InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆ. شوقپارداي كەكىلى بار قامىس قۇلاق
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ. اقىن شىعارمالارىنىڭ تاقىرىبى تۋرالى مالىمەتتەر بەرۋ. ولەڭدەگى ادامنىڭ، ەر جىگىتتىڭ سەنىمدى سەرىگى – بايگە اتىنىڭ سىنى مەن باعاسىنىڭ بەرىلۋى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ تاپسىرمالار ارقىلى ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ءتىل بايلىقتارىن دامىتۋ.
3. ۇلى اقىنعا دەگەن قۇرمەت، ماقتانىش سەزىمدەرىن تاربيەلەۋگە ىقپال ەتۋ.
اقىن شىعارمالارى ارقىلى بالالار بويىنا ادامگەرشىلىك، ىزەتتىلىك قاسيەتتەردى تاربيەلەۋگە ۇلەس قوسۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، مانەرلەپ وقۋ، سۇحبات جۇرگىزۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اقىن پورترەتى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، وقۋلىق
ساباقتىڭ بارىسى:

ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن امانداسۋ. جوق وقۋشىلاردى بەلگىلەۋ. وقۋشى نازارىن ساباققا اۋدارۋ.

ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: «جاقسى مەن جامان ادامنىڭ قاسيەتتەرى»
ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جانە ولەڭنەن جامان مەن جاقسى قاسيەتتەردى جازىپ كەلۋ.
جاقسى ادام قاسيەتتەرى – ەشكىمدى جاتسىنبايدى، سوزىنە ساق، ەلدىڭ اعاسى، ەلدىڭ باسشى سەركەسى، ءجۇزى جىلى، ءسوزى مايدا، ءجۇزى جاقسى، ۇلكەن - كىشىنىڭ ءبارى جاقسى، جىل قۇسىنداي، الىستى جاقىن ەتەر
جامان ادام قاسيەتتەرى – كوكىرەگى – كور، كوزى – سوقىر، جۇرەر جولدان تال تۇستە اداسۋشى، وتىرىكشى، وسەگى كوپ، ىرىتكى سالۋشى، ەل اراسىن سوزبەن بىقسىتۋشى، ۇرىنشاق، تەنتەك، سۇيكىمسىز، جىلقىنىڭ قوتىر بولعان الاسىنداي، جامان ادام بالتانىڭ ۇڭعىسىنداي، وسەك - اياڭ ايتىپ جۇرەدى، كەۋدەسى ۇلكەن، ءسوزى كەسەك، اقىلى اۋىسقان. ءوز ويلارىن جازۋ.

ءىىى. جاڭا ساباق «ماعىنانى تانۋ» كەزەڭى
ا) اباي ءحىح عاسىرداعى قازاقتىڭ دانىشپان، سۋرەتكەر اقىنى، ءوز ۇرپاعىن ونەر - بىلىمگە ۇندەگەن ويلى اعارتۋشى ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ. 1845 - 1904 جىلداردا ءومىر سۇرگەن، قازاق ادەبيەتىنىڭ اتاسى، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى شىعىس قازاقستان وبلىسى، شىڭعىستاۋ بوكتەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. اجەسى - زەرە، اناسى - ۇلجان. تابيعات ليريكاسىنا بايلانىستى ولەڭدەر جازعان، سازگەر، اۋدارماشى (اراب، پارسى، تۇرىك، ورىس اقىندارىنىڭ شىعارماسىن اۋدارعان)
اباي تەگى: 1. كىشىك.
2. ايتەك.
3. ولجاي.
4. قايدوس.
5. ىرعىزباي.
6. وسكەنباي.
7. قۇنانباي.
انالارى: 1. كۇڭكە - قۇدايبەردى - شاكارىم.
2. ۇلجان – تاڭىربەردى، اباي، ىسقاق، وسپان
3. ايقىز – حاليوللا، ىسماعۇل
4. تورعاي (نۇرعانىم) – بالا جوق

وقۋلىقپەن جۇمىس.
بالا اباي تۋرالى وقۋ. «اسسوسياسيا» ءادىسى (داپتەرلەرىنە جازىپ وتىرۋ، ءتۇرتىپ الۋ.)
شارتتى بەلگىلەرمەن جۇمىس. «v»- بىلەمىن، «+» – جاڭالىق، «-»- بىلمەيمىن، «؟»- تولىعىراق بىلگىسى كەلەدى.
ءا) اباي تۋرالى نە بىلەمىز؟ تاقىرىبىنا سۇحباتتاسۋ
ب) ولەڭنىڭ تاقىرىبى، اتتىڭ سىنى - جاراتىلىستىڭ جاندى ءبىر بەينەسى بولعان بايگە اتقا ارنالعان ولەڭ. عاسىرلار بويىندا مال وسىرۋمەن، كوشپەلى كۇيدە تىرلىك ەتكەن ەلدىڭ اقىنى اتتىڭ باعاسىن وزگەشە تۇسىنەدى. سونىڭ ىشىندە بايگە اتتىڭ ورنى مۇلدە بولەك. ول قازاقتىڭ باعزى زاماننان بەرگى اۋىزشا ادەبيەتىندە دە سان الۋان «قيال پىراعى» بولىپ جىرلانىپ كەلگەن. اباي ءومىر كەشكەن كەزدە دە ات – ەر قاناتى جۇيرىك ات، اسىرەسە، قازاق بىلگەن جانۋاردىڭ ىشىندەگى ادامعا ەڭ ىستىعى، ءقادىرلىسى ەكەندىگى.

ب) «شوقپارداي كەكىلى بار قامىس قۇلاق» ولەڭىن بارلىق وقۋشىلار وقۋلىقتان داۋىس ىرعاعىمەن مانەرلەپ وقۋ، ينتەراكتيۆتى تاقتادان جىلقىنىڭ سىرتقى مۇشەلەرىن كورسەتۋ، سونداي - اق، اقىن سۋرەتتەۋىنەن اتتىڭ ءتۇر - تۇلعاسى، ءجۇرىس - تۇرىسى، شابىس - جەلىسى بەينەلى سوزدەرمەن ايشىقتالعانى جايلى وقۋشىلارعا مالىمەتتەر بەرۋ.

ۆ) سوزدىكپەن جۇمىس: ءسوزمارجان
ساعاق – جىلقىنىڭ ساعالدىرىق تۇراتىن تاماعىنىڭ استىڭعى جاعى.
جەرسوعار – ات تۇياعىنىڭ ارت جاعىنداعى قاتتى جەرى، وكشەلىگى.
اشامايلى – اشاماي سالىنعان دەگەن ماعىنادا.
اشاماي – اتقا ءمىنىپ جۇرە المايتىن جاس بالالار ءۇشىن جاسالعان ارناۋلى ماعىنادا: ارسا - ارسا بولعان، اربيعان.
شىدەرلىك – اتتىڭ سيراعىنىڭ شىدەر سالاتىن جەرى.
شىدەر – اتتىڭ سيراعىنىڭ ەكى اياعى مەن ارتقى ءبىر اياعىن قوسىپ سالاتىن تۇساۋ.

گ) ءمۇعالىمنىڭ تۇسىندىرمەسى: جۇيرىك باپتاپ، ونى بايگەگە قوسۋ قازاق بالاسى ءۇشىن ۇلكەن ونەر بولعان. بۇل ولەڭدە اباي بايگە اتىنىڭ ءمۇسىنىن بەرگەن. ات سيپاتىن بەرەتىن ءاربىر سوزگە توقتالاتىن بولساق، مىسالى، «جاۋىرىنى ەتسىز تاقتايداي - اق» دەگەن ولەڭ جولىنا ۇڭىلەيىكشى. جۇيرىك اتتا ارتىق ەت بولۋى مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى دە جاۋىرىندى ەتسىز تاقتايعا تەڭەۋى اقىننىڭ شىندىعى بولىپ كەلەدى. نەمەسە «ارتى تالتاق» دەگەن سۋرەتتەمە بار. بايگە ارتىنىڭ قولتىعى، سانى ىقشام بولىپ، ءبىر - بىرىنە جابىسىپ جاتسا، شاپقان كەزدە ادىمى اشىلا ما؟ «قويان جاق»، «قوي مويىندى» دەگەن سۋرەتتەمەلەر قاز - قالپىندا العاندا تىم قاراپايىم - اق. ال قوياننىڭ جاعى – ول قۋراعان ەتسىز جاق. جۇيرىكتىڭ جاعى مايلى بولىپ كەلمەيتىنىن اقىن وسى «قويان جاقپەن» بەرىپ وتىر. وسىلايشا ءاربىر بەينەلى سوزگە تۇسىنىك بەرۋ كەرەك.
- ەندى بالالار، ايتىڭدارشى، ءوزىمىز قانداي اتاقتى بايگە اتتارىن بىلەمىز؟
- ءيا، اقاننىڭ قۇلاگەرى.
- ول تۋرالى قانداي شىعارمالار بار؟
- س. ءجۇنىسوۆتىڭ «اقان سەرى» رومانى، ءى. جانسۇگىروۆتىڭ «قۇلاگەر» پوەماسى.
- ەندەشە، وسى شىعارمالاردا كۇرەڭباي سىنشى قۇلاگەر سيپاتىن قالاي بەرگەن ەكەن، تىڭداپ كورەيىك.

د) وقۋشىلارعا مىسال رەتىندە روماننان ءۇزىندى وقىپ بەرۋگە بولادى.
ساكەن ءجۇنىسوۆ «اقان سەرى» رومانىنان: اسقا كەلگەن جۇرت اۋزىنا اقان مەن ونىڭ قۇلاگەرى ءتۇستى. كۇرەڭباي سىنشىنىڭ قۇلاگەرگە بەرگەن باعاسى: كەز كەلگەن جىلقىدا 12 قابىرعا بولادى. ال قۇلاگەردە 1 قابىرعا ارتىق، مىنە، قانات دەگەن سول قابىرعا، كورىكتەي وكپەنى قىسپاي، كەڭ تىنىستانۋىنا بىردەن - ءبىر سەبەپ سول. تەرىندە سىقپا قۇرتتىڭ دامىندەي ءدام جوق. جەتى تەرى الىنعان. قۇمالاعىندا قوياننىڭ كوز جاساۋىنداي ءبىر تامشى سۋ جوق. «ات شاپپايدى، باپ شابادى» دەگەن بار ەمەس پە؟ شىركىن ات تا ات ەكەن، باپتاۋشىسى دا ساباز ەكەن.

ە) سۇراقتار:
- اقىن قازاقتىڭ كۇندەلىكتى پايدالانىپ جۇرگەن اۋىزەكى تىلىنەن قانداي بەينەلى، ايشىقتى ورالىمدار جاساعان؟ شوقپار دەگەن نە؟ ول ولەڭدە قانداي بەينەلى سوزگە اينالعان؟
- جۇيرىك اتتا ارتىق ەت بولۋى مۇمكىن بە؟
- جۇيرىك اتتىڭ اسا بيىك بولمايتىنىن قالاي بەرەدى؟

ءىۇ بەكىتۋ «ويتولعانىس» كەزەڭى 3 - توپقا تاپسىرما بەرۋ.
داپتەرمەن جۇمىس 1 - كەستە
● ولەڭنىڭ العاشقى شۋماعىنان دەنە مۇشەلەرىن تىركەسكەن سوزىمەن تەرىپ جاز
شوقپارداي كەكىل، قامىس قۇلاق، قوي مويىن، قويان جاق، بوكەن قاباق، اۋىز ومىرتقا، مايدا جال، وي جەلكە

● وسى سوزدەردەن ومونيم بولاتىن سوزدەردى تاپ، مىسال كەلتىر
قوي
1. قورادا قوي سۋ ءىشىپ تۇر
2. كىتاپتى ورنىنا قوي
وي
1. ونىڭ ويى ۇشقىر
2. اۋىل ويعا قاراي قونىس تەپتى
جاق
1. وت جاق
2. ادامنىڭ دەنە مۇشەسى
3. ءى، ءىى، ءىىى جاق

● تىركەسكەن سوزدەردىڭ ىشىنەن تاسىمالداۋعا بولمايتىن سوزدەردى تاپ
قوي، جاق، اۋىز، جال

2 - كەستە
ولەڭنەن جىلقىنىڭ دەنە مۇشەلەرىن تەرىپ، جاز
جاۋابى: كەكىل، قۇلاق، مويىن، جاق، قاباق، اۋىز ومىرتقا، جال، جەلكە، مۇرىن، ەرىن، ءتىس، قابىرعا، جوتا، ومىراۋ، ءتوس، باقاي، تۇياق، شىنتاق، اياق، جاۋىرىن، ساۋىر، مىقىن، قۇيرىق، قىل، ۇرشىق، سان، باۋىر، تىرسەك (شىدەرلى)، كوز
وسى سوزدەرگە سۇراق قوي
سۇراعى: نە؟
قاي ءسوز تابىنا جاتادى؟ زات ەسىم
3 - كەستە
«بەس جولدى ولەڭ» (جاڭا ساباققا بايلانىستى بەس جولدان تۇراتىن قورىتىندى شىعارۋ)
1. كىم؟ نە؟ اباي
2. قانداي؟ اقىلدى، زەرەك
3. نە ىستەدى؟ وقىدى، جازدى، قالدىردى
4. سويلەم اباي قازاقتىڭ ۇلى اقىنى
5. سينونيم اباي - اقىن
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. ولەڭنەن وزدەرىڭە ۇناعان 3 شۋماعىن مانەرلەپ جاتقا وقۋ، اتتىڭ سۋرەتىن سالۋ.
وقۋشىلار ءبىلىمىن باعالاۋ كەزەڭى.