı keletin, shetel tilinde erkin sóıleı alatyn, máseleler jáne perspektıvalarmen júzdesetin halde, aıqyn mindetter usyna alatyn, solarǵa ońaı, tıimdi jolmen barýdyń retin qarastyratyn, ózgeshe, nyq, táýelsiz erkin oılaıtyn qasıetke ıe, ózin izdenip tabýǵa, sondaıaq ózindik bolmysyn kórsetýge ázir shákirt tálimdeýge múmkindik beredi.

---