InfoHub Logo

اتىراۋ وبلىسى، جىلىوي اۋدانى، قۇلسارى قالاسى.
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى ساعي ايدانا ادىلبەك قىزى

بيولوگيا 7 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋناقدەنەلىلەردىڭ شوپقورەكتى، جىرتقىش، پارازيتتىك جانە اسا پارازيتتىك وكىلدەرى. ولاردىڭ بيوسەنوزدىق جانە پراكتيكالىق ماڭىزى. زيانكەس بۋناقدەنەلىلەرمەن كۇرەسۋدىڭ بيولوگيالىق ءادىسى. بۋناقدەنەلىلەردى قورعاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا بۋناقدەنەلىلەردىڭ شوپقورەكتى، پارازيتتىك تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ ارقىلى تانىمدىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: تازالىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ. تابيعاتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: اشىق ساباق
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباق ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، اقپاراتتىق تىرەك - سىزبامەن، كەستەمەن جۇمىس
كورنەكىلىك: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد
ساباق بارىسى

I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ

II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
ءى. سۇراق – جاۋاپ:
1. قوعامدىق بۋناقدەنەلىلەردى اتا.
2. ارالاردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
3. جۇمىسشى ارانىڭ قۇرلىسى مەن تىرشىلىگى قانداي؟
4. اتالىق جانە انالىق ارانىڭ قۇرلىسى مەن تىرشىلىگى قانداي؟
5. ارالاردىڭ تابيعاتتا ماڭىزى قانداي؟
6. قۇمىرسقالاردىڭ قۇرىلىسىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
7. قۇمىرسقالاردىڭ تىرشىلىگىندەگى ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
8. قۇمىرسقالاردىڭ تابيعاتتا جانە ادام ومىرىندەگى ماڭىزى قانداي؟

ءىى. ساۋالناما
1. ارالاردىڭ دەنەسى قانداي بولىكتەردەن تۇرادى؟
ا) باسكوكىرەك، قۇرساق ب) باس، كوكىرەك، قۇرساق ۆ) باس، قۇرساق، اياق
2. قوعامدىق بۋناقدەنەلىلەر:
ا) ارا، شەگىرتكە ب) قۇمىرسقا، شىبىن ۆ) ارا، قۇمىرسقا
3. قۇمىرسقانىڭ قانشا ءتۇرى بار؟
ا) 10000 ب) 15000 ۆ) 5000 گ) 7000
4. ارالاردان نە الىنادى؟
ا) سپيرت، كاربون قىشقىلى
ب) بال، بالاۋىز، ارا جەلىمى ۆ) سارى بوياۋ، ءدارى – دارمەك
5. قۇمىرسقالاردىڭ تىنىس الۋ مۇشەسى:
ا) مالپيگيي تۇتىگى ب) دەمتۇتىك ۆ) وكپە
6. ارالار قاي وتريادقا جاتادى؟
ا) قوسقاناتتىلار ب) تەڭقاناتتىلار ۆ) جارعاققاناتتىلار
7. ارالاردىڭ دامۋى نەشە ساتىدان وتەدى؟
ا) 1
ب) 4
ۆ) 3
گ) 5

ءىىى. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ:
ازيالىق شەگىرتكە - وتە ءقاۋىپتى، زيانكەس جاندىك. كوكقاسقا شەگىرتكەنىڭ انالىعىنىڭ ءبىر جازدا
وربىگەن ۇرپاقتارى ەكى قويدى تويىندىراتىن ازىقتى جويادى. ال ولاردىڭ جاۋشوعىرلارى مەن ۇيىرلەرى 1 - 2 ساعاتتا جۇزدەگەن، ءتىپتى مىڭداعان گەكتار ەگىستىكتى تىپ - تيپىل ەتەدى. شەگىرتكەلەر دەرناسىلدەرىنىڭ توپتاسۋىن - جاۋشوعىل، ەرەسەكتەرىنىڭ جيناقتالۋىن - ءۇيىر تۇزەدى. ءسويتىپ بۇلار ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە توپتاسىپ كوشەدى.

كولورادو قوڭىزى – كارتوپ جانە ت. ب. القا تۇقىمداس وسىمدىكتەردىڭ زيانكەسى. ۇزىندىعى 9 – 11 مم، سوپاقتاۋ كەلگەن، قاناتىنىڭ ءۇستى قىزعىلت سارى، ون قارا جولاقتى سىزىقتارى (ءار جاعىندا 5 - تەن) بار. كولورادو قوڭىزى 1859 ج. كولورادو شتاتىنىڭ (سولتۇستىك امەريكا) كارتوپ القاپتارىندا كەزدەسە باستاعان جانە وسىعان بايلانىستى اتالعان.

كارتوپتىڭ ءقاۋىپتى جاۋى، ءونىم تۇسىمدىلىگىن تومەندەتەدى. كۇرەسۋ شارالارى: ىشكى جانە سىرتقى كارانتيندى ساقتاۋ؛ تەرەڭ دەڭگەيدەگى اگروتەحنيكا، كارتوپ وتىرعىزاتىن جەرلەردى دەرناسىلدەر پايدا بولا باستاعاندا جانە جاس قوڭىزدار شىعا باستاعاندا حيميالىق پرەپاراتتارمەن وڭدەۋ.

تاراقان - ۇيلەردە تاراقاننىڭ 2 ءتۇرى كەزدەسەدى: جيرەن (قىزىل ءتۇستى) جانە قارا. تاراقان ازىقتى بىلعايدى جانە سونىمەن بىرگە ىشەك قۇرتىنىڭ جۇمىرتقالارى مەن ءار ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ قوزدىرعىشتارىن (ديزەنتەريا، ءىش سۇزەك، پوليوميەليت جانە ت. ب.) تاسۋى مۇمكىن. تاراقاندى جويۋ ءۇشىن حيميالىق پرەپاراتتاردان مىنالار قولدانىلادى: حلوروفوستىڭ ۇنتاعى جانە سپيرت قوسىلعان 30 پروسەنتتى ەرىتىندىسىن «فوسفولان»، «بوراكس»، «نەوپينات»، «سۋلفولان»، «حلوراك»، «حلوروپين»، «نەوپين»، تالفون» دۋستتارى، «حلو - راك»، «حلوروفوس» تابلەتكالارى،

بيت — ادامنىڭ جانە سۇتقورەكتىلەردىڭ قانىن سورىپ تىرشىلىك ەتەتىن ۇساق جاندىكتەر وتريادى. قىلتاناقتى تۇتىكشەنىڭ ىشىندە ورنالاسقان اۋىز مۇشەسى شانشىپ - سورۋعا بەيىمدەلىپ تۇمسىقشاعا اينالعان. قىلتاناقتارىنىڭ جاردەمىمەن، تۇمسىقشا جابىن قابىقتى تەسىپ، تەرىگە ەنەدى. باسى مەن كوكىرەگى كىشكەنە، قۇرساق ءبولىمى جالپاقتاۋ. كوكىرەگىندە ءۇش جۇپ كەلتە اياقتارى بار، ولاردىڭ ۇشىندا ماتاعا نەمەسە شاشقا جابىسۋعا بەيىمدەلگەن يمەك تىرناقتارى جاقسى جەتىلگەن. ءبيتتىڭجانۋارلاردىڭ تۇگىنە نەمەسە ادامنىڭ كيىمىنە، شاشىنا جابىسقان جۇمىرتقاسىنان (سىركەسىنەن) دەرناسىل شىعىپ، ول 3 رەت تۇلەپ، ەرەسەك بيتكە اينالادى.

بيت دەنەنى قىشىتىپ مازاسىزداندىرۋىمەن قاتار، اسا ءقاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ (بورتپە، سۇزەك، وبا، تۋليارەميا) قوزدىرعىشتارىن تاراتادى. بيتتەۋدى (پەديكۋلەز) بولدىرماۋ ءۇشىن تازالىق ساقتاۋ قاجەت

بۇرگە – بۋىناياقتىلار تيپىنە جاتاتىن، ماسىلدىق تىرشىلىك ەتەتىن ۇساق جاندىكتەر وتريادى. ولاردىڭ دۇنيە جۇزىندە2500 ءتۇرى، ال قازاقستاندا 400 - دەي ءتۇرى بار. بۇرگەلەر بور كەزەڭىنەن بەلگىلى. بۇرگەنىڭ ءتۇسى سارى الادان قوڭىر - قىزعىلت تۇستەرگە قۇبىلىپ تۇرادى. دەنەسى ەكى بۇيىرىنەن قىسىڭقى، باس، كوكىرەك جانە قارىن بولىمدەرىنەن تۇرادى. باسىندا ەكى كوزى (كەيبىر تۇرلەرىندە كورۋ ورگانى مۇلدەم جوق)، سورۋعا بەيىمدەلگەن اۋزى بولادى. باس - كوكىرەك بولىمىندە 3 جۇپ اياقتارى بار، ارتقى جۇپ اياعى سەكىرۋگە بەيىمدەلگەن. قارىن ءبولىمى 7 — 8 ساقينادان تۇرادى. بۇرگە جۇمىرتقا سالىپ كوبەيەدى. انالىعى 3000 - عا دەيىن جۇمىرتقا سالادى. جۇمىرتقادان اق قۇرت ءتارىزدى دەرناسىلدەر پايدا بولادى، ونىڭ سىرتىندا سيرەك ۇزىن تۇگى نەمەسە قىلشىعى بار. دەرناسىلدەرى توپىراقتاعى ورگانيك. قالدىقتارمەن قورەكتەنەدى. ب - لەر 3 جىلداي تىرشىلىك ەتەدى. قازاقستاندا ەڭ زياندى ادام بۇرگەسى (Pulex ءىrrءىtans) ادامنىڭ جانە جىلقىنىڭ، مىسىقتىڭ، ت. ب. جانۋارلاردىڭ قانىن سورادى، سونداي - اق، الاقۇرت بۇرگەسى (Vermءىpsylla alacurt) وبا قوزدىرعىشىن اۋرۋ ادامنان ساۋ ادامعا، اۋرۋ مالدان ساۋ مالعا تاراتادى. تۇرعىن ۇيلەردەگى بۇرگەنى قۇرتۋ ءۇشىن ينسەكتيسيدتەر قولدانادى جانە تۇرعىن ءۇي، قورا - جاي تازا ۇستالۋى ءتيىس.

ءى. توپتىق جۇمىس

ءى توپ: شوپقورەكتى بۋناقدەنەلىلەر
ءىى توپ: جىرتقىش جانە اسا پارازيتتىك بۋناقدەنەلىلەر
ءىىى توپ: بۋناقدەنەلىلەردىڭ تابيعاتتاعى جانە پراكتيكالىق ماڭىزى.
IV توپ: زيانكەس بۋناقدەنەلىلەرمەن قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ شارالارى.

ءىى. بيولوگيالىق ديكتانت
اۋىل شارۋاشىلىق وتە ءقاۋىپتى بۋناقدەنەلىلەردىڭ بىرەگەيى -___________.
ءۇيىرلى شەگىرتكەلەردىڭ دەرناسىلدەردىڭ توپتاسۋىنان - ___________________، ەرەسەكتەرىنىڭ جيناقتالۋىنان __________ تۇزەدى.
__________________كارتوپ جاپىراعىن جەپ، ونىڭ ءتۇسىمىن كەمىتەدى.
جەمىس باعى مەن ەگىنشىلىككە زيانىن تيگىزەتىن بۋناقدەنەلىلەر - ____________ ________________________.

ءىىى. وقۋلىقپەن جۇمىس.
بۋناقدەنەلىلەردىڭ پايداسى بۋناقدەنەلىلەردىڭ زيانى

ءىV. بەكىتۋ:
ساۋالناما
1. شوپقورەكتى بۋناقدەنەلىلەر.
ا) كوڭقوڭىز ب) شەگىرتكە ۆ) ماسا
2. جەر وڭدەۋ ارقىلى زيانكەس جاندىكتەرمەن كۇرەس جۇرگىزۋ ءادىسى:
ا) بيولوگيالىق ب) ديقانشىلىق ۆ) گەوگرافيالىق
3. شالا تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەر:
ا) شەگىرتكە ب) كوبەلەك ۆ) ارا
4. بەزگەك اۋرۋىن تاراتاتىن بۋناقدەنە
ا) شىبىن ب) شەگىرتكە ۆ) ماسا
5. كارتوپتىڭ اسا ءقاۋىپتى زيانكەسى:
ا) شىتىرلاق قوڭىز ب) كولوراد قوڭىز ۆ) ماسا
6. الما اعاشىن زاقىمدايتىن بۋناقدەنە:
ا) ماسا ب) الماجەگى ۆ) شەگىرتكە
7. ينسەكتيسيد ارقىلى زيانكەس جاندىكتەرمەن كۇرەس جۇرگىزۋ ءادىسى:
ا) بيولوگيالىق ب) فيزيكالىق ۆ) حيميالىق
جاۋابى:
1. ب 2. ب 3. ا 4. ۆ 5. ب 6. ب 7. ۆ

V. ۇيگە تاپسىرما:
بۋناقدەنەلىلەردىڭ شوپقورەكتى، جىرتقىش، پارازيتتىك جانە اسا پارازيتتىك وكىلدەرى. ولاردىڭ بيوسەنوزدىق جانە پراكتيكالىق ماڭىزىن وقىپ كەلۋ.(233 بەت)
ءسوزجۇمباق قۇراۋ.
VI. باعالاۋ.