الدابەرگەن قايشىبەك ۇلىنىڭ ەستەلىگى
(جاركەنت ويازى، تۇزكول بولىسى، الامان اۋىلىنىڭ البانى)
مەن شىلدەنىڭ 10-ى كۇنى شالكودەدەن كەلە جاتىپ دۇيسەنبى كۇنى الباننىڭ قارقاراعا جينالاتىنىن ەسىتتىم. شىلدەنىڭ 11ء-ى دۇيسەمبى كۇنى البان قارقاراعا جينالدى. كەڭەسى، بالا بەرۋ-بەرمەۋ. كوپ بەرمەۋگە قاۋلى قىلىپ كەلىپ، سەرىكباي، ايتباي، تۇرلىقوجا — ۇشەۋىنە جاۋابىن بەردى. ۇشەۋى كەلىپ پريستاۆكا ايتتى. پريستاۆ ءبىر اۋىق اشۋلاندى. ءبىر اۋىق اقىلىن ايتىپ، مايدالادى. «قاتتى قاتارعا الىناسىزدار»، — دەدى. جۇرت يلىكپەي تۇرىپ الىستى. اياعىندا پريستاۆ ەلگە «تارقا، نە جاۋاپ بولسا دا بولىستارىڭنان ەستىرسىڭدەر»، — دەدى. ەل تارقادى.
مۇنىڭ الدىندا «پەسىر»، بولىستار شەت پۇشپاقتاپ «ىسپەسكى» جازىپ ءجۇر دەگەندى جۇرت كۇڭكىل قىلاتىن. الگى جينالىستان قايتىپ كەلىپ ءوزىمىزدىڭ «پەسىردىڭ» قولىنداعى «كىناعانى» تارتىپ الىپ، جىرتىپ تاستادىم.
«پەسىر» ەلگە وكپەلەپ، «ەل قارسى بولدى» دەپ پروتوكول جازىپ كورسەتپەكشى بولىپ ەدى. ەل ستارشىن باسى ءبىر قوزىدان 8 قوزى اقشا قوسىپ «پەسىرگە» بەرمەك بولىپ باستى. مەن تاعى شالكودەگە ءجۇرىپ كەتتىم.
3 — 4 كۇننەن سوڭ قايتىپ كەلە جاتىپ قارقاراعا ءابدىقالىقتى شاقىرتىپ كەتكەنىن جانە مەنى ىزدەپ جۇرگەنىن ەستىپ، ۇيگە كەلدىم. ءۇيىم ۋ-شۋ بوپ جىلاپ وتىر ەكەن. بولىستان بىلەيىن دەپ بولىسىما كەلىپ ەدىم، «سەنى ۇلىق بىزگە تاپ دەپ جاتىر، اينالايىن، ۇلىققا بارايىق»، — دەگەن سوڭ ەكەۋمىز ۇلىققا كەلدىك. پريستاۆ ءبىزدى كراۆچەنكوۆقا جىبەردى. كەلدىك. كەلىسىمەن مەنى ەكى سولدات باعىنعا الدى. ارى-بەرىدەن سوڭ كراۆچەنكوۆ شاقىرىپ، جاۋاپقا الدى.
— ۇزاقتىكىندە بيە سويعاننىڭ ىشىندەمىسىڭ؟ — دەدى. مەن «بىلمەيمىن»، — دەدىم. قاعازعا قول قويدىرىپ الىپ، مەنى ءابدىقالىقتىڭ قاسىنا اباقتىعا تىقتى. سەرىكباي دا سوندا ەكەن. ەكى كۇن جاتتىق. ءبىر كۇنى كەشكە جاقىن قاراقولعا ءبىزدى جاياۋ، وزدەرى اتپەن ءۇش سولدات كونۆويلاتىپ ايدادى. سول كۇنى جولدا قاراقولدان ءبىر اربالى ورىس كەلىپ «قىرعىز ءبۇلىندى» دەپ حابار قىلدى. ءبىراق وتان سولداتتار نە قىلارىن بىلمەي جولدا توقتاپ تۇرعاندا قارقارادان جاساۋىل كەلىپ، ءبىزدى قايتا اكەپ اباقتىعا تىقتى.
ول كۇنى جاتتىق. ەرتەڭىنە ءبىزدىڭ ۇستىمىزگە 12 تارانشىنى اكەپ جاپتى. بازارداعى بارلىق ساۋداگەرلەر، ادامدار نارسەسىن تاسىپ، ۇلىقتىڭ ءۇيىن اينالا جينالدى. وعان ور قازىلدى. اربادان قورعان ەتىلدى. ەرتەڭىنە كەشكە ءبىزدى ەل جاتاردا اباقتىدان جاركەنتكە قاراي 15 سولدات ايداپ شىعىپ كەتتى. 3 قازاق، 12 تارانشىمىز. توبىمىزبەن تومپىلداتىپ وگىزشە قۋىپ كەلەدى. جاردىڭ جاعاسىنا جەتكەندە ماڭسىر دەگەن ءبىر تارانشى بولدىرىپ، ونى وزگە ون ءبىر تارانشى الماۋلاپ وتىرىستى. قارقارانىڭ توعانىنان وتكەندە الگى تارانشىنى الىپ جۇرە المادى. ول جەرگە جىعىلىپ، اۋزىن اشىپ جاتقاندا ءبىر سولدات ات ۇستىنەن مىلتىقتىڭ ىستىگىمەن نايزالاپ... كەتتى. تارانشىنىڭ قۇلىنداعى داۋسى شىعىپ باقىردى. ءبىزدىڭ يمانىمىز ۇشتى.
تاڭعا جاقىن كەگەندەگى پوشتا ستانسياسىنا ايداپ كەلدى. ءبىزدى ءبىر بەتى اشىق قوراعا قاماپ قويىپ، سولداتتار شاي قايناتتىردى. شايدان ءبىر-بىر وجاۋ شاي ءىشىپ، تاڭداي جىبىتتىك. سولداتتار تاعى جۇرمەك بولدى. سەرىكباي، ءابدىقالىق «ءبىز جۇرە المايمىز. اقىر ولتىرەسىڭ عوي، وسى جەردە ءولتىر»، — دەپ وتىرىسىپ الىستى. ورىستار ۇرماي-سوقپاي از بالدىرلاسىپ الدى دا «جۇرىڭىزدەر، الگى اربالى تارانشىعا جەتەلىك. سونىڭ ارباسىنا سەندەردى تۇسىرەم»، — دەپ جالىنعانداي بولىپ الىپ ءجۇردى.
قايقىعا جاقىنداعاندا سەرىكبايلار تاعى جۇرە المادى. جالىنىپ ءبىراز دەمالىستىق. دەمالعان جەردە سولداتتار مىلتىعىنا وق، سالىپ، تاستى، ءشيدى اتىسىپ كۇلىپ وتىردى.
تاعى ايدادى. ءابدىقالىق، سەرىكباي جۇرە المادى. ونى اتتىڭ باۋىرىنا الىپ ۇردى. مەن سەرىكبايدى دەمەپ الىپ ءجۇردىم.
سوندا كۇن ساسكە. ارتىمىزدا كەلە جاتقان سولداتتىڭ مىلتىعى تارس ەتكەندە، الدىمىزدا كەلە جاتقان ءبىر تارانشى جالپ ەتە ءتۇستى. تارس-تۇرس. ءتۇتىن-تۇمان. اتتاماي، سەرىكباي ەكەۋمىز قابات جىعىلدىق. ءبىز جەر باۋىرلاپ جاتا بەردىك. بىزدە قيمىل جوق. ازدان سوڭ، سەرىكباي: «اي، ءابدىقالىق، كوتەر باسىڭدى!» — دەپ ەكى-ۇش ايقايلاپ جىبەرگەندە، مەن شوشاڭداعانىمدا ءابدىقالىق: «قوزعالما!» — دەگەنىن بىلەم. ۇستىمە ءبىر تارانشى جانە قۇلادى. باۋىزداعان مالداي تىپىرلاپ جاتىر. نە زاماتتا باس جاعىمنان سايمانىن سالدىرلاتىپ ءبىر سولدات اتتان ءتۇستى. مىلتىعىن ساقىرلاتقانداي بولدى. جەرگە كىرىپ بارام. كەۋدەمدە جانىم بار-جوعىن بىلمەيمىن. ونە بويىم شىمىرلاپ، ءولىپ بارا جاتقان سەكىلدەنەم. قۇلاق شەكەمە بىردەڭە شاق ەتە ءتۇستى... ءولىپ كەتتىم... ورىس دابىرىن قۇلاعىم ەستيدى. ءابدىقالىقتى تىنتكەندەي بولدى دا، مەنىڭ القىمىمنان كوتەرىپ، مەنىڭ قوينى-قونشىمدى ءتىنتتى. مەن اۋزىمنان ءتىلىمدى شىعارىپ جىبەرىپ دەم المادىم. جان اسەرىن سەزدىرمەدىم. ءتىنتىپ بولىپ مەنى سىلق ەتكىزىپ تاستاي بەردى. مەن ەستەن ايرىلدىم...
قانشا جاتقانىمدى بىلمەيمىن. ءوزىم ءتىرى سياقتىمىن. ءبىراق تىرشىلىگىمە سەنبەيمىن. كوپتەن سوڭ ىڭ-دىڭ باسىلعان كەزدە باسىمدى كوتەرسەم، ءبىر جاق شەكەم تومارداي بولىپ، كوزىم شىتىپ كەتكەن ەكەن. اۋىرعانى بىلىنبەيدى. سيپاسام — كوزىم قاتقان قاندى توپىراق. سىپىرىپ، كوزىمدى اشتىم. قۇلاق وقتا كەتكەن ەكەن.
باسىمدى جۇلىپ الا سالا اقشوقىنىڭ تاۋىنا قاراي جان-دالباسا ۇشىردىم. ءبىراز جۇرگەسىن ءبىر شيلەۋىتكە كەلىپ بۇعىندىم. ءتىلىم اۋزىما سىيمايدى. شاپانىمدى كولەڭكە قىپ جىعىلا كەتسەم، ۇيىقتاپ قاپپىن. كۇن ەكىندى بوپتى. ءىلبىپ ءجۇرىپ ءبىر باستاۋ (تۇما) تاۋىپ، سۋ ءىشىپ، ول الدىم. وندا تالىپ، تاعى ۇيىقتاپ قاپپىن. كۇن باتا ويانىپ، جاياۋ ءجۇرىپ كەلە جاتسام، ەكى اتتى كىسى جولىعىپ، مەنى مىنگەستىردى. ەرتەڭىنە كومىرشىنىڭ سازىنا ۇركىپ بارعان ەلدىڭ ارتىنان جەتتىم.
ەل ونان ارى جانە ۇركىپ، قۇلجا اۋدانىنا باردى. مالدان ايرىلىپ قالىپپىز. ءبىر قىزىمنىڭ ارقاسىندا قىستاي جۇڭگو جەرىندە جان باعىپ شىقتىم. مەكالاي ءتۇسىپ، قۇريات بولعان سوڭ، 17-جىلدىڭ جازىنا قونىسقا جاياۋ شۇباپ كەلدىك.
قارقارادان ايدالعان 15 كىسىدەن باعاناعى العاشقى جاتقان ماڭسىر تارانشىمەن مەن قۇتىلدىم. 13ء-ى قايقىدا، اتقان جەردە قالدى. سەرىكباي، ءابدىقالىقتىڭ مولاسى سوندا. ءبارىنىڭ سۇيەگىن جيناپ، سول جەرگە كومە سالىپتى.
(قولجازبا اراب قارپىندە. قP ورتالىق مەملەكەتتىك ءارحيۆى: قور — ر-1368؛ تىزبە — 1؛ ءىس — 56).
You Might Also Like
-
بۇگىن جانە «شارۋا كۇنى» دەگەن مەيرام ەدى. جاقسى وسىرىلگەن شارۋا ونىمىنە وكىمەت بۇگىن بايگە بەرمەك.
