جاقسى مىنەز-جان سۇلۋلىعى
تاقىرىبى: جاقسى مىنەز - جان سۇلۋلىعى
ماقساتى: ا) وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلىق تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
ب) مىنەزدەگى جەتىستىكتەر مەن مىندەردى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ.
ۆ) جاقسىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
كورنەكىلىگى: مەدياپروەكتور، سلايدتار، قاناتتى سوزدەر، ءۇنتاسپا
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك جۇمىس، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ.
بارىسى:
1. «ەسىمدەر الليتەراسياسى»
نۇسقاۋ: الدىمەن ءوز ەسىمدەرىڭىزدىڭ الدىنا ادامنىڭ بويىندا بار جاقسى قاسيەتتىڭ بىرەۋىن ايتىپ، ءوزىڭىزدىڭ مىنەزىڭىز تۋرالى ايتىپ كەتۋ كەرەك.
مىسالى: مەن اقىلدى – ايگۇلمىن. اقكوڭىلمىن، تەز اشۋلانام.
مەن سىمباتتى - سابيرامىن.
2. توپقا ءبولۋ
4 ءتۇستى جۇرەكشەلەردەن ءبىر - بىردەن تاڭداپ، بىردەي تۇستىلەر ءبىر توپ بولادى.
3.«ماعىنانى تانۋ»
• نەلىكتەن «مىنەز – ادام كورسەتكىشى» بولادى دەپ ويلايسىڭ؟
• ادامنىڭ جاقسى مىنەزىنە نەلەر جاتادى؟
• مىنەزى جامان ادامدا جاقسى قاسيەت بولا ما؟
• جامان مىنەزدى قالاي تۇزەۋگە بولادى دەپ ويلايسىڭ؟
. ابايدىڭ ولەڭ جولدارىن ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، تالداتۋ.
اباي ايتقان ادام بويىنداعى مىندەردىڭ بۇگىنگى كۇندەگى كورىنىستەرى قانداي؟
4.«جاقسى ادام»، « جامان ادام» قاسيەتتەر جيىنتىعى ( پوستەر قورعاۋ)
5. شەگەنىڭ ءىزى ۆيدەوروليك
مىنەزى جامان ءبىر جاس جىگىت بولسا كەرەك. ەشكىم ونى تۇزەي الماپتى، قاتەلىگىن ايتقان سايىن ىزالانا ءتۇسىپتى. ءبىر كۇنى اكەسى وعان ءىشى شەگەگە تولى ءبىر جاشىك بەرىپ: «ماڭايىنداعى دوستارىڭمەن ءار جانجالداسىپ قالعان سايىن تاقتايعا ءبىر – ءبىر شەگەدەن قاعىپ وتىر»، - دەپ تابىستاپتى.
العاشقى كۇنى – اق بالاسى تاقتايعا كوپ شەگە قاعىپ، تابىستاپتى. كەلەسى كۇندەرى دە از بولماپتى. وسى قارقىنىمەن، الگى تاقتايدى تولتىرۋعا اسا كوپ ۋاقىت جۇمساماپتى. تاقتايدىڭ تولعانىن كورگەندە اكەسى وعان: «ەندى سول دوستارىڭمەن جەكە – جەكە تاتۋلاس. ءار تاتۋلاسقان سايىن ءبىر شەگەدەن سۋىرىپ وتىر»، - دەيدى.
ءبىراز كۇندەر ءوتىپتى. ءبىر كۇنى قاراسا، قاعىلعان بار شەگە سۋىرىلىپ بىتكەن ەكەن. سوندا ونى سىرتتاي باقىلاپ جۇرگەن اكەسى بالاسىن تاقتايدىڭ الدىنا ەرتىپ اكەلىپ: «بالام، جارايسىڭ، جارادىڭ، - دەپتى، - الايدا مىنا تاقتايعا جاقسىلاپ تۇرىپ قاراشى؟ شەگەلەردى سۋىرعاندا قالىپ قويعان ورىندارىن، قارايعان كوپ تەسىكتى كورىپ تۇرسىڭ. تاقتا اۋەلگىسىندەي تازا قالپىندا، ادەمى بولىپ قالمادى. دوستارىڭمەن توبەلەسكەن سايىن ارادا جامان سوزدەر ايتىلادى. ءار رەنىش ءسوز كوڭىلدە مىنا شەگەنىڭ ورنى ءتارىزدى ءبىر – ءبىر داق قالدىرىپ وتىرادى، سوندىقتان ەشكىمنىڭ كوڭىلىنە كىربىڭ ۇيالاتپاعايسىڭ، بالام»، - دەگەن ەكەن ۇلىن سابىرعا شاقىرىپ، ومىرلىك ۇمىتىلماس ساباق ۇقتىرا.
ءيا، رەنىش ارتىنان رياسىز كەشىرىلسە جاقسى، ايتپەسە، كوپ جاعدايدا جان سىزداتار، ەسكە تۇسكەن سايىن كوڭىلدى قارالاپ، جاندى جارالايتىن ءىز تاستاپ كەتەتىنى، اششى دا بولسا اقيقات.
«الدىڭا كەلسە، اتاڭنىڭ ايىبىن كەش» دەگەن بابالارىمىز ءارقاشان كەشىرىمدى نەگىز ەتىپ ۇستاعان. «ءبىر اشۋىڭدى ماعان بەر»، «تەنتەگىمدى جونگە سالۋدى وزىمە قالدىر»، «ءبىر بىلمەستىك ءوتتى»، ەگەر بالا بولسا « ءىسىنىڭ شالالىعى» دەپ، جاس بولسا « جاستىق شاقتا كىمنىڭ باسىنان نە وتپەيدى» دەپ، ۇلكەن كىسى بولسا « جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق بولا ما» دەگەن سەكىلدى سوزدەرمەن ايتەۋىر ەكى جاقتى ءوز راۋىشىندە بىتىستىرۋگە، ارالارىن تاتۋلاستىرۋعا، ارتىن تىم ۋشىقتىرماۋعا تىرىسقان.
6.«ىسكەرلىك ويىن – «ءوزىمدى باعالايمىن» تاراتىلعان پاراقتاردى تولتىرۋ
جاعىمدى قاسيەتتەرىم، جاعىمسىز قاسيەتتەرىم
سىزدەرگە تاراتىلىپ بەرىلگەن پاراققا وڭ جاعىنا «جاقسى» «جامان» قاسيەتتەرىڭىزدى ءتىزىپ جازىڭىز. ول ءۇشىن الدىمەن ءوزىڭىزدىڭ بويىڭىزدى قانداي قاسيەتتەر بار سونى ويلانىپ الىپ، ەكى باعانعا ءبولىپ جازىڭىزدار. (3مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى)
1. قانداي قاسيەتتەرىڭىزدى كوپ جازدىڭىزدار؟
2. قايسىسىنان ءوزىڭىزدى كوبىرەك تاپتىڭىز؟
3. وسىعان دەيىن وسى جايلى ويلانىپ كوردىڭىز بە؟
4. بۇدان بىلاي ءجيى ەسىڭىزگە ءتۇسىرىپ وتىراسىز با؟
بۇل جاتتىعۋدى جۇرگىزۋدەگى نەگىزگى ماقساتىمىز بىرىنشىدەن ءوزىمىزدى، ەكىنشىدەن باسقا ادامداردى تانىپ ءبىلۋ ءۇشىن بولسا، ۇشىنشىدەن بويىمىزداعى جامان قاسيەتتەردى جويىپ، جاقسى قاسيەتتەرىمىزدى اسىرۋ بولادى.
7. ەسىڭە ساقتا
ۇلاعاتتى سوزدەردى وقىپ، ولاردىڭ ءمانىن ءتۇسىندىر.
جاقسى مىنەز - قۇلىق پەن اقىل كۇشى بولىپ، ەكەۋى بىرىككەندە – بۇلار ادامشىلىق قاسيەتتەر بولىپ تابىلادى.
ادامنىڭ باسىنا قونعان باقىتتىڭ تۇراقتى بولۋى جاقسى مىنەز - قۇلىققا بايلانىستى.
ءال - فارابي
8. شىعارماشىلىق جۇمىس
«جانىڭدا ءجۇر جاقسى ادام» تاقىرىبىندا ەسسە
9«سۇلۋلىقتىڭ» قانداي ءتۇرى بار (اسسوسياسيا)
مىنەز سۇلۋلىعى (بايسالدىلىق، جايدارى مىنەز، كوپشىل كوڭىل)
ءتۇر سۇلۋلىعى ( بوتا كوز، ادەمى ءجۇز)
دەنە ءبىتىمىنىڭ سۇلۋلىعى (ۇزىن بوي، ءتۇزۋ اياق، شىمىر دەنە)
جان سۇلۋلىعى(كوپ ءبىلۋ، شەشەن ءتىل، شىنشىلدىق، قىز بالاعا نازىكتىك، جىگىتكە قايسارلىق )
مىنەز سۇلۋلىعى. جاننىڭ دا ءوز اسەمدىگى بار، ونىڭ كەربەزدىگى – ىستەلگەن قىلىقتىڭ تارتىمدىلىعى جۇرەكتى راحاتقا بولەيدى. ونىڭ العاشقى بەلگىسى جاراتپايتىن ادامى تۋرالى جاقسى پىكىر ايتۋ.
10. قورىتىندى
ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ءوز بويىنداعى جاقسى مىنەز - قۇلىق، جاقسى ادەت، جاقسى ادەپتەن قۇرالادى. ول انانىڭ اق سۇتىمەن، اكەنىڭ ۇلگى - ونەگەسىمەن، اتا - اجەڭنىڭ بەرەر ۇلكەندىك، اقساقالدىق تاربيەلەرىمەن بويىڭا سىڭەدى. مەكتەپتە ۇستازدار ومىردەگى جاقسىلىق پەن جاماندىق، ادالدىق پەن ارامدىقتىڭ ايىرماسىن تانىپ بىلۋگە كومەكتەسەدى، ومىردە دۇرىس باعىت تاڭداي بىلۋگە ۇيرەتەدى.
ونى سارالاپ، تاڭداپ، باعالاپ، بايىپتاپ، وزىڭە كەرەگىن الا ءبىلۋ، جاقسىلىققا ۇيرەنىپ، جاماندىقتان جيرەنۋ وزىڭە بايلانىستى. جاقسى ادام بولامىن، ومىردە ماقساتىما جەتەمىن دەسەڭ بويىڭداعى قاسيەتتەردى ىزگىلەندىرىپ، ادامگەرشىلىككە ۇمتىلعان ءجون.
رەفلەكسيا
- وزىڭە پايدالى مالىمەت الا الدىڭ با؟
- قانداي اسەر الدىڭ؟
- تىلەگىڭمەن ۇسىنىسىڭ بار ما؟
ماڭعىستاۋ وبلىسى، ءتۇپقاراعان اۋدانى، اقشۇقىر اۋىلى،
م. ءابدىحالىقوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ جوعارى ساناتتى
ءبىرىنشى دەڭگەيلى باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى مۋسينا اينۇر تەميروۆنا
ماقساتى: ا) وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلىق تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
ب) مىنەزدەگى جەتىستىكتەر مەن مىندەردى اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ.
ۆ) جاقسىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
كورنەكىلىگى: مەدياپروەكتور، سلايدتار، قاناتتى سوزدەر، ءۇنتاسپا
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك جۇمىس، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ.
بارىسى:
1. «ەسىمدەر الليتەراسياسى»
نۇسقاۋ: الدىمەن ءوز ەسىمدەرىڭىزدىڭ الدىنا ادامنىڭ بويىندا بار جاقسى قاسيەتتىڭ بىرەۋىن ايتىپ، ءوزىڭىزدىڭ مىنەزىڭىز تۋرالى ايتىپ كەتۋ كەرەك.
مىسالى: مەن اقىلدى – ايگۇلمىن. اقكوڭىلمىن، تەز اشۋلانام.
مەن سىمباتتى - سابيرامىن.
2. توپقا ءبولۋ
4 ءتۇستى جۇرەكشەلەردەن ءبىر - بىردەن تاڭداپ، بىردەي تۇستىلەر ءبىر توپ بولادى.
3.«ماعىنانى تانۋ»
• نەلىكتەن «مىنەز – ادام كورسەتكىشى» بولادى دەپ ويلايسىڭ؟
• ادامنىڭ جاقسى مىنەزىنە نەلەر جاتادى؟
• مىنەزى جامان ادامدا جاقسى قاسيەت بولا ما؟
• جامان مىنەزدى قالاي تۇزەۋگە بولادى دەپ ويلايسىڭ؟
. ابايدىڭ ولەڭ جولدارىن ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، تالداتۋ.
اباي ايتقان ادام بويىنداعى مىندەردىڭ بۇگىنگى كۇندەگى كورىنىستەرى قانداي؟
4.«جاقسى ادام»، « جامان ادام» قاسيەتتەر جيىنتىعى ( پوستەر قورعاۋ)
5. شەگەنىڭ ءىزى ۆيدەوروليك
مىنەزى جامان ءبىر جاس جىگىت بولسا كەرەك. ەشكىم ونى تۇزەي الماپتى، قاتەلىگىن ايتقان سايىن ىزالانا ءتۇسىپتى. ءبىر كۇنى اكەسى وعان ءىشى شەگەگە تولى ءبىر جاشىك بەرىپ: «ماڭايىنداعى دوستارىڭمەن ءار جانجالداسىپ قالعان سايىن تاقتايعا ءبىر – ءبىر شەگەدەن قاعىپ وتىر»، - دەپ تابىستاپتى.
العاشقى كۇنى – اق بالاسى تاقتايعا كوپ شەگە قاعىپ، تابىستاپتى. كەلەسى كۇندەرى دە از بولماپتى. وسى قارقىنىمەن، الگى تاقتايدى تولتىرۋعا اسا كوپ ۋاقىت جۇمساماپتى. تاقتايدىڭ تولعانىن كورگەندە اكەسى وعان: «ەندى سول دوستارىڭمەن جەكە – جەكە تاتۋلاس. ءار تاتۋلاسقان سايىن ءبىر شەگەدەن سۋىرىپ وتىر»، - دەيدى.
ءبىراز كۇندەر ءوتىپتى. ءبىر كۇنى قاراسا، قاعىلعان بار شەگە سۋىرىلىپ بىتكەن ەكەن. سوندا ونى سىرتتاي باقىلاپ جۇرگەن اكەسى بالاسىن تاقتايدىڭ الدىنا ەرتىپ اكەلىپ: «بالام، جارايسىڭ، جارادىڭ، - دەپتى، - الايدا مىنا تاقتايعا جاقسىلاپ تۇرىپ قاراشى؟ شەگەلەردى سۋىرعاندا قالىپ قويعان ورىندارىن، قارايعان كوپ تەسىكتى كورىپ تۇرسىڭ. تاقتا اۋەلگىسىندەي تازا قالپىندا، ادەمى بولىپ قالمادى. دوستارىڭمەن توبەلەسكەن سايىن ارادا جامان سوزدەر ايتىلادى. ءار رەنىش ءسوز كوڭىلدە مىنا شەگەنىڭ ورنى ءتارىزدى ءبىر – ءبىر داق قالدىرىپ وتىرادى، سوندىقتان ەشكىمنىڭ كوڭىلىنە كىربىڭ ۇيالاتپاعايسىڭ، بالام»، - دەگەن ەكەن ۇلىن سابىرعا شاقىرىپ، ومىرلىك ۇمىتىلماس ساباق ۇقتىرا.
ءيا، رەنىش ارتىنان رياسىز كەشىرىلسە جاقسى، ايتپەسە، كوپ جاعدايدا جان سىزداتار، ەسكە تۇسكەن سايىن كوڭىلدى قارالاپ، جاندى جارالايتىن ءىز تاستاپ كەتەتىنى، اششى دا بولسا اقيقات.
«الدىڭا كەلسە، اتاڭنىڭ ايىبىن كەش» دەگەن بابالارىمىز ءارقاشان كەشىرىمدى نەگىز ەتىپ ۇستاعان. «ءبىر اشۋىڭدى ماعان بەر»، «تەنتەگىمدى جونگە سالۋدى وزىمە قالدىر»، «ءبىر بىلمەستىك ءوتتى»، ەگەر بالا بولسا « ءىسىنىڭ شالالىعى» دەپ، جاس بولسا « جاستىق شاقتا كىمنىڭ باسىنان نە وتپەيدى» دەپ، ۇلكەن كىسى بولسا « جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق بولا ما» دەگەن سەكىلدى سوزدەرمەن ايتەۋىر ەكى جاقتى ءوز راۋىشىندە بىتىستىرۋگە، ارالارىن تاتۋلاستىرۋعا، ارتىن تىم ۋشىقتىرماۋعا تىرىسقان.
6.«ىسكەرلىك ويىن – «ءوزىمدى باعالايمىن» تاراتىلعان پاراقتاردى تولتىرۋ
جاعىمدى قاسيەتتەرىم، جاعىمسىز قاسيەتتەرىم
سىزدەرگە تاراتىلىپ بەرىلگەن پاراققا وڭ جاعىنا «جاقسى» «جامان» قاسيەتتەرىڭىزدى ءتىزىپ جازىڭىز. ول ءۇشىن الدىمەن ءوزىڭىزدىڭ بويىڭىزدى قانداي قاسيەتتەر بار سونى ويلانىپ الىپ، ەكى باعانعا ءبولىپ جازىڭىزدار. (3مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى)
1. قانداي قاسيەتتەرىڭىزدى كوپ جازدىڭىزدار؟
2. قايسىسىنان ءوزىڭىزدى كوبىرەك تاپتىڭىز؟
3. وسىعان دەيىن وسى جايلى ويلانىپ كوردىڭىز بە؟
4. بۇدان بىلاي ءجيى ەسىڭىزگە ءتۇسىرىپ وتىراسىز با؟
بۇل جاتتىعۋدى جۇرگىزۋدەگى نەگىزگى ماقساتىمىز بىرىنشىدەن ءوزىمىزدى، ەكىنشىدەن باسقا ادامداردى تانىپ ءبىلۋ ءۇشىن بولسا، ۇشىنشىدەن بويىمىزداعى جامان قاسيەتتەردى جويىپ، جاقسى قاسيەتتەرىمىزدى اسىرۋ بولادى.
7. ەسىڭە ساقتا
ۇلاعاتتى سوزدەردى وقىپ، ولاردىڭ ءمانىن ءتۇسىندىر.
جاقسى مىنەز - قۇلىق پەن اقىل كۇشى بولىپ، ەكەۋى بىرىككەندە – بۇلار ادامشىلىق قاسيەتتەر بولىپ تابىلادى.
ادامنىڭ باسىنا قونعان باقىتتىڭ تۇراقتى بولۋى جاقسى مىنەز - قۇلىققا بايلانىستى.
ءال - فارابي
8. شىعارماشىلىق جۇمىس
«جانىڭدا ءجۇر جاقسى ادام» تاقىرىبىندا ەسسە
9«سۇلۋلىقتىڭ» قانداي ءتۇرى بار (اسسوسياسيا)
مىنەز سۇلۋلىعى (بايسالدىلىق، جايدارى مىنەز، كوپشىل كوڭىل)
ءتۇر سۇلۋلىعى ( بوتا كوز، ادەمى ءجۇز)
دەنە ءبىتىمىنىڭ سۇلۋلىعى (ۇزىن بوي، ءتۇزۋ اياق، شىمىر دەنە)
جان سۇلۋلىعى(كوپ ءبىلۋ، شەشەن ءتىل، شىنشىلدىق، قىز بالاعا نازىكتىك، جىگىتكە قايسارلىق )
مىنەز سۇلۋلىعى. جاننىڭ دا ءوز اسەمدىگى بار، ونىڭ كەربەزدىگى – ىستەلگەن قىلىقتىڭ تارتىمدىلىعى جۇرەكتى راحاتقا بولەيدى. ونىڭ العاشقى بەلگىسى جاراتپايتىن ادامى تۋرالى جاقسى پىكىر ايتۋ.
10. قورىتىندى
ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ءوز بويىنداعى جاقسى مىنەز - قۇلىق، جاقسى ادەت، جاقسى ادەپتەن قۇرالادى. ول انانىڭ اق سۇتىمەن، اكەنىڭ ۇلگى - ونەگەسىمەن، اتا - اجەڭنىڭ بەرەر ۇلكەندىك، اقساقالدىق تاربيەلەرىمەن بويىڭا سىڭەدى. مەكتەپتە ۇستازدار ومىردەگى جاقسىلىق پەن جاماندىق، ادالدىق پەن ارامدىقتىڭ ايىرماسىن تانىپ بىلۋگە كومەكتەسەدى، ومىردە دۇرىس باعىت تاڭداي بىلۋگە ۇيرەتەدى.
ونى سارالاپ، تاڭداپ، باعالاپ، بايىپتاپ، وزىڭە كەرەگىن الا ءبىلۋ، جاقسىلىققا ۇيرەنىپ، جاماندىقتان جيرەنۋ وزىڭە بايلانىستى. جاقسى ادام بولامىن، ومىردە ماقساتىما جەتەمىن دەسەڭ بويىڭداعى قاسيەتتەردى ىزگىلەندىرىپ، ادامگەرشىلىككە ۇمتىلعان ءجون.
رەفلەكسيا
- وزىڭە پايدالى مالىمەت الا الدىڭ با؟
- قانداي اسەر الدىڭ؟
- تىلەگىڭمەن ۇسىنىسىڭ بار ما؟
ماڭعىستاۋ وبلىسى، ءتۇپقاراعان اۋدانى، اقشۇقىر اۋىلى،
م. ءابدىحالىقوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ جوعارى ساناتتى
ءبىرىنشى دەڭگەيلى باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى مۋسينا اينۇر تەميروۆنا
You Might Also Like
-
جاڭا جىل ەرتەڭگىلىگىنىڭ سەنارييى (ەرەسەكتەر توبى)
-
قازاق ءتىلىنىڭ ەرەجەلەر جيناعى 1 - 11 سىنىپتار ءۇشىن
