اباي قۇنانبايەۆ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭى
شقو، اياگوز اۋدانى، مامىرسۋ اۋىلى
«س. عابباسوۆ اتىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپ» كمم
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى تولەۋوۆا امانجان تالگاروۆنا
ادەبيەت 6 – سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ولەڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ، يدەياسىن اشۋ. ابايدىڭ جاس ۇرپاققا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەتۋ تۋرالى ناقىل سوزدەرىن ولەڭدەرىمەن سالىستىرا وتىرىپ، وقۋشى بويىنا دارىتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءتۇيىندى وي ايتا بىلۋگە، وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرۋعا جەتەلەۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: اباي ولەڭدەرىندەگى «بەس نارسەگە اسىق بولۋعا، بەس نارسەدەن قاشىق بولۋعا»، ونى تۇسىنە، تۇيسىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلى: اباي سۋرەتى، شىعارمالارى، كىتاپ بۇرىشى، اباي تۋرالى جازعان دانالار سوزدەرى، ۆەنن دياگرامماسى، سلايد، بۋكلەت، ينتەربەلسەندى تاقتا.
ءادىس - تاسىلدەر: اڭگىمەلەۋ، سۇراق – جاۋاپ، مانەرلەپ وقۋ، ۆەنن دياگرامماسى.
ساباق بارىسى: ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. سالەمدەسۋ. شاتتىق شەڭبەر. ۇشاققا تىلەك جازىپ، ءبىر – بىرىنە ۇشىرادى.
ءا) ءۇي جۇمىسى: «اسەمپاز بولما ارنەگە» ولەڭىن جاتتاۋعا بەرىلگەن. سونىمەن بىرگە اباي جايلى بىلگەندەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ ماقساتىندا زىمىران سۇراقتار بەرەمىن. وقۋشىلار تەز – تەز ايتىپ وتىرادى.
سۇراقتار:
1. اباي قۇنانبايەۆ كىم؟ -..................(اقىن، ويشىل، عۇلاما، فيلوسوف)
2. قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟.................(شىعىس قازاقستان وبلىسى، شىڭعىستاۋدىڭ باۋىرىندا)
3. تۋعان جىلى؟..................(1845 جىلى)
4. العاش قالاي حات تانىعان؟....................... (اۋىل مولداسىنان)
5. اباي وقىعان سەمەيدەگى مەدرەسە؟....................(سەمەيدەگى احمەت ريزا)
6. ابايدىڭ شىن ەسىمى؟...................(يبراھيم)
7. ابايدىڭ ارعى اتاسى؟.....................(وسكەنباي)
8. ءوز اكەسى؟...............................(قۇنانباي)
9. ابايدىڭ اناسى؟...............،(ۇلجان) اجەسى....................(زەرە)
10. ابايدىڭ اكەسى ابايدى نەگە ۇيرەتەدى؟.........................(ەل بيلەۋگە ۇيرەتەدى))
11. اباي مەن اكەسى اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك نەدەن؟................(ەل بيلەۋشىلەردىڭ حالىققا جاساعان قياناتىن كورگەندە باستالادى)
12. اباي وقىعان ورىس جازۋشىلارى مەن اقىندارى كىمدەر؟..........(پۋشكين، لەرمونتوۆ، كرىلوۆ، تولستوي، سالتىكوۆ - ششەدرين، دوبروليۋبوۆ، چەرنىشيەۆسكيي)
13. ابايدىڭ اقىن ەكەنىن تانىتقان العاشقى كوركەم ولەڭى.................. («قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا»)
14. ول ولەڭى قاي جىلى جازىلعان؟..................(1882 جىلى)، حالىق اۋىز ادەبيەتى)
15. اقىن قاي جىلى دۇنيەدەن وزدى؟............... (1904 جىلى)
ب) جاڭا ساباق: وقۋشىلارعا اقىننىڭ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭىن وقي وتىرىپ، اقىننىڭ ايتايىن دەگەن ويى، عىلىم جولىنا ۇمتىلعان جاستارعا اقىننىڭ ايرىقشا ەسكەرتۋى، ول قانداي نارسەدەن قاشىق بولۋ، قانداي نارسەمەن دوس بولۋ ەدى؟(ءبىر وقۋشى وقۋلىقتان تاۋىپ وقيدى). (ينتەربەلسەندى تاقتادان كورسەتۋ)
بەس دۇشپان: وتىرىك، وسەك، ماقتانشاق، ەرىنشەك بەكەر مال شاشپاق.
بەس اسىل ءىس: تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راقىم.
وقۋشىلارعا كەزەكتەپ وقىتىپ، كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىنا تالداۋ جاساتۋ.
اۆتورى: اباي قۇنانبايەۆ
تاقىرىبى: جاستاردى عىلىمعا، بىلىمگە، ونەرگە شاقىرۋ.
يدەياسى: عىلىمنىڭ ۇلكەن قازىنا ەكەنىن ايتۋ.
جانرى: ولەڭ.
شۋماق: 6
تارماق: 25
بۋناق: 2
بۋىن: 7 - 8
ۇيقاس: اااب، ااباب.
ولەڭدەگى جاڭا سوزدەرمەن تانىسۋ.
ءعيبراتلى - ۇلگىلى دەگەن ءسوز.
ءنافراتلى - جيىركەنىشتى دەگەن ءسوز.
ولەڭگە تىلدىك تالداۋ جاسايىق. ءبىز قازاق تىلىنەن سينونيم ءسوزدى وتتىك.
اسىق - ءسوزىنىڭ ءسينونيمى ۇمتىلۋ، قاشىق – ءسوزىنىڭ ءسينونيمى اۋلاق بولۋ.
ابايدىڭ ولەڭىندە 5 اسىل ءىس: تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راقىمشىلدى،. 5 جامان ءىس: وسەك، وتىرىك ايتۋ، ماقتانشاقتىق، ەرىنشەكتىك، بەكەر مال شاشپاق.
ۆ) بەكىتۋ: ۆەنن دياگرامماسى. ەكى اقىننىڭ ولەڭىن سالىستىرىپ، ۇقساستىعىن تابۋ.
اباي قۇنانبايەۆ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا»
شاكارىم قۇدايبەردييەۆ «ادامدىق بورىشىڭ»
مىنە، بالالار ءبىز قازاقتىڭ باس اقىنى، جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى – اباي قۇنانبايەۆتىڭ تاعى دا ءبىر ولەڭىمەن تانىستىق. وندا اقىن ءبىزدى بەس نارسەگە ۇمتىلدىرسا، بەس نارسەدەن ساقتاندىرادى. وسى جەردە بەس دەگەن ساندى اۋىزعا الدىق. قازاقتا قانداي ساندار كيەلى؟ (3، 4، 7، 9، 13، 40) سول سان ەسىمدەرگە بايلانىستى ادەت - عۇرىپتار مەن ماقال – ماتەلدەر ايتا كەتەدى.
گ) قورىتىندى: سونىمەن بالالار. اباي اتامىز «تولىق ادام» بولۋ ءۇشىن ادام بويىندا سەگىز قاسيەت بولۋى كەرەك دەيدى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇشتىسى - عىلىم مەن قۇدىرەت ەكەن. «تولىق ادام» تۋرالى ويدىڭ و باستاعى توركىنىن ءبىز بۇگىنگى وتكەن «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭىنەن باستاۋ الىپ، جىل وتكەن سايىن قويۋلانا، كۇردەلەنە تۇسەتىنى ءسوزسىز.
بۇگىنگى ساباقتى س. تورايعىروۆتىڭ مىنا ولەڭىمەن اياقتاعىم كەلىپ تۇر.
اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ،
ابايدى وقى، ەرىنبە
ادامدىقتى كوزدەسەڭ،
جاتتاپ توقى كوڭىلگە
س) وقۋشىلاردى باعالاۋ.
د) ۇيگە تاپسىرما: اباي قۇنانبايەۆتىڭ عىلىم، ءبىلىم ۇيرەنۋ تۋرالى ولەڭدەرىن ىزدەۋ.
«عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭىن جاتتاۋ.
«س. عابباسوۆ اتىنداعى جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپ» كمم
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەت ءپانى ءمۇعالىمى تولەۋوۆا امانجان تالگاروۆنا
ادەبيەت 6 – سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ولەڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ، يدەياسىن اشۋ. ابايدىڭ جاس ۇرپاققا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەتۋ تۋرالى ناقىل سوزدەرىن ولەڭدەرىمەن سالىستىرا وتىرىپ، وقۋشى بويىنا دارىتۋ.
دامىتۋشىلىق: ءتۇيىندى وي ايتا بىلۋگە، وزىندىك پىكىر قالىپتاستىرۋعا جەتەلەۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك: اباي ولەڭدەرىندەگى «بەس نارسەگە اسىق بولۋعا، بەس نارسەدەن قاشىق بولۋعا»، ونى تۇسىنە، تۇيسىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلى: اباي سۋرەتى، شىعارمالارى، كىتاپ بۇرىشى، اباي تۋرالى جازعان دانالار سوزدەرى، ۆەنن دياگرامماسى، سلايد، بۋكلەت، ينتەربەلسەندى تاقتا.
ءادىس - تاسىلدەر: اڭگىمەلەۋ، سۇراق – جاۋاپ، مانەرلەپ وقۋ، ۆەنن دياگرامماسى.
ساباق بارىسى: ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. سالەمدەسۋ. شاتتىق شەڭبەر. ۇشاققا تىلەك جازىپ، ءبىر – بىرىنە ۇشىرادى.
ءا) ءۇي جۇمىسى: «اسەمپاز بولما ارنەگە» ولەڭىن جاتتاۋعا بەرىلگەن. سونىمەن بىرگە اباي جايلى بىلگەندەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ ماقساتىندا زىمىران سۇراقتار بەرەمىن. وقۋشىلار تەز – تەز ايتىپ وتىرادى.
سۇراقتار:
1. اباي قۇنانبايەۆ كىم؟ -..................(اقىن، ويشىل، عۇلاما، فيلوسوف)
2. قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟.................(شىعىس قازاقستان وبلىسى، شىڭعىستاۋدىڭ باۋىرىندا)
3. تۋعان جىلى؟..................(1845 جىلى)
4. العاش قالاي حات تانىعان؟....................... (اۋىل مولداسىنان)
5. اباي وقىعان سەمەيدەگى مەدرەسە؟....................(سەمەيدەگى احمەت ريزا)
6. ابايدىڭ شىن ەسىمى؟...................(يبراھيم)
7. ابايدىڭ ارعى اتاسى؟.....................(وسكەنباي)
8. ءوز اكەسى؟...............................(قۇنانباي)
9. ابايدىڭ اناسى؟...............،(ۇلجان) اجەسى....................(زەرە)
10. ابايدىڭ اكەسى ابايدى نەگە ۇيرەتەدى؟.........................(ەل بيلەۋگە ۇيرەتەدى))
11. اباي مەن اكەسى اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك نەدەن؟................(ەل بيلەۋشىلەردىڭ حالىققا جاساعان قياناتىن كورگەندە باستالادى)
12. اباي وقىعان ورىس جازۋشىلارى مەن اقىندارى كىمدەر؟..........(پۋشكين، لەرمونتوۆ، كرىلوۆ، تولستوي، سالتىكوۆ - ششەدرين، دوبروليۋبوۆ، چەرنىشيەۆسكيي)
13. ابايدىڭ اقىن ەكەنىن تانىتقان العاشقى كوركەم ولەڭى.................. («قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا»)
14. ول ولەڭى قاي جىلى جازىلعان؟..................(1882 جىلى)، حالىق اۋىز ادەبيەتى)
15. اقىن قاي جىلى دۇنيەدەن وزدى؟............... (1904 جىلى)
ب) جاڭا ساباق: وقۋشىلارعا اقىننىڭ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭىن وقي وتىرىپ، اقىننىڭ ايتايىن دەگەن ويى، عىلىم جولىنا ۇمتىلعان جاستارعا اقىننىڭ ايرىقشا ەسكەرتۋى، ول قانداي نارسەدەن قاشىق بولۋ، قانداي نارسەمەن دوس بولۋ ەدى؟(ءبىر وقۋشى وقۋلىقتان تاۋىپ وقيدى). (ينتەربەلسەندى تاقتادان كورسەتۋ)
بەس دۇشپان: وتىرىك، وسەك، ماقتانشاق، ەرىنشەك بەكەر مال شاشپاق.
بەس اسىل ءىس: تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راقىم.
وقۋشىلارعا كەزەكتەپ وقىتىپ، كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىنا تالداۋ جاساتۋ.
اۆتورى: اباي قۇنانبايەۆ
تاقىرىبى: جاستاردى عىلىمعا، بىلىمگە، ونەرگە شاقىرۋ.
يدەياسى: عىلىمنىڭ ۇلكەن قازىنا ەكەنىن ايتۋ.
جانرى: ولەڭ.
شۋماق: 6
تارماق: 25
بۋناق: 2
بۋىن: 7 - 8
ۇيقاس: اااب، ااباب.
ولەڭدەگى جاڭا سوزدەرمەن تانىسۋ.
ءعيبراتلى - ۇلگىلى دەگەن ءسوز.
ءنافراتلى - جيىركەنىشتى دەگەن ءسوز.
ولەڭگە تىلدىك تالداۋ جاسايىق. ءبىز قازاق تىلىنەن سينونيم ءسوزدى وتتىك.
اسىق - ءسوزىنىڭ ءسينونيمى ۇمتىلۋ، قاشىق – ءسوزىنىڭ ءسينونيمى اۋلاق بولۋ.
ابايدىڭ ولەڭىندە 5 اسىل ءىس: تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راقىمشىلدى،. 5 جامان ءىس: وسەك، وتىرىك ايتۋ، ماقتانشاقتىق، ەرىنشەكتىك، بەكەر مال شاشپاق.
ۆ) بەكىتۋ: ۆەنن دياگرامماسى. ەكى اقىننىڭ ولەڭىن سالىستىرىپ، ۇقساستىعىن تابۋ.
اباي قۇنانبايەۆ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا»
شاكارىم قۇدايبەردييەۆ «ادامدىق بورىشىڭ»
مىنە، بالالار ءبىز قازاقتىڭ باس اقىنى، جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى – اباي قۇنانبايەۆتىڭ تاعى دا ءبىر ولەڭىمەن تانىستىق. وندا اقىن ءبىزدى بەس نارسەگە ۇمتىلدىرسا، بەس نارسەدەن ساقتاندىرادى. وسى جەردە بەس دەگەن ساندى اۋىزعا الدىق. قازاقتا قانداي ساندار كيەلى؟ (3، 4، 7، 9، 13، 40) سول سان ەسىمدەرگە بايلانىستى ادەت - عۇرىپتار مەن ماقال – ماتەلدەر ايتا كەتەدى.
گ) قورىتىندى: سونىمەن بالالار. اباي اتامىز «تولىق ادام» بولۋ ءۇشىن ادام بويىندا سەگىز قاسيەت بولۋى كەرەك دەيدى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ كۇشتىسى - عىلىم مەن قۇدىرەت ەكەن. «تولىق ادام» تۋرالى ويدىڭ و باستاعى توركىنىن ءبىز بۇگىنگى وتكەن «عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭىنەن باستاۋ الىپ، جىل وتكەن سايىن قويۋلانا، كۇردەلەنە تۇسەتىنى ءسوزسىز.
بۇگىنگى ساباقتى س. تورايعىروۆتىڭ مىنا ولەڭىمەن اياقتاعىم كەلىپ تۇر.
اسىل ءسوزدى ىزدەسەڭ،
ابايدى وقى، ەرىنبە
ادامدىقتى كوزدەسەڭ،
جاتتاپ توقى كوڭىلگە
س) وقۋشىلاردى باعالاۋ.
د) ۇيگە تاپسىرما: اباي قۇنانبايەۆتىڭ عىلىم، ءبىلىم ۇيرەنۋ تۋرالى ولەڭدەرىن ىزدەۋ.
«عىلىم تاپپاي ماقتانبا» ولەڭىن جاتتاۋ.
You Might Also Like
