اجەدەن قالعان-اسىل مۇرام، كيىز باسۋ – ونەر ماعان
«اجەدەن قالعان-اسىل مۇرام، كيىز باسۋ – ونەر ماعان»
زەرتتەۋدىڭ ماقساتى: بۇرىنعى وتكەن اتا-بابا، شەبەر اجەلەرىمىزدىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان قولونەرىن جاڭارتىپ جاڭعىرتۋ، بىزگە قالدىرعان اسىل مۇرانى كەيىنگى ۇرپاققا امانات ەتۋ. تابيعي ءجۇننىڭ دەنساۋلىققا پايدالى، جىلۋلىعى مول، ىستىقتان، سۋىقتان قورعايتىن تالشىقتىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ. تۇرمىستا قولدانا ءبىلۋ.
پايدالى كەڭەستەر: جۇننەن جاسالعان بۇيىمدار-ريەۆماتيزم، وستەوحوندروز، راديكۋليت ت\ب اۋرۋلارعا ەم.
مالىمەت: جانۋارلار تەرىمەن بىرگە لانولين شايىرىن بولەدى. لانولين – باعالى ءونىم، ول ءتۇرلى مايلار مەن كرەمدەردىڭ نەگىزى رەتىندە قولدانىلادى. لانولين 35-37 گرادۋس تەمپەراتۋرادا ەريدى، ءارى تەرىگە تەز سىڭەدى. بۇلشىق ەتكە، تامىرلارعا، ومىرتقاعا، تىنىس الۋ جۇيەسىنە وڭ اسەر ەتىپ، قان اينالىسىن جاقسارتادى. قويدىڭ ءجۇنى ەكىگە بولىنەدى.
1. جاباعى ءجۇن – كۇن جىلىپ، مامىراجاي ۋاقىتتا، ياعني جاز ايلارىندا قويدىڭ ءجۇنىن قىرقىپ الىنادى. جۇمساق، قىلشىعى ۇزىن، بۇيرا نازىك بولادى. ءجىپ ءيىرىپ كىلەم توقۋعا، كيىم توقۋعا، كۇزەم جۇنگە ارالاستىرىپ كيىز باسۋعا قولايلى. 2. كۇزەم ءجۇن – كۇز مەزگىلىندە قوي ءجۇنىن قىرقىپ الىنادى. جاباعى جۇنگە قاراعاندا قىلشىقتارى قىسقا بولادى.
ورىندالۋ ءادىسى: ۆيدەو، كيىز باسۋ، بۇيىم تىگۋ.
قورىتىندى: جاسىراتىنى جوق، جەڭىل ونەركاسىبىمىزدىڭ وركەندەپ دامىعان زاماندا سينتەتيكالىق بۇيىمداردىڭ كوبەيىپ كەتۋى، ادام اعزاسىنا كەرى اسەر ەتۋى تابيعي جۇندەردىڭ جوق بولىپ كەتۋىنە سەبەپشى بولىپ وتىر. وسىعان وراي كيىز باسۋ تەحنولوگياسىن قولدانىپ، كيىزدەن كاجەكەي، باس كيىم، اياق كيىم وڭدەپ، ۇسىنىپ وتىرمىز.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. جۇننەن جاسالاتىن بۇيىمدار. الماتى «قاينار»1990ج.
2. ەل اۋزىنان.
(تەحنولوگيا، ءااد، مۋزىكا، بەينەلەۋ، دەنە بىرلەستىگىنىڭ ون كۇندىگىنە وراي مەكتەپىشىلىك تەحنولوگيا پانىنەن «ىنتا بولسا ادامدا، قيىن ءىس جوق عالامدا» عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسىندا)
قۇلتاي. جادىراعا.
پىكىر.
تەحنولوگيا، ءااد، مۋزىكا، بەينەلەۋ، دەنە بىرلەستىگىنىڭ ون كۇندىگىنە وراي مەكتەپىشىلىك تەحنولوگيا پانىنەن «ىنتا بولسا ادامدا، قيىن ءىس جوق عالامدا» عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسىندا « اجەدەن قالعان-اسىل مۇرام، كيىز باسۋ – ونەر ماعان.» اتتى زەرتتەۋ جۇمىسىن الىپ وتىرعان قۇلتاي جادىرانىڭ دايىندىعى قۋانتارلىق جاعدايدا. جادىرانىڭ ءوي-ورىسى، تالانتى جالىنداپ تۇرعان وت ءتارىزدى، سىنىپتا يناباتتىلىعىمەن تاربيەلى، مەكتەپ ماقتانىشى دەۋگە بولادى. مەكتەپىشىلىك، اۋداندىق سايىس، وبلىستىق فەستيۆالدارعا قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىندارعا يە بولىپ جۇرگەن وقۋشى. پاتريوتتىق سەزىمى كۇشتى، شاپشاڭ جىلدامدىعىمەن، پىسىقتىعىمەن كورىنىپ ءجۇر. پاتريوتتىق وي – ءورىسىن دامىتۋ ماقساتىندا « اجەدەن قالعان-اسىل مۇرام، كيىز باسۋ – ونەر ماعان.» اتتى عىلىمي جۇمىسىنا ءوزىمنىڭ باعىت-باعدار كەڭەسىمدى بەرە وتىرىپ، ەڭبەگى زور، تالابى «اسقار تاۋداي بيىك بولسىن»،- دەپ زور سەنىم ارتامىن.
پىكىر ءبىلدىرۋشى: دجانبايەۆا مارجان
مازمۇنى.
كىرىسپە
نەگىزگى ءبولىم
1. ءجۇن تۋرالى مالىمەت.
2.«كيىز باسۋ» تەحنولوگياسى
3. كيىز باسۋدىڭ تۇرلەرى.
قورىتىندى
«قىس» مونشاعىنىڭ جاسالۋ تەحنولوگياسى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى.
كىرىسپە.
كيىز باسۋدىڭ ءتۇرلى تەحنيكاسى مەن تەحنولوگياسىن مەڭگەرگەن، نەگىزىنەن قوي ءجۇنىن پايدالاناتىن اجەلەرىمىزدىڭ كوز سالساق ماسەلەن، كيىزدەن باسىلعان گۇلدى كيىز بۇيىمىنىڭ وڭىرىنە ينەمەن تىعىزداۋ ارقىلى ءجىپسىز بىرىكتىرۋگە، جەلىمسىز جاپسىرۋعا بولاتىنىن بىزگە مۇرا ەتىپ قالدىردى. سول مۇرامىزدىڭ ءقادىرىن بىلمەي، ءقيمىل-ىس جاساۋعا ەرىنىپ، وڭاي جولىنا ۇمتىلعان جاستارىمىز كوبەيىپ بارادى.
— ال ءبىزدىڭ ەلدە ەشكىم كيىزگە اسا قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى، كيىز بۇيىمدارىنا سۇرانىس تا كوپ ەمەس. كيىز باسۋعا كوڭىل بولە باستاعان قولونەر شەبەرلەرىنىڭ ارنايى شەبەرحاناسى جوق. سوندىقتان ءجۇندى ءۇي جاعدايىندا وڭدەۋگە ءماجبۇرمىز. وبلىس ورتالىعىنان ءبىر شەبەرحانا اشىلسا، ءبىر جاعىندا ءوندىرىس سەحى قايناپ، ەكىنشى جاعىندا ساۋدا قىزىپ جاتسا؟؟؟ ايتپەسە، كيىز بۇيىمداردىڭ باعاسى دا قىمبات.
ءقازىر ءبىزدىڭ قالادا ۇلتتىق ناقىشتاعى شاعىن كادە-سىيلاردى ساتاتىن جەرلەر ساۋساقپەن سانارلىق. ال ەگەر قولونەر شەبەرلەرى ءبىر جەردە جۇمىس ىستەپ، قولدان شىققان دۇنيەلەرى دە ءبىر جەردە ساتىلىپ جاتسا، باعاسى دا قازىرگىدەن گورى ەداۋىر تومەن بولار ما ەدى…
قوي ءجۇنى ءار اۋىلدا بار. ءبىراق ونى جاراتىپ جاتقاندار از. اسسا، كورپە ىشىنە سالىپ، يىرەدى. بولماسا، ورتەپ جىبەرەدى.
ءولىپ بارا جاتقان كيىز باسۋ ونەرىن بىزدە كەيىنگىگە جەتكىزە ءبىلۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق ونەرىمىزدى قولعا الماساق، باسقا ۇلتتىڭ مەنشىگىندە كەتەرى انىق.
-1-
نەگىزگى ءبولىم.
قازاقتار قولونەردەن كەرەمەتتى،
ويۋلاپ شىعارعان سىرماق پەن تەكەمەتتى.
قانداي شەبەر قازاق قىزدارى،
قۇراقتى، ويۋلاردى دوڭگەلەتتى.
وڭعارسىنوۆا. ف
قولونەر حالىق ومىرىمەن، تۇرمىسىمەن بىرگە كەلە جاتقان ونەر. شەبەرلەردىڭ قولىنان شىققان قولونەر تۋىندىلارى، حالىقتىڭ ومىرىمەن، تۇرمىس تىرشىلىگىمەن، تابيعاتپەن، ەستەتيكالىق تالعامىمەن بايلانىستى بولعان. قازاق قولونەرىندە پايدالانىلعان نەگىزگە شيكىزاتتىڭ ءبىرى – ءجۇن.
1. ءجۇن تۋرالى مالىمەت -- ءجۇننىڭ ەمدىك قاسيەتى بار. ماسەلەن، يت جۇنىنەن توقىلعان كيىمدى ريەۆماتيزممەن اۋىرعان ناۋقاستار كيسە، پايدالى. ءتىپتى، ەرتەدە ادامدار باستارىن شارقاتپەن تاڭىپ، سول ارقىلى ءتىس نەمەسە باس اۋرۋلارىنان ايىققان دەسەدى. جۇننەن جاسالعان بۇيىمدار، اسىرەسە، ريەۆماتيزم، وستەوحوندروز جانە راديكۋليتپەن اۋىراتىن ناۋقاستارعا ۇسىنىلاتىن بولعان. ءجۇننىڭ مىناداي ارتىقشىلىقتارى بار: ىلعالدى سىڭىرەدى، بويدى تەرمەن بىرگە ءبولىنىپ شىققان ۋلى زاتتاردان ارىلتادى، دەنەنى تازا، قۇرعاق ءارى جىلى ەتەدى. بارلىق قاسيەتتەرىنىڭ ىشىندە ەڭ جاقسىسى — تەمپەراتۋرانى ءبىرقالىپتى ساقتاۋ قاسيەتى. جۇننەن يىرىلگەن ءجىپ وسىمدىكتەن الىنعان جىپتەن گورى ەرەكشە جىلى ءارى ىلعالدى وتە باياۋ سىڭىرەدى.، تاعى ءبىر مىناداي قىزىقتى دەرەك بار: جانۋارلار تەرىمەن بىرگە لانولين شايىرىن بولەدى.
ال لانولين — باعالى ءونىم، ول ءتۇرلى مايلار مەن كرەمدەردىڭ نەگىزى رەتىندە قولدانىلادى. لانولين 35-37 گرادۋس تەمپەراتۋرادا ەريدى، ءارى تەرىگە تەز سىڭەدى. بۇلشىق ەتكە، تامىرلارعا، ومىرتقاعا، تىنىس الۋ جۇيەسىنە وڭ اسەر ەتىپ، قان اينالىسىن جاقسارتادى. ءجۇن – ۇيىسۋعا بەيىم بىردەن-بىر تالشىق.
-2-
ول ىلعال مەن تەمپەراتۋرا اسەرىنەن جانە مەحانيكالىق ارەكەت ناتيجەسىندە شيرايدى دا، جاسالىپ جاتقان بۇيىمنىڭ كولەمى كىشىرەيىپ، تىعىزدىعى ارتادى: شۇعا 30 – 35%، كيىز بەن بايپاق 80%- داي شۋيدى. كيىز باسۋداعى ەڭ جوعارى تىعىزدىق 0، 55 گ/سم3 (بايپاقتىڭ تابانى 0، 42 گ/سم3)، تىعىزدىعىن بۇدان ءارى ارتتىرسا، ءجۇن تالشىقتارى ءۇزىلىپ، ماتەريال ىدىراي باستايدى.
جىل مەزگىلدەرىنە قاراي ءجۇننىڭ تۇرلەرى كوپ.
1.) جاباعى جۇن-كۇن جىلىپ، مامىراجاي ۋاقىتتا، ياعني جاز ايلارىندا قويدىڭ ءجۇنىن قىرقىپ الىنادى. جۇمساق، قىلشىعى ۇزىن، بۇيرا نازىك بولادى. ءجىپ ءيىرىپ كىلەم توقۋعا، كيىم توقۋعا، كۇزەم جۇنگە ارالاستىرىپ كيىز باسۋعا قولايلى. ءيىرىپ كيىم توقۋعا، كورپەگە وسى ءجۇندى پايدالانادى.
2.) قوزى ءجۇن-قوزى تۋعان جىلى ءبىرىنشى قىرقىلعان جۇننەن كيىز باسىلادى. ساپاسى جاعىنان تالشىقتارى نازىك بولادى. كۇزەم جۇنگە ۇقساس بولادى.
-3-
3.) ءولى ءجۇن دەپ-تەرىدەن جۇلىنىپ الىنعان ءجۇن.
4.) شەت پۇشپاق ءجۇن-قويدىڭ باۋىرىندا، پۇشپاقتارىنداعى جابىرقاعان ءجۇندى ايتادى. مۇنداي جۇندەردى ەشكىنىڭ قىلشىق ءجۇنى مەن جىلقىنىڭ قىلىنا قوسىپ، ارقان باۋ-شۋ ەسۋگە قولدانادى.
5.) كۇزەم جۇن-كۇز مەزگىلىندە قوي ءجۇنىن قىرقىپ الىنادى. جاباعى جۇنگە قاراعاندا قىلشىقتارى قىسقا بولادى.
جۇننەن كيىز، الاشا، تەكەمەت، ارقان، كىلەم، سىرماق، تۇسكيىز، وتكيىز، سىرماق، كىلەم، بۇيىمدار، اشەكەيلەر تاعى باسقا زاتتاردىڭ دايىنداۋعا بولاتىنىن ءبىز بىلەمىز. ءبىراق تورت-تۇلىك مالدىڭ جۇندەرىنىڭ ءوز قاسيەتتەرى بار. تۇيە ءجۇنى جۇمساق، نازىك بولادى، ال ەشكىنىڭ تۇبىتتەرى جۇمساق، وسى جۇمساق جۇندەردەن تەك ماتا اراسىنا سالىپ، سىرىپ جانە ءيىرىپ توقۋعا ارنالعان. ءجۇندى بوياۋ تاسىلىنە كەلسەك، حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىس-تاجىريبەسىنەن بويا رەتىندە اشۋداس، قىنا، تومار ءشوپ پايدالانعان ەكەن. قازىرگى كەزدە جەڭىل ونەركاسىپتىڭ دامىعان كەزىندە سان الۋان حيميالىق بوياۋلار شىعارىلىپ وتىر. بۇل ىسمەرلەردىڭ جۇمىسىن ازايتتى دەسەكتە بولادى. ءجۇن بوياۋىن اسا ساقتىقپەن بوياعان دۇرىس.
1. 8-10 يتر سۋدى قاتتى قايناتامىز.
2.) 1-ليترگە 15 گرامم ەسەبىمەن بولەك ىدىستا ابدەن ەرىتىلگەن بوياۋدى قۇيىپ، ارالاستىرادى. بوياۋ تۇيىرشىگى ەرىمەي قالسا تەڭبىلدەنىپ، جۇنگە بىركەلكى سىڭبەيدى. سوندىقتان بوياۋ ەرىتىلگەن ىدىستىڭ ەمال نەمەسە تۇبىنەن الدەقالاي ەرىمەي قالعان بوياۋ تۇيىرشىگىن وڭاي بايقاۋعا بولادى.
3.) قازاننىڭ قاقپاعىن جاۋىپ، ءبىر قالىپتى قايناتا وتىرىپ، وعان ءجۇندى مولشەرلەپ سالىپ، ونى اعاش قالاقپەن نەمەسە وجاۋمەن باتىستىرىپ وتىرعان دۇرىس.( ءجۇن ساماس بۇرىن 1-ليتر سۋعا 1 ءشاي قاسىق كولەمىندە سىركە سۋى قۇيىلادى.) سۋ كەرەكتى مولشەردەن از بولسا، ءجۇن قازاننىڭ تۇبىنە جابىسىپ قالادى.
4.) قازان ءبىر قايناعاننان كەيىن وت قىزۋىن ازايتۋ كەرەك. ارا-تۇرا ءجۇندى قالاقپەن اۋدارىستىرىپ قويعان ءجون.
5.) ءجۇننىڭ بوياۋ العاندىعىن بىلاي تەكسەرەدى: قالاقتىڭ ۇشىمەن بويالىپ جاتقان ءجۇننىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن، كوتەرىپ الىپ، شىمشىپ كورەدى. بوياۋ العان ءجۇن سۋى سىعىلعاندا، بوزعىل تارتپايدى.
-4-
وندا قازان استىنداعى وت ءسوندىرىلىپ، بويالعان ءجۇن سۋى سورىقتىرىلىپ، ەمالدى تاباققا ءتۇسىرىپ الىنادى. بەتىن قاقپاقپەن جاۋىپ، ءۇستىن اۋىر نارسەمەن تاستىرادى دا، سۋىعانشا قويا تۇرادى.
سۋىعاننان كەيىن ءجۇن كەرىلگەن جىپكە نەمەسە اعاش ەردەنەگە جايىلىپ، كولەڭكە جەردە كەپتىرىلەدى. اجەلەرىمىز بوياۋعا قازدىڭ مايىن دا پايدالانعان ەكەن. بوياۋدىڭ تابيعي تۇرىندە الىناتىن تۇرلەرى كوپ.
№ جولدارى تۇسىنىك
1. راۋعاشتىڭ تامىرىنان بوياۋ الۋ قىركۇيەك ايىندا راۋعاشتى تۇبىرىنەن قازىپ الىپ، جىپكە ءتىزىپ، كەپتىرەدى. كەپكەن ءتۇبىردى قاجەت كەزدە، ۇساقتاپ كەلىگە سالىپ، ءتۇيىپ، ۇساقتايدى. ۇساقتالعان سوڭ، وتقا قاتتى قايناتپاي سۋعا بوكتىرەدى. جىلىمىش تارتىپ جىبىگەننەن كەيىن، قويمالجىڭىن تەرىنىڭ بەتىنە جاعادى. بوياۋ سىڭگەنشە، 2-تاۋلىك جايىپ قويادى.
2. تالدىڭ قابىعىناندا بوياۋ الۋ. تاۋلى جەردە، سۋ جاعاسىندا وسەتىن تالدىڭ قابىعىنىڭ دا ءوز بوياۋى بولادى، ءوزىمىزدىڭ ماڭعىستاۋداعى قارا تالدىڭ دا، قاراعايدىڭ دا بوياۋى بار. ودان كۇڭگىرت قىزىل بوياۋ شىعادى. بوياۋدى دايىنداۋ ءۇشىن قابىعىن كەپتىرىلىپ، تۇيىلەدى، ۇساقتالادى دا، سۋعا قايناتىلادى. ودان كەيىن سۋىعان سوڭ، تۇز سالىنادى، جۇمسارعان ءىرى قارا تەرىسىن سالىپ، ءبىر ايعا جۋىق ۇستايدى، ال ءجۇندى ءجۇننىڭ بوياۋ ءتاسىلىن ورىندايدى.
3. جوسادان، ياعني قىزىل توپىراقتان بوياۋ الۋ تابيعاتتىڭ وزىندە بار قىزىل توپىراق جار قاباقتاردا بولادى. ونى كەلىگە سالىپ، ۇنتاقتاپ، ۇگىتىپ العان سوڭ، بالىق مايى سەكىلدى سۇيىقتىقتى قوسىپ، سۇيىلتادى. سۇيىق قىزىل بوياۋعا كيىزدى باتىرىپ الىپ، اعاش بۇيىمدارىن بويايدى، ت/ب زاتتاردى بوياۋعا بولادى.
4. قىنادان بوياۋ الۋ قىنانى جيناپ الىپ، سۋعا سالىپ، قايناتىپ، بۋلاپ بوكتىرىپ قويادى دا، وڭدەلگەن تەرىنىڭ ۇستىنە جاعادى. قىنامەن ءجۇن-جۇرقا، تەرى، سۇيەكتەردى بويايدى.
5. انار جەمىسىنىڭ قابىعىنان بوياۋ الۋ انار جەمىسىنىڭ قابىعىن كەپتىرىپ، ۇساقتايدى، ۇساقتالعان سوڭ جىلى سۋعا سالىپ بوكتىرەدى. جىبىگەننەن كەيىن، قويمالجىڭىن تەرىنىڭ بەتىنە جاعادى. تەرى توندى بوياۋعا پايدالانادى.
6. جۋانىڭ قابىعىنان بوياۋ الۋ. جۋانىڭ قابىعىنان سارى ءتۇس شىعادى، بۇلدا قايناتۋ تاسىلىمەن ورىندايدى.
ماڭعىستاۋ وبلىسى، قاراقيا اۋدانى، سەنەك اۋىلى،
قاشاعان كۇرجىمان ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
8«ب»سىنىپ وقۋشىسى قۇلتاي جادىرا
جەتەكشىسى: دجانبايەۆا مارجان
تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
زەرتتەۋدىڭ ماقساتى: بۇرىنعى وتكەن اتا-بابا، شەبەر اجەلەرىمىزدىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان قولونەرىن جاڭارتىپ جاڭعىرتۋ، بىزگە قالدىرعان اسىل مۇرانى كەيىنگى ۇرپاققا امانات ەتۋ. تابيعي ءجۇننىڭ دەنساۋلىققا پايدالى، جىلۋلىعى مول، ىستىقتان، سۋىقتان قورعايتىن تالشىقتىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ. تۇرمىستا قولدانا ءبىلۋ.
پايدالى كەڭەستەر: جۇننەن جاسالعان بۇيىمدار-ريەۆماتيزم، وستەوحوندروز، راديكۋليت ت\ب اۋرۋلارعا ەم.
مالىمەت: جانۋارلار تەرىمەن بىرگە لانولين شايىرىن بولەدى. لانولين – باعالى ءونىم، ول ءتۇرلى مايلار مەن كرەمدەردىڭ نەگىزى رەتىندە قولدانىلادى. لانولين 35-37 گرادۋس تەمپەراتۋرادا ەريدى، ءارى تەرىگە تەز سىڭەدى. بۇلشىق ەتكە، تامىرلارعا، ومىرتقاعا، تىنىس الۋ جۇيەسىنە وڭ اسەر ەتىپ، قان اينالىسىن جاقسارتادى. قويدىڭ ءجۇنى ەكىگە بولىنەدى.
1. جاباعى ءجۇن – كۇن جىلىپ، مامىراجاي ۋاقىتتا، ياعني جاز ايلارىندا قويدىڭ ءجۇنىن قىرقىپ الىنادى. جۇمساق، قىلشىعى ۇزىن، بۇيرا نازىك بولادى. ءجىپ ءيىرىپ كىلەم توقۋعا، كيىم توقۋعا، كۇزەم جۇنگە ارالاستىرىپ كيىز باسۋعا قولايلى. 2. كۇزەم ءجۇن – كۇز مەزگىلىندە قوي ءجۇنىن قىرقىپ الىنادى. جاباعى جۇنگە قاراعاندا قىلشىقتارى قىسقا بولادى.
ورىندالۋ ءادىسى: ۆيدەو، كيىز باسۋ، بۇيىم تىگۋ.
قورىتىندى: جاسىراتىنى جوق، جەڭىل ونەركاسىبىمىزدىڭ وركەندەپ دامىعان زاماندا سينتەتيكالىق بۇيىمداردىڭ كوبەيىپ كەتۋى، ادام اعزاسىنا كەرى اسەر ەتۋى تابيعي جۇندەردىڭ جوق بولىپ كەتۋىنە سەبەپشى بولىپ وتىر. وسىعان وراي كيىز باسۋ تەحنولوگياسىن قولدانىپ، كيىزدەن كاجەكەي، باس كيىم، اياق كيىم وڭدەپ، ۇسىنىپ وتىرمىز.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. جۇننەن جاسالاتىن بۇيىمدار. الماتى «قاينار»1990ج.
2. ەل اۋزىنان.
(تەحنولوگيا، ءااد، مۋزىكا، بەينەلەۋ، دەنە بىرلەستىگىنىڭ ون كۇندىگىنە وراي مەكتەپىشىلىك تەحنولوگيا پانىنەن «ىنتا بولسا ادامدا، قيىن ءىس جوق عالامدا» عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسىندا)
قۇلتاي. جادىراعا.
پىكىر.
تەحنولوگيا، ءااد، مۋزىكا، بەينەلەۋ، دەنە بىرلەستىگىنىڭ ون كۇندىگىنە وراي مەكتەپىشىلىك تەحنولوگيا پانىنەن «ىنتا بولسا ادامدا، قيىن ءىس جوق عالامدا» عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسىندا « اجەدەن قالعان-اسىل مۇرام، كيىز باسۋ – ونەر ماعان.» اتتى زەرتتەۋ جۇمىسىن الىپ وتىرعان قۇلتاي جادىرانىڭ دايىندىعى قۋانتارلىق جاعدايدا. جادىرانىڭ ءوي-ورىسى، تالانتى جالىنداپ تۇرعان وت ءتارىزدى، سىنىپتا يناباتتىلىعىمەن تاربيەلى، مەكتەپ ماقتانىشى دەۋگە بولادى. مەكتەپىشىلىك، اۋداندىق سايىس، وبلىستىق فەستيۆالدارعا قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىندارعا يە بولىپ جۇرگەن وقۋشى. پاتريوتتىق سەزىمى كۇشتى، شاپشاڭ جىلدامدىعىمەن، پىسىقتىعىمەن كورىنىپ ءجۇر. پاتريوتتىق وي – ءورىسىن دامىتۋ ماقساتىندا « اجەدەن قالعان-اسىل مۇرام، كيىز باسۋ – ونەر ماعان.» اتتى عىلىمي جۇمىسىنا ءوزىمنىڭ باعىت-باعدار كەڭەسىمدى بەرە وتىرىپ، ەڭبەگى زور، تالابى «اسقار تاۋداي بيىك بولسىن»،- دەپ زور سەنىم ارتامىن.
پىكىر ءبىلدىرۋشى: دجانبايەۆا مارجان
مازمۇنى.
كىرىسپە
نەگىزگى ءبولىم
1. ءجۇن تۋرالى مالىمەت.
2.«كيىز باسۋ» تەحنولوگياسى
3. كيىز باسۋدىڭ تۇرلەرى.
قورىتىندى
«قىس» مونشاعىنىڭ جاسالۋ تەحنولوگياسى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى.
كىرىسپە.
كيىز باسۋدىڭ ءتۇرلى تەحنيكاسى مەن تەحنولوگياسىن مەڭگەرگەن، نەگىزىنەن قوي ءجۇنىن پايدالاناتىن اجەلەرىمىزدىڭ كوز سالساق ماسەلەن، كيىزدەن باسىلعان گۇلدى كيىز بۇيىمىنىڭ وڭىرىنە ينەمەن تىعىزداۋ ارقىلى ءجىپسىز بىرىكتىرۋگە، جەلىمسىز جاپسىرۋعا بولاتىنىن بىزگە مۇرا ەتىپ قالدىردى. سول مۇرامىزدىڭ ءقادىرىن بىلمەي، ءقيمىل-ىس جاساۋعا ەرىنىپ، وڭاي جولىنا ۇمتىلعان جاستارىمىز كوبەيىپ بارادى.
— ال ءبىزدىڭ ەلدە ەشكىم كيىزگە اسا قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى، كيىز بۇيىمدارىنا سۇرانىس تا كوپ ەمەس. كيىز باسۋعا كوڭىل بولە باستاعان قولونەر شەبەرلەرىنىڭ ارنايى شەبەرحاناسى جوق. سوندىقتان ءجۇندى ءۇي جاعدايىندا وڭدەۋگە ءماجبۇرمىز. وبلىس ورتالىعىنان ءبىر شەبەرحانا اشىلسا، ءبىر جاعىندا ءوندىرىس سەحى قايناپ، ەكىنشى جاعىندا ساۋدا قىزىپ جاتسا؟؟؟ ايتپەسە، كيىز بۇيىمداردىڭ باعاسى دا قىمبات.
ءقازىر ءبىزدىڭ قالادا ۇلتتىق ناقىشتاعى شاعىن كادە-سىيلاردى ساتاتىن جەرلەر ساۋساقپەن سانارلىق. ال ەگەر قولونەر شەبەرلەرى ءبىر جەردە جۇمىس ىستەپ، قولدان شىققان دۇنيەلەرى دە ءبىر جەردە ساتىلىپ جاتسا، باعاسى دا قازىرگىدەن گورى ەداۋىر تومەن بولار ما ەدى…
قوي ءجۇنى ءار اۋىلدا بار. ءبىراق ونى جاراتىپ جاتقاندار از. اسسا، كورپە ىشىنە سالىپ، يىرەدى. بولماسا، ورتەپ جىبەرەدى.
ءولىپ بارا جاتقان كيىز باسۋ ونەرىن بىزدە كەيىنگىگە جەتكىزە ءبىلۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق ونەرىمىزدى قولعا الماساق، باسقا ۇلتتىڭ مەنشىگىندە كەتەرى انىق.
-1-
نەگىزگى ءبولىم.
قازاقتار قولونەردەن كەرەمەتتى،
ويۋلاپ شىعارعان سىرماق پەن تەكەمەتتى.
قانداي شەبەر قازاق قىزدارى،
قۇراقتى، ويۋلاردى دوڭگەلەتتى.
وڭعارسىنوۆا. ف
قولونەر حالىق ومىرىمەن، تۇرمىسىمەن بىرگە كەلە جاتقان ونەر. شەبەرلەردىڭ قولىنان شىققان قولونەر تۋىندىلارى، حالىقتىڭ ومىرىمەن، تۇرمىس تىرشىلىگىمەن، تابيعاتپەن، ەستەتيكالىق تالعامىمەن بايلانىستى بولعان. قازاق قولونەرىندە پايدالانىلعان نەگىزگە شيكىزاتتىڭ ءبىرى – ءجۇن.
1. ءجۇن تۋرالى مالىمەت -- ءجۇننىڭ ەمدىك قاسيەتى بار. ماسەلەن، يت جۇنىنەن توقىلعان كيىمدى ريەۆماتيزممەن اۋىرعان ناۋقاستار كيسە، پايدالى. ءتىپتى، ەرتەدە ادامدار باستارىن شارقاتپەن تاڭىپ، سول ارقىلى ءتىس نەمەسە باس اۋرۋلارىنان ايىققان دەسەدى. جۇننەن جاسالعان بۇيىمدار، اسىرەسە، ريەۆماتيزم، وستەوحوندروز جانە راديكۋليتپەن اۋىراتىن ناۋقاستارعا ۇسىنىلاتىن بولعان. ءجۇننىڭ مىناداي ارتىقشىلىقتارى بار: ىلعالدى سىڭىرەدى، بويدى تەرمەن بىرگە ءبولىنىپ شىققان ۋلى زاتتاردان ارىلتادى، دەنەنى تازا، قۇرعاق ءارى جىلى ەتەدى. بارلىق قاسيەتتەرىنىڭ ىشىندە ەڭ جاقسىسى — تەمپەراتۋرانى ءبىرقالىپتى ساقتاۋ قاسيەتى. جۇننەن يىرىلگەن ءجىپ وسىمدىكتەن الىنعان جىپتەن گورى ەرەكشە جىلى ءارى ىلعالدى وتە باياۋ سىڭىرەدى.، تاعى ءبىر مىناداي قىزىقتى دەرەك بار: جانۋارلار تەرىمەن بىرگە لانولين شايىرىن بولەدى.
ال لانولين — باعالى ءونىم، ول ءتۇرلى مايلار مەن كرەمدەردىڭ نەگىزى رەتىندە قولدانىلادى. لانولين 35-37 گرادۋس تەمپەراتۋرادا ەريدى، ءارى تەرىگە تەز سىڭەدى. بۇلشىق ەتكە، تامىرلارعا، ومىرتقاعا، تىنىس الۋ جۇيەسىنە وڭ اسەر ەتىپ، قان اينالىسىن جاقسارتادى. ءجۇن – ۇيىسۋعا بەيىم بىردەن-بىر تالشىق.
-2-
ول ىلعال مەن تەمپەراتۋرا اسەرىنەن جانە مەحانيكالىق ارەكەت ناتيجەسىندە شيرايدى دا، جاسالىپ جاتقان بۇيىمنىڭ كولەمى كىشىرەيىپ، تىعىزدىعى ارتادى: شۇعا 30 – 35%، كيىز بەن بايپاق 80%- داي شۋيدى. كيىز باسۋداعى ەڭ جوعارى تىعىزدىق 0، 55 گ/سم3 (بايپاقتىڭ تابانى 0، 42 گ/سم3)، تىعىزدىعىن بۇدان ءارى ارتتىرسا، ءجۇن تالشىقتارى ءۇزىلىپ، ماتەريال ىدىراي باستايدى.
جىل مەزگىلدەرىنە قاراي ءجۇننىڭ تۇرلەرى كوپ.
1.) جاباعى جۇن-كۇن جىلىپ، مامىراجاي ۋاقىتتا، ياعني جاز ايلارىندا قويدىڭ ءجۇنىن قىرقىپ الىنادى. جۇمساق، قىلشىعى ۇزىن، بۇيرا نازىك بولادى. ءجىپ ءيىرىپ كىلەم توقۋعا، كيىم توقۋعا، كۇزەم جۇنگە ارالاستىرىپ كيىز باسۋعا قولايلى. ءيىرىپ كيىم توقۋعا، كورپەگە وسى ءجۇندى پايدالانادى.
2.) قوزى ءجۇن-قوزى تۋعان جىلى ءبىرىنشى قىرقىلعان جۇننەن كيىز باسىلادى. ساپاسى جاعىنان تالشىقتارى نازىك بولادى. كۇزەم جۇنگە ۇقساس بولادى.
-3-
3.) ءولى ءجۇن دەپ-تەرىدەن جۇلىنىپ الىنعان ءجۇن.
4.) شەت پۇشپاق ءجۇن-قويدىڭ باۋىرىندا، پۇشپاقتارىنداعى جابىرقاعان ءجۇندى ايتادى. مۇنداي جۇندەردى ەشكىنىڭ قىلشىق ءجۇنى مەن جىلقىنىڭ قىلىنا قوسىپ، ارقان باۋ-شۋ ەسۋگە قولدانادى.
5.) كۇزەم جۇن-كۇز مەزگىلىندە قوي ءجۇنىن قىرقىپ الىنادى. جاباعى جۇنگە قاراعاندا قىلشىقتارى قىسقا بولادى.
جۇننەن كيىز، الاشا، تەكەمەت، ارقان، كىلەم، سىرماق، تۇسكيىز، وتكيىز، سىرماق، كىلەم، بۇيىمدار، اشەكەيلەر تاعى باسقا زاتتاردىڭ دايىنداۋعا بولاتىنىن ءبىز بىلەمىز. ءبىراق تورت-تۇلىك مالدىڭ جۇندەرىنىڭ ءوز قاسيەتتەرى بار. تۇيە ءجۇنى جۇمساق، نازىك بولادى، ال ەشكىنىڭ تۇبىتتەرى جۇمساق، وسى جۇمساق جۇندەردەن تەك ماتا اراسىنا سالىپ، سىرىپ جانە ءيىرىپ توقۋعا ارنالعان. ءجۇندى بوياۋ تاسىلىنە كەلسەك، حالىقتىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىس-تاجىريبەسىنەن بويا رەتىندە اشۋداس، قىنا، تومار ءشوپ پايدالانعان ەكەن. قازىرگى كەزدە جەڭىل ونەركاسىپتىڭ دامىعان كەزىندە سان الۋان حيميالىق بوياۋلار شىعارىلىپ وتىر. بۇل ىسمەرلەردىڭ جۇمىسىن ازايتتى دەسەكتە بولادى. ءجۇن بوياۋىن اسا ساقتىقپەن بوياعان دۇرىس.
1. 8-10 يتر سۋدى قاتتى قايناتامىز.
2.) 1-ليترگە 15 گرامم ەسەبىمەن بولەك ىدىستا ابدەن ەرىتىلگەن بوياۋدى قۇيىپ، ارالاستىرادى. بوياۋ تۇيىرشىگى ەرىمەي قالسا تەڭبىلدەنىپ، جۇنگە بىركەلكى سىڭبەيدى. سوندىقتان بوياۋ ەرىتىلگەن ىدىستىڭ ەمال نەمەسە تۇبىنەن الدەقالاي ەرىمەي قالعان بوياۋ تۇيىرشىگىن وڭاي بايقاۋعا بولادى.
3.) قازاننىڭ قاقپاعىن جاۋىپ، ءبىر قالىپتى قايناتا وتىرىپ، وعان ءجۇندى مولشەرلەپ سالىپ، ونى اعاش قالاقپەن نەمەسە وجاۋمەن باتىستىرىپ وتىرعان دۇرىس.( ءجۇن ساماس بۇرىن 1-ليتر سۋعا 1 ءشاي قاسىق كولەمىندە سىركە سۋى قۇيىلادى.) سۋ كەرەكتى مولشەردەن از بولسا، ءجۇن قازاننىڭ تۇبىنە جابىسىپ قالادى.
4.) قازان ءبىر قايناعاننان كەيىن وت قىزۋىن ازايتۋ كەرەك. ارا-تۇرا ءجۇندى قالاقپەن اۋدارىستىرىپ قويعان ءجون.
5.) ءجۇننىڭ بوياۋ العاندىعىن بىلاي تەكسەرەدى: قالاقتىڭ ۇشىمەن بويالىپ جاتقان ءجۇننىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن، كوتەرىپ الىپ، شىمشىپ كورەدى. بوياۋ العان ءجۇن سۋى سىعىلعاندا، بوزعىل تارتپايدى.
-4-
وندا قازان استىنداعى وت ءسوندىرىلىپ، بويالعان ءجۇن سۋى سورىقتىرىلىپ، ەمالدى تاباققا ءتۇسىرىپ الىنادى. بەتىن قاقپاقپەن جاۋىپ، ءۇستىن اۋىر نارسەمەن تاستىرادى دا، سۋىعانشا قويا تۇرادى.
سۋىعاننان كەيىن ءجۇن كەرىلگەن جىپكە نەمەسە اعاش ەردەنەگە جايىلىپ، كولەڭكە جەردە كەپتىرىلەدى. اجەلەرىمىز بوياۋعا قازدىڭ مايىن دا پايدالانعان ەكەن. بوياۋدىڭ تابيعي تۇرىندە الىناتىن تۇرلەرى كوپ.
№ جولدارى تۇسىنىك
1. راۋعاشتىڭ تامىرىنان بوياۋ الۋ قىركۇيەك ايىندا راۋعاشتى تۇبىرىنەن قازىپ الىپ، جىپكە ءتىزىپ، كەپتىرەدى. كەپكەن ءتۇبىردى قاجەت كەزدە، ۇساقتاپ كەلىگە سالىپ، ءتۇيىپ، ۇساقتايدى. ۇساقتالعان سوڭ، وتقا قاتتى قايناتپاي سۋعا بوكتىرەدى. جىلىمىش تارتىپ جىبىگەننەن كەيىن، قويمالجىڭىن تەرىنىڭ بەتىنە جاعادى. بوياۋ سىڭگەنشە، 2-تاۋلىك جايىپ قويادى.
2. تالدىڭ قابىعىناندا بوياۋ الۋ. تاۋلى جەردە، سۋ جاعاسىندا وسەتىن تالدىڭ قابىعىنىڭ دا ءوز بوياۋى بولادى، ءوزىمىزدىڭ ماڭعىستاۋداعى قارا تالدىڭ دا، قاراعايدىڭ دا بوياۋى بار. ودان كۇڭگىرت قىزىل بوياۋ شىعادى. بوياۋدى دايىنداۋ ءۇشىن قابىعىن كەپتىرىلىپ، تۇيىلەدى، ۇساقتالادى دا، سۋعا قايناتىلادى. ودان كەيىن سۋىعان سوڭ، تۇز سالىنادى، جۇمسارعان ءىرى قارا تەرىسىن سالىپ، ءبىر ايعا جۋىق ۇستايدى، ال ءجۇندى ءجۇننىڭ بوياۋ ءتاسىلىن ورىندايدى.
3. جوسادان، ياعني قىزىل توپىراقتان بوياۋ الۋ تابيعاتتىڭ وزىندە بار قىزىل توپىراق جار قاباقتاردا بولادى. ونى كەلىگە سالىپ، ۇنتاقتاپ، ۇگىتىپ العان سوڭ، بالىق مايى سەكىلدى سۇيىقتىقتى قوسىپ، سۇيىلتادى. سۇيىق قىزىل بوياۋعا كيىزدى باتىرىپ الىپ، اعاش بۇيىمدارىن بويايدى، ت/ب زاتتاردى بوياۋعا بولادى.
4. قىنادان بوياۋ الۋ قىنانى جيناپ الىپ، سۋعا سالىپ، قايناتىپ، بۋلاپ بوكتىرىپ قويادى دا، وڭدەلگەن تەرىنىڭ ۇستىنە جاعادى. قىنامەن ءجۇن-جۇرقا، تەرى، سۇيەكتەردى بويايدى.
5. انار جەمىسىنىڭ قابىعىنان بوياۋ الۋ انار جەمىسىنىڭ قابىعىن كەپتىرىپ، ۇساقتايدى، ۇساقتالعان سوڭ جىلى سۋعا سالىپ بوكتىرەدى. جىبىگەننەن كەيىن، قويمالجىڭىن تەرىنىڭ بەتىنە جاعادى. تەرى توندى بوياۋعا پايدالانادى.
6. جۋانىڭ قابىعىنان بوياۋ الۋ. جۋانىڭ قابىعىنان سارى ءتۇس شىعادى، بۇلدا قايناتۋ تاسىلىمەن ورىندايدى.
ماڭعىستاۋ وبلىسى، قاراقيا اۋدانى، سەنەك اۋىلى،
قاشاعان كۇرجىمان ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
8«ب»سىنىپ وقۋشىسى قۇلتاي جادىرا
جەتەكشىسى: دجانبايەۆا مارجان
تەحنولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بۇگىنگى تاڭداعى مەملەكەتتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىنىڭ پات-ريوتتىق رۋحىن كوتەرۋ بولىپ تابىلادى. ەلباسى ن. نا¬زاربايەۆ جىلداعى جولداۋىندا پاتريوتتىق تاربيەگە كو...
