InfoHub Logo

ارىستانداي ايباتتى،

جولبارىستاي قايراتتى –

قىرانداي كۇشتi قاناتتى.

مەن جاستارعا سەنەمiن! – دەپ جىرلاعان ماعجان جۇمابايەۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 130 جىل تولىپ وتىر. ماعجان جۇمابايەۆ – قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا، ادەبيەتىندە ەرەكشە ورىن الاتىن ۇلى تۇلعا. ونىڭ شىعارمالارى ارقىلى سول كەزەڭدەگى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستىڭ ورلەۋى مەن قۇلدىراۋىن سەزىنۋگە بولادى. ول ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق قىزمەتىن حالىق ومىرىمەن بايلانىستىردى. 20 عاسىر باسىنداعى قازاقتىڭ تاريحىن ماعجان ولەڭدەرىنەن اڭعارۋعا بولادى. بۇل كەزدە قازاقستاندى ورىستاندىرۋ، جەرگىلىكتى حالىقتى ءتۇرلى قورلاۋلار ءجۇرىپ جاتتى. وسىدان كەيىن ماعجان قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەسىنىڭ اقىندىق ءۇنى بولۋعا بەل بۋادى.

قازاق ادەبيەتىنىڭ جارىق جۇلدىزى ماعجان جۇمابايەۆ كىشكەنتايىندا اۋىل مولداسىنان ساۋات اشىپ، كەيىننەن قىزىلجارداعى تاتار زيالىسى م.بەگيشيەۆتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن اشىلعان مەدرەسەدە وقىدى. وسى مەدرەسەنىڭ قابىرعاسىندا جۇرگەنىندە جازىلعان “اتاقتى اقىن، ءسوزى التىن حاكىم ابايعا” دەگەن ولەڭى اقىننىڭ ۇلتىمىزدىڭ زيالى قاۋىمىنا دەگەن العاشقى ولەڭدەرىنىڭ ءبىرى بولدى. ءبىلىمىن جالعاستىرا وتىرىپ، ۋفا قالاسىنداعى “عاليا” مەدرەسەسىندە ءبىلىم الدى. مەدرەسەدەن كەيىن ومبى مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا وقىپ جۇرگەنىندە كورنەكتى الاش قايراتكەرلەرى ءا.بوكەيحانوۆ، ا.بايتۇرسىن ۇلى، م.دۋلات ۇلى سىندى تۇلعالارمەن تانىس بولىپ، قالىپتاسقان ساياسي-الەۋمەتتىك جاعدايعا بايلانىستى قوعام ماسەلەلەرىنە بەلسەندى ارالاسا باستادى. «الاش» پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولىپ، جالعان ايىپتاۋلارمەن ءبىر ايعا جۋىق تۇرمەگە دە وتىرىپ شىقتى. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى جالپىقازاق سەزدىنە دەپۋتاتتىققا كانديدات رەتىندە جانە دەلەگات بولىپ قاتىسىپ، وندا وقۋ ماسەلەسى بويىنشا قۇرىلعان كوميسسياعا ءتوراعا بولدى. سونىمەن قاتار، اقمولا گۋبەرنيالىق “بوستاندىق تۋى” گازەتىندە، “شولپان”، “سانا” جۋرنالدارىندا، “اقجول” گازەتىندە قىزمەت ىستەپ ءجۇرىپ، حالىق اعارتۋ جۇمىسىنا بەلسەنە ارالاسادى. 1923 – 1927 جىلدارى ماسكەۋدە جوعارى ادەبيەت-كوركەمونەر ينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەن كەزىندە ماعجاننىڭ جالپى قاۋىمعا ارنالعان ولەڭدەرى بويىنشا 1922 جىلى قازاندا، 1923 جىلى تاشكەنتتە باسىلىپ شىققان جىر جيناقتارى تالقىلاۋعا ءتۇسىپ، قاتاڭ سىنعا الىندى. كەيىننەن پەداگوگيكالىق قىزمەتتەر اتقارىپ، كوپ ۇزاماي ونى ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى دەگەن ايىپپەن مۇعالىمدىك قىزمەتتەن بوساتادى.

ماعجان جۇمابايەۆتىڭ تۋعانىنا 130 جىلدىعىنا وراي رەسپۋبليكا كولەمىندە حالىقارالىق جانە پراكتيكالىق كونفەرەنسيالارمەن قاتار دوڭگەلەك ۇستەلدەر وتكىزىلۋدە. سونىڭ ىشىندە، قازىرگى تاڭدا ءبىلىمدى ءارى بىلىكتى مامان دايىنداۋمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ قارىشتاپ دامۋى جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتۋگە قابىلەتتى ناعىز قازاق جاستارىن تاربيەلەپ شىعارۋ جولىندا ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان ەلىمىزدەگى  الدىڭعى قاتارلى ءبىلىم وردالارىنىڭ ءبىرى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق  ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاقستان تاريح كافەدراسىنىڭ تاريح-گەوگرافيا ماماندىعىنىڭ 1- كۋرس ماگيسترانتتارى كۋراتور ەدۆايزەر قوزعامبايەۆا گۇلنار بەستىبايقىزىمەن بىرگە 3ء-ساۋىر كۇنى رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا «الاش ارىسى - ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى» اتتى تاربيەلىك ءىس-شارا وتكىزدى. ءىس-شارا بارىسىندا ماگيسترانتتار  كورنەكتى تۇلعا ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىن، قازاق قوعامىنا سىڭگەن ەڭبەگىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ايتىلىپ، «ماعجان جۇمابايەۆ جانە  الاش» تاقىرىبىندا بايانداما وقىلدى. ءىس-شارادا ماعجان شىعارماشىلىعىنان «مەن جاستارعا سەنەمىن»، «قارىنداستارعا»، «ءتىرى بول»، «مەن كىم؟» اتتى جىگەرلەندىرەتىن ولەڭدەرى مانەرلەپ وقىلدى. ماعجاننىڭ جالپى قازاققا، جاستاردىڭ ىنتاسىن، كوزدەرىن اشۋعا ارنالعان ولەڭدەرى قاي زاماندا بولماسىن وتە وزەكتى. ۇلت زيالىسىنىڭ ەلى مەن جەرىنىڭ ەگەمەندىگىن، قاراڭعى قوعامنىڭ كوزىن اشۋعا باعىتتالعان قىزمەتى اياسىندا ماگيسترانتتار ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، دەرەكتەرمەن ءبولىستى. ءىس-شارانىڭ ماقساتى قازاق ءۇشىن قۇربان بولعان كورنەكتى تۇلعانىڭ ءومىرىن دارىپتەۋ، ۇلت ءۇشىن جانىن قيعان ازاماتتاردىڭ ەشقاشان ۇمىتىلمايتىندىعىن كورسەتۋ. قورىتىندى ءسوز رەتىندە، كۋراتور ەدۆايزەر ماعجان سەنگەن جاستاردىڭ تاريحىمىزدى ۇمىتپاي، ەلىمىزدىڭ ودان ءارى دامۋى ءۇشىن بىلىكتى مامان، ءبىلىمدى ۇرپاق بولۋ كەرەكتىگىن ايتىپ ءوتتى.

ماعجان جۇمابايەۆتىڭ جۇرگەن جولى، جاساعان قىزمەتى ءارقاشاندا قازاق تاريحىنداعى  ماڭىزىن عانا ايقىنداپ قويمايدى، سونداي-اق، ەڭ باستىسى ۇلتتىڭ ويلاۋ جۇيەسىنە اسەر ەتۋ ارقىلى سىڭىرگەن ەڭبەگى ەكەندىگىن كورە الامىز.  

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
پروفەسسور م.ا. قوزعامبايەۆا گ.ب.
تاريح فاكۋلتەتىنىڭ 1 كۋرس ماگيسترانتى اۋباكىر گ.ر.

---