اباي مەن ءابىش
مويناق اۋىلىنداعى
شاعىن ورتالىعى بار № 23 ورتا مەكتەپ كمم
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى احمەدياروۆا ق.ق.
انا ءتىلى 4 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي مەن ءابىش
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، بۇكىل جان – تانىمەن، رۋحىمەن، ىشكى سەزىم – كۇيىمەن، اقىندىق ويلاۋ، جازۋ ونەرىمەن قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تانىتقان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا تولىعىراق توقتالۋ. ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقي وتىرىپ، نەگىزگى ويىن تابۋعا ۇيرەتۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلارعا اباي اتا ءومىرىن ۇلگى ەتۋ، ۇلى اقىنعا دەگەن قۇرمەت سەزىمگە تاربيەلەۋ. ادامگەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
3. دامىتۋشىلىق: ويىن تولىق جەتكىزىپ سويلەۋ داعدىلارى مەن جازباشا تىلدەرىن جەتىلدىرە وتىرىپ ويىن قورىتىپ، سويلەمدى دۇرىس قۇرۋعا داعدىلاندىرۋ؛ ءتۇسىندىرىپ ايتا ءبىلۋ داعدىسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق جۇمىس، وي شاقىرۋ، وي قوزعاۋ، نەگىزگى يدەيانى سۋرەتتەۋ، توپپەن جۇمىس ىستەۋ ادىستەرى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، دۇنيەتانۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، ساباققا ىنتالارىن اۋدارۋ
پسيحولوگيالىق دايارلىق
مەيىرىمدى جۇرەكپەن،
اقپەيىلدى تىلەكپەن،
امانداسىپ الايىق،
ءبىر جادىراپ قالايىق!
- بۇگىنگى ساباعىمىزدا: «وتكەننەن نە ۇيرەندىك، بۇگىننەن نە بىلدىك...» قاعيداسىنا سۇيەنە وتىرىپ جۇمىس ىستەيمىز.
II. وتكەندى قايتالاۋ.
«وي قوزعاۋ» (1 - سلايد ) (نازارلارىن سلايدقا اۋدارتۋ، وندا جازىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ
1.
سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق قاپتايدى اسپان،
كۇز بولىپ، دىمقىل تۇمان جەردى باسقان.
بىلمەيمىن تويعانى ما، توڭعانى ما،
جىلقى ويناپ، بيە قاشقان، تاي جارىسقان.
2.
تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي،
قاناعات، راقىم، ويلاپ قوي -
بەس اسىل ءىس كونسەڭىز.
3.
“ە - ە.. بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن،
بۇرىنعىدا كىم وتكەن؟”– دەپ باستاپ، اڭگىمە سۇراعان تىلەگىن وسىلايشا باستايتىن.
4.
- شىراعىم، ەر جەتەرسىڭ، ەرجەتسەڭ ءسىرا، نە ەتەرسىڭ؟
الىسقا شىرقاپ كەتەرسىڭ،
شىنداساڭ، شىڭعا جەتەرسىڭ،،-
5.
اجەسىنىڭ اتى - زەرە
اناسىنىڭ اتى - ۇلجان
اكەسىنىڭ اتى - قۇنانباي
- قالاي ويلايسىڭدار، بالالار، مىنا اتاۋلاردى كىممەن بايلانىستىرۋعا بولادى؟
- اباي قۇنانبايەۆ
- دۇرىس ايتاسىڭدار، ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، بۇكىل جان – تانىمەن، رۋحىمەن، ىشكى سەزىم – كۇيىمەن، اقىندىق ويلاۋ، جازۋ ونەرىمەن قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تانىتقان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى بىلەتىنىمىزدى اڭگىمە ەتەيىك. بۇل ساباققا دايىندالۋ بارىسىندا ءبىز وقۋشىلارمەن شاعىن زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزگەن بولاتىنبىز.
- ءبىز بۇگىن «فاكت جيناقتاۋشىلار» توبى جانە «تاۋەلسىز زەرتتەۋشىلەر» توبى بولىپ ەكى توپقا بولىندىك. ءسوز كەزەگىن سول زەرتتەۋشىلەرگە بەرەيىك.
- سۇحبات الۋشىلار: (كەلگەن قوناقتارعا، باسقا توپ مۇشەلەرىنە اباي قۇنانبايەۆ جايلى ساۋالدار قويادى.)
سۇحباتتارىڭىز ءۇشىن راقمەت. ەندىگى ءسوزدى «تاۋەلسىز زەرتتەۋشىلەر» بەرەيىك.
1 - توپ: «تاۋەلسىز زەرتتەۋشىلەر»:
(ابايدىڭ بالالىق شاعى مەن اتا تەگى جايلى جيناعان دەرەكتەرىن ورتاعا سالادى.)
1 - زەرتتەۋشى:
اباي 10 - تامىز 1845 ج. قازىرگى سەمەي وبلىسىنىڭ شىڭعىس تاۋلارىندا قارقارالىنىڭ اعا سۇلتانى قۇنانبايدىڭ ءتورت ايەلىنىڭ ءبىرى، ەكىنشى ايەلى ۇلجاننان تۋعان.
اقىننىڭ ارعى تەگى ورتا ءجۇز، توبىقتى ارعىن ىشىندەگى ولجاي باتىردان باستالادى.
ابايدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى – يبراھيم. اجەسى وعان «اباي بول،
بالام»دەپ كىشكەنتاي كەزىندە كوپ ايتقان ەكەن، سودان اباي اتالىپ كەتكەن. وسىدان كەيىن ەل اراسىندا شىن اتى اتالماي، اباي اتانىپ كەتەدى.
2 - زەرتتەۋشى:
ابايدىڭ اكەسى - قۇنانباي. قۇنانباي وسكەنباي ۇلى 1802 جىلى ومىرگە كەلەدى. ول حالىق اراسىندا وتە بەدەلدى، ابىرويلى، ءادىل بي بولعان. ول 81 جىل عۇمىر كەشكەن. قۇنانباي ەل ىشىندە قاجى اتانعان.
سەمەي وڭىرىندە قۇنانباي قاجىنىڭ مەشىتى ورنالاسقان.
3 - زەرتتەۋشى:
ابايدىڭ اجەسى - زەرە ابايعا حالىق قازىناسىنان ءنار بەرىپ، بويىنا ىزگىلىك شۋاعىن سەپكەن، بىلىمگە يتەرمەلەگەن ۇلى ۇستاز، تالىمگەر، انا.
اناسى ۇلجان – ۇستامدى، مەيىرىمى مەن اقىلى مول، دانا كىسى بولعان.
زەرە اجە كوڭىلى كەڭ، جۇرەگى نازىك ادام بولعان. اباي اجەسىن قاتتى جاقسى كورەدى. كۇندىز دە، تۇندە دە ەرتەگى ايتقىزادى.
اباي اجەسىمەن بىرگە:
“ە - ە.. بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن،
بۇرىنعىدا كىم وتكەن؟”– دەپ باستاپ، اڭگىمە سۇراعان تىلەگىن وسىلايشا باستايتىن.
4 - زەرتتەۋشى:
اباي قوعام ومىرىنە، ەل باسقارۋ ىسىنە ارالاستى. اباي كەز كەلگەن ءىستىڭ ءمانىن بەيبىت تۇردە شەشتى. اباي ون ەكى جاسىندا سەمەي قالاسىنداعى احمەت ريزا مەدرەسەسىنە تۇسەدى. وندا 3 جىل وقيدى. مەدرەسەدە وقىپ ءجۇرىپ 3 ايداي ورىس مەكتەبىنەن ءدارىس الادى. اباي اراب، تۇرىك، پارسى تىلدەرىن دە ۇيرەنەدى.
2 - توپ: «فاكت جيناقتاۋشىلار» توبى:
(اقىننىڭ ادەبي مۇراسىمەن جايلى جيناعان دەرەكتەرىن ايتىپ وتەدى)
1 - جيناقتاۋشى:
ابايدىڭ ادەبي مۇراسى ءۇش جۇيەمەن ءوربيدى: ءبىرى — ءوز جانىنان شىعارعان ءتول ولەڭدەرى؛ ەكىنشىسى - ابايدىڭ قارا سوزدەرى دەپ اتالاتىن پروزاسى؛ ءۇشىنشىسى — وزگە تىلدەردەن، اسىرەسە ورىسشادان اۋدارعان ولەڭدەرى.
اباي ورىس ادەبيەتىمەن پۋشكين، لەرمونتوۆ، دوستويەۆسكيي، بەلينسكيي، دوبروليۋبوۆ شىعارمالارىمەن تانىسادى. اسىرەسە پۋشكين مەن لەرمونتوۆتىڭ شىعارمالارىن ءسۇيىپ وقىعان. پۋشكيننىڭ “ەۆگەنيي ونەگين”قازاق تىلىنە اۋدارادى، ءارى ءوزى “تاتيانانىڭ حاتى” اتتى ءانىن شىعاردى.
2 - جيناقتاۋشى:
اباي انگە، ونەرگە جانى قۇمار ادام بولعان.
ءبىرجان سال، اقان سەرى، جاياۋ مۇسا، تاتتىمبەت سياقتى سازگەرلەردىڭ مارجان مۇرالارىنان سۋسىنداپ، انشىلىك - كۇيشىلىك ونەردى ەرەكشە باعالاعان. اباي كۇيلەرى: “تورى جورعا”، “ماي ءتۇنى”، “اباي جەلدىرمەسى”.
اباي اندەرى: “كوزىمنىڭ قاراسى”، “ايتتىم، سالەم، قالامقاس”، “سەگىز اياق”، “قور بولدى جانىم”.
3 - جيناقتاۋشى:
اباي توعىز جاسىنان باستاپ ولەڭ شىعارعان.
بالالارعا ارنالعان ولەڭدەرى “ادام بولام دەسەڭىز”، “اسەمپاز بولما ارنەگە”، “جازعىتۇرىم”، “كۇز”، “قىس” ت. ب. /ولەڭنەن ءۇزىندى وقۋ/
سەرگىتۋ ءساتى /ابايدىڭ ءانىن تىڭداتۋ/
III. ساباقتىڭ ماقساتىن حابارلاۋ.
IY. جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
وقۋلىقپەن جۇمىس: «اباي مەن ءابىش» ءماتىندى وقۋ، تالداۋ.
- ءوز بەتتەرىنشە وقۋ.
- ءماتىندى رولدەرگە ءبولىپ وقۋ.
- ءماتىندى تالداۋ
- ماتىندە نە تۋرالى ايتىلعان؟
- ءابىش اكەسىنىڭ ساۋالىنا نە دەپ جاۋاپ قايتاردى؟
Y. جاڭا ساباقتى تۇسىنگەندەرىن تەكسەرۋ
«ماعىنانى اجىراتۋ»
- ەندەشە، ماتىندە قوزعالعان نەگىزگى ماسەلەلەرگە توقتالايىق.
/ماتىندەگى قىزىلمەن جازىلعان جولدارعا كوڭىل ءبولۋ، ماعىناسىن اشۋ/
- وزدەرىڭ قالاي ويلايسىڭدار؟
- اق ءسوزى اسىل دەگەندى تاعى قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟
/وقۋشىلاردىڭ جاۋابى/
/ قازاقتا «اق» سوزىمەن تىعىز بايلانىستى ۇعىم وتە كوپ. «اق جاۋلىقتى انا»، «اق ساقالدى قارت»، «اق ءسۇت» دەگەندەي، اق سوزىمەن بايلانىسقان ۇعىمى تەرەڭ سوزدەر تازالىقتى، پاكتىكتى ايعاقتايدى. اق قۇيىپ شىعارۋ. قازاق حالقى ۇرپاعىن اقتى جەرگە توكپەۋگە، اياقپەن باسپاۋعا ۇيرەتەدى.
اق دەگەنىمىز نە؟ بۇل – ءسۇت، ايران، قاتىق، قىمىز، شۇبات… وسىنىڭ بارلىعى اقتىڭ قۇرامىنا كىرەدى.
اق ءتۇسىنىڭ ماعىنالىق توپتارى
تازالىقتىڭ بەلگىسى ( اق بوساعا، اق وتاۋ، اق بەسىك ت. ب.)
سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى (اق تاماق، اق ديدار، اقشا بەت ت. ب.)
ۇلكەندىكتىڭ بەلگىسى( اق ساقال، اق باس، اق قاس ت. ب.)
قاسيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى(اق ءسۇت، اق انا اق شاش ت. ب.)
قۋانىشتىڭ بەلگىسى (اق كۇن، «اق سارباس» ت.. ب)
ادالدىقتىڭ بەلگىسى (اق جول، اق نيەت، اق باتا ت. ب.)
- ءابىشتىڭ بۇل جاۋابىنا اباي ريزا بولدى ما؟
ءماتىندى ساحنالاۋ
YI. ساباقتى قورىتۋ.
شىعارماشىلىق جۇمىس:
اسىل سوزدەردىڭ جالعاسىن تاپ.
جۇمىسى جوقتىق
تاماعى توقتىق
------------------------------- (ازدىرار ادام بالاسىن)
ءۇش - اق نارسە ادامنىڭ قاسيەتى
------------------------------ (ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك)
عىلىمدى ىزدەپ،
دۇنيەنى كوزدەپ
------------------------------- (ەكى جاققا ءۇڭىلدىم)
قايراتسىز اشۋ – تۇل
----------------------------------- (شاكىرتسىز عالىم - تۇل)
دوسى جوقپەن سىرلاس
--------------------------------------- (دوسى كوپپەن سىيلاس)
ولەڭدى اياقتاپ جازۋ
................................ دالامىز
............................... بالامىز
................................ شانامىز
................................. بولامىز.
- بۇگىنگى ساباقتى ابايدىڭ 19 - شى قارا سوزىمەن اياقتاعىم كەلىپ وتىر
ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
- بۇگىن ساباقتا نە جايىندا وقىپ، بىلدىك؟
YII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. 183 - 185 - بەت ءماتىندى وقىپ، اڭگىمەلەۋ. اق جانە قارا سوزدەرىنە بايلانىستى ايتىلعان ماقال، ناقىل سوزدەردى جيناقتاۋ، ماعىناسىن اشۋ. وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن باعالاۋ.
شاعىن ورتالىعى بار № 23 ورتا مەكتەپ كمم
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى احمەدياروۆا ق.ق.
انا ءتىلى 4 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي مەن ءابىش
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، بۇكىل جان – تانىمەن، رۋحىمەن، ىشكى سەزىم – كۇيىمەن، اقىندىق ويلاۋ، جازۋ ونەرىمەن قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تانىتقان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا تولىعىراق توقتالۋ. ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقي وتىرىپ، نەگىزگى ويىن تابۋعا ۇيرەتۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلارعا اباي اتا ءومىرىن ۇلگى ەتۋ، ۇلى اقىنعا دەگەن قۇرمەت سەزىمگە تاربيەلەۋ. ادامگەرشىلىككە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
3. دامىتۋشىلىق: ويىن تولىق جەتكىزىپ سويلەۋ داعدىلارى مەن جازباشا تىلدەرىن جەتىلدىرە وتىرىپ ويىن قورىتىپ، سويلەمدى دۇرىس قۇرۋعا داعدىلاندىرۋ؛ ءتۇسىندىرىپ ايتا ءبىلۋ داعدىسىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق جۇمىس، وي شاقىرۋ، وي قوزعاۋ، نەگىزگى يدەيانى سۋرەتتەۋ، توپپەن جۇمىس ىستەۋ ادىستەرى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، دۇنيەتانۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، ساباققا ىنتالارىن اۋدارۋ
پسيحولوگيالىق دايارلىق
مەيىرىمدى جۇرەكپەن،
اقپەيىلدى تىلەكپەن،
امانداسىپ الايىق،
ءبىر جادىراپ قالايىق!
- بۇگىنگى ساباعىمىزدا: «وتكەننەن نە ۇيرەندىك، بۇگىننەن نە بىلدىك...» قاعيداسىنا سۇيەنە وتىرىپ جۇمىس ىستەيمىز.
II. وتكەندى قايتالاۋ.
«وي قوزعاۋ» (1 - سلايد ) (نازارلارىن سلايدقا اۋدارتۋ، وندا جازىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ
1.
سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق قاپتايدى اسپان،
كۇز بولىپ، دىمقىل تۇمان جەردى باسقان.
بىلمەيمىن تويعانى ما، توڭعانى ما،
جىلقى ويناپ، بيە قاشقان، تاي جارىسقان.
2.
تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي،
قاناعات، راقىم، ويلاپ قوي -
بەس اسىل ءىس كونسەڭىز.
3.
“ە - ە.. بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن،
بۇرىنعىدا كىم وتكەن؟”– دەپ باستاپ، اڭگىمە سۇراعان تىلەگىن وسىلايشا باستايتىن.
4.
- شىراعىم، ەر جەتەرسىڭ، ەرجەتسەڭ ءسىرا، نە ەتەرسىڭ؟
الىسقا شىرقاپ كەتەرسىڭ،
شىنداساڭ، شىڭعا جەتەرسىڭ،،-
5.
اجەسىنىڭ اتى - زەرە
اناسىنىڭ اتى - ۇلجان
اكەسىنىڭ اتى - قۇنانباي
- قالاي ويلايسىڭدار، بالالار، مىنا اتاۋلاردى كىممەن بايلانىستىرۋعا بولادى؟
- اباي قۇنانبايەۆ
- دۇرىس ايتاسىڭدار، ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، بۇكىل جان – تانىمەن، رۋحىمەن، ىشكى سەزىم – كۇيىمەن، اقىندىق ويلاۋ، جازۋ ونەرىمەن قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىن تانىتقان اباي قۇنانبايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى بىلەتىنىمىزدى اڭگىمە ەتەيىك. بۇل ساباققا دايىندالۋ بارىسىندا ءبىز وقۋشىلارمەن شاعىن زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزگەن بولاتىنبىز.
- ءبىز بۇگىن «فاكت جيناقتاۋشىلار» توبى جانە «تاۋەلسىز زەرتتەۋشىلەر» توبى بولىپ ەكى توپقا بولىندىك. ءسوز كەزەگىن سول زەرتتەۋشىلەرگە بەرەيىك.
- سۇحبات الۋشىلار: (كەلگەن قوناقتارعا، باسقا توپ مۇشەلەرىنە اباي قۇنانبايەۆ جايلى ساۋالدار قويادى.)
سۇحباتتارىڭىز ءۇشىن راقمەت. ەندىگى ءسوزدى «تاۋەلسىز زەرتتەۋشىلەر» بەرەيىك.
1 - توپ: «تاۋەلسىز زەرتتەۋشىلەر»:
(ابايدىڭ بالالىق شاعى مەن اتا تەگى جايلى جيناعان دەرەكتەرىن ورتاعا سالادى.)
1 - زەرتتەۋشى:
اباي 10 - تامىز 1845 ج. قازىرگى سەمەي وبلىسىنىڭ شىڭعىس تاۋلارىندا قارقارالىنىڭ اعا سۇلتانى قۇنانبايدىڭ ءتورت ايەلىنىڭ ءبىرى، ەكىنشى ايەلى ۇلجاننان تۋعان.
اقىننىڭ ارعى تەگى ورتا ءجۇز، توبىقتى ارعىن ىشىندەگى ولجاي باتىردان باستالادى.
ابايدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى – يبراھيم. اجەسى وعان «اباي بول،
بالام»دەپ كىشكەنتاي كەزىندە كوپ ايتقان ەكەن، سودان اباي اتالىپ كەتكەن. وسىدان كەيىن ەل اراسىندا شىن اتى اتالماي، اباي اتانىپ كەتەدى.
2 - زەرتتەۋشى:
ابايدىڭ اكەسى - قۇنانباي. قۇنانباي وسكەنباي ۇلى 1802 جىلى ومىرگە كەلەدى. ول حالىق اراسىندا وتە بەدەلدى، ابىرويلى، ءادىل بي بولعان. ول 81 جىل عۇمىر كەشكەن. قۇنانباي ەل ىشىندە قاجى اتانعان.
سەمەي وڭىرىندە قۇنانباي قاجىنىڭ مەشىتى ورنالاسقان.
3 - زەرتتەۋشى:
ابايدىڭ اجەسى - زەرە ابايعا حالىق قازىناسىنان ءنار بەرىپ، بويىنا ىزگىلىك شۋاعىن سەپكەن، بىلىمگە يتەرمەلەگەن ۇلى ۇستاز، تالىمگەر، انا.
اناسى ۇلجان – ۇستامدى، مەيىرىمى مەن اقىلى مول، دانا كىسى بولعان.
زەرە اجە كوڭىلى كەڭ، جۇرەگى نازىك ادام بولعان. اباي اجەسىن قاتتى جاقسى كورەدى. كۇندىز دە، تۇندە دە ەرتەگى ايتقىزادى.
اباي اجەسىمەن بىرگە:
“ە - ە.. بۇلدىر - بۇلدىر كۇن وتكەن،
بۇرىنعىدا كىم وتكەن؟”– دەپ باستاپ، اڭگىمە سۇراعان تىلەگىن وسىلايشا باستايتىن.
4 - زەرتتەۋشى:
اباي قوعام ومىرىنە، ەل باسقارۋ ىسىنە ارالاستى. اباي كەز كەلگەن ءىستىڭ ءمانىن بەيبىت تۇردە شەشتى. اباي ون ەكى جاسىندا سەمەي قالاسىنداعى احمەت ريزا مەدرەسەسىنە تۇسەدى. وندا 3 جىل وقيدى. مەدرەسەدە وقىپ ءجۇرىپ 3 ايداي ورىس مەكتەبىنەن ءدارىس الادى. اباي اراب، تۇرىك، پارسى تىلدەرىن دە ۇيرەنەدى.
2 - توپ: «فاكت جيناقتاۋشىلار» توبى:
(اقىننىڭ ادەبي مۇراسىمەن جايلى جيناعان دەرەكتەرىن ايتىپ وتەدى)
1 - جيناقتاۋشى:
ابايدىڭ ادەبي مۇراسى ءۇش جۇيەمەن ءوربيدى: ءبىرى — ءوز جانىنان شىعارعان ءتول ولەڭدەرى؛ ەكىنشىسى - ابايدىڭ قارا سوزدەرى دەپ اتالاتىن پروزاسى؛ ءۇشىنشىسى — وزگە تىلدەردەن، اسىرەسە ورىسشادان اۋدارعان ولەڭدەرى.
اباي ورىس ادەبيەتىمەن پۋشكين، لەرمونتوۆ، دوستويەۆسكيي، بەلينسكيي، دوبروليۋبوۆ شىعارمالارىمەن تانىسادى. اسىرەسە پۋشكين مەن لەرمونتوۆتىڭ شىعارمالارىن ءسۇيىپ وقىعان. پۋشكيننىڭ “ەۆگەنيي ونەگين”قازاق تىلىنە اۋدارادى، ءارى ءوزى “تاتيانانىڭ حاتى” اتتى ءانىن شىعاردى.
2 - جيناقتاۋشى:
اباي انگە، ونەرگە جانى قۇمار ادام بولعان.
ءبىرجان سال، اقان سەرى، جاياۋ مۇسا، تاتتىمبەت سياقتى سازگەرلەردىڭ مارجان مۇرالارىنان سۋسىنداپ، انشىلىك - كۇيشىلىك ونەردى ەرەكشە باعالاعان. اباي كۇيلەرى: “تورى جورعا”، “ماي ءتۇنى”، “اباي جەلدىرمەسى”.
اباي اندەرى: “كوزىمنىڭ قاراسى”، “ايتتىم، سالەم، قالامقاس”، “سەگىز اياق”، “قور بولدى جانىم”.
3 - جيناقتاۋشى:
اباي توعىز جاسىنان باستاپ ولەڭ شىعارعان.
بالالارعا ارنالعان ولەڭدەرى “ادام بولام دەسەڭىز”، “اسەمپاز بولما ارنەگە”، “جازعىتۇرىم”، “كۇز”، “قىس” ت. ب. /ولەڭنەن ءۇزىندى وقۋ/
سەرگىتۋ ءساتى /ابايدىڭ ءانىن تىڭداتۋ/
III. ساباقتىڭ ماقساتىن حابارلاۋ.
IY. جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
وقۋلىقپەن جۇمىس: «اباي مەن ءابىش» ءماتىندى وقۋ، تالداۋ.
- ءوز بەتتەرىنشە وقۋ.
- ءماتىندى رولدەرگە ءبولىپ وقۋ.
- ءماتىندى تالداۋ
- ماتىندە نە تۋرالى ايتىلعان؟
- ءابىش اكەسىنىڭ ساۋالىنا نە دەپ جاۋاپ قايتاردى؟
Y. جاڭا ساباقتى تۇسىنگەندەرىن تەكسەرۋ
«ماعىنانى اجىراتۋ»
- ەندەشە، ماتىندە قوزعالعان نەگىزگى ماسەلەلەرگە توقتالايىق.
/ماتىندەگى قىزىلمەن جازىلعان جولدارعا كوڭىل ءبولۋ، ماعىناسىن اشۋ/
- وزدەرىڭ قالاي ويلايسىڭدار؟
- اق ءسوزى اسىل دەگەندى تاعى قالاي دالەلدەۋگە بولادى؟
/وقۋشىلاردىڭ جاۋابى/
/ قازاقتا «اق» سوزىمەن تىعىز بايلانىستى ۇعىم وتە كوپ. «اق جاۋلىقتى انا»، «اق ساقالدى قارت»، «اق ءسۇت» دەگەندەي، اق سوزىمەن بايلانىسقان ۇعىمى تەرەڭ سوزدەر تازالىقتى، پاكتىكتى ايعاقتايدى. اق قۇيىپ شىعارۋ. قازاق حالقى ۇرپاعىن اقتى جەرگە توكپەۋگە، اياقپەن باسپاۋعا ۇيرەتەدى.
اق دەگەنىمىز نە؟ بۇل – ءسۇت، ايران، قاتىق، قىمىز، شۇبات… وسىنىڭ بارلىعى اقتىڭ قۇرامىنا كىرەدى.
اق ءتۇسىنىڭ ماعىنالىق توپتارى
تازالىقتىڭ بەلگىسى ( اق بوساعا، اق وتاۋ، اق بەسىك ت. ب.)
سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى (اق تاماق، اق ديدار، اقشا بەت ت. ب.)
ۇلكەندىكتىڭ بەلگىسى( اق ساقال، اق باس، اق قاس ت. ب.)
قاسيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى(اق ءسۇت، اق انا اق شاش ت. ب.)
قۋانىشتىڭ بەلگىسى (اق كۇن، «اق سارباس» ت.. ب)
ادالدىقتىڭ بەلگىسى (اق جول، اق نيەت، اق باتا ت. ب.)
- ءابىشتىڭ بۇل جاۋابىنا اباي ريزا بولدى ما؟
ءماتىندى ساحنالاۋ
YI. ساباقتى قورىتۋ.
شىعارماشىلىق جۇمىس:
اسىل سوزدەردىڭ جالعاسىن تاپ.
جۇمىسى جوقتىق
تاماعى توقتىق
------------------------------- (ازدىرار ادام بالاسىن)
ءۇش - اق نارسە ادامنىڭ قاسيەتى
------------------------------ (ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك)
عىلىمدى ىزدەپ،
دۇنيەنى كوزدەپ
------------------------------- (ەكى جاققا ءۇڭىلدىم)
قايراتسىز اشۋ – تۇل
----------------------------------- (شاكىرتسىز عالىم - تۇل)
دوسى جوقپەن سىرلاس
--------------------------------------- (دوسى كوپپەن سىيلاس)
ولەڭدى اياقتاپ جازۋ
................................ دالامىز
............................... بالامىز
................................ شانامىز
................................. بولامىز.
- بۇگىنگى ساباقتى ابايدىڭ 19 - شى قارا سوزىمەن اياقتاعىم كەلىپ وتىر
ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
- بۇگىن ساباقتا نە جايىندا وقىپ، بىلدىك؟
YII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. 183 - 185 - بەت ءماتىندى وقىپ، اڭگىمەلەۋ. اق جانە قارا سوزدەرىنە بايلانىستى ايتىلعان ماقال، ناقىل سوزدەردى جيناقتاۋ، ماعىناسىن اشۋ. وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن باعالاۋ.
You Might Also Like
