اكە تۋرالى
اكە تۋرالى
مىنا جالعان دۇنيەگە اياق باسقان ءاربىر پەرزەنت ءۇشىن اتا - اناسىنىڭ بار بولۋى ۇلكەن نىعمەت. راسىندا، بالا ءۇشىن انانىڭ ورنى ماڭىزدى بولعانداي، اكەنىڭ دە ءرولى جوعارى تۇرادى. اكە - بۇل وتباسى دەگەن كىشىگىرىم مەملەكەتتىڭ ورنى تولماس مۇشەسى، قامقورشىسى، قوعامنىڭ نەگىزگى بولىگى.
قازاق حالقىمىز ەجەلدەن اتا - اناعا دەگەن سىيلاستىق پەن قۇرمەتتى بالانىڭ بويىنا سىڭدىرە بىلگەن. ال قازىرگى تاڭدا بالاعا بۇل تاربيەنى بەرە الاتىن جاندار ساناۋلى - اق.«بالا كوڭىلدىڭ گ ۇلى، كوزدىڭ نۇرى» دەپ ەركەلەتىپ، قالاي وسكەنىن دە بايقاماي كەتەمىز. عىلىم مەن تەحنولوگيا دامىعان سايىن بالانى ءوز دەگەنىنە كوندىرىپ، ونى تاربيەگە سالۋ قيىنداپ بارادى.«اقىلدى ايەل ىشىندە، التىن بەسىكتى ۇل جاتار»،- دەپ اتالارىمىز ايتقانداي بارلىعى دا اتا - انانىڭ قالاي تاربيە بەرۋىنە بايلانىستى دەپ ويلايمىن.«قىز اقىلدى ەسكەرمەس - انا ۇلگىسىن كورمەسە، ۇل جارىلقاپ اس بەرمەس - اكە ۇلگىسىن كورمەسە»،- دەپ قورقىت اتامىز ايتىپ كەتتى ەمەس پە؟! سوندىقتان بالانى كىشكەنتايىنان جاۋاپكەرشىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ادالدىققا، ۇلكەندى قۇرمەتتەپ، شىنشىل بولۋعا باعىتتاۋىمىز كەرەك. سوندا عانا قوعامدا «ەل اناسى»،«ەل اعاسى» دەيتىندەي ۇلى تۇلعالار قالىپتاساتىنىنا سەنىمدىمىن.
اتا – انا ءومىردىڭ ءمانىن دە، ءدامىن دە كەلتىرەتىن اللانىڭ بىزگە بەرگەن ۇلى سىيى دەپ تانيمىن.
عالامنىڭ سۇلۋلارى تاتىمايدى،
انامنىڭ كۇلىپ تۇرعان بەينەسىنە.
الەمنىڭ اتىرلەرى تاتىمايدى،
اكەمنىڭ ءيىسى سىڭگەن جەيدەسىنە.،- دەگەندەي ولار نەتكەن مارتەبەسى بيىك، باعا جەتپەس ءقادىرلى جاندار دەسەڭشى! وسى ورايدا مەن اكەگە قۇرمەت، اكەنى قادىرلەۋ، سىيلاۋدىڭ ماڭىزىن ايتقىم كەلىپ وتىر. كەزىندە مارك تۆەن «جاسىم ون تورتتە بولعاندا، اكەم وتە اقىلسىز، اقىماق ەدى. مەن ونى ازەر تۇسىنەتىنمىن. ال مەنىڭ جاسىم جيىرما بىرگە كەلگەندە، سول جەتى جىل ارالىقتا اكەم وتە اقىلدى، وزىمە اقىلشى – تىرەۋ، ودان ارتىق ادام جوق بولدى»،- دەپ ايتقان ەكەن. سوندا ول نەنى جەتكىزگىسى كەلىپ وتىر؟! ارينە، كەيدە ءبىز جاسىمىزدىڭ ازدىعىمەن، ەركەلىكپەن اكەمىزدىڭ اقىلىن تۇسىنبەي جاتامىز. سول ۋاقىتتا ول بىزگە قامقور اكە رەتىندە ەمەس، اياۋسىز بولىپ كورىنەدى. ءسويتىپ ونى باعالاماي، قادىرلەمەي كەتەمىز. ال كەزى كەلگەندە، ءوزىمىز دە اكە سەزىمىن باستان وتكەرگەن ساتتە، قانشالىقتى قاتەلەسكەنىمىزدى تۇسىنەمىز. اكە بالاسى ءۇشىن جانىن دا بەرۋگە دايار - قامقور جان. اۋەلگى باستان اكەمىزدى رەنجىتپەي، قۇرمەتتەيىك جاقسىلارىم! مۇمكىن ءسىز اقشا جاعىنان باي ەمەس بولارسىز، ءبىراق اكەڭىز بار بولعانى ءۇشىن دە ناعىز بايسىز! سەبەبى، ءسىزدىڭ رۋحىڭىز بيىك، كوڭىلىڭىز توق. اكە دەگەن بايلىقتى قادىرلەيىك، بار كەزىندە باعالاپ بىلەيىك!
وكىنىشكە وراي اكە ءسوزىنىڭ ءقادىرىن جوعالتىپ جاتقان جاندار دا از ەمەس. ءقادىرلى دەگەن ءسوز ءاربىر ادامعا ايتىلا بەرمەيدى عوي! اكەنىڭ ءقادىرلى بولۋى - ءوز بورىشىن ورىنداپ، بالاسىنا جاقسى ۇلگى - ونەگە كورسەتۋى.«اكەلى بالا جاۋجۇرەك، اكەسىز بالا سۇم جۇرەك»،«اكەسى بار بالانىڭ جەبەسى تاستان وتەدى»،- دەپ بۇقار جىراۋ وسى ءبىر جاندارعا ارناپ ايتقانداي. ال ءقادىرسىز اكەشى؟ قاراڭىزدارشى، قازىرگى كەزدە قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - اكەلەرىمىزدىڭ ءوز ءقادىرىن جوعالتۋىندا ەمەس پە؟! سەبەبى وتباسىداعى زورلىق - زومبىلىق، اجىراسۋدىڭ كوبەيۋى وسىدان تۋىندايدى. ەر ازامات ءوز وتباسىن اسىراماي، ءتۇرلى قۇمارلىقتارعا جول اشسا، وتباسىنىڭ بەرەكەسى كەتەتىنى ءسوزسىز! ءبىز جاڭالىقتاردان بالالاردىڭ كوزىنشە ايەلىن ساباپ ولتىرگەن جاۋىز اكە، 4 - 5 بالاسىمەن ايەلىن تاستاپ كەتىپ جاتقان اكەلەر تۋرالى اقپارات الۋدامىز. مۇنىڭ سەبەبى بالا كەزدەن مەيىرىم جەتىسپەۋشىلىگى ءارى اتا - انانىڭ بالاعا نەمقۇراي قاراۋى. وسى جاعدايلاردىڭ الدىن - الۋ ءۇشىن مەن «جاستارعا اقىل - كەڭەس بەرەتىن ارنايى مەكتەپ، ورتالىق» اشۋعا كەڭەس بەرەمىن. ونىمەن قوسا، تاربيەگە بايلانىستى ارنايى ءپان بولۋى قاجەت دەپ سانايمىن. بۇل قازىرگى قوعامنىڭ تالابى.
قورىتىندىلاي كەلە، مەن اكە دەگەن قىسقا ءسوزدىڭ، تەرەڭ ماعىنانى بىلدىرەتىنىن جەتكىزگىم كەلدى. اكە دەپ جاي عانا بالاسى بار ادامعا ايتىلمايدى. اكە دەپ پارىزىن اتقارىپ جۇرگەن - ناعىز ەر ازاماتتارعا ايتىلادى!
ارداعىمسىڭ، اكەتايىم، اسقارىم،
قاناتىمسىڭ، بار بايلىعىم، اسپانىم.
سەنىڭ ارقان بۇگىنگى كۇن كورگەنىمىز،
جانىمداسىڭ، كەرەگى نە باسقانىن؟!،- دەگەندەي اسقار تاۋداي بيىك، ابىرويلى اكەلەرمىز كوپ بولسىن! ءاربىر اكە ءوز ورنىندا بولىپ، وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى بولسا ەكەن دەپ ارماندايمىن.
مىنا جالعان دۇنيەگە اياق باسقان ءاربىر پەرزەنت ءۇشىن اتا - اناسىنىڭ بار بولۋى ۇلكەن نىعمەت. راسىندا، بالا ءۇشىن انانىڭ ورنى ماڭىزدى بولعانداي، اكەنىڭ دە ءرولى جوعارى تۇرادى. اكە - بۇل وتباسى دەگەن كىشىگىرىم مەملەكەتتىڭ ورنى تولماس مۇشەسى، قامقورشىسى، قوعامنىڭ نەگىزگى بولىگى.
قازاق حالقىمىز ەجەلدەن اتا - اناعا دەگەن سىيلاستىق پەن قۇرمەتتى بالانىڭ بويىنا سىڭدىرە بىلگەن. ال قازىرگى تاڭدا بالاعا بۇل تاربيەنى بەرە الاتىن جاندار ساناۋلى - اق.«بالا كوڭىلدىڭ گ ۇلى، كوزدىڭ نۇرى» دەپ ەركەلەتىپ، قالاي وسكەنىن دە بايقاماي كەتەمىز. عىلىم مەن تەحنولوگيا دامىعان سايىن بالانى ءوز دەگەنىنە كوندىرىپ، ونى تاربيەگە سالۋ قيىنداپ بارادى.«اقىلدى ايەل ىشىندە، التىن بەسىكتى ۇل جاتار»،- دەپ اتالارىمىز ايتقانداي بارلىعى دا اتا - انانىڭ قالاي تاربيە بەرۋىنە بايلانىستى دەپ ويلايمىن.«قىز اقىلدى ەسكەرمەس - انا ۇلگىسىن كورمەسە، ۇل جارىلقاپ اس بەرمەس - اكە ۇلگىسىن كورمەسە»،- دەپ قورقىت اتامىز ايتىپ كەتتى ەمەس پە؟! سوندىقتان بالانى كىشكەنتايىنان جاۋاپكەرشىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، ادالدىققا، ۇلكەندى قۇرمەتتەپ، شىنشىل بولۋعا باعىتتاۋىمىز كەرەك. سوندا عانا قوعامدا «ەل اناسى»،«ەل اعاسى» دەيتىندەي ۇلى تۇلعالار قالىپتاساتىنىنا سەنىمدىمىن.
اتا – انا ءومىردىڭ ءمانىن دە، ءدامىن دە كەلتىرەتىن اللانىڭ بىزگە بەرگەن ۇلى سىيى دەپ تانيمىن.
عالامنىڭ سۇلۋلارى تاتىمايدى،
انامنىڭ كۇلىپ تۇرعان بەينەسىنە.
الەمنىڭ اتىرلەرى تاتىمايدى،
اكەمنىڭ ءيىسى سىڭگەن جەيدەسىنە.،- دەگەندەي ولار نەتكەن مارتەبەسى بيىك، باعا جەتپەس ءقادىرلى جاندار دەسەڭشى! وسى ورايدا مەن اكەگە قۇرمەت، اكەنى قادىرلەۋ، سىيلاۋدىڭ ماڭىزىن ايتقىم كەلىپ وتىر. كەزىندە مارك تۆەن «جاسىم ون تورتتە بولعاندا، اكەم وتە اقىلسىز، اقىماق ەدى. مەن ونى ازەر تۇسىنەتىنمىن. ال مەنىڭ جاسىم جيىرما بىرگە كەلگەندە، سول جەتى جىل ارالىقتا اكەم وتە اقىلدى، وزىمە اقىلشى – تىرەۋ، ودان ارتىق ادام جوق بولدى»،- دەپ ايتقان ەكەن. سوندا ول نەنى جەتكىزگىسى كەلىپ وتىر؟! ارينە، كەيدە ءبىز جاسىمىزدىڭ ازدىعىمەن، ەركەلىكپەن اكەمىزدىڭ اقىلىن تۇسىنبەي جاتامىز. سول ۋاقىتتا ول بىزگە قامقور اكە رەتىندە ەمەس، اياۋسىز بولىپ كورىنەدى. ءسويتىپ ونى باعالاماي، قادىرلەمەي كەتەمىز. ال كەزى كەلگەندە، ءوزىمىز دە اكە سەزىمىن باستان وتكەرگەن ساتتە، قانشالىقتى قاتەلەسكەنىمىزدى تۇسىنەمىز. اكە بالاسى ءۇشىن جانىن دا بەرۋگە دايار - قامقور جان. اۋەلگى باستان اكەمىزدى رەنجىتپەي، قۇرمەتتەيىك جاقسىلارىم! مۇمكىن ءسىز اقشا جاعىنان باي ەمەس بولارسىز، ءبىراق اكەڭىز بار بولعانى ءۇشىن دە ناعىز بايسىز! سەبەبى، ءسىزدىڭ رۋحىڭىز بيىك، كوڭىلىڭىز توق. اكە دەگەن بايلىقتى قادىرلەيىك، بار كەزىندە باعالاپ بىلەيىك!
وكىنىشكە وراي اكە ءسوزىنىڭ ءقادىرىن جوعالتىپ جاتقان جاندار دا از ەمەس. ءقادىرلى دەگەن ءسوز ءاربىر ادامعا ايتىلا بەرمەيدى عوي! اكەنىڭ ءقادىرلى بولۋى - ءوز بورىشىن ورىنداپ، بالاسىنا جاقسى ۇلگى - ونەگە كورسەتۋى.«اكەلى بالا جاۋجۇرەك، اكەسىز بالا سۇم جۇرەك»،«اكەسى بار بالانىڭ جەبەسى تاستان وتەدى»،- دەپ بۇقار جىراۋ وسى ءبىر جاندارعا ارناپ ايتقانداي. ال ءقادىرسىز اكەشى؟ قاراڭىزدارشى، قازىرگى كەزدە قوعامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - اكەلەرىمىزدىڭ ءوز ءقادىرىن جوعالتۋىندا ەمەس پە؟! سەبەبى وتباسىداعى زورلىق - زومبىلىق، اجىراسۋدىڭ كوبەيۋى وسىدان تۋىندايدى. ەر ازامات ءوز وتباسىن اسىراماي، ءتۇرلى قۇمارلىقتارعا جول اشسا، وتباسىنىڭ بەرەكەسى كەتەتىنى ءسوزسىز! ءبىز جاڭالىقتاردان بالالاردىڭ كوزىنشە ايەلىن ساباپ ولتىرگەن جاۋىز اكە، 4 - 5 بالاسىمەن ايەلىن تاستاپ كەتىپ جاتقان اكەلەر تۋرالى اقپارات الۋدامىز. مۇنىڭ سەبەبى بالا كەزدەن مەيىرىم جەتىسپەۋشىلىگى ءارى اتا - انانىڭ بالاعا نەمقۇراي قاراۋى. وسى جاعدايلاردىڭ الدىن - الۋ ءۇشىن مەن «جاستارعا اقىل - كەڭەس بەرەتىن ارنايى مەكتەپ، ورتالىق» اشۋعا كەڭەس بەرەمىن. ونىمەن قوسا، تاربيەگە بايلانىستى ارنايى ءپان بولۋى قاجەت دەپ سانايمىن. بۇل قازىرگى قوعامنىڭ تالابى.
قورىتىندىلاي كەلە، مەن اكە دەگەن قىسقا ءسوزدىڭ، تەرەڭ ماعىنانى بىلدىرەتىنىن جەتكىزگىم كەلدى. اكە دەپ جاي عانا بالاسى بار ادامعا ايتىلمايدى. اكە دەپ پارىزىن اتقارىپ جۇرگەن - ناعىز ەر ازاماتتارعا ايتىلادى!
ارداعىمسىڭ، اكەتايىم، اسقارىم،
قاناتىمسىڭ، بار بايلىعىم، اسپانىم.
سەنىڭ ارقان بۇگىنگى كۇن كورگەنىمىز،
جانىمداسىڭ، كەرەگى نە باسقانىن؟!،- دەگەندەي اسقار تاۋداي بيىك، ابىرويلى اكەلەرمىز كوپ بولسىن! ءاربىر اكە ءوز ورنىندا بولىپ، وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى بولسا ەكەن دەپ ارماندايمىن.
You Might Also Like
