21 اقپان - حالىقارالىق انا ءتىلى كۇنى
21 اقپان- حالىقارالىق انا ءتىلى كۇنى
ءار حالىقتىڭ انا ءتىلى - ءبىلىمنىڭ كىلتى
« ءتىل – كوڭىلدىڭ ءتىلماشى» دەمەكشى، ءاربىر ادامنىڭ ءوزىنىڭ انا تىلىنە قاراپ، ونىڭ مادەني دارەجەسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ازاماتتىق قاسيەتى جونىندە دە مۇلتىكسىز باعا بەرۋگە بولادى. ياعني، ءتىل دەگەنىمىز - ءاربىر ادامنىڭ جانى، ءتانى، بار بولمىس - ءبىتىمى. سول سەبەپتى ءوز انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسى بيىك، مەرەيى ۇستەم بولۋى ءۇشىن ءبىر ادامداي جۇمىلىپ، ءوز بايلىعىمىزدى اسقاقتاتۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ اسىل قازىنامىز، ءسوز جەتكىسىز جاۋھار قۇندىلىعىمىز-ول ءتىلىمىز.
قازاق ءتىلى - ءوزىنىڭ دالاسىنداي كەڭ پىشىلگەن جايدارى دا جالپاق ءتىل. قازاق ءسوزى قاشاندا دالانىڭ قوڭىر جەلىندەي اڭقىلداپ ەركىن ەسىپ تۇرادى. قازاق ءتىلىنىڭ بيازى ماقامى – دومبىرانىڭ كۇمبىر قاققان سازىنداي. اسقان اۋەزدىلىگى – شىرقاپ سالار اندەي. قازاق ءتىلى-دامىعان، جەتىلگەن، باي ءتىل. بۇل ءسوزىمىزدىڭ راستىعىن كەزىندە شىعىستانۋشى، ەتنوگراف ۆ.ۆ. رادلوۆتىڭ سوزىنە اڭعارۋعا بولادى: «قازاقتاردىڭ ءتىلى جاتىق تا شەشەن، ءارى وتكىر، كوبىنە ءىلىپ-قاعىپ سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە كەلگەندە، تاڭعالارلىقتاي ورالىمدى سويلەيدى». بۇل تۇرعىدا كەزىندە ۇلى اباي دا:
وتكىردىڭ ءجۇزى، كەستەنىڭ ءبىزى،
ورنەگىن سەندەي سالا الماس،- دەپ اتا تىلىنە تاڭىرقاپ، جوعارى باعا بەرگەن. سول سەبەپتى دە ءوز انا ءتىلىمىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن باعالاي وتىرىپ، ونى ۇرپاقتان-ۇرپاققا قايماعى بۇزىلماعان ساف تازا كۇيىندە جەتكىزۋ - بارشا ادامنىڭ پارىزى.
انا ءتىل تۋرالى قاناتتى سوزدەر:
ءتىلىن بىلمەگەن ءتۇبىن بىلمەيدى. ونداي ادام كۇلدىرەم دەپ كۇيدىرەدى، سۇيسىندىرەم دەپ سۇرىندىرەدى، بىلدىرەم دەپ بۇلدىرەدى، قۋانتام دەپ قۋارتادى، كەلتىرەم دەپ كەتىرەدى، ەمىرەنتەم دەپ ەگىلتەدى، جۇباتام دەپ جىلاتادى.
عابيت مۇسىرەپوۆ
قازاققا ءسوز دارىعان،
ءبىر ءسوز ءۇشىن سەمىرىپ،
ءبىر ءسوز ءۇشىن اۋىرعان...
اسان قايعى
ءتىلسىزدى ايۋان دەيدى. ءتىلى كەدەي ەلدى مادەنيەتسىز، انايى، نادان حالىق دەپ سانايدى. ءتىل ادام بالاسىنىڭ نەگىزگى قاسيەتى بولعاندىقتان، ءتىل بايلىعى - ەلدىڭ ەلدىگىن، جۇرتشىلىعىن، مادەنيەتىن، جاۋىنگەرلىك ءداستۇر - مۇراسىنىڭ قاي دارەجەدە ەكەنىن كورسەتەتىن ءسوزدىڭ دالەلدى مولشەرى.
باۋىرجان مومىش ۇلى
قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعى-قازاق حالقىنىڭ، قازاق ۇلتىنىڭ بايلىعى. وسى بايلىقتى باعالاي ءبىلۋ كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ قازاقستان كەز كەلگەن جۇرتپەن يىق تەڭەستىرە الاتىن ىرگەلى ەل بولا الادى.
س. امانجولوۆ
قازاق حالقى ءتىل ونەرىن جوعارى باعالاعان. ول ونەردىڭ ۇشار بيىگى دە، قونار جايساڭى دا ءبىزدىڭ قازىرگى ءومىرىمىز.
م. بالاقايەۆ
ءتىل- ومىرمەن وزەكتەس جاندى قۇبىلىس.
رابيعا سىزدىقوۆا، عالىم
تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ سۋرەتشىل، وبرازدى ءتىل-قازاق ءتىلى. قازاقتار ءوزىنىڭ شەشەندىگىمەن، اسەم اۋىز ادەبيەتىمەن دە داڭقتى.
س.ە. مالوۆ
قازاق ءتىلى- تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ تازا ءارى باي تىلگە جاتادى. قازاقتار-شەشەن ءارى ادەمى سويلەۋدىڭ ۇلكەن شەبەرى. قازاقتاردىڭ حالىق ادەبيەتى- اسا باي ءارى جان-جاقتى.
پ.م. مەليورانسكيي
ءار حالىقتىڭ انا ءتىلى - ءبىلىمنىڭ كىلتى
« ءتىل – كوڭىلدىڭ ءتىلماشى» دەمەكشى، ءاربىر ادامنىڭ ءوزىنىڭ انا تىلىنە قاراپ، ونىڭ مادەني دارەجەسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ازاماتتىق قاسيەتى جونىندە دە مۇلتىكسىز باعا بەرۋگە بولادى. ياعني، ءتىل دەگەنىمىز - ءاربىر ادامنىڭ جانى، ءتانى، بار بولمىس - ءبىتىمى. سول سەبەپتى ءوز انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسى بيىك، مەرەيى ۇستەم بولۋى ءۇشىن ءبىر ادامداي جۇمىلىپ، ءوز بايلىعىمىزدى اسقاقتاتۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ اسىل قازىنامىز، ءسوز جەتكىسىز جاۋھار قۇندىلىعىمىز-ول ءتىلىمىز.
قازاق ءتىلى - ءوزىنىڭ دالاسىنداي كەڭ پىشىلگەن جايدارى دا جالپاق ءتىل. قازاق ءسوزى قاشاندا دالانىڭ قوڭىر جەلىندەي اڭقىلداپ ەركىن ەسىپ تۇرادى. قازاق ءتىلىنىڭ بيازى ماقامى – دومبىرانىڭ كۇمبىر قاققان سازىنداي. اسقان اۋەزدىلىگى – شىرقاپ سالار اندەي. قازاق ءتىلى-دامىعان، جەتىلگەن، باي ءتىل. بۇل ءسوزىمىزدىڭ راستىعىن كەزىندە شىعىستانۋشى، ەتنوگراف ۆ.ۆ. رادلوۆتىڭ سوزىنە اڭعارۋعا بولادى: «قازاقتاردىڭ ءتىلى جاتىق تا شەشەن، ءارى وتكىر، كوبىنە ءىلىپ-قاعىپ سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە كەلگەندە، تاڭعالارلىقتاي ورالىمدى سويلەيدى». بۇل تۇرعىدا كەزىندە ۇلى اباي دا:
وتكىردىڭ ءجۇزى، كەستەنىڭ ءبىزى،
ورنەگىن سەندەي سالا الماس،- دەپ اتا تىلىنە تاڭىرقاپ، جوعارى باعا بەرگەن. سول سەبەپتى دە ءوز انا ءتىلىمىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن باعالاي وتىرىپ، ونى ۇرپاقتان-ۇرپاققا قايماعى بۇزىلماعان ساف تازا كۇيىندە جەتكىزۋ - بارشا ادامنىڭ پارىزى.
انا ءتىل تۋرالى قاناتتى سوزدەر:
ءتىلىن بىلمەگەن ءتۇبىن بىلمەيدى. ونداي ادام كۇلدىرەم دەپ كۇيدىرەدى، سۇيسىندىرەم دەپ سۇرىندىرەدى، بىلدىرەم دەپ بۇلدىرەدى، قۋانتام دەپ قۋارتادى، كەلتىرەم دەپ كەتىرەدى، ەمىرەنتەم دەپ ەگىلتەدى، جۇباتام دەپ جىلاتادى.
عابيت مۇسىرەپوۆ
قازاققا ءسوز دارىعان،
ءبىر ءسوز ءۇشىن سەمىرىپ،
ءبىر ءسوز ءۇشىن اۋىرعان...
اسان قايعى
ءتىلسىزدى ايۋان دەيدى. ءتىلى كەدەي ەلدى مادەنيەتسىز، انايى، نادان حالىق دەپ سانايدى. ءتىل ادام بالاسىنىڭ نەگىزگى قاسيەتى بولعاندىقتان، ءتىل بايلىعى - ەلدىڭ ەلدىگىن، جۇرتشىلىعىن، مادەنيەتىن، جاۋىنگەرلىك ءداستۇر - مۇراسىنىڭ قاي دارەجەدە ەكەنىن كورسەتەتىن ءسوزدىڭ دالەلدى مولشەرى.
باۋىرجان مومىش ۇلى
قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعى-قازاق حالقىنىڭ، قازاق ۇلتىنىڭ بايلىعى. وسى بايلىقتى باعالاي ءبىلۋ كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ قازاقستان كەز كەلگەن جۇرتپەن يىق تەڭەستىرە الاتىن ىرگەلى ەل بولا الادى.
س. امانجولوۆ
قازاق حالقى ءتىل ونەرىن جوعارى باعالاعان. ول ونەردىڭ ۇشار بيىگى دە، قونار جايساڭى دا ءبىزدىڭ قازىرگى ءومىرىمىز.
م. بالاقايەۆ
ءتىل- ومىرمەن وزەكتەس جاندى قۇبىلىس.
رابيعا سىزدىقوۆا، عالىم
تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ سۋرەتشىل، وبرازدى ءتىل-قازاق ءتىلى. قازاقتار ءوزىنىڭ شەشەندىگىمەن، اسەم اۋىز ادەبيەتىمەن دە داڭقتى.
س.ە. مالوۆ
قازاق ءتىلى- تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ تازا ءارى باي تىلگە جاتادى. قازاقتار-شەشەن ءارى ادەمى سويلەۋدىڭ ۇلكەن شەبەرى. قازاقتاردىڭ حالىق ادەبيەتى- اسا باي ءارى جان-جاقتى.
پ.م. مەليورانسكيي
You Might Also Like
-
قازاقستانداعى قوعام دامۋىنىڭ قاجەتتىلىگى، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسى وزگەرىستەر وتاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ، وقۋ ورىندارىنداعى وقۋ-تاربيە ءۇردىسىن ۇيىمداستىرۋ ءادىسناماسى مەن تەحنولوگياسىنىڭ...
-
تاقىرىبى: ءبىز – تاۋەلسىز قازاقستان بالالارىمىز.
