ادەپتى بالا – ارلى بالا
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: « قاتىناس»
وقۋ ءىس - ارەكەت ءتۇرى: «ءتىل دامىتۋ».
تاقىرىبى: ادەپتى بالا – ارلى بالا
ماقساتى: بىلىمدىلىگى: بالالاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك ادەتىن قالىپتاستىرۋ. جاقسى مەن جامان ادەت قالىپتارىن اجىراتۋ.
دامىتۋشىلىعى: ءتىل بايلىعىن، لوگيكالىق ويلاۋ، كورۋ، سەزىنۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. حالقىمىزدىڭ سالت – داستۇرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىلىگى: ادامگەرشىلىككە، كىشىپەيىلدىككە، ۇقىپتىلىققا باۋلۋ.
كورنەكىلىكتەر: سۋرەتتەر، شاڭىراق. ديداكتيكالىق ويىن «وتباسى»، سىيلىقتار.
ءادىس تاسىلدەرى: اڭگىمەلەۋ، ويىن ويناتۋ، تاپسىرمالار، كورسەتۋ.
ءىس - ارەكەت كەزەڭدەرى
تاربيەشىنىڭ ءىس - ارەكەتى. بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتى
موتيۆاسيالىق قوزعاۋشى
- سالەم ءسوزدىڭ اناسى، ادامگەرشىلىكتىڭ، ادەپتىلىكتىڭ باسپالداعى. ال بالالار الدىمەن ءبىر - بىرىمىزبەن سالەمدەسىپ، جاقسى لەبىزدەرىمىزدى بىلدىرەيىكشى.
“قايىرلى كۇن!”
“ءارقاشان كۇن سونبەسىن.”
“دەنىمىز ساۋ بولسىن.”
“ءبارىمىز دوس بولايىق”
“تاتۋ بولايىق.”
“الەمدە تىنىشتىق بولسىن.”
“اسپانىمىز اشىق بولسىن.”
ىزدەنۋ - ۇيىمداستىرۋى
- جارايسىڭدار ەندى بالالار كيىز ۇيگە كىرىپ وتىرايىق.
- بۇل نە؟
- شاڭىراق. - عاجايىپ ءسات: تازشا بالانىڭ كەلۋى:
- سالەمەتسىز بە بالالار!
- سالەمەتسىز بە ءسىز كىم بولاسىز؟
- قايدان كەلەسىز؟
- سالەمەتسىز بە
- مەن تازشا بالامىن. ءقازىر جىلدىڭ كوكتەم مەزگىلى بولعاندىقتان، كوكتەمنىڭ العاشقى گ ۇلى بايشەشەك تەرۋگە دالاعا شىققام. سول كەزدە سۋرەتتەر تاۋىپ الدىم، ءبىراق وسى سۋرەتتەردەن ەشتەڭە ۇقپاي، وسىندا الىپ كەلدىم، سەندەردەن كومەك سۇرايمىن.
- بالالار ءبىز تازشا بالاعا كومەكتەسەمىز بە؟
- ءيا كومەكتە سەمىز.
سۋرەتتەردى ءىلۋ، اڭگىمەلەۋ.
- بالالار جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
- كوكتەم مەزگىلى.
- كوكتەم مەزگىلىندە قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
- قار ەريدى، كۇن جىلىنادى.
- قۇستار جىلى جاقتان ۇشىپ
- بالالار سۋرەتكە قاراڭدارشى مىنا بالا نە ىستەپ جاتىر؟
- قۇستىڭ ۇياسىن بۇزۋعا بولاما ەكەن؟
- ول جاقسى بالاما، جامان بالاما؟
- ەندى مىنا سۋرەتكە قارايىقشى. سۋرەتتە بالا نە ىستەپ جاتىر؟ - ول جامان بالاما جاقسى بالاما؟
- جارايسىڭدار بالالار. جاقسى جامان تۋرالى قانداي تاقپاقتار بىلەسىڭدەر؟
تاقپاق ايتۋ:
I. الدىن ۇلكەن كىسىنىڭ،
كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ،
جونىمەنەن كىشىلىك،
ادەپپەنەن قول بەرەم،
II. اتام ماعان ومىردە
ادەپتى جان بول دەگەن.
اتا ءسوزى سانامدا
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
III. سالەمەتسىز بە اعاي دەپ،
سالەمەتسىز بە اپاي دەپ،
ۇل - قىز سالەم بەرەمىز،
ونەگەلى ورەنبىز.
IV. باقشامىزعا بارعاندا،
جولىققان بار جاندارعا،
ەرتەمەن، اق پەيىلمەن
قايىرلى تاڭ دەيمىن مەن.
V. داستارحاننىڭ باسىندا،
ادەپتەن ءبىز وزبايمىز،
ۇلكەندەردىڭ قاسىندا
قولدى بۇرىن سوزبايمىز.
VI. ناندى ۇگىتپە، قادىرلە،
قابىعىمەن ءبارىن جە.
ساۋساعىمەن سورماعىن،
سالدىر سالاق بولماعىن.
سەرگىتۋ ءساتى:
«باس بارماعىم اتا ءۇيدىڭ داناسى.
بالالى ۇيرەك اكە ءۇيدىڭ پاناسى
ورتان ۇيرەك اجە ءۇيدىڭ اناسى،
شىلدىر شۇمەك شەشە شاڭىراقتىڭ اجارى، كىشكەنتاي ساۋساق بالا تيتتەي بارلىعىنىڭ بالاسى.
كەلەدى.
بالالار ساۋساقتارىن
قيمىلداتۋ ارقىلى سەرگىتۋ
ءساتىن جاسايدى.
عاجايىپ ءسات: اجەنىڭ كەلۋى بالالار قاراڭدارشى بۇگىن مەيرامبەكتىڭ تۋعان كۇنىنە اجەسى كەلە جاتىر ەكەن.(سول كەزدە اجە قولىنداعى سومكەسى قۇلاپ قالادى.
بالالار اجە قۇلاپ قالدى نە ىستەيمىز؟
دياس، ارۋناز تەزدەدىپ اجەنى ورنىنان تۇرعىزايىق. اجە قوش كەلدىڭىز، تورلەتىڭىز.
اجە: راحمەت بالالار سەندەرگە.
سالەمەتسىز بە اجە بىزدە وقۋ ءىس ارەكەتى بولىپ جاتىر، جوعارى شىعىڭىز. ءبىزدىڭ بالالار جاقسىلىق پەن جاماندىق تۋرالى ماقال ماتەلدەر ايتىپ بەرسىن.
ماقال ماتەلدەر:
1. بيىك توبەگە شىقساڭ، كوزىڭ اشىلادى. جامانمەن سويلەسسەڭ، كوڭىلىن اشىلادى.
2. جاقسىنىڭ جۇرگەن جەرى بازار،
جاماننىڭ جۇرگەن جەرى ازار.
3. وتاندى ءسۇيۋ وتباسىنان باستالادى.
4. ادەپتى بالا اتا - اناسىن ماقتاتار،
ادەپسىز بالا اتا - اناسىن قاقساتار.
5. ادامنىڭ ۇياتى بەتىندە،
ادامگەرشىلىگى نيەتىندە.
6. ادام تۋا جامان بولمايدى،
جۇرە جامان بولادى.
- جارايسىڭدار بالالار ەندى بالالار جاقسى جامان دەگەن ويىن وينايىق. (مەن جاقسى تۋرالى ايتقاندا قولدارىڭدى شاپالاقتايسىڭدار، جامان تۋرالى ايتقاندا اياقتارىڭدى تىپىرلاتاسىڭدار).
- ءبىر بالا قۇستىڭ ۇياسىن بۇزىپ جاتىر ەكەن، ول قانداي بالا؟
- ۇلكەن كىسىگە ورىن بەرگەن بالا، قانداي بالا؟ اتاسىنا تەرەك ەگىپ كومەكتەسىپ جاتقان بالا قانداي بالا؟ جەرگە قۇلاپ قالعان بالاپاندى ۇياسىنا سالىپ جاتقان بالا؟ سوزدەردىڭ ەكى تىلدەگى بالاماسىن قايتالاپ، ۇيرەنەدى.
تاڭەرتەڭ بالاباقشاعا كەلگەندە قالاي دەپ امانداسامىز؟ سالەمەتسىز بە دۇرىس ورىسشاسى - زدراستۆۋيتە، جاقسى - حوروشو، جامان - پلوحو.
تازشا بالا:
- بالالار سەندەر وتە ءتارتىپتى ەكەنسىڭدەر، مەن سەندەردەي بولعىم كەلىپ تۇر، سەندەرگە كوپ - كوپ راحمەت. سەندەردەن كوپ نارسە ۇيرەندىم. سەندەرگە اكەلگەن سىيلىعىمدى اپايلارىڭا تابىس ەتەيىن. – ساۋ بولىڭىز بالالار!
- بالالار بىزدەر بۇگىن نە تۋرالى اڭگىمەلەستىك؟ - بىزدەر قانداي بالالارمىز؟
- بىزدەرگە قوناققا كىم كەلدى؟
- ءبىز كىمنىڭ اجەسىنە كومەكتەستىك؟ - جارايسىڭدار مەن سەندەرگە وتە ريزامىن. ەندى وقۋ ءىس ارەكەتىمىزدى «بولايىقشى وسىنداي» انمەن اياقتايىق.
ءان: «بولايىقشى وسىنداي».
جاقسى بالا ەڭبەكشىل،
ەر ازامات بولادى،
قيىندىقتى جەڭسە كىم
قۇشاعى گۇلگە تولادى.
ەڭبەكشىل وسىنداي،
بولايىقشى دوسىم اي.
تازا بالا مۇنتازداي،
سۇيسىنەدى قاراعان
ۇقىپتى دەپ بۇل قانداي
جاقسى كورەر بار ادام.
بالالار سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ءان ايتىپ، قۋاندى.
كوڭىلدەرى كوتەرىڭكى.
وقۋ ءىس - ارەكەتتەن كۇتىلەتىن ناتيجە
بالانىڭ ءبىلۋى: وتباسى مۇشەلەرىن، سالت ءداستۇردى ءبىلۋ.
بالانىڭ مەڭگەرۋى: جاقسى مەن جامان ادەت قالىپتاردى اجىراتۋ، جاقىن ادامدارعا قامقورلىق، ولارعا كومەك كورسەتۋ داعدىلارىن.
بالانىڭ جاساي الۋى: ماقال ماتەلدىڭ مازمۇنىن ايتۋ، تاقپاقتاردى مانەرلەپ وقۋ، ويىن ويناۋ.
باتىس قازاقستان وبلىسى، جاڭاقالا اۋداندىق ءبىلىم
بەرۋ ءبولىمىنىڭ «بالبوبەك» بالاباقشاسى» مكقك
تاربيەشى: كۋسپانگالييەۆا گۋلميرا كاجمۋكانوۆنا
وقۋ ءىس - ارەكەت ءتۇرى: «ءتىل دامىتۋ».
تاقىرىبى: ادەپتى بالا – ارلى بالا
ماقساتى: بىلىمدىلىگى: بالالاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك ادەتىن قالىپتاستىرۋ. جاقسى مەن جامان ادەت قالىپتارىن اجىراتۋ.
دامىتۋشىلىعى: ءتىل بايلىعىن، لوگيكالىق ويلاۋ، كورۋ، سەزىنۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ. حالقىمىزدىڭ سالت – داستۇرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىلىگى: ادامگەرشىلىككە، كىشىپەيىلدىككە، ۇقىپتىلىققا باۋلۋ.
كورنەكىلىكتەر: سۋرەتتەر، شاڭىراق. ديداكتيكالىق ويىن «وتباسى»، سىيلىقتار.
ءادىس تاسىلدەرى: اڭگىمەلەۋ، ويىن ويناتۋ، تاپسىرمالار، كورسەتۋ.
ءىس - ارەكەت كەزەڭدەرى
تاربيەشىنىڭ ءىس - ارەكەتى. بالالاردىڭ ءىس - ارەكەتى
موتيۆاسيالىق قوزعاۋشى
- سالەم ءسوزدىڭ اناسى، ادامگەرشىلىكتىڭ، ادەپتىلىكتىڭ باسپالداعى. ال بالالار الدىمەن ءبىر - بىرىمىزبەن سالەمدەسىپ، جاقسى لەبىزدەرىمىزدى بىلدىرەيىكشى.
“قايىرلى كۇن!”
“ءارقاشان كۇن سونبەسىن.”
“دەنىمىز ساۋ بولسىن.”
“ءبارىمىز دوس بولايىق”
“تاتۋ بولايىق.”
“الەمدە تىنىشتىق بولسىن.”
“اسپانىمىز اشىق بولسىن.”
ىزدەنۋ - ۇيىمداستىرۋى
- جارايسىڭدار ەندى بالالار كيىز ۇيگە كىرىپ وتىرايىق.
- بۇل نە؟
- شاڭىراق. - عاجايىپ ءسات: تازشا بالانىڭ كەلۋى:
- سالەمەتسىز بە بالالار!
- سالەمەتسىز بە ءسىز كىم بولاسىز؟
- قايدان كەلەسىز؟
- سالەمەتسىز بە
- مەن تازشا بالامىن. ءقازىر جىلدىڭ كوكتەم مەزگىلى بولعاندىقتان، كوكتەمنىڭ العاشقى گ ۇلى بايشەشەك تەرۋگە دالاعا شىققام. سول كەزدە سۋرەتتەر تاۋىپ الدىم، ءبىراق وسى سۋرەتتەردەن ەشتەڭە ۇقپاي، وسىندا الىپ كەلدىم، سەندەردەن كومەك سۇرايمىن.
- بالالار ءبىز تازشا بالاعا كومەكتەسەمىز بە؟
- ءيا كومەكتە سەمىز.
سۋرەتتەردى ءىلۋ، اڭگىمەلەۋ.
- بالالار جىلدىڭ قاي مەزگىلى؟
- كوكتەم مەزگىلى.
- كوكتەم مەزگىلىندە قانداي وزگەرىستەر بولادى؟
- قار ەريدى، كۇن جىلىنادى.
- قۇستار جىلى جاقتان ۇشىپ
- بالالار سۋرەتكە قاراڭدارشى مىنا بالا نە ىستەپ جاتىر؟
- قۇستىڭ ۇياسىن بۇزۋعا بولاما ەكەن؟
- ول جاقسى بالاما، جامان بالاما؟
- ەندى مىنا سۋرەتكە قارايىقشى. سۋرەتتە بالا نە ىستەپ جاتىر؟ - ول جامان بالاما جاقسى بالاما؟
- جارايسىڭدار بالالار. جاقسى جامان تۋرالى قانداي تاقپاقتار بىلەسىڭدەر؟
تاقپاق ايتۋ:
I. الدىن ۇلكەن كىسىنىڭ،
كەسىپ وتپەي كولدەنەڭ،
جونىمەنەن كىشىلىك،
ادەپپەنەن قول بەرەم،
II. اتام ماعان ومىردە
ادەپتى جان بول دەگەن.
اتا ءسوزى سانامدا
جاسى ۇلكەنگە جول بەرەم.
III. سالەمەتسىز بە اعاي دەپ،
سالەمەتسىز بە اپاي دەپ،
ۇل - قىز سالەم بەرەمىز،
ونەگەلى ورەنبىز.
IV. باقشامىزعا بارعاندا،
جولىققان بار جاندارعا،
ەرتەمەن، اق پەيىلمەن
قايىرلى تاڭ دەيمىن مەن.
V. داستارحاننىڭ باسىندا،
ادەپتەن ءبىز وزبايمىز،
ۇلكەندەردىڭ قاسىندا
قولدى بۇرىن سوزبايمىز.
VI. ناندى ۇگىتپە، قادىرلە،
قابىعىمەن ءبارىن جە.
ساۋساعىمەن سورماعىن،
سالدىر سالاق بولماعىن.
سەرگىتۋ ءساتى:
«باس بارماعىم اتا ءۇيدىڭ داناسى.
بالالى ۇيرەك اكە ءۇيدىڭ پاناسى
ورتان ۇيرەك اجە ءۇيدىڭ اناسى،
شىلدىر شۇمەك شەشە شاڭىراقتىڭ اجارى، كىشكەنتاي ساۋساق بالا تيتتەي بارلىعىنىڭ بالاسى.
كەلەدى.
بالالار ساۋساقتارىن
قيمىلداتۋ ارقىلى سەرگىتۋ
ءساتىن جاسايدى.
عاجايىپ ءسات: اجەنىڭ كەلۋى بالالار قاراڭدارشى بۇگىن مەيرامبەكتىڭ تۋعان كۇنىنە اجەسى كەلە جاتىر ەكەن.(سول كەزدە اجە قولىنداعى سومكەسى قۇلاپ قالادى.
بالالار اجە قۇلاپ قالدى نە ىستەيمىز؟
دياس، ارۋناز تەزدەدىپ اجەنى ورنىنان تۇرعىزايىق. اجە قوش كەلدىڭىز، تورلەتىڭىز.
اجە: راحمەت بالالار سەندەرگە.
سالەمەتسىز بە اجە بىزدە وقۋ ءىس ارەكەتى بولىپ جاتىر، جوعارى شىعىڭىز. ءبىزدىڭ بالالار جاقسىلىق پەن جاماندىق تۋرالى ماقال ماتەلدەر ايتىپ بەرسىن.
ماقال ماتەلدەر:
1. بيىك توبەگە شىقساڭ، كوزىڭ اشىلادى. جامانمەن سويلەسسەڭ، كوڭىلىن اشىلادى.
2. جاقسىنىڭ جۇرگەن جەرى بازار،
جاماننىڭ جۇرگەن جەرى ازار.
3. وتاندى ءسۇيۋ وتباسىنان باستالادى.
4. ادەپتى بالا اتا - اناسىن ماقتاتار،
ادەپسىز بالا اتا - اناسىن قاقساتار.
5. ادامنىڭ ۇياتى بەتىندە،
ادامگەرشىلىگى نيەتىندە.
6. ادام تۋا جامان بولمايدى،
جۇرە جامان بولادى.
- جارايسىڭدار بالالار ەندى بالالار جاقسى جامان دەگەن ويىن وينايىق. (مەن جاقسى تۋرالى ايتقاندا قولدارىڭدى شاپالاقتايسىڭدار، جامان تۋرالى ايتقاندا اياقتارىڭدى تىپىرلاتاسىڭدار).
- ءبىر بالا قۇستىڭ ۇياسىن بۇزىپ جاتىر ەكەن، ول قانداي بالا؟
- ۇلكەن كىسىگە ورىن بەرگەن بالا، قانداي بالا؟ اتاسىنا تەرەك ەگىپ كومەكتەسىپ جاتقان بالا قانداي بالا؟ جەرگە قۇلاپ قالعان بالاپاندى ۇياسىنا سالىپ جاتقان بالا؟ سوزدەردىڭ ەكى تىلدەگى بالاماسىن قايتالاپ، ۇيرەنەدى.
تاڭەرتەڭ بالاباقشاعا كەلگەندە قالاي دەپ امانداسامىز؟ سالەمەتسىز بە دۇرىس ورىسشاسى - زدراستۆۋيتە، جاقسى - حوروشو، جامان - پلوحو.
تازشا بالا:
- بالالار سەندەر وتە ءتارتىپتى ەكەنسىڭدەر، مەن سەندەردەي بولعىم كەلىپ تۇر، سەندەرگە كوپ - كوپ راحمەت. سەندەردەن كوپ نارسە ۇيرەندىم. سەندەرگە اكەلگەن سىيلىعىمدى اپايلارىڭا تابىس ەتەيىن. – ساۋ بولىڭىز بالالار!
- بالالار بىزدەر بۇگىن نە تۋرالى اڭگىمەلەستىك؟ - بىزدەر قانداي بالالارمىز؟
- بىزدەرگە قوناققا كىم كەلدى؟
- ءبىز كىمنىڭ اجەسىنە كومەكتەستىك؟ - جارايسىڭدار مەن سەندەرگە وتە ريزامىن. ەندى وقۋ ءىس ارەكەتىمىزدى «بولايىقشى وسىنداي» انمەن اياقتايىق.
ءان: «بولايىقشى وسىنداي».
جاقسى بالا ەڭبەكشىل،
ەر ازامات بولادى،
قيىندىقتى جەڭسە كىم
قۇشاعى گۇلگە تولادى.
ەڭبەكشىل وسىنداي،
بولايىقشى دوسىم اي.
تازا بالا مۇنتازداي،
سۇيسىنەدى قاراعان
ۇقىپتى دەپ بۇل قانداي
جاقسى كورەر بار ادام.
بالالار سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، ءان ايتىپ، قۋاندى.
كوڭىلدەرى كوتەرىڭكى.
وقۋ ءىس - ارەكەتتەن كۇتىلەتىن ناتيجە
بالانىڭ ءبىلۋى: وتباسى مۇشەلەرىن، سالت ءداستۇردى ءبىلۋ.
بالانىڭ مەڭگەرۋى: جاقسى مەن جامان ادەت قالىپتاردى اجىراتۋ، جاقىن ادامدارعا قامقورلىق، ولارعا كومەك كورسەتۋ داعدىلارىن.
بالانىڭ جاساي الۋى: ماقال ماتەلدىڭ مازمۇنىن ايتۋ، تاقپاقتاردى مانەرلەپ وقۋ، ويىن ويناۋ.
باتىس قازاقستان وبلىسى، جاڭاقالا اۋداندىق ءبىلىم
بەرۋ ءبولىمىنىڭ «بالبوبەك» بالاباقشاسى» مكقك
تاربيەشى: كۋسپانگالييەۆا گۋلميرا كاجمۋكانوۆنا
You Might Also Like
-
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى
