InfoHub Logo

جاڭىلماسام، شىلدەنىڭ 10-ى كۇنى الباننىڭ مەن دەگەن ادامىن اقجەلكە پريستاۆ پودبوركوۆ قارقارادا الدىنا شاقىردى. بارلىعىمىز 20-داي كىسىمىز. شاقىرعاندا ايتقانى: «مىنا قارقارا جارمەڭكەسىنەن سارت-نوعايدان، ساۋداگەردەن 50-دەي قارا جوعالدى. وسىنىڭ ءبارىن ۇرلاپ جاتقان - قازاق. بولىس-بولىسقا ءبولىپ الىپ تولەيسىڭدەر»، — دەدى. «قارقارا قازاق جەرى بولعانمەن قازىناعا قارايدى، بارىمىزگە ورتاق. تولەمەيمىز»، — دەدىك. اياعىندا ءسوز ەرەگىسكە كەتىپ، پريستاۆ تاقتاي تەپكىلەسە دە ءبىز قاسارىسىپ وتىرىپ الىستىق. پريستاۆ باستىعىن جامەڭكە، ۇزاق قىلىپ 21 كىسىنى اباقتىعا قامادى. «ءتۇبى وسى مالدى تولەمەسەڭدەر سەندەردى ولتىرەتىن ىڭعايى بار»، — دەپ پريستاۆتى ماڭايلاعان ادامدار ايتىپ ءجۇردى. ءبىز قورىققانىمىزدان «تولەيىك» دەپ ۋادە قىپ بوسانىپ، 30000 تەڭگەنى الباننان الىپ بەردىك.

اقشانى الىپ بولعان سوڭ، اقجەلكە جىگىت سۇرادى. ءبىز ونى «كوپ بىلەدىگە» سۇيەپ ءجۇرىپ كەتىستىك.

وندا البان ەكى ۋچاسكەگە قارايتىن. تارانشىلارمەن قوسىپ توعىز بولىس ەلدى قالجات پريستاۆى سۇرايدى. 5 بولىس ەلدى نارىنقول پريستاۆى سۇرايدى. نارىنقول پريستاۆى ءبىزدى قىرعىزساي قالاسىنا جىگىت الۋعا جاۋاپقا شاقىردى.پريستاۆ: «كىسى بەرەسىڭدەر مە، جوق پا؟» — دەپ سۇراق قىلدى. ءبىز «جەكە مۇنداي اۋىر جۇمىستى اشىپ ايتا المايمىز. ءبىراز كۇن ماۋلەت بەر، ءبىز كوپپەن اقىلداسىپ، جاۋاپ بەرەلىك»، — دەستىك. پريستاۆ بىزگە ءبىراز كۇن ماۋلەت بەرىپ، الماتىداعى جاندارالعا بىلدىرمەك بولدى جانە سول جەردە پريستاۆ سوعىس پايداسىنا جاردەم سۇراعان سوڭ جانىمىزدان 1000 سوم اقشا جيناپ بەردىك.

استىمدا جايلاۋ ەتىنەن جاراپ جۇرگەن وقتاۋداي تورى اتىم بار. قىرعىزسايداعى جينالىسقا بارىپ قايتىپ، قارقاراعا كەلىپ، ءبىر اعايىنىمىزدىڭ ۇيىنە ءتۇسىپ وتىردىم دا، اتىما ءبىر بالانى مىنگىزىپ، تىگىنشىدە تىگىلىپ جاتقان ەتىگىم بار ەدى، سونى اكەلە عوي دەپ جىبەرە قويدىم. ەكىندى وقىدىم. ءبىر ۋاقىتتا الگى جىبەرگەن بالام كەلدى. «اتتى ورىس الىپ قويدى» دەيدى. ءبىز بىلمەيمىز. ورىستار كۇتىنىپ، سولدات اكەلىپ قويعان ەكەن. 30 شامالى سولدات پريستاۆتىڭ قوراسىندا ويناپ جاتىر. كراۆچەنكوۆ دەگەن بىرەۋ كەلگەن. ءبىرتالاي قازاقتىڭ اتىن قاشاعا كىرگىزىپ، بايلاپ قويعان ەكەن. مەنىڭ اتىمدى ءبىر ستراجنيك قۇيقىلجىتىپ ءمىنىپ كەلەدى ەكەن. قولىندا ءبىر قازاق جاساۋىلى بار. انادايدان «اي، بەرى كەل!» دەدىم. بۋرىلدى. پريستاۆتىڭ ۇيىنە تامان ءجۇرىپ بارادى. ءۇيدىڭ جانىنداعى ءبىر قۇنانعا مىنە سالا جۇگىرتىپ كەلىپ اتىمنىڭ شاۋجايىنا جارماسا كەتتىم. «ءتۇس، اتتان! اتىمدى مىنگىزبەيم!» — دەدىم. «مىنەمىن»، — دەپ ورىس ايتتى. «مىنبەيسىڭ»، — دەپ مەن ايتتىم. قازاق جاساۋىل: «وسىلاردىڭ نيەتى بۇزىلىپ ءجۇر، شاتاق شىعادى. اتتى قويا بەرىڭىز»، — دەدى. «اكەڭنىڭ اۋزىن...»، — دەپ بوقتاپ اكەتتىم. جاساۋىل جايىنا تۇرىپ قالدى. ستراجنيك ورىسىم ومىراۋلاتىپ جۇرگىسى كەلىپ ەدى، جۋان قامشىم بار ەدى، كومدىم كەلىپ. ەكى كوسىپ جىبەرگەنىمدە اتتان ىرشىپ، جەر قۇشتى. قوراداعى سولداتتىڭ ءبارى جۇگىرىپ كەلىپ، مەنى جۇندەپ بەردى. اتىما تاقىمىم ىلىنە الماي قالدى. ىلىنگەندە كەتەتىن ەدىم. بولمادى. ورىس سوعىپ، جابىلىپ سۇيرەپ كراۆچەنكوۆكا الىپ كەلدى. كراۆچەنكوۆ كوريدورىنا شىقتى.

پريستاۆ بۇرىن تانىس بولاتىن. اۋىلعا قونىپ، تۇستەنىپ، قىمىز العىزىپ ءىشىپ، اتتىڭ مايىن ءمىنىپ جۇرەتىن ارالاسىمىز بار ەدى. پريستاۆ «ءىزدىراستي!» دەسەم قىرىن قارايدى. «مىنا يتتەرىڭ اتىمدى الىپ، اۋرە قىلىپ تۇرعانى»، — دەپ ايتىپ كورىپ ەدىم، ءىلتيپات قىلعان جوق. سولداتتارعا بىلدىر ەتە ءتۇسىپ ەدى، مەنى اپارىپ قاراڭعى ۇيگە تىعىپ جىبەردى. نە ەكەنىن بىلگەنىم جوق. مەنىڭ ۇستىمە تاڭعا جاقىن الباننىڭ باس كوتەرەر كىسىسىن، باستىعى ۇزاق، جامەڭكە قىلىپ، ايداپ كەلىپ كىرگىزدى. بۇلاردى دا اۋلىنان ادەيى سولدات شىعىپ ۇستاپتى. ۇستالعاندار: مەن، جامەڭكە، ۇزاق، تۇرلىقوجا، سازا، قۇرمان، تاعى باسقالار. اڭگىمەنىڭ سىرىن ەندى بىلدىك. ورىس ەلدىڭ «بالا بەرمەيمىز» دەگەنىن ەستىپ جانە مىنا قىتايعا شەكارا قازاقتاردان بۇلىك شىعادى دەپ قاۋىپتەنىپ، جەتىسۋداعى جاندارال بۇرىن قام قىلۋعا جاسىرىن بۇيرىق بەرەدى ەكەن. قارقاراعا ءبىر روتا اسكەر جىبەرەدى ەكەن. قالا-قالاعا مىلتىق بەرەدى ەكەن. ابدەن جابدىقتانىپ بولعان سوڭ، ەل ىشىندەگى باستى-باستى كىسىلەردى قاماۋعا قاۋلى بولادى ەكەن. سونىمەن شالكودەدەگى جينالعان جينالىس بۇلارعا ۇلكەن كۇدىك بولىپ، ەندى ءىزىن سۋىتپاي پريستاۆ ءبىزدى ادەيى ۇستاتىپ تۇر ەكەن.

بىزگە كىسى قاتىناستىرمادى. قاراۋىلدى قاتتى قويدى. ەل ءبىزدى تارتىپ الامىز دەپ جينالىپ كەلىپ ءبىر قانشا كىسى ءولىپ، كەيىن دە قايتىپتى. ءتورتىنشى كۇنى ءبىزدى قاماۋدان شىعارىپ الدى دا، پريستاۆ: «سىزدەر قاراقولعا باراسىزدار»، — دەدى. «وندا نە بار؟» — دەپ ەدىك. «سوندا قىرعىز-قازاق باس قوسادى. جىگىت بەرۋ-بەرمەۋ تۋرالى ءسوز بولادى. الماتىدان ۇلكەن جاندارال كەلەدى»، — دەدى. ءبىز: «ءبىزدى بوسات، قاراقولعا... ات ءمىنىپ، كيىم جاڭالاپ جۇرەلىك»، — دەپ ەدىك، «جوق، سىزدەردى سولدات اپارادى»، — دەدى. كەشكە تامان ايداپ ءجۇردى. 14 كىسىمىز. ايداعان سولدات — 8. مەنىڭ اتىمدى بۇلاردىڭ باستىعى ءمىنىپ كەلەدى. ءيىرسۋدان ءوتىپ، ۇكىلىنىڭ كەزەڭىنە كەلگەندە سام جامىراپ، ىمىرت جابىلدى. دارەت الىپ، ناماز وقىدىق. كوڭىلىمە ءبىر سايتان كەلدى. «شىلىمىڭدى بەرە تۇر!» — دەپ ات ۇستىندە تۇرعانعا جەتىپ كەلىپ، شاپ بەرىپ ۇستاپ، قىلىشپەن شاۋىپ-شاۋىپ جىبەرىپ قايرات قىلايىن دەپ لوبلىپ تۇردىم دا، انا وزگە شالداردى قيمادىم. قاراقولعا بارالىق دەپ كەتتىك.

مەنى قاراقولداعى ويازدىڭ الدىنا اكەلدى. ءبىز كەلگەندە قاراقولعا قاراعان 22 بولىس قىرعىزدىڭ جاقسىلارىنىڭ ءبورى وياز الدىندا ءيىرىلىپ تۇر ەكەن. ءبىزدى ايداعان كونۆوي سولدات قولىنداعى پاكەتىن بەرىپ ەدى، ءبىزدى اپارىپ اباقتىعا تىعىپ جىبەردى.

سونداعى قازاقتار: 1. ساۋرىق ۇلى ۇزاق. 2. مامبەت ۇلى جامەڭكە. 3. ەستىباي ۇلى نۇكە. 4. شورمان ۇلى قازبەك. 5. قۇدايبەرگەن ۇلى جاڭاباي. 6. سۇلتانبەك ۇلى اۋباكىر، 7. رازاق ۇلى ءبىلال. 8. جانسەركە ۇلى تۇرلىقوجا. 9. سۇلتانقۇل ۇلى بەكدايىر. 10. توبە ۇلى سازا. 11. ابدىلبەك ۇلى قۇرمان. 12. بەكتەن ۇلى جايشىبەك. 13. ارعىن ۇلى سىبانقۇل. 14. قاڭتار ۇلى كاربوز. 15. جامپەيىس. 16. قۇدياربەك. 17. جانە بىرەۋ.

قاراقولدىڭ ويازى مەنى شاقىرىپ سۇرادى دا: «سەن بۇزىلعانسىڭ!» — دەپ كىجىندى. مەن «بۇزىلعانىم جوق، بۇزىق كراپشەنكو. ەكەۋمىزدى قازىلاۋعا پروكورور مۇندا جىبەردى»، — دەدىم. وياز: «ەندەشە ءازىر اباقتىدا جاتا تۇر. سەنىڭ ءىسىن تۋرالى الماتىعا تەلەگرامم سوعامىن، سونىڭ جاۋابىن كۇتە تۇر!» دەپ قايتا تىقتى.

جارتى ساعات ەتپەستەن 3 قىزىل بيلەت الىپ ءبىر سولدات كەلىپ «گۋبەرناتور سىزدەردىڭ قارسىلىق جازالارىڭىزعا ءبىر اي كەسىپتى: سونىڭ قاعازى»، — دەيدى. مەن: «جارىم ساعاتتا ءتىپتى گۋبەرناتوردان ەشتەمە كەلگەن جوق، مۇنى قىلىپ وتىرعان ويازدىڭ ءوزى»، — دەپ، بيلەتتەرىن جىرتىپ تاستادىم. سولدات قايتىپ كەتتى. ارى-بەرىدەن سوڭ بۇرىن ءوزىم پيسار بولىپ جۇرەتىن شافرانوۆ دەگەن قازاق-ورىس الگىندەي ءۇش بيلەتتى تاعى الىپ كەلىپ: «قوي، اۋباكىر، ۇلىققا قارسى ايتپا، ءتۇبى جامان بولادى. مەن دوستىق ايتام» دەدى. مەن: «دوستىعىڭدى قىلساڭ بوسات، ايتپەسە وسى جەردەگى ويازدىڭ قىلعانىن المايمىن، گۋبەرناتوردان ءامىر جوق»، — دەپ بيلەتتەردى تاعى جىرتىپ تاستادىم.

ەندى تاعى سونداي ءۇش بيلەتتى قاراقولداعى سۇلتانمۇرات دەگەن تورە الىپ كەلدى. ول كەلىپ بىزبەن ەتەنە بولىپ سويلەسىپ، قۇدايدىڭ سالعانىن كورەرسىڭدەر، ورىستى شيرىقتىرا بەرمە»،—دەگەن سوڭ بيلەتتى الدىق. سۇلتانمۇرات بىزگە ءوز ۇيىنەن كورپە، جاستىق، توسەنىش اكەلىپ بەردى. ءتۇن ورتاسىندا اباقتىنىڭ ەسىگى اشىلىپ، ۇستىمىزگە ءبىرتالاي ادام كىرگىزدى. ولار الباننان: جايشىبەك، تۇرلىقوجا، بەكدايىر، قازبەك، سازا، كاربوز، سىبانقۇل، قۇدياربەك، نۇكە، جامپەيىس، قۇرمان، جاڭاباي، ءبىلال — بارلىعى 13 كىسى. بۇلاردى قارقارادا شاقىرىپ الىپتى دا، جاۋاپسىز، كونۆويلاتىپ قاراقولعا ايداپ كەلىپتى. باسقا تۇگىن دە بىلمەيدى. جانە ولار قارقارادا باستىعىن سەرىكباي، ءابدىقالىق قىلىپ 15 كىسى ۇستاپ، جاركەنتكە ايدايتىندىعىن، ەلدىڭ تولقىپ، ءبۇلىنىپ جاتقانىن ايتتى.

قاماۋدا 10 كۇن جاتتىق. 11-كۇنى التى سولدات كەلىپ: «اۋباكىر، جامەڭكە، ۇزاق — ۇشەۋىن سۋديا شاقىرادى»، — دەدى. بۇل ۋاقتا جامەڭكە، ۇزاق ەكەۋى دە كىسەندەۋلى ەدى. جامەڭكە — جامان اۋرۋ. ۇشەۋمىزدى سولداتتار ايداپ شىقتى. مەن جامەڭكەنى سۇيەپ الىپ كەلدىم. ايداعان سولداتتار جول بويى قارقىلداپ، بالدىرلاپ: «اۋباكر باتىر... ۇزاق باتىر... جامانكە باتىر... ءۇش باتىر...» دەپ مازاقتاپ كۇلىپ كەلدى. سوتتىڭ قوراسىنا كىرگىزدى. قورانىڭ ىشىنە سوت ۇستەلىن، جازۋشىسىن الىپ شىعىپ، سۇراي باستادى. مەنى شاقىردى. مەنى ەكى سولدات الىپ كەلىپ، انالاردى 4 سولدات باعىپ قالدى. ايرىلاردا «ءبارىمىزدىڭ ءسوزىمىز ءبىر بولسىن» دەستi. سوت مەنىڭ كىم ەكەنىمدى، كراۆچەنكوۆتىڭ ۇرىسىن ۇرلاندى سۇراپ كەلىپ، «جىگىت بەرۋگە قالاي قارايسىڭ؟» — دەدى. مەن: «العاشقى اق پاتشا سولدات الماسقا ۋادا قىلعانى 64 جىل بولعان ەكەن. سولداتتى كرەستيان، مەششاننان العان ەدى. بىزگە ءتۇتىن اقشا سالعان. قازاق سول ۋادانى بىلەدى، باسقانى بىلمەيدى. ونان بەرى كەلە الىم شەگىنەن اسىپ، ارقان، دارعا (قاپ)، اقشا، ات، ءۇي، جاردەم دەگەن الىمعا ەلدىڭ تامتىعى تاۋسىلاتىن بولدى. سولدات الام دەسەڭ ۇستىمىزدەگى ۇيگە شەيىن العانىڭدى قايتار. باستاپقى ۋادادان تايدىم دەپ قولىڭنان قاعاز بەر. سوندا بالاڭدى قازاق بەرەدى»، — دەدىم. سوندا سۋديا «بوپتى بۋيامايت!» دەپ كوزىن ادىرايتىپ، ۇستەلدى ءۇش قويىپ قالدى. مەن قايمىققام جوق. اقىر ولگەن كىسىمىز دەدىم.

جامەڭكەنى جانە ايداتىپ الدى. سۋديا تۇرەگەلىپ: «جامەڭكە، سەن جىگىت بەرەمىسىڭ، جوق، سەن دە بەرمەيسىڭ بە؟» — دەدى. سوندا مەن جامەڭكەگە «بەرمەيمىز دەڭىز»، — دەدىم. سولدات مەنى مىلتىقپەن ءتۇيىپ قالدى. سولداتتى ءبىر قويىپ قالىپ، مىلتىقتى جۇلىپ الدىم. سۋديا بالدىرلاپ سولداتقا ۇرىستى. ءتىلماش كەلىپ، اقىرىنداپ، مەنەن مىلتىقتى سۇراپ الدى. سۋديا جامەڭكەنى جاۋاپقا الدى.

بالا بەرەسىڭ بە؟ — دەدى. جامەڭكە:

— جاسىم 75-تەگى شالمىن. بەرەم دەپ ساعان ۋادا قىلۋعا ءوز بالاما دا بيلىگىم كەلمەيدى، — دەدى.

سوت:

— Heگe بيلىگىڭ كەلمەيدى؟ جۇرتقا بەرگىز! — دەدى.

جامەڭكە:

— بيلىگىڭ كەلمەدى دەسەڭ مەنىڭ كورىك... وسى جەردە ءپىسىرىپ جە، بەرەر بالام جوق، — دەدى. مۇنى ءتىلماش «پەريەۆود» قىلىپ ابدەن ءتۇسىندىردى. سوت اشۋلانىپ، ۇستەلدى تاعى قويعىلادى.

ەندى ۇزاقتى اكەلدى. ۇزاقتان دا«بالا بەرەمىسىڭ؟»—دەدى، ۇزاق قارقاراداعى ۇلىقتارمەن بولعان جايدى ايتىپ كەلىپ، جامەڭكە ەكەۋىن مۇندا قاراقولدا قىرعىز-قازاق باس قوسادى دەپ الداپ اكەلگەنىن ايتىپ، «بالا بەر دەسەڭ اباقتىڭنان شىعارىپ، قىرعىز ادامدارىمەن باسىمىزدى قوستىر، بوسات، ءبىر جاۋاپ بەرەلىك»، — دەدى. وندا سۋديا «سەندەردى بوساتۋعا بۇيرىق جوق»، — دەدى.

— ەندەشە مەنىڭ اباقتىدا سەندەرگە بەرۋگە جيناپ قويعان بالام جوق، — دەدى.

سۋديا لاپاتتاپ بوقتاپ، تاقتايىن تاعى تەپكىلەدى. قايتىپ التى سولدات ايداپ، اباقتىعا جاپتى.

ارتىنان ىلە-شالا «مىنا ءدارىنى جامەڭكەنىڭ اۋرۋىنان ەمدەلۋگە سۋديا جىبەردى»، — دەپ قۇمىرامەن ءبىر ورىس ءدارى اكەلدى. مەن: «جاكە، ىشپەڭىز، بۇل ۋ»، — دەدىم. ۇزاق باتىر: «ءازىر بىزگە قاستىق قىلمايدى، دومبىتىپ ءجۇر عوي»، — دەدى. جامەڭكە دە جانىنا باتىپ وتىرعان اۋرۋعا الگى ءدارىنى ءبىرازدان سوڭ ىشكىسى كەلدى دە، ءىشتى. ءىشتى دە دوڭبەكشىپ، تالاۋراپ بارىپ، ەكىندىدە جامەڭكە ءولىپ كەتتى. جامەڭكەنى ءوزىمىز كونۆويمەن ءجۇرىپ، مۇسىلمان قاۋىمىنا اپارىپ قويدىق. ودان كەيىن امان-ەسەن 5 كۇن تۇرمەدە جاتتىق. باسقالاردان ءبىر دە جاۋاپ سۇراعان جوق.

تۇرمەدە بىزبەن بىرگە جاتقان 7 ورىس بار ەدى. مۇنىڭ ءبىرى ايال بولاتىن. بۇلار بۇرىنعى قىلمىستى ادامدار بولسا كەرەك. بۇلاردى «مۇناپاس» بولدىڭ دەپ ءبارىن بوساتىپ جىبەردى. ءبىز وڭكەي قازاق قالدىق.

سول كۇنى تۇستە مىلتىعىمەن اباقتىنىڭ ەسىك الدىنا 3 سولدات كەلدى دە، تەسىكتەن سىعالاپ «اۋباكىر باتىر، سەندەرگە پاتشادان «مۇناپاس» كەلدى. ساعات 2-دە شىعاسىڭدار»، — دەدى. مەن: «توقتا، باعانا ورىسقا كەلگەن مۇناپاس بىزگە نەگە بىرگە كەلمەدى. ونان دا ساعات 2-دە اتىلاسىڭ دەسەڭشى، اتاڭنىڭ اۋزىن س...»، — دەپ بوقتاپ جاتىرمىن. ۇزاق: «اتتەڭ-اي، مۇنى بەكەر ايتتىڭ عوي. نەگە ءولتىرۋشى ەدى؟» — دەدى. كوپشىلىك ماعان يلاندى. دەمبە قاعىپ، كاربوزدى يمام قىپ، بەسىن وقىدىق. «ياسىندى» وقىتىپ، اتا-بابامىزدىڭ ارۋاعىنا دۇعا قىلدىق.

ناماز وقىپ بولعاندا الگى ءۇش سولداتتاعى كەلدى. بىرىندە بەساتار، بىرىندە امىركەن تاپانشا، ەندى بىرىندە بەردەڭكە بار ەدى. كەلە سالا تەمىر ەسىكتىڭ تەسىگىنەن مىلتىقتىڭ استىنا الدى. ءتۇتىن، تۇمان بولدى. ورنىمنان «اللالاپ» اتىپ تۇرىپ، قالپاعىمدى كيگەنىمدە ارقاما ەكى وق ءتيدى. قايتا اينالعاندا سۇبەمنەن ءبىر وق ءتيدى. ۇستەلدەن ىرعىپ ءتۇسىپ، ەسىكتىڭ تاساسىنا تىعىلدىم. وق تيگەن التى كىسى توردە اۋناپ جاتىر. بۇلار: نۇكە، سازا، قۇدياربەك، جامپەيىس، قازبەك، كاربوز ەدى. بۇلار بىرىنە-بىرى قاقتىعىپ جىعىلىپ جاتىر. مەن از تۇرىپ، اقىر ەلدىم دەپ شەكپەنىمنىڭ ءبىر جەڭىمەن بەساتاردىڭ اۋزىنان شاپ ەتىپ ۇستاپ، شاپشاڭ جانە سولداتتىڭ شينەلىنىڭ ەتەگىنە قولىم ءتيدى. سولدات باقىردى. قاسىنداعى ەكى سولدات مىلتىقپەن اتۋعا ءدات قىلا الماي مەن ۇستاعان مىلتىققا ۇشەۋلەپ تالاستى دا تارتىپ الدى. سولداتتىڭ ەتەگى مەنىڭ قولىمدا قالدى. سولداتتار قاشىپ شىعا بەردى. «ال جىلدام اباقتىنى بۇزالىق!» — دەگەندە ۇزاق «وكشەمنەن وق ءتيدى. سوندا دا شىعىپ ولەلىك، ەسىكتى بۇزىڭدار!» — دەدى. ەسىكتى ىرعاپ تۇرىپ ءبىر تاقتايىن سۋىرىپ الدىم. سول تاقتايمەن تەمىر ەسىكتى تۇيمىشتەگەنىمدە 4 شەگەسى سۋىرىلىپ، ەسىك سىرتىنا قايرىلىپ قالدى. ىشىندەگىلەر دۇركىرەي جونەلدى. سىبانقۇل، ۇزاق ۇشەۋمىز ارتىندا قالا بەردىك. قاقپا بەرىك. ۇزاقتى جانە 5 كىسەندى قىرعىزدى داۋالدان لاقتىرىپ شىعارىپ، داۋالعا ىرعىپ ءوزىم شىققاندا، سىبانقۇل مەنىڭ ەتەگىمنەن ۇستاي شىقتى. قارعىپ جەرگە تۇسە بەرگەندە قارسى الدىمىزداعى ءۇيدىڭ بۇرىشىنان مىلتىعىن كەزەي بەرگەن سولداتقا كوزىم ءتۇستى. «سىبانقۇل، قارعى!»—دەدىم. وعان سول داۋالدىڭ ۇستىندە وق ءتيدى. «اھ!» — دەدى. مەن داۋالدىڭ بۇرىشىن اينالا بەردىم. سول جەردە الگى شىعارعان بەس قىرعىزدى كوردىم. ۇزاق جوق. ۇزاقتى قاراپ جۇرگەندە اباقتىنىڭ قاقپاسىنىڭ الدىنان جاڭابايدى اتىپ، جالپ ەتكىزدى. كوشەگە مىلتىق تولىپ كەتتى. ءتۇتىن، تۇمان ساسىدى. مەن قاشىپ قالانىڭ ىشىندەگى ءبىر نوعايدىكىنە كەلدىم. نوعاي قاقپاسىنان سۇيرەپ شىعارىپ، قۋىپ جىبەردى. مەشىتكە كەلسەم، وندا دا ەشكىم جوق. تەرەزەسىن تالقانداپ شىعىپ، مولدالارى قاشىپ كەتىپتى. مەشىتتىڭ الدىنان مولدانىڭ توبىلعى تاياعىن تاۋىپ، ءبىر بۇزىلعان ەسكى قوراعا بەكىندىم.

ول قورادا كەشكە شەيىن جاتتىم دا، كۇن باتقان سوڭ قورادان شىعىپ كەتىپ، جاقىن جەردەگى قارابولدەك دەگەن تاۋعا جەتتىم. جاياۋمىن. ءالىم قۇرىدى. سۋ ءىشىپ، ول جيىپ، تان، اتا قىرعىز بالپاق دەگەننىڭ ۇيىنە كەلدىم. سول جەردەن وتاشى تاپقىزىپ، ءۇش وعىمدى العىزدىم. جاراما مىلتىقتىڭ ءدارىسىن قۇيعىزدىم. ول جەردەن ات ءمىنىپ، ەرتەڭىنە ءجۇرىپ وتىرىپ، تۇندە سارقىرداعى ۇيىمە كەلدىم. ەل ءبولىنىپ، قىرعىز دا، قازاق تا قالماي ۇركىپ كەتىپتى. قاتىن، بالامدى جيىپ الىپ، مال-مۇلىك، ءۇيدى تاستاپ، ەلدىڭ ارتىنان قۇمبەلدە قۋىپ جەتتىم.

جۇرت قالماققا تارتۋ تارتقاندا 2000 سوم بەرىپ، ارى ءوتتىم. قاس دەگەن وزەننىڭ بويىنا باردىم دا، ءدارىباي دەگەن قىزايدىڭ (جۇڭگو قازاعى) اقالاقشىسىمەن (بولىسى) قۇشاقتاسىپ، قاسىنا قىستادىم. قىستاي كۇتىنىپ ءجۇرىپ، جارام جازىلدى. جارانىڭ جىرتىعى دەنەنىڭ ءىشىن ارالاعان جوق ەدى.

ول جاقتا كورمەگەندى كوردىك. قالماق ەرىكسىز تالادى. ونىڭ ۇستىنە قولداعى كولىك پەن مال جۇتادى. مالدىڭ كوبى جۇرتتا قالعان. البان الدى بولماسام دا اۋىر داۋلەتىم بار ەدى. 17-جىلدىڭ جازىندا قونىسقا 2 سيىر، 16 ات، 2 جىلقىمەن كەلدىم. 17-جىل بوستاندىق بولدى دەپ قونىسقا كەلگەندە شەكە قىزعان جوق. بوستاندىق كازاك-ورىستىكى بولعان ەكەن. كەلگەن سوڭ بار مالىمدى جانە سىپىرىپ الدى. ەكى جىل اتىسىپ ءجۇرىپ، تاقىر كەدەي بولدىم.

مەنىڭ اكەم تازابەك الباندى العاش ورىس العاندا قارامايمىن دەپ قارسىلاسىپ ءجۇرىپ، ورىستان وققا ۇشىپ ولگەن ەكەن. مەنىڭ دە كورگەنىم از بولمادى. ءبىراق ءازىر جان ءتىرى.

مەن كەڭەس وكىمەتى ورنىعىپ، قولداعى از قانەكەمىز وزىمىزگە ءتيىپ، شارۋامىزدى وسىرۋگە نيەتتەنىپ وتىرمىز.

جىگىتتەر، جۇرتىڭ تىنىش بولسىن دەڭدەر!

اقتوعاي بولىسى، البان رۋىنان:

سۇلتانبەك ۇلى اۋباكىر.

(قولجازبا اراب قارپىندە. ق ر ورتالىق مەملەكەتتىك ءارحيۆى: قور - ر-1368؛ تىزبە - 1؛ ءىس - 56).

---