سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 2 اپتا بۇرىن)
31 مامىر – ساياسي كۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە. ءۇش بايتەرەك – ءۇش عۇمىر
31 مامىر – ساياسي كۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە ءىس-شارا.
«ءۇش بايتەرەك – ءۇش عۇمىر»
فون: حالىق كۇيى “ەل ايرىلعان”
1 – وقۋشى:
سەرمەلگەن جىرعا سويىل كوپ،
زۇلىمدىقتاردان كەيىن كەپ.
وتىرمىن جوقتاپ سەندەردى،
ءىلياس، ساكەن، بەيىمبەت.
جويىلىپ قاشان كەي ىندەت،
قايعىسى ەلدىڭ سەيىلمەك؟
“حالىق جاۋى” بوپ اتىلدى – اۋ
ءىلياس، ساكەن، بەيىمبەت؟!
الاۋلاپ ەرەن بويىمدا وت،
بەرمەيتىن تىنىم ويىم كوپ
قيدى ەكەن قالاي ولىمگە -
ءىلياس، ساكەن، بەيىمبەت؟!
ۇلى كوش قالماس كەيىندەپ،
العا اسقان سايىن تويىڭ كوپ.
ۇمىتپاس ەل ءۇشىن ارىسىن –
ءىلياس، ساكەن، بەيىمبەت!

ءمۇعالىم ءسوزى: بۇگىنگى ءبىزدىڭ اشىق تاربيە ساعاتىمىز قازاق حالقىنىڭ “ءۇش بايتەرەگى” – كوپ ۇلتتى كەڭەس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، قازاقستاننىڭ قوعامدىق تاريحىندا ابىرويلى ورىن الاتىن، ريەۆوليۋسيونەر - كوممۋنيست ساكەن سەيفۋللينگە، قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ ىرگە تاسىن قالاعان “الىپتار توبىنداعى” ءىرى اقىن، ىرگەلى پروزايك جانە دراماتۋرگ بەيىمبەت مايلينگە، قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ باستاۋ قاينارىندا تۇرعان قۇدىرەتتى تالانت يەسى، اقىن، دراماتۋرگ، پروزايك ءىلياس جانسۇگىروۆكە ارنالادى. ماقساتى: قازاقتىڭ “ءۇش بايتەرەگىنىڭ” ءومىر جولىن كەيىنگى جاس ۇرپاققا تانىستىرۋ.

2 – وقۋشى:
ساكەن سەيفۋللين – قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، كورنەكتى اقىن، قوعام قايراتكەرى. ونىڭ ەسىمى حالىق اراسىنا ريەۆوليۋسيا جىلدارى جانە ولان كەيىنگى كەزەڭدە كەڭىنەن تارادى. ول قازاق اقىندارىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ ريەۆوليۋسيانى جىرلادى، سوۆەت وكىمەتى ءۇشىن كۇرەسكە بەلسەنە قاتىستى. ريەۆوليۋسيادان كەيىنگى بەيبىت قۇرىلىس جىلدارىندا س. سەيفۋللين شىعارمالارى قازاق حالقىنىڭ قازان اكەلگەن بوستاندىقتى تانۋىنا، ريەۆوليۋسيا شىندىعىن تۇسىنۋگە كومەكتەستى. ساكەن (ءسادۋاقاس) سەيفۋللين 1894 جىلى بۇرىنعى اقمولا وبلىسىنا قاراستى اقمولا ۋەزىندەگى ءنىلدى بولىسىنىڭ ءبىرىنشى اۋىلىندا، قازىرگى قاراعاندى وبلىسى جاڭارقا اۋدانىندا تۋعان. الدىمەن اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان ول ءنىلدى مىس زاۆودىنداعى ورىس - قازاق مەكتەبىنەن ءبىلىم الادى. 1908 - 1913 جىلدارى اقمولاداعى پريحودسكايا شكولانى، كەيىننەن ەكى كلاستى ۋچيليششەدە وقيدى. 1916 جىلى ومسكىنىڭ مۇعالىمدەر سەمينارياسىن ءبىتىرىپ، وقىتۋشى بولادى.

3 – وقۋشى:
بەيىمبەت مايلين - قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ اسا تالانتتى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى. شىعارماشىلىق جۇمىسقا ريەۆوليۋسيادان بۇرىن ارالاسىپ، دەموكراتتىق باعىتتا شىعارمالار جازا باستاعان. ول قازان ريەۆوليۋسياسى جەڭىسىنەن كەيىن جاڭا ادەبيەتتەردىڭ ىرگەتاسىن قالاسۋعا بەلسەنە قاتىستى. بەيىمبەت ادەبي جانرلاردىڭ بايۋىنا، ونىڭ تاقىرىپتىق كەڭەيۋىنە، كوركەمدىك جەتىلۋىنە كوپ ۇلەس قوستى. پوەزيا، پروزا، دراما سالالارىندا قات - قابات جانە ءونىمدى قىزمەت ەتكەن جازۋشى ريەۆوليۋسيا تەڭدىككە جەتكىزگەن قازاق كەدەيلەرىنىڭ ويانىپ، ءوسۋ جولىن اۋىلداعى جاڭارۋشىلىقتىڭ سىرلارىن ءوز شىعارمالارىندا تەرەڭ بەينەلەدى. سوندىقتان دا، قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ العاشقى جيىرما جىلدىق تاريحىندا بەيىمبەت تۆورچەستۆوسىنىڭ ەرەكشە ورنى بار. جازۋشى شىعارمالارى قازاق اۋىلىنداعى كەڭەستىك نەگىزدەگى وزگەرىستەردىڭ شەجىرەسى ەسەپتى بولدى. بەيىمبەت مايلين 1894 جىلى قوستاناي ۋەزىندەگى دامبار بولىسىندا، قازىرگى قوستاناي وبلىسىنىڭ تاران اۋدانىندا تۋعان. مايلين العاش رەت اۋىل مولداسىنان ساۋات اشىپ، حات تانيدى. سودان سوڭ اۋىلداعى ءابدىراحمان ارعىنبايەۆ دەگەننىڭ مەدرەسەسىندە ەكى جىل، 1913 - 1914 جىلدارى ترويسكىدەگى “ۋازيفا” مەكتەبىندە ءبىلىم الادى.

4 – وقۋشى:
ءىلياس جانسۇگىروۆ – قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ اسا ءىرى قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى. ول ادەبيەتتىڭ بارلىق نەگىزگى جانرلارىندا قالام تارتتى. سونىڭ ىشىندە ءىلياستىڭ پوەزيا سالاسىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى زور. قازاق كەڭەس پوەزياسىنىڭ التىن قورىنا قوسىلعان تالاي - تالاي ليريكالىق ولەڭدەرىمەن قوسا ءى. جانسۇگىروۆتىڭ “كۇي”، “دالا”، “كۇيشى”، “قۇلاگەر” سياقتى پوەمالارى بار. ونىڭ كوركەم اۋدارما سالاسىنداعى ەڭبەگى دە مەيلىنشە جەمىستى. ءىلياس پۋشكيننىڭ “ەۆگەنيي ونەگين” اتتى ولەڭىمەن جازىلعان رومانىن، “گاۆريليادا” پوەماسىن، كوپتەگەن ليريكالىق ولەڭدەرىن، لەرمونتوۆ پەن نكراسوۆتىڭ، گوركيي مەن ماياكوۆسكييدىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋداردى. ءوزىنىڭ اقىندىق زور تالانتىمەن، تاماشا كوركەم شىعارمالارىمەن ءى. جانسۇگىروۆ قازاق كەڭەس پوەزياسىنا وشپەس ۇلەس قوستى جانە ونىڭ كەمەلدەنىپ وسۋىنە زور كوركەمدىك ىقپالىن تيگىزدى. ءى. جانسۇگىروۆ 1894 جىلى بۇرىنعى قاپال ۋەزى اقسۋ بولىسىندا، قازىرگى الماتى وبلىسى اقسۋ اۋدانىندا شاعىن عانا داۋلەتى بار شارۋانىڭ وتباسىندا تۋعان.

جۇرگىزۋشى:
ءۇش بايتەرەك تەڭدىكتى اڭسادى. باي مەن كەدەي اراسىنداعى تارتىستى، ادىلەتسىزدىكتى جىرلادى. بولاشاعىمىزدىڭ بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەسىپ، ارتتارىندا وشپەستەي ءىز قالدىردى.
ساكەن، ءىلياس، بەيىمبەت
اڭسادى ولار تەڭدىكتى
قازاقتىڭ بايتاق ەلىنە
تۋ ەتىپ تىكتى تەڭدىكتى.

5 - وقۋشى: جاس قازاق مارسەلەزاسى – س. سەيفۋللين
ازامات، جۇنجىمە، جۇرمە بوس،
قول ۇستاس، بىرىگىپ تىزە قوس.
تۋ ۇستاپ دۇسپانعا بارايىق،
تەڭدىكتىڭ ۇرانىن سالايىق.
تىزەسىن باتىرعان زالىمنان
كۇن تۋدى - ءبىز تەڭدىك الايىق.
ازامات سەستەنىپ كوزىڭدى اش، جۇرمە بوس.
ۇران سال، العا باس، بىرىگىپ تىزە قوس.
قىزىل تۋ – شىلاۋىڭ، قورعانىڭ،
تىزە قوس، تىزە قوس، تىزە قوس.
پاتشادان ادىلدىك جوق ەدى،
ۇلىقتار پاراقور توق ەدى.
بۇقارا حالىقتى كەم تۇتقان،
جەك كورگەن، يتىمەن تەڭ تۇتقان،
قوسپاعان سانىنا ادامدىق،
ايلامەن ۇستاعان نادان عىپ.
جويىلسىن قۇلشىلىق، كەمشىلىك،
جاساسىن ادىلدىك تەڭشىلدىك.
بۇرىنعى قۋ قىسپاق جول قالسىن
ءوز ەركىن بۇقارا قولعا السىن.
جەر ءۇستىن شات قىلىپ كوركەيتىپ،
قىزىل تۋ جەلبىرەپ ورنالسىن.

جۇرگىزۋشى:
ب. ءمايليننىڭ “ىبىرايمىسىز، ىبىرايمىن” قويىلىمى.
باي رولىندە – نۇرسۇلتان
كەدەي رولىندە - ازامات
جۇرگىزۋشى:
كەشە.
• ۋا، كىمسىز؟
• ىبىرايمىز.
• جايمىسىز؟
• جايمىز.
• ۋا، قايدان كەلەسىز؟
• سايلاۋدان كەلەمىز.
ەلگە ويران ساپ
ويناۋدان كەلەمىز.
توسكە تاققان شەنىمىز بار،
پاتشاعا جاققان ەبىمىز بار،
قۇدايعا شۇكىر،
قويدان جۋاس،
موماقان عانا ەلىمىز بار.
ءبىز باي،
ءبىز قۇداي!
كۇش سىناسسا،
جىم بولادى.
كىم كەلەدى سايما - ساي!

جۇرگىزۋشى:
بۇگىن.
ۋا، كىمسىڭ؟
ىبىرايمىن.
جايمىسىڭ؟
جايمىن.
قايدان كەلەسىڭ؟
سوتتان كەلەمىن.
سوتتان ەمەس – اۋ، وتتان كەلەمىن.
ءبىلدىڭ بە؟
ءبىلدىم عوي.
قالاي ەكەن؟
ارىز بەرگەن مالاي ەكەن.
سولاي ما ەكەن؟
سولاي ەكەن!
نە دەيدى؟
اقى سۇرايدى.
قانشا؟
ون مىڭ سوم.
ون مىڭ سوم؟
نەڭ قالادى؟
نەم قالسىن:
قاتىن قالاد،
مەن قالام.
شەنىڭ قايدا؟
توزعان.
ەلىڭ قايدا؟
كۇنى وزعان.
ەندى نە ەتپەكسىڭ؟
بىتەم!
بىتسەڭ، ءبىت، - مەن دە سونىڭدى كۇتەم.

اقتوبە وبلىسى شالقار اۋدانى
ءى. ۇرگەنىشبايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ كىتاپحاناشىسى
ۋسنادينوۆا ايدانا

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما