دىبىستار مەن ارىپتەر
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: قاتىناس
ءبولىم: ساۋات اشۋ
تاقىرىبى: دىبىستار مەن ارىپتەر
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: دىبىستار مەن ارىپتەر تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ولاردى ءبىر - بىرىنەن ايىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ جانە دىبىستاۋ ارقىلى ارىپتەردى ايتقىزا وتىرىپ، ءارىپ سىرىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: بالالاردىڭ ويىن، سوزدىك قورىن دامىتۋ. سويلەگەندە دىبىستاردىڭ ەرەكشەلىگىن سەزىنۋگە باۋلۋ، دىبىستارعا ءسوز ويلاپ تابۋعا داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: بايلانىستىرا سويلەۋگە، دىبىس تۋرالى اڭگىمەنى تىڭداۋ ارقىلى، يت، ەشكى قانداي دىبىس شىعاراتىنىن ۇعىندىرۋ ارقىلى جانۋارلاردى سۇيۋگە قامقورلىق جۋساۋعا تاربيەلەۋ.
ءادىس تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق – جاۋاپ، كورسەتۋ، اڭگىمەلەۋ.
كورنەكىلىك: قىز، ەشكى، يت، ماسا، ارىپتەر، شار، ءارىپ تەكشەلەرى.
بيلينگۆالدى كومپونەنت: ماسا - كومار، يت - سوباكا، قىز - ديەۆوچكا.، ارىپتەر - بۋكۆى.
شاتتىق شەڭبەرى.
بالالار شەڭبەر جاساپ تۇرادى.
تاربيەشى: شۋاق شاشا
التىن تاڭدا،
ءمولدىر تازا اۋادا
تابيعاتتا ءبارى وياندى،
ويان سەندە، بار بالا.
بالالار ەرتەڭگىسىن كوزىمىزدى اشىپ تەرەزەگە قاراساق، الدىمەن نەنى كورەمىز؟
- كۇندى كورەمىز.
ارينە كۇندى، كۇننىڭ نۇرىن كورەمىز.
ەگەر ول جارقىراپ نۇرىن شاشىپ تۇرسا قالاي قۋانامىز؟
الاقاي! – دەپ الاقانىن شاپالاقتايدى.
ەندەشە ءبارىمىز قۋانىپ جاڭا كۇندى قارسى الايىق!
- ارمىسىز قايىرلى – كۇن!
ارمىسىز مەيىرىمدى - جەر انا!
ارمىسىز قايىرىمدى – اسپان اتا!
سالەمەتسىزدەر مە اپايلار!
وتە جاقسى، بالالار. جاقسى ءسوز جارىم ىرىس دەمەكشى، قانە ءبارىمىز ءبىر - ءبىر جاقسى تىلەكتەر ايتايىقشى مىنا لەنتالار ارقىلى.
شاڭىراققا بايلانعان لەنتا ارقىلى تىلەكتەر.
- جارايسىڭدار بالالار قاراڭدار وسى دوڭگەلەكتە تۇرعانىمىز نەگە ۇقسايدى؟
- دوپقا، شارعا، كۇنگە.
- ەندى مەنىڭ قولىمداعى نە؟
- شاڭىراق.
- ال سەندەردىڭ قولدارىڭ نەگە ۇقسايدى؟
- ۋىققا.
- بالالار شاڭىراق دەگەنىمىز نە؟
- كيىز ءۇيدىڭ توبەسى.
- كوردىڭدەر مە، بالالار، وسى ءبىزدىڭ بالاباقشامىزدا ءبىر شاڭىراق دەپ الالادى. سول شاڭىراقتىڭ استىندا ءبىز تاتۋ - ءتاتتى دوس بولىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. وسىنداي دوستىقتىڭ بەلگىسىن بۇگىن ءبىز قوناقتارعا كورسەتەيىك.
بالالار شەڭبەر بويىمەن ورتاعا تۇيىسەدى
- وي راحمەت بالالار، ورنىمىزعا وتىرىپ دوستىعىمىزدىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزدى باستايىق.
تاربيەشى: - كۇن سۋىق، قار، ادامدار، شانا. بۇل سوزدەر نەگە ءتان سوزدەر؟
بۇل قىس مەزگىلىنە ءتان سوزدەر.
- وتە دۇرىس، ەندى وسى سوزدەردى پايدالانىپ سويلەم قۇراپ، اڭگىمەلەپ بەرەيىكشى.
- كۇن سۋىق، قار جاۋىپ تۇر، ادامدار قالىڭ كيىنگەن، بالالار شانامەن ويناپ ءجۇر.
- وتە جاقسى، دۇرىس ايتاسىڭدار. قىس ايلارىن اتاپ بەرىڭدەرشى؟
- جەلتوقسان، قاڭتار، اقپان.
- بالالار ءبىز ەندى ورنىمىزدان تۇرىپ دەمالىپ الايىق.
«ون ساۋساق» سەرگىتۋ جاتتىعۋى.
- بالالار بۇگىن مەن سەندەرگە كەرەمەت ءبىر قىزىقتى اڭگىمە ايتىپ بەرىگىم كەلىپ وتىر.
- كۇلشات كۇندە ەشكىسىنە ءشوپ، سۋ بەرىپ قامقورلىق جاساپ ءجۇردى.
(سۋرەت كورسەتۋ). ءبىر كۇنى ەشكىسى توعايدا جۇرگەن مالعا قوسىلىپ كەتتى. كۇلشات ەشكىسىن ىزدەپ توعايعا كەلەدى. ءبىر كەزدە قاتتى جەل سوقتى.
جەل سوققاندا قانداي دىبىس شىعادى؟
- ۋ - ۋ - ۋ - ۋ - ۋ - ۋ - ۋ
جەلدىڭ اسەرىنەن اعاشتار جاپىراعى شۋلايدى. قانداي دىبىس ەستىلەدى؟
- ش - ش - ش - ش - ش - ش
توعاي ىشىندە ءجۇرۋ وتە قيىن بولادى. ماسادا ىزىڭداپ، مازاسىن الادى. ماسا قانداي دىبىس شىعارادى؟
- ز - ز - ز - ز - ز - ز
كۇلشاتتىڭ قاسىنا ەرىپ كەلە جاتقان ءاقتوستىڭ ىرىلداعان دىبىسى ەستىلىدى. يت قانداي دىبىس شىعارادى؟
- ر - ر - ر - ر - ر - ر
كۇلشات اينالاسىنا قارادى. ءشوپ اراسىندا باسىن كوتەرىپ اقتوسكە ايبات شەگىپ تۇرعان جىلاندى بايقايدى. جىلان قانداي دىبىس شىعاردى؟
- س - س - س - س - س - س
جىلاندى كورگەن كۇلشات قورىققانىنان ءوسىپ تۇرعان اعاش ارتىنا تىعىلادى. سول كەزدە ەشكىنىڭ دىبىسىن قۇلاعى شالىپ قالادى. كۇلشات ەشكىسىن شاقىرادى.
- شورە - شورە، شورە - شورە.
- يا!
كانە، بالالار، ەشكىنە شاقىرۋعا كومەكتەسەيىكشى.(ەشكى: ءما - ءما)
قۋانعان كۇلشات ەشكىسىن ايداپ ۇيىنە قايتادى. بالالار سەندەرگە اڭگىمە ۇنايدى ما؟
بالالار جاۋاپتارى.
ەندى بالالار ءبىز ءار ءتۇرلى دىبىستار ەستىدىك. كىم قايتالاپ ايتىپ بەرەدى؟
بيلينگۆالدى كومپونەنت:
ماسا - كومار، يت - سوباكا، قىز - ديەۆوچكا، ارىپتەر - بۋكۆى.
- وتە جاقسى، بالالار. مەن سەندەرمەن كىشكەنە دەمالۋ ءۇشىن ويىن ويناعىم كەلىپ وتىر.
ويىننىڭ اتى: «داۋىستى دىبىستار». وسى داۋىستى دىبىستاردىڭ اربىرەۋىنىڭ ءوز ماعاناسى بار. مىسالى:
«ا»- دىبىسى - قۋانىش بەلگىسى،
«ۋ»- دىبىسى - شەكسىز بەلگىسى،
«و»- دىبىسى - قاناعاتتىق بەلگىسى،
«ي»- دىبىس - تەپە - تەڭدىك بەلگىسى.
قىزىقتىرۋ ءساتى:
(وسى كەزدە ۇلكەن شار ۇشىپ كەلەدى.)
- بالالار قاراڭدارشى، كۇلشات سەندەرگە ويىنى بار شار ۇشىرىپ جىبەرىپتى. بۇل شاردىڭ سىرتىندا مەن ايتقان داۋىستى دىبىستار بار ەكەن
مەن ءقازىر «ا» دەگەندە قولدارىڭدى كوتەرىڭدەر.
«ۋ» دەگەندە قولدارىڭدى العا سوزىڭدار.
«و» دەگەندە قولدارىڭدى ايقاستىرىپ كەۋدەگە قويىڭدار.
«ي» دەگەندە ءبىر قولدى جوعارى، ءبىر قولدى تومەن سوزىڭدار.
- ءقازىر ەستىگەن دىبىستاردى قاعاز بەتىنە تۇسىرەيىك.
بالالار داپتەرمەن جۇمىس جاسايدى.
- بالالار، دىبىستار نەشەگە جانە قالاي بولىنەدى؟
- ەكىگە بولىنەدى. داۋىستى، داۋىسسىز.
بالالار داۋىستى، داۋىسسىز سوزدەردى اجىراتا الدى.
- ەندەشە بالالار داۋىستى دىبىستى قىزىل تەكشەمەن، ال داۋىسسىز دىبىستى كوك تەكشەمەن بەلگىلەيمىز.
- بالالار ەندى تىرەك سىزباعا قارايىق.
اعاش الما بالا بالىق
ا ب
اسپان الشا بالتا بالعا
- بالالار بۇگىن سەندەر ساباققا وتە جاقسى قاتىستىڭدار.
ساباقتى قورىتۋ، بىلىمدەرىن باعالاۋ، ماداقتاۋ.
بالالار ءوز ويىن ەركىن ايتتى.
ءبىلدى: اڭگىمە ارقىلى دىبىستاردى دۇرىس، انىق ايتۋدى.
يگەردى: دىبىستاردىڭ اربىرەۋىنىڭ ماعىناسى بارىن.
مەڭگەردى: تەكشەلەر جانە داپتەرمەن جۇمىس جاساۋدى.
جامبىل وبلىسى، تالاس اۋدانى،
قاراتاۋ قالاسى "بايتەرەك" بالاباقشاسىنىڭ تاربيەشىسى
احمەتوۆا تولقىن ديلدايەۆنا
ءبولىم: ساۋات اشۋ
تاقىرىبى: دىبىستار مەن ارىپتەر
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: دىبىستار مەن ارىپتەر تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ولاردى ءبىر - بىرىنەن ايىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ جانە دىبىستاۋ ارقىلى ارىپتەردى ايتقىزا وتىرىپ، ءارىپ سىرىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: بالالاردىڭ ويىن، سوزدىك قورىن دامىتۋ. سويلەگەندە دىبىستاردىڭ ەرەكشەلىگىن سەزىنۋگە باۋلۋ، دىبىستارعا ءسوز ويلاپ تابۋعا داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: بايلانىستىرا سويلەۋگە، دىبىس تۋرالى اڭگىمەنى تىڭداۋ ارقىلى، يت، ەشكى قانداي دىبىس شىعاراتىنىن ۇعىندىرۋ ارقىلى جانۋارلاردى سۇيۋگە قامقورلىق جۋساۋعا تاربيەلەۋ.
ءادىس تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق – جاۋاپ، كورسەتۋ، اڭگىمەلەۋ.
كورنەكىلىك: قىز، ەشكى، يت، ماسا، ارىپتەر، شار، ءارىپ تەكشەلەرى.
بيلينگۆالدى كومپونەنت: ماسا - كومار، يت - سوباكا، قىز - ديەۆوچكا.، ارىپتەر - بۋكۆى.
شاتتىق شەڭبەرى.
بالالار شەڭبەر جاساپ تۇرادى.
تاربيەشى: شۋاق شاشا
التىن تاڭدا،
ءمولدىر تازا اۋادا
تابيعاتتا ءبارى وياندى،
ويان سەندە، بار بالا.
بالالار ەرتەڭگىسىن كوزىمىزدى اشىپ تەرەزەگە قاراساق، الدىمەن نەنى كورەمىز؟
- كۇندى كورەمىز.
ارينە كۇندى، كۇننىڭ نۇرىن كورەمىز.
ەگەر ول جارقىراپ نۇرىن شاشىپ تۇرسا قالاي قۋانامىز؟
الاقاي! – دەپ الاقانىن شاپالاقتايدى.
ەندەشە ءبارىمىز قۋانىپ جاڭا كۇندى قارسى الايىق!
- ارمىسىز قايىرلى – كۇن!
ارمىسىز مەيىرىمدى - جەر انا!
ارمىسىز قايىرىمدى – اسپان اتا!
سالەمەتسىزدەر مە اپايلار!
وتە جاقسى، بالالار. جاقسى ءسوز جارىم ىرىس دەمەكشى، قانە ءبارىمىز ءبىر - ءبىر جاقسى تىلەكتەر ايتايىقشى مىنا لەنتالار ارقىلى.
شاڭىراققا بايلانعان لەنتا ارقىلى تىلەكتەر.
- جارايسىڭدار بالالار قاراڭدار وسى دوڭگەلەكتە تۇرعانىمىز نەگە ۇقسايدى؟
- دوپقا، شارعا، كۇنگە.
- ەندى مەنىڭ قولىمداعى نە؟
- شاڭىراق.
- ال سەندەردىڭ قولدارىڭ نەگە ۇقسايدى؟
- ۋىققا.
- بالالار شاڭىراق دەگەنىمىز نە؟
- كيىز ءۇيدىڭ توبەسى.
- كوردىڭدەر مە، بالالار، وسى ءبىزدىڭ بالاباقشامىزدا ءبىر شاڭىراق دەپ الالادى. سول شاڭىراقتىڭ استىندا ءبىز تاتۋ - ءتاتتى دوس بولىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. وسىنداي دوستىقتىڭ بەلگىسىن بۇگىن ءبىز قوناقتارعا كورسەتەيىك.
بالالار شەڭبەر بويىمەن ورتاعا تۇيىسەدى
- وي راحمەت بالالار، ورنىمىزعا وتىرىپ دوستىعىمىزدىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى وقۋ ءىس - ارەكەتىمىزدى باستايىق.
تاربيەشى: - كۇن سۋىق، قار، ادامدار، شانا. بۇل سوزدەر نەگە ءتان سوزدەر؟
بۇل قىس مەزگىلىنە ءتان سوزدەر.
- وتە دۇرىس، ەندى وسى سوزدەردى پايدالانىپ سويلەم قۇراپ، اڭگىمەلەپ بەرەيىكشى.
- كۇن سۋىق، قار جاۋىپ تۇر، ادامدار قالىڭ كيىنگەن، بالالار شانامەن ويناپ ءجۇر.
- وتە جاقسى، دۇرىس ايتاسىڭدار. قىس ايلارىن اتاپ بەرىڭدەرشى؟
- جەلتوقسان، قاڭتار، اقپان.
- بالالار ءبىز ەندى ورنىمىزدان تۇرىپ دەمالىپ الايىق.
«ون ساۋساق» سەرگىتۋ جاتتىعۋى.
- بالالار بۇگىن مەن سەندەرگە كەرەمەت ءبىر قىزىقتى اڭگىمە ايتىپ بەرىگىم كەلىپ وتىر.
- كۇلشات كۇندە ەشكىسىنە ءشوپ، سۋ بەرىپ قامقورلىق جاساپ ءجۇردى.
(سۋرەت كورسەتۋ). ءبىر كۇنى ەشكىسى توعايدا جۇرگەن مالعا قوسىلىپ كەتتى. كۇلشات ەشكىسىن ىزدەپ توعايعا كەلەدى. ءبىر كەزدە قاتتى جەل سوقتى.
جەل سوققاندا قانداي دىبىس شىعادى؟
- ۋ - ۋ - ۋ - ۋ - ۋ - ۋ - ۋ
جەلدىڭ اسەرىنەن اعاشتار جاپىراعى شۋلايدى. قانداي دىبىس ەستىلەدى؟
- ش - ش - ش - ش - ش - ش
توعاي ىشىندە ءجۇرۋ وتە قيىن بولادى. ماسادا ىزىڭداپ، مازاسىن الادى. ماسا قانداي دىبىس شىعارادى؟
- ز - ز - ز - ز - ز - ز
كۇلشاتتىڭ قاسىنا ەرىپ كەلە جاتقان ءاقتوستىڭ ىرىلداعان دىبىسى ەستىلىدى. يت قانداي دىبىس شىعارادى؟
- ر - ر - ر - ر - ر - ر
كۇلشات اينالاسىنا قارادى. ءشوپ اراسىندا باسىن كوتەرىپ اقتوسكە ايبات شەگىپ تۇرعان جىلاندى بايقايدى. جىلان قانداي دىبىس شىعاردى؟
- س - س - س - س - س - س
جىلاندى كورگەن كۇلشات قورىققانىنان ءوسىپ تۇرعان اعاش ارتىنا تىعىلادى. سول كەزدە ەشكىنىڭ دىبىسىن قۇلاعى شالىپ قالادى. كۇلشات ەشكىسىن شاقىرادى.
- شورە - شورە، شورە - شورە.
- يا!
كانە، بالالار، ەشكىنە شاقىرۋعا كومەكتەسەيىكشى.(ەشكى: ءما - ءما)
قۋانعان كۇلشات ەشكىسىن ايداپ ۇيىنە قايتادى. بالالار سەندەرگە اڭگىمە ۇنايدى ما؟
بالالار جاۋاپتارى.
ەندى بالالار ءبىز ءار ءتۇرلى دىبىستار ەستىدىك. كىم قايتالاپ ايتىپ بەرەدى؟
بيلينگۆالدى كومپونەنت:
ماسا - كومار، يت - سوباكا، قىز - ديەۆوچكا، ارىپتەر - بۋكۆى.
- وتە جاقسى، بالالار. مەن سەندەرمەن كىشكەنە دەمالۋ ءۇشىن ويىن ويناعىم كەلىپ وتىر.
ويىننىڭ اتى: «داۋىستى دىبىستار». وسى داۋىستى دىبىستاردىڭ اربىرەۋىنىڭ ءوز ماعاناسى بار. مىسالى:
«ا»- دىبىسى - قۋانىش بەلگىسى،
«ۋ»- دىبىسى - شەكسىز بەلگىسى،
«و»- دىبىسى - قاناعاتتىق بەلگىسى،
«ي»- دىبىس - تەپە - تەڭدىك بەلگىسى.
قىزىقتىرۋ ءساتى:
(وسى كەزدە ۇلكەن شار ۇشىپ كەلەدى.)
- بالالار قاراڭدارشى، كۇلشات سەندەرگە ويىنى بار شار ۇشىرىپ جىبەرىپتى. بۇل شاردىڭ سىرتىندا مەن ايتقان داۋىستى دىبىستار بار ەكەن
مەن ءقازىر «ا» دەگەندە قولدارىڭدى كوتەرىڭدەر.
«ۋ» دەگەندە قولدارىڭدى العا سوزىڭدار.
«و» دەگەندە قولدارىڭدى ايقاستىرىپ كەۋدەگە قويىڭدار.
«ي» دەگەندە ءبىر قولدى جوعارى، ءبىر قولدى تومەن سوزىڭدار.
- ءقازىر ەستىگەن دىبىستاردى قاعاز بەتىنە تۇسىرەيىك.
بالالار داپتەرمەن جۇمىس جاسايدى.
- بالالار، دىبىستار نەشەگە جانە قالاي بولىنەدى؟
- ەكىگە بولىنەدى. داۋىستى، داۋىسسىز.
بالالار داۋىستى، داۋىسسىز سوزدەردى اجىراتا الدى.
- ەندەشە بالالار داۋىستى دىبىستى قىزىل تەكشەمەن، ال داۋىسسىز دىبىستى كوك تەكشەمەن بەلگىلەيمىز.
- بالالار ەندى تىرەك سىزباعا قارايىق.
اعاش الما بالا بالىق
ا ب
اسپان الشا بالتا بالعا
- بالالار بۇگىن سەندەر ساباققا وتە جاقسى قاتىستىڭدار.
ساباقتى قورىتۋ، بىلىمدەرىن باعالاۋ، ماداقتاۋ.
بالالار ءوز ويىن ەركىن ايتتى.
ءبىلدى: اڭگىمە ارقىلى دىبىستاردى دۇرىس، انىق ايتۋدى.
يگەردى: دىبىستاردىڭ اربىرەۋىنىڭ ماعىناسى بارىن.
مەڭگەردى: تەكشەلەر جانە داپتەرمەن جۇمىس جاساۋدى.
جامبىل وبلىسى، تالاس اۋدانى،
قاراتاۋ قالاسى "بايتەرەك" بالاباقشاسىنىڭ تاربيەشىسى
احمەتوۆا تولقىن ديلدايەۆنا
You Might Also Like
