العاشقى قار
كەش بولسا تاياۋ. ورىستەن جايىلا قايتقان سيىرلاردىڭ قاراسى دا كورىندى. ەندى ساۋىنشىلاردىڭ ەشقايسىسىن جۇمساۋعا بولمايدى. ال ارعى بەتتە ءالى ءبىر شوشاقتاي ءشوپ قالىپ وتىر. باستىقتان ءبىر كۇنگە دەپ سۇراپ العان تراكتوردى، سوعان بولا ەرتەڭگە دەيىن ۇستاۋدىڭ ءجونى تاعى جوق. قايتكەندە دە ول ءشوپتى بۇگىن كەشتەن قالدىرماي فەرماعا جەتكىزىپ الۋ كەرەك. كىم بىلەدى، بۇگىننەن قالسا قول تيە مە، ءتىپتى قول تيسە دە اۋا رايى قالاي بولادى؟ تاڭەرتەڭنەن كۇن بۇلىڭعىرلانىپ تۇر. ەندى، انە كەشكە قاراي باتىس جاق كۇڭگىرت تارتىپ، اسپاندى بۇلت تورلاي باستادى. وسىنىڭ ءبارىن زىر قاعىپ جۇگىرە ءجۇرىپ ويلاعان كۇليپا ساۋىنشىلاردى جيناستىردى. كەشكى ءسۇتتىڭ ەسەبىن جازۋدى سولاردىڭ بىرىنە تاپسىردى دا، شوپكە ءوزى كەتتى.
تراكتور فەرمادان ىلەزدە قارا ءۇزىپ، ۇزاپ شىققان. ەڭىسكە قاراي جىلان باۋىر بار سالماعىمەن ەكپىندەي قۇيىلىپ، اعىپ كەلەدى. كابينا ءىشى تىمىرسىق. جانارمايدىڭ قوڭىرسىق ءيىسى قولقانى ۇزگەندەي. لوبلىعىپ جۇرەگى اينىعان كۇليپا باسىن سىرتقا شىعارىپ وتىردى. جاڭا بايقادى: ءدال ماڭدايدان سالقىن جەل ۇرلەپ تۇر ەكەن. كۇشەيىپ ۇدەي سوعار ءتۇرى بار. كۇن كوكجيەككە ارقان بويى ءتونىپ قالعان. بۇلىڭعىر بۇلتتىڭ تورىنا ءتۇسىپ، كۇرەڭ قوڭىر بوپ توتتانىپ، ءتىپتى كوڭىلسىز جابىرقاۋ كەسكىنمەن باتىپ بارادى. سۇرلەۋ جولدىڭ ەكى جاعىندا دا جۋىردا ايدالعان مايبوكپە قارا نار. ونان ارىدە ءقۋراي-شوبىنىڭ سۇرى قاشىپ، شاڭعىتقان ويلى-قىرلى كۇزگى دالا. دەمىن ىشىنە تارتىپ سۇرلانىپ جاتىر. توبەدەن قاناتتارى سۋسىلداپ ەكى ۇيرەك ۇشىپ ءوتتى. كوپكە دەيىن كوز ۇشىندا جالپ-جۇلپ ەتىپ بۇلدىراپ، ۇزاپ بارا جاتتى. «بۇلار قايتقان قۇستىڭ سوڭى بولار» دەپ ءتۇيدى.
الگىندە الا وكپە بولعان كۇليپانىڭ ەنتىگى باسىلىپ، سالقىن جەلدەن بويى توڭازيىن دەدى.
بۇگىن ول تاڭ قىلاڭ بەرگەننەن تىنىم تاپقان جوق. تاۋىق شاقىرعان كەزدە ۇشىپ تۇردى دا، شاشىن جۇرە تاراپ سىرتقا شىقتى. جارقىراپ شولپان تۋىپتى. تاڭ الاكەۋىمدەنىپ ەندى سىزاتتاپ كەلەدى ەكەن. كۇليپا جۇگىرگەن بويدا اۋىلدىڭ و باسى مەن بۇ باسىنداعى ساۋىنشىلاردىڭ تەرەزەسىن قاعىپ، تۇگەل وياتتى. ولاردىڭ ۇيقىسى قانباي كۇڭكىلدەسكەنىن ەلەڭ قىلماستان ەرتەڭگى ساۋىندى باستاتتى. ءوزى قىرشاڭقى جيرەنگە توقىم ساپ ءمىنىپ، كولحوز كەڭسەسىنە تارتتى. پرەدسەداتەلدىڭ دە تۇرعانى سول ەكەن، بەتى-قولىن دا جۋا قويماپتى. كۇليپا وعان كەزىككەن بويدا سوڭىنان قالماي قادالىپ ءجۇرىپ، وسى تراكتوردى پار جىرتىپ جۇرگەن جەرىنەن ءبىر كۇنگە سۇراپ الدى. ءوزى باس بولىپ، كەشكە دەيىن ساۋىنشىلارعا توڭىرەكتەگى شوپتەردى تارتقىزدى. شارشاعانىن ءقازىر عانا سەزىپ وتىر. بويى دەل-سال بوپ سالدىراپ، ويىلعان الاقاندارى دۋىلداپ اشىپ، ءسال قيسايسا ۇيىقتاپ كەتكەلى وتىر.
تراكتوريست سۇلتان سول تاڭەرتەڭگى ءۇن-تۇنسىز مەڭىرەيگەن كۇيىندە. ءبىر اۋىز ارتىق ءتىل قاتپايدى. مىنەزى قىزىق جىگىت. كۇليپا وعان نە دەسە دە قۇر ىرجيا كۇلىپ وتىرعانى. وزىندە اشۋ دەگەن مۇلدەم جوق بولۋ كەرەك. ويتكەنى، الگىندە ءبىر اسىققان كەزدە كۇليپا: «ءاي، وگىز، جۇرسەڭشى!» دەگەن ايقايلاپ. اشۋلانار دەپ ويلادى. ءبىراق جىگىت مىڭق دەگەن جوق. قۇلاعىنا دەيىن قىزارىپ، ىرجيا كۇلدى دە قويدى. اربيعان قولدارى رىچاگتاردى ويىنشىقشا ۇستايدى. رىچاگتار مۇنىڭ قولىندا — ءتۇبى شىرىگەن اعاش سياقتى ىلگەرىلى-كەيىندى ءتىپتى جەپ-جەڭىل قوزعالادى. وسىعان قاراپ كۇليپا تراكتور ايداۋدى وڭاي بولار دەپ ءتۇيدى. «ەڭگەزەردەي بوپ، جانى قينالمايتىن جەڭىل جۇمىستى تاپقان» دەپ ويلادى.
كۇليپا ءار ادامنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىن تەز بايقايتىن. سۇلتاننىڭ بويىنان كوزگە تۇسكەنى ايۋدىڭ تابانىنداي ۇپ-ۇلكەن قولدارى. ساۋساقتارى ءجونسىز سالالى، ءارى جۋان. تەگىندە، سۇلتاننىڭ دەنە ءبىتىمى دە تىم قولاپايسىز. ۇزىن بويلى، اياق-قولدارى تەرەكتەن كەسكەندەي سيديعان، ءوزى سوپاق باس، ۇلكەن مۇرنى قيسىق اعاشتان جونعانداي بەلىنەن وپىرىلىپ، دوڭدەنىپ بىتكەن. كيرزى ەتىگىنىڭ قونىشىن قايىرىپ قويعان، تىزەسى سويديىپ وتىر. ماي ابدەن سىڭگەن كومبينەزونى قارا تەرىدەي جىلتىرايدى. «ادامنىڭ تۇلعاسى دا وسىنداي رابايسىز بولادى ەكەن-اۋ» دەدى كۇليپا ىشىنەن. ۇنسىزدىكتەن ءىشى پىسقانداي:
— مايدىڭ ءيىسى جامان ەكەن، باسىمدى اۋىرتتى، — دەدى.
سۇلتان وعان باجىرايا ءبىر قارادى دا، بۇرىنعىسىنشا ءۇنسىز وتىرا بەردى. اربيعان جۋان ساۋساعىمەن مۇرنىن ءبىر سۇيكەپ قويدى.
— مايدىڭ ءيى-سى جامان ە-كەن دەي-مىن، — دەدى كۇليپا ءار ءسوزىن ءۇزىپ-ۇزىپ ايقايلاپ.
ءوزى ىشتەي: «ءماسساعان، كەرەك دەسە سويلەسۋدى دە بىلمەيدى، كەڭىرەيىپ. مال عوي، مال...» دەدى ءبىر ءتۇرلى وزىنەن-وزى كۇيىپ-پىسىپ.
قىزدىڭ شاڭقىلداي سويلەگەنىنە سۇلتان اۋزىن تۇلىپتاي عىپ ءدۇرديتىپ، ەزۋ تارتتى دا باسىن شايقادى. ءبىراز جۇرگەننەن كەيىن بارىلداعان جۋان ۇنمەن:
— مەن كەرەڭ ەمەسپىن عوي، كۇليپا، — دەدى. — ۇيرەنبەگەن ادامعا مايدىڭ ءيىسى جامان ەكەنى راس.
بۇل جولى ەرەگەسكەندەي قىز ۇندەمەي قويدى. ءدال ءقازىر وعان وسى جىگىتتىڭ ءتۇر-تۇلعاسى دا، ءسوزى دە، داۋسى دا اسا سۇيكىمسىز كورىندى. ءتىپتى ونىمەن قاتار وتىرىپ كەلە جاتقانى ءۇشىن نامىستانعانداي بولدى.
الدەن ۋاقىتتا سۇلتان توڭىرەگى شەلدەنە قىزارعان كىشىرەك كوزدەرى جىرتيىپ قىزعا كۇلە قارادى. «ءوي، جامان الباستى، نەمەنەگە جەتىسىپ ىرجاڭدايسىڭ» دەگىسى كەلدى دە كۇليپا» — «قويشى، وسىعان ءسوزىمدى قور قىلىپ» دەپ تىيىلدى. جاقتىرمايتىنىن بىلدىرە تۇسكىسى كەپ، شولاق مۇرنىن تىرجىڭ ەتكىزدى، ەرنىن شىعارىپ باسىن دالاعا بۇرىپ وتىردى.
بۇرىن كۇليپا ءبۇل جىگىتتى سىرتىنان بىلەتىن. اۋىلداعى قىزدار سۇلتاندى ادامنىڭ ءبىرىن-بىرى سىناپ كوبىنە ءبىرىن-بىرى مازاقتاۋ ءۇشىن: «الگى، سەنىڭ سۇلتانىڭ-شى...»، بولماسا: «ءاي، ساعان سۇلتاننان باسقا ەشكىم قاراماس»، — دەپ سول ورايدا ءسوز ەتەتىن. سوڭعى ەكى-ۇش جىلدان بەرى سۇلتاننىڭ اكە-شەشەسى قۇدا ءتۇسىپ، ايتتىرا بارماعان بويجەتكەن اۋىلدا نەكەن-ساياق شىعار. ءبىراق قىز اتاۋلى سۇلتان دەسە كىرپىدەي جيىرىلادى. الدىڭعى جىلى اۋدان ورتالىعىنداعى ەكى جىلدىق كۋرستا وقىپ ءجۇرىپ كۇليپا از كۇنگە دەمالىسقا قايتقان. سودان سۇلتاننىڭ اكە-شەشەسى بۇعان دا قۇدا ءتۇسىپ، ايتتىرا كەلگەن-دى. ارينە، ول كەزدە كۇليپا سۇلتاننىڭ قانداي جىگىت ەكەنىن ءجوندى بىلمەيتىن. سوندىقتان اعىنان جارىلىپ كەلگەن قارتتاردى قاتتى ءسوز ايتىپ رەنجىتپەي، ءتۇرلى سىلتاۋلارمەن شىعارىپ سالعان.
ەندى عوي مىنە، اۋىلداعى قىز اتاۋلىعا جەكسۇرىن بولعان، سول سۇلتانمەن قاتار وتىر. «سورلى، تۇرىنە قاراماي قىز ايتتىرعىشىن، — دەپ كۇليپا ىشتەي مىسقىلداي كۇلدى. — كۇيەۋ بالا... حي-حا-حا-حا... بايعۇس، وزىندە دارمەن بولماعان سوڭ ەكەن عوي، اكە-شەشەسىن تىنىم تاپتىرماي قۇدالىققا اتتاندىراتىنى».
***
تراكتور سايدىڭ تابانىنا جاقىنداپ قالعان. كۇن الدەقاشان قارا بۇلتقا سۇڭگىپ كورىنبەي كەتكەن ەدى. اينالا ىس باسقانداي كۇڭگىرتتەنىپ، كوز بايلانىپ بارادى. جەل اجەپتاۋىر لەكي سوعىپ تۇر. اسپاننىڭ باتىس جاعىن سىرەستىرە تۇتىپ العان تۇڭعيىق قارا بۇلت جاڭادان بويالعان قارا تاقتا ءتارىزدى. تەپ-تەگىس بوپ تۇتاسىپ، تۇنەرىپ كەلەدى. ءبىر ءسات سول قارا بۇلتتىڭ ءدال ورتاسىنان تاستى جارىپ شىققان ارشا ءتارىزدى ءبىر شوق اقشا بۇلت پايدا بولدى. قارداي اپپاق، ءارى ۇلپىلدەك، جەل كوتەرگەن مامىقشا قالىقتايدى. ءار مينۋت سايىن قۇبىلىپ بىرەسە جالپىلداي ۇشقان الىپ قاناتتى ۇيرەككە، بىرەسە قارا پارمەن جوڭكىلە جونەلگەن تراكتورعا ۇقساپ كەتەدى...
«تاماشا! تابيعاتتىڭ قارا دۇلەي سۇسىندا دا عاجاپ سۇلۋلىق بولادى-اۋ» دەپ ويلادى سۇلتان. ال مىنا قىز بولسا وسى سۇلۋلىقتى اڭعارار ەمەس. «اھىلاپ، ۋھىلەپ» تىرجىڭ-تىرجىڭ ەتەدى، ەرنىن شىعارادى ما-اۋ. ءوزىن، جۇرت جەرگە سىيعىزباي ماقتاۋشى ەدى. نەعىپ ماقتايدى ەكەن. ءوزى شۇيكەدەي، ءبىر-اق ۋىس. نە بوي جوق، ءبىر تۇتام. ءوزى قاپ-قارا، تەك ەكى بەتىنىڭ قانى تامىپ تۇر دەگەنى بولماسا...» سۇلتان ەرتەدەن بەرى وسى قىزدىڭ جادىراپ، قاباق جازعانىن ءبىر كورمەدى. بۇكىل فەرمانى ءبىر ءوزى يىعىمەن كوتەرگەندەي-اق بوپ ءجۇر. سىرتى جىلتىراعانمەن، مىنەزى مىنەز ەمەس، ۇشىپ-قونبا تۇشتاقاي ەكەن عوي. اپىر-اي دەسەڭشى. سۇلتان وسى قىزعا كادىمگىدەي-اق قىزىقتى-اۋ. ءتىپتى بۇگىن ەرتەڭگىسىن ءشوپ تارتۋعا كەلەرىن بىلگەندە، اسىعىستا جۇرسە دە وسى قىزعا ارناپ ولەڭمەن حات جازىپ الدى. ونداعى ويى، ءوز كوڭىلىن حات ارقىلى ءبىلدىرۋ ەدى. ەندى، مىنە، حات بەرمەك تۇگىلى ات-تونىن الا قاشىپ وتىر. وسى قىزبەن ۇرسىسپاي قۇتىلسا ەكەن. ءاي، ەندىگارى ماڭىنا باسپاس ەدى-اۋ.
— نەمەنەگە كۇلىپ وتىرسىڭ؟
— قىزىقسىڭ سەن، كۇليپا، كۇلمەگەندە جىلايمىن با؟
— ە، سوندا بوسقادان بوسقا، كۇلە مە ەكەن، ادام.
— كۇلكىسى كەلسە كۇلەدى.
— بوسقا ىرجاڭداعانشا، ايدا تەزدەتىپ، — دەدى قىز.
سۇلتان جاۋاپ قاتقان جوق. «قانداي دورەكى، مىناۋ ەشكىمگە ايەل بوپ وڭدىرماس» دەپ قويدى ىشىنەن.
***
سايدىڭ تابانىنداعى شالشىق سۋدان وتە بەرىپ سۇلتان تراكتوردى توقتاتتى دا، شەلەگىن الىپ رادياتورعا سۋ قۇيدى، ونان سوڭ شىمنىڭ ۇستىنە ۇزىننان ەتپەتتەي ءتۇسىپ ءوزى سۋ ءىشتى. كۇن قاراڭعى تارتىپ، كوز بايلانعان سايىن تاعاتى ءبىتىپ، اسىعىپ كەلە جاتقان كۇليپانىڭ زىعىرى ابدەن-اق قاينادى. «سۇيكىمسىز ادامنىڭ سۋ ىشكەنى دە سۇيكىمسىز بولادى ەكەن-اۋ. مال بولماسا سۋدى قانداي ادام ءوستىپ ىشەدى».
— ءاي بولساڭشى، تەز، ءسۇر جەگەنسىڭ بە؟ — دەدى اسىقتىرا داۋىستاپ.
سۇلتان جەڭىمەن اۋزىن ءسۇرتتى دە، جايلاپ باسىپ كەپ تراكتورعا وتىردى.
ورگە قاراي تىرمىسقان تراكتوردىڭ ارتى كەيىن تارتىپ، جىلان باۋىر العا قاراي كۇشپەن جىلجىپ كەلەدى. تاستاق قابىرعانىڭ جالتىلداق سەلدىر بەتەگەسى كۇنى بويعى سۇيرەتىلگەن شوپتەن جاپىرىلىپ، بۇزاۋ جالاعانداي جالتىراپ قاپتى. تراكتور سودان تايعاناقتاپ كەلە جاتقانداي بولادى. كۇليپانىڭ ەسىل-دەرتى تەزىرەك شوپكە جەتىپ، قايتىپ ورالۋ. انە، اناۋ بەلەستى اسقان سوڭ قاباقتان ەكى شاقىرىمداي عانا جەر ءجۇرۋ كەرەك. ونان سوڭ ءشوپتى تەمىر ارقانمەن تۇبىنەن وراي بايلاپ سۇيرەتكىگە سالادى دا، كەرى قايتادى. سونىمەن بيىل قىسقا دەپ ازىرلەگەن ءشوپ تەگىس فەرماعا جينالىپ بىتەر ەدى. بۇكىل قىس بويىنا ساۋىنشىلار جىلداعىداي ءشوپ تارتامىز دەپ الەككە تۇسپەيدى. ال كۇليپا بولسا ءسۇتتىڭ ارتۋىن تالاپ ەتىپ، ەسەبىن جۇرگىزەدى. ساۋىنشىلاردىڭ بىردە-بىرى سىلتاۋ ايتىپ بۇعان كىنا تاعا المايدى ەندى. جەم كەرەك پە، مىنە، قويمادان كەرەگىنشە ال، ءشوپ كەرەك پە، انە، اۋلادان ال دا سال. تەگىندە، جۇمىستا بەرىك ءتارتىپتىڭ بولعانىن ۇناتادى كۇليپا.
كۇليپا سەلك ەتە ءتۇستى. تاعى دا، تاعى دا... ۇساق جاڭبىر تامشىلارى بەتىنەن ۇرعىلاي باستادى.
— ايداساڭشى تەزىرەك! — دەدى. سۇلتان گاز رىچاگىن جوعارى قاراي جۇلقا تارتتى.
تراكتور قۇلاقتى جارارداي دۇرىلدەپ، ىشقىنا ءتۇستى. جەل ۇشىرىپ كەپ جاڭبىر قيىرلاي جاۋدى. سۇلتان كابينانىڭ ەكى جاق اينەگىن كوتەرىپ قويدى. ناعىز تۇنشىقتىرار تىمىرسىق ەندى ورنادى.
دالاداعى قاراڭعىلىق قويۋلانا تۇسۋدە. كوز الدى بۇلدىر تارتتى. تۇتاسقان قارا بۇلت بۇكىل اسپان اياسىن تۇگەل بۇركەپ قىمتاپ العان. الگىندە عانا فەرمادان شىعاردا ءدال وسىنداي بولىپ كەتەر دەگەنگە سەنۋ قيىن ەدى.
«ءقازىر ساۋىنشىلار ساۋىندى اياقتاعان شىعار» دەپ ويلادى كۇليپا ءبىر اۋىق ءتاتتى ويمەن كوڭىلىن سەرگىتپەك بولىپ. ساۋىنشى قىزداردىڭ الىسا-جۇلىسا قىزىل بۇرىشقا قاراي جۇگىرگەن كەزىن ەلەستەتتى. بۇگىن فەرماعا ورتالىقتان جىگىتتەر كەلىپ بي كەشى بولماق ەدى.
جاڭبىر سىتىرى جيىلەپ، تومەنگى قۇز جاقتان سۋماڭداعان سوقىر تۇمان شىعا كەلدى. لەزدە توڭىرەكتى ەمىن-ەركىن جايلاپ الدى. ەندى دالا مۇلدەم تۇنەرىپ، كوزگە تۇرتسە كورگىسىز تاس قاراڭعىلىق باستى. سۇلتان تراكتورىنىڭ فارىن جاقتى. تەك، بۇلدىراعان سۇرلەۋ جول، سەبەلەپ تۇرعان ۇساق جاۋىن كورىنەدى. «وسى كەرى قايتقانىمىز دۇرىس بولار ما ەدى» دەپ ءبىر ويلادى كۇليپا. سۇلتانعا قاراپ ەدى، ول سو بۇرىنعى كۇيىنەن وزگەرمەستەن، قاننەن-قاپەرسىز وتىر. اۋا رايىنىڭ بۇزىلۋى ويىنا كىرىپ شىعار ەمەس.
— سۇلتان، اداسپايمىز با؟
— بىلمەيمىن، — دەدى جىگىت ىرجيا كۇلىپ. ونان سوڭ اداسۋدى تىلەپ وتىرعانداي-اق. — اداسساق تراكتوردى توقتاتامىز دا تاڭ اتقانشا كابينادا ايقاسىپ جاتىپ ۇيىقتايمىز. تراكتوردىڭ كابيناسىندا ءبىر رەت ۇيىقتاعانع تۇگىڭ كەتپەس، — دەپ قويدى.
كۇتپەگەن جەردەن مۇنىڭ ءتىلمارسي سويلەگەنىنە كۇليپانىڭ يت جىنى ۇستادى. «ءوي، جامان الباستى» دەگىسى كەلدى دە ىركىلىپ قالدى. «بايعۇستىڭ ويىن قاراي گور» دەدى ىشىنەن. ونان سوڭ:
— كوپ ءسوزدى قايتەسىڭ، تەزدەت، — دەپ قاباعىن شىتتى.
***
ەندى شوپكە جەتكەنشە كۇليپا ەشتەڭەنى دە ويلاماۋعا تىرىستى. تاستاي قاراڭعى تۇنگە كوزى بۇلدىراپ تالعانشا قارادى دا وتىردى. دالا مەڭىرەۋ جاتىر. وقتا-تەكتە تراكتوردىڭ فارىنا سوعىلىپ قالا جازداپ، ءدال اياق استىنان كىشكەنتاي تورعايلار تىكە كوتەرىلەدى، جارىقتى قۋالاپ ءبىراز ۇشادى دا، ءتۇن قويناۋىنا زىپ ەتىپ ەنىپ، زىم-زيا جوق بولادى.
تۇمان اراسىنان السىرەي شىققان تراكتور جارىعى شوپكە تۇسكەندە كۇليپا قاتتى قۋاندى.
— Oho! جەتتىك-اۋ، كانە، مەن ارقاننىڭ ۇشىن ۇستايىن، سەن اينالىپ شىق، — دەدى ول.
ءوزى تراكتور توقتاماستان-اق جەرگە سەكىرىپ ءتۇستى. دەمنىڭ اراسىندا ءشوپتى تراكتورعا تىركەپ تە الدى.
— مەن ءشوپتىڭ ۇستىنە وتىرامىن، ايداي بەر، — دەدى كۇليپا داۋىستاپ.
تىرمىسىپ ءجۇرىپ ءشوپتىڭ ۇستىنە وتىرىپ الدى. ءشوپ سۋ ەكەن. ۇڭگىپ وتىرماق بولىپ قولىمەن جۇلقىلاپ، اياعىمەن تەپكىلەپ كورىپ ەدى، كۇشى جەتپەدى. ءبىراز اۋرەلەندى دە ەشتەڭە شىقپايتىن بولعان سوڭ، سول قالپىندا-اق وتىرا كەتتى. جەمپىرىنىڭ جوتاسىنان جاۋىن ءوتىپ، كيىمى دەنەسىنە جابىسا باستادى. «ۋ-ۋ، برر»، — دەپ يىعىن قيقاڭداتىپ، جيىركەنىپ قويدى. «جارايدى، ءقازىر-اق ۇيگە جەتەمىز عوي، ەرىپ كەتپەسپىن» دەدى ونان سوڭ ءوزىن-وزى جۇباتىپ. شالقاسىنان جاتىپ ماڭدايىنا جابىسقان سۋ شاشتارىن قايىرىپ، جاڭبىر تامشىلارىنا اۋزىن توستى. بالا كەزىندە جاڭبىرلى كۇنى ءوستىپ وينايتىن. اندا-ساندا ويلى-قىرلى جەرلەرگە كەلگەندە جۇمساق قانا بۇلك ەتە تۇسكەنى بولماسا، ءشوپ ورنىنان قوزعالماي تۇرعان ءتارىزدى. كۇليپانىڭ كيىمدەرى تەگىس سۋ بولىپ، بويىن سۋىق الايىن دەدى. جەلدىڭ ءوتى دە سۋىتىپ الاي-تۇلەي بوپ جىندانا سوقتى.
كەنەت... جاۋىن تامشىلارى جەنتەكتەلىپ تاما باستادى. ەندى بەتىنە تيگەن جاۋىن تامشىسى ەمەس، ەري جاۋعان العاشقى قار تۇيىرتپەكتەرى ەكەنىن سەزدى كۇليپا. باسىن كوتەرىپ الاقانىن جايدى. ءيا، ءدال سولاي. جاڭبىر ارتى قارعا اينالعان ەكەن. ۇپ-ۇساق تۇيىرشىكتەر بەتكە قۇمشا ءتيىپ، تىزىلداتا باستادى. كۇن سۋىتىپ كەتتى. ارى-بەرىدەن كەيىن جەل بىرتە-بىرتە باياۋلاپ بارىپ باسىلعان. ەندى قار جاپالاقتاپ جاۋدى. تۇنەرگەن تاستاي قاراڭعىلىق ءسال سەيىلگەندەي بولدى. توڭىرەك بىرتىندەپ اعاراڭ تارتتى. بۇل قۇبىلىس قاردىڭ اسەرى ەكەنىن كۇليپا بىردەن اڭعاردى. مەڭىرەۋ دالادا قاردىڭ العاشقى جاۋۋى سونشالىقتى سۇلۋ كورىنىس ەدى. كۇليپانىڭ بويىن سۋىق مىقتاپ بۋىپ الىپ، بۋىندارى دىرىلدەي باستادى. ءشوپتىڭ ورتاسىن اشپاق بولىپ تاعى دا تىرمالانىپ ارەكەت ەتىپ كورگەن، ءالى جەتپەدى. قار جاۋعان ۇستىنە جاۋا بەردى. تراكتور سول ءبىر قالىپتى جىلدامدىقپەن جىلجىپ كەلەدى. «ەڭ بولماسا، ورتا جولعا كەلگەن شىعارمىز» دەپ ويلادى كۇليپا. «ەندى از عانا شىداسام فەرماعا دا جەتەمىز عوي». ءبىراق قانشا ۇزاق جۇرسە دە سايداعى سۋعا جەتە الماي كەلە جاتقاندارىنا تاڭداندى. تراكتور توقتادى دا، سۇلتان جەرگە ءتۇستى.
— نەگە توقتادىڭ؟
— سەن توڭدىڭ عوي.
— توڭعان جوقپىن.
— قوي، كۇليپا، سۋىق ءتيىپ اۋىرىپ قالارسىڭ، ءتۇسىپ تراكتورعا وتىر.
— مەندە جۇمىسىڭ بولماسىن. ايدا! — دەدى كۇليپا ىزالانىپ. «سەنىڭ قامقورلىعىڭ جەتپەي كەلە جاتىر ەدى» دەپ قويدى ىشىنەن. سۇلتان تاعى بىردەڭە دەيىن دەپ ەدى، كۇليپا ونىڭ اۋزىن اشقىزباستان:
— ايدا! — دەدى شاڭقىلداي ايقايلاپ. جىگىت فۋفايكاسىن شەشىپ، ءشوپتىڭ ۇستىنە لاقتىردى.
— ءما، جامىلىپ وتىر.
ماي-ماي اۋىر فۋفايكانى كۇليپا يىعىنا جەلبەگەي جامىلدى. «فۋ، ءيىسى قانداي جامان»
تاعى دا ءجۇرىپ كەتتى. قار جاۋعان ۇستىنە جاۋا تۇسۋدە. ەندى بىردە كۇليپاعا ءشوپ قاردىڭ ۇستىمەن ءوزى سىرعاناپ كەلە جاتقانداي كورىندى. «ە، سايعا كەلىپ قالعان ەكەنبىز عوي» دەپ قۋاندى. ءبىراق انە جەتتىك، مىنە جەتتىك دەگەنمەن سايدىڭ تابانىنداعى سۋ جەتكىزەر ەمەس. ساي شەتى ۇشى-قيىرى جوقتاي سوزىلىپ، تراكتور مەن ءشوپ تاۋسىلماس ءبىر ۇزاق ەڭىسكە قاراي سىرعاناپ كەلە جاتقان سياقتى. ءتىپتى، ەندى بىردە بۇلار ەڭىسكە ەمەس، ورگە قاراي سىرعاناپ كەلە جاتقانداي بوپ كورىندى. قالتىراپ توڭا باستاعان كۇليپا الگىندە جيىركەنە جامىلعان فۋفايكانى كيىپ، قاۋسىرىنىپ وتىردى.
***
تراكتور توقتادى. سۇلتان جەرگە سەكىرىپ ءتۇسىپ، ەڭكەيىپ ءجۇر.
— نە بولدى؟ بىردەڭەڭ جوعالدى ما؟
— ءبىز اداسا باستادىق قوي دەيمىن، كۇليپا، — دەدى سۇلتان كۇمىلجىپ.
— قويشى ارى. وسى تۇرعان قارىس جەرگە اداسىپ، ۇيات ەمەس پە.
— ماعان سەنبەسەڭ ءوزىڭ ءتۇسىپ قاراشى. جول قايدا؟
كۇليپا باعاناعى ءوزى تىرمىسىپ شىققان جەردەن تۇسە بەرگەندە اياعى تايىپ كەتىپ، جەرگە گۇرس قۇلادى. سۇلتان ۇمتىلىپ كەپ ونى قولتىعىنان ۇستاپ كوتەرىپ الدى. وكشەسى مەن جامباسى وڭباي اۋىرعان كۇليپانىڭ كوزىنەن جاس ىرشىپ كەتتى. ءبىراق سىر بەرمەي، ءوزىن دەمەگەن سۇلتاندى يتەرىپ جىبەردى دە، اقساڭداي باسىپ تراكتوردىڭ الدىنا باردى. كوز الدى تەڭبىل شۇبارلانىپ تۇر. قار تورعايباستانىپ قۇيىن ۇشىرعان مامىق جۇندەي قالىقتايدى، فار ساۋلەسىن قيىرلاي كەسىپ جاپالاقتايدى. اياق باسىن كومەتىندەي بوپ قاپتى. كۇليپانىڭ مالمانداي سۋ ەتىگىنىڭ توبىعىنا دەيىن ۇلپەك قار جابىسىپ، ەري باستادى. ءبىر قابات جۇقا شولكيدەن سۋىق سىز تىز ەتىپ وتە شىقتى. تراكتور ءبىر قالىپتى اقىرىن عانا كۇركىرەپ تۇر. اينالا اپپاق، جىم-جىرت. نە كوز توقتاتار قىلاڭ كورىنبەيدى، نە قۇلاق قاعار دىبىس ەستىلمەيدى.
كۇليپا بۇرىن اداسۋ جايلى ەلدەن ەستيتىن دە وعان تاڭ قالاتىن. ادامنىڭ كۇندەلىكتى وزىنە جاقسى تانىس، ارالاپ جۇرگەن جەرىنەن اداسۋى وعان وتە سەنىمسىز، كۇلكىلى كورىنەتىن. ەندى، مىنە، بۇگىننىڭ وزىندە ارى-بەرى بىرنەشە رەت شيىرلاي جۇرگەن جولدان اداستىق دەۋگە ونىڭ مۇلدەم سەنگىسى كەلمەيدى. ءبىراق ءدال ءقازىر بىلاي جۇرسەك تۋرا بارارمىز-اۋ دەپ ايتا الاتىن ەمەس. قالاي قاراي جۇرسە دە دۇرىس سياقتى.
— ال قالاي جۇرەمىز؟ — دەدى سۇلتان.
قاپەرىندە ەشتەڭە جوق، سول ءباز-باياعى قالپى.
— قالاي جۇرەمىز، — دەپ ىزالانا قايتالادى، زىعىرى قايناعان كۇليپا ونى مازاقتاپ.- — كوز الدىڭدا سايراپ جاتقان جولدان اداسىپ قارا باستى ما؟! ءجۇر، ەندى قالاي جۇرسەڭ دە.
— ويباي، قىزىقسىڭ عوي... — دەدى كۇلە كۇمىلجىگەن سۇلتان، ونان سوڭ اۋدەم جەردى توڭقاڭداعان كۇيدە اينالا قاراپ شىقتى دا، قايتىپ ورالدى، اربيعان ساۋساعىمەن مۇرنىن سۇيكەپ قويىپ. — مەنىڭشە وسى بەتىمىزبەن ءبىراز جۇرە تۇسەيىك.
كۇليپا ءۇنسىز كەلىسىپ، تاعى دا ءشوپتىڭ ۇستىنە شىعۋعا بەتتەگەن.
— كەل، تراكتورعا وتىر، — دەدى جىگىت.
كۇليپا ونىڭ ءسوزىن تىڭداماستان شوپكە جارماستى. قانشا تىرمىسقانمەن اياعى تايعاناقتاپ شىعا المادى. قولى توڭىپ، قارمانىپ ۇستاۋ قيىن بولدى. اۋىر فۋفايكا دا يىعىنان تومەن باسىپ جىبەرەر ەمەس.
— كەلسەڭشى ەندى، قىڭىرايماي. ءوزىڭ ءبىر كەرى تارتقان قىز ەكەنسىڭ، — دەدى سۇلتان ءبىرىنشى رەت وعان ىزالانىپ. ءسويتتى دە ءوزى كۇليپانى قولىنان ۇستاپ، دەدەكتەتىپ تارتا جونەلدى. — كابينادا سەنى ەشكىم جەمەيدى عوي، ءجۇر بەرى. ءۇستى-باسىڭ سۋ-سۋ، قاراپتان-قاراپ ءجۇرىپ اۋرۋ تىلەپ قىزىقسىڭ ءوزىڭ.
كۇليپانىڭ تىرتىسا تارتىنشاقتانعانىن ەلەڭ قىلماستان، ونى كىشكەنە بالاشا ەكى قولتىعىنان تىك كوتەرىپ الىپ، تراكتوردىڭ كابيناسىنا وتىرعىزا سالدى. ەسىكتى سىرتىنان مىقتاپ جاۋىپ قويدى. كابينا ءىشى جىلى ەدى. كۇليپا تىسى-تىسىنە تيمەي ساقىلداي دىرىلدەپ قويا بەردى.
— قىزىقسىڭ عوي ءوزىڭ، ءدال ءبىر مەنىمەن ۇرسىسقان ادامداي بولماعىڭ نە، — دەدى سۇلتان ونى كۇلىمسىرەي سوگىپ.
قار جاپالاقتاپ تۇر. تراكتور ءبىر قالىپتى جىلجىپ كەلەدى. توڭىرەك اپپاق. قاي جەر، ءور مە، ەڭىس پە، ايىرۋ قيىن. ۇزاق ءجۇردى.
— ءبىز ستانسيادان كەلەتىن ۇلكەن قارا جولدان دا ءوتىپ كەتتىك. كانە، قايتىپ ءبىراز جەر ءجۇر دە وڭعا بۇر. سايداعى سۋعا تۇسسەك اۋىلدى تەز تاۋىپ الامىز، — دەدى كۇليپا.
***
— سۇلتا-ا-ن
— مەن مۇندامىن، — دەپ جىگىت الدەقايدا ءالسىز دىبىس بەردى.
داۋىس ءشوپتىڭ استىنان شىققانداي بولدى. كۇليپا ءشوپتىڭ قۇز جاعىنا تاياپ كەلدى. و، سۇمدىق! سۇلتان ءشوپتىڭ استىندا قاپتى. ءشوپ سۇلتانعا عانا ءىلىنىپ تۇرعان سياقتى.
— سۇلتان-اۋ، نە ىستەيمىن؟ — دەپ كۇليپا جىلاپ جىبەردى.
— تاس-س، تاس-س... وسى توڭىرەكتە تاس بار شىعار، تراكتوردىڭ تابانىنا توسە... ونان سوڭ قورىقپاي قاتتى ايدا.
كۇليپا جىلاپ ءجۇرىپ اينالادان تاس ىزدەي باستادى. اناداي جەردەگى قاراڭ-قۇراڭ ەتىپ جاتقان جاقپارلاردىڭ اراسىنان كولپەك قاردى تەپكىلەپ، تاس جيىپ الدى. تابانىنا تاس توسەپ، تراكتورعا قايتا وتىردى. قىزدىڭ ەندىگى بار ەسىل-دەرتى الگىندە عانا سۇلتاننىڭ ۇيرەتكەندەرىن ۇمىتىپ قالماۋ... پەدالدى باستى... جىلان باۋىردىڭ تاستاردى استىنا جانشىپ، شاقىر-شۇقىر ەتكىزگەنى ەستىلدى. سويتكەنشە بولعان جوق، جىلجي باستادى. العا... توقتالماسا ەكەن. تاعى دا شەگىنشەكتەمەسە ەكەن. جوق، توقتالار ەمەس، ءجۇرىپ كەلەدى. ءدىر-دىر ەتىپ قارا تەرگە تۇسكەن كۇليپا تىستەنگەن كۇيدە گاز رىچاگىن تارتا ءتۇستى... تالاي جەر ءجۇرىپ بارىپ توقتادى. تراكتور جايداققا شىققان سياقتى. سۇلتان جايىن ەندى عانا ويلانعان كۇليپا تۇسە ساپ، كەرى قاراي جۇگىردى. جىگىت قاباقتا دەمىن الىپ وتىر ەكەن. قاتتى قالجىراپ قالعانعا ۇقسايدى.
— امانسىڭ با، سۇلتان؟ — دەدى قىز.
— امانمىن... ەستەن كەتپەستەي ءبىر قورىقتىق-اۋ، كۇليپا، ءا، — دەپ سۇلتان زورلانا كۇلدى.
جىگىت ورنىنان كوتەرىلىپ ءسال سىلتي باسىپ تراكتورعا قاراي بەت الدى. كۇليپا ونى دەمەيمىن دەپ قولتىعىنان ۇستاعان، ءبىراق جىگىت سىلتي باسسا دا قاتتى-قاتتى ادىمداپ، قىزدى ءوزى سۇيرەتە جونەلدى.
تراكتورعا كەپ وتىرعان سوڭ، كابينا ىشىندەگى كىشكەنە شامدى جاعىپ ەكەۋى بىر-بىرىنە قارادى. ەكەۋى دە ەندى شىن كوڭىلدەن قۋانا كۇلىستى. سۇلتاننىڭ بەتىن بىرنەشە جەردەن تىكەن جىرىپ كەتىپتى. شىپ-شىپ قان شىعىپ تۇر. كۇليپا ورامالىن الىپ ەپپەن قاندى ءسۇرتتى.
ورامالىنىڭ ءيىسى قانداي ادەمى، قولى قانداي جۇمساق... تەگىندە، قىز قيمىلىنىڭ ءبارى دە كوزدى ارباپ اكەتەدى. نە سيقىرى بار ەكەن؟.. جىگىت بويىن كەنەتتەن عاجاپ ءبىر تەنتەك سەزىم بيلەپ كەتتى. باس سالىپ قىزدى قاتتى-قاتتى قىسىپ سۇيگىسى كەلدى. قىزدىڭ قولىنان ۇستاي الدى.
— وي... سىندىردىڭ قولىمدى، سۇلتان، — دەدى الدەنەنى سەزگەندەي زارەسى ۇشقان كۇليپا. ۇرەي تولى قىز كوزى كىرپىك قاقپاستان كەڭ اشىلدى. نەتكەن سۇلۋ كوز! — جوق، سۇلتان، ويتۋگە بولمايدى.
جىگىت قىز قولىن بوساتىپ، تەرىس قاراپ كەتتى.
— جارايدى اسا قولپاشتاپ كەتسەڭ عاشىق بوپ قالارمىن، — دەدى ونان سوڭ ازىلگە بۇرىپ.
***
«سۇمدىق-اي، نە دەگەن قورقىنىشتى ەدى» دەپ ويلادى قىز.
تاعى دا ءبىر قالىپتى تراكتور ءجۇرىسى. ەنتىگى باسىلىپ، الگىندەگى ۇرەيلى ساتتەردىڭ ءدىرىلى وتەيىن دەگەن. كۇليپانىڭ دەنەسى قايتا توڭازي باستادى.
ەندى بىردە تراكتور وزىنەن-وزى پىر-پىر ەتىپ بارىپ توقتاپ قالدى.
— جانار ماي ءبىتتى، نە ىستەيمىز؟ — دەدى سۇلتان.
— مەن قايدان بىلەيىن، تاپ اۋىلدى، اداسقان سەنسىڭ، — دەدى قىز. سۇلتان ۇستىندەگى پيدجاگىن شەشتى.
— نەگە شەشەسىڭ، كيمەيمىن.
— كيمەگەنى نەسى. كانە، مەن سىرتقا شىعا تۇرايىن، ۇستىڭدەگى سۋ جەمپىرىڭدى شەشىپ تاستا دا، مىنانى كيىپ ال، ايتپەسە ءبارىبىر جىلىنبايسىڭ. ءسويتتى دە، ءوزى كابينادان شىعىپ كەتتى.
— كيسەڭشى ەندى. كەرىلدەسىپ تۇرامىز با وسى سۋىقتا، توڭىپ! — دەدى بۇيىرعان ۇنمەن. كۇليپا قالش-قالش ەتىپ شەشىنە باستادى. ەتىنە جابىسقان سۋ جەمپىرىنىڭ تۇيمەسىن ازەر اعىتتى.
— سۇلتان، سەن ءوزىڭ توڭاسىڭ عوي، — دەدى جۇمساق ۇنمەن.
— مەن توڭبايمىن. گيمناستەركام قالىڭ، ءارى قۇرعاق.
پيدجاكتى كيگەن سوڭ، كۇليپانىڭ بويى جىلىنايىن دەدى.
قالشىل باسىلىپ، ءسال عانا ءدىرىل قاعىپ وتىردى. سۇلتان ەكى جاقتىڭ دا ەسىگىن مىقتاپ جاۋىپ كۇليپانى ايقارا قىمتادى دا:
— ال، ەندى وسى جەردە وتىرىپ تاڭنىڭ اتۋىن كۇتەيىك، — دەدى. — سەن ار جاعىڭا قيساي دا ۇيىقتاي بەر.
اۋەلدە كۇليپا شالقايعان كۇيدە، سىرتقا اينالاعا قاراپ ءۇنسىز وتىردى. كابينا ءىشى قاراڭعى. تىم-تىرىس. «ءقازىر عوي قىزدار راقاتتانىپ ءتاتتى ۇيقىدا جاتقان شىعار»، — دەپ ويلادى. ارينە اۋەلدە ۇيىقتاۋ دەگەن كۇليپانىڭ قاپەرىنە دە كەلگەن جوق.
— اڭگىمە ايت، سۇلتان، — دەدى الدەن سوڭ.
— نە ايتام، — دەدى قوزعالىپ قويعان جىگىت. — مەن اڭگىمە بىلمەيمىن.
— قىزدارعا عاشىق بولعانىڭدى ايت.
— مەن ءالى ەشكىمگە عاشىق بولعان ەمەسپىن، — دەدى سۇلتان كۇمىلجىپ.
كۇليپا ونىڭ ءجۇزىن كورمەسە دە تاپ ءقازىر قىزارىپ كەتكەنىن بىردەن سەزدى. ەكەۋى دە ءبىرازعا دەيىن تاعى ءۇنسىز وتىردى.
— قوي، سۇلتان، سەنىڭ بۇل سوزىڭە كىم سەنەدى دەيسىڭ، ونان دا بالسىنبەي يتساڭشى، — دەدى كۇليپا كوتەرىلە وتىرىپ. — ەشكىمگە عاشىق بولىپ كورمەسەڭ، نەگە اكە-شەشەڭدى ىلعي قۇدالىققا جىبەرەسىڭ.
— قىزىقسىڭ، كۇليپا. سولاردى مەن جىبەردى عوي دەيسىڭ بە، وزدەرى بوي بەرمەيدى. جاي ايتقانعا تۇسىنبەيدى، ال قاتتى ايتايىن دەسەڭ رەنجيدى. ەندى قارتايعاندارىندا سولاردى رەنجىتكىم كەلمەيدى دە، قارسى تۇرمايمىن. ماعان ەشكىمنىڭ كونبەيتىنىن بىلەمىن دە، مەيىلدەرى، بارسا بارا بەرسىنشى دەيمىن.
جىگىت ءۇنى جابىرقاڭقى شىقتى.
— سولاي ما ەدى؟ — دەدى تاڭدانعان كۇليپا.
«شىنىندا دا سۇلتانعا ەشبىر قىزدىڭ كونبەيتىنى راس قوي» دەپ ويلادى ول ىشىنەن. ءبىر ءتۇرلى ايانىشتى. ەندى بۇل تۇرعىدا ءسوز قوزعاۋدى ءجون كورمەدى. «شىركىن-اي، تەزىرەك تاڭ اتسا ەكەن. ءتۇۋ، نە دەگەن قاپاس ءتۇن ەدى». تۇمان قويۋلانا ءتۇستى. سىرتتا ەشبىر تىرشىلىكتىڭ بەلگىسى جوق. تەك الدەنە ىزىڭدايدى. كۇليپا قۇلاعىن تىگىپ دالادا جەل سوعىپ تۇرعانىن اڭعاردى. جەل كىشكەنە تەسىكتەن ءوتىپ، كابينانىڭ اينەگىن ىزىڭداتىپ تۇر. كۇليپانىڭ دەنەسى تىتىركەنىپ، ءدىر ەتە ءتۇستى. اياعى قاتتى توڭىپ كەتتى. قيمىلداتىپ كورىپ ەدى، بارماقتارىنىڭ جانى جوق ءتارىزدى. قىسىپ تۇرعان ەتىكتى سەزبەيدى. «شىنىمەن اياعىمدى ءۇسىتىپ الام با» دەپ قورىقتى ول، اقىرىن تىرپىلداتىپ تەبىنىپ قويدى.
— نەمەنە، اياعىڭ توڭدى ما؟ — دەدى سۇلتان ەلەڭ ەتىپ.
— جو... ونشا ەمەس، ازداپ قانا...
سۇلتان ونىڭ ءسوزىن ەلەمەستەن، ەڭكەيىپ ەتىگىن ۇستاپ كوردى.
— اياعىڭ ءۇسىپ كەتەر، ەتىگىڭدى شەشىپ اياعىڭدى باۋىرىڭا باسىپ وتىر، — دەدى.
— راس، سويتەيىنشى، — دەپ كۇليپا بىردەن كەلىستى.
شەشپەك بولىپ ەدى، سۋ-سۋ ەتىگى اياعىنا جابىسىپ شەشىلمەدى. سۇلتان كۇش سالىپ تارتىپ، ازەر سۋىردى. شولكيى سۋ، اياعى تاستاي سۋىق ەدى. كۇليپا اياعىن باۋىرىنا باسىپ وتىرماق بولعان.
— توقتاي تۇر، — دەپ سۇلتان جىبەرە قويمادى
ءوزىنىڭ ۇلكەن قولدارىمەن ونىڭ اياقتارىن ءبىراز ۋقالاپ، دۋىلداپ جان كىردى دەگەننەن كەيىن عانا بوساتتى. اياعى جىلىنعان سوڭ كۇليپا ماۋجىراپ قالعيىن دەدى.
***
الدەن ۋاقىتتا سۇلتان جەرگە ءتۇستى دە، ءبىرازعا دەيىن تىم-تىرىس جوق بولىپ كەتتى. ۇيقىلى-وياۋ وتىرعان كۇليپاعا كوپكە دەيىن جەلدىڭ گۋىلىنەن وزگە ەشتەڭە ەستىلمەدى.
«سۇلتان قايدا، مەنى تاستاپ كەتىپ قالدى ما؟ ايدالادا تراكتوردىڭ ۇستىندە ءبۇرىسىپ مەن جالعىز قالسام. ءيا، وتە قىزىق-اق... ءبىراق سۇلتاننىڭ بار كيىمى مەندە، ءۇستى جۇقا، توڭادى عوي. مەندە دە ۇيات جوق، ونىڭ بار كيىمدەرىن كيىپ الىپ، تىم-تىرىس ۇيىقتاپ وتىرمىن». ويىن سۇلتاننىڭ داۋسى ءبولىپ جىبەردى.
جىگىتكە تەسىلە قارادى. سۇلتاننىڭ تۇندەگى تىكەن جىرتقان بەت-اۋزى قارا تورلانىپ، كەشەگىدەن ءسال ىسىڭكى ەدى.
تاڭ اپپاق بولىپ اتقان ەكەن. اسپان اشىق. جەر بەتىن العاشقى اقشا قار باسىپتى. كوزدى سولقىلداتا سۋىرىپ شاعادى. سالقىن تازا اۋا تۇلا بويدى ءدىر ەتكىزەدى. قانداي راقات! كۇليپا بويىن جازا كەرىلدى دە سۇلتانعا قاراپ جىميدى. جاڭا عانا كورگەن ءتۇسى ەسىنە ءتۇسىپ، تاعى دا قىزارىپ كەتتى.
— مىنە، قىزىق!.. كۇليپا، ءبىزدىڭ قاي جەردە تۇرعانىمىزدى قاراشى، — دەدى سۇلتان وي جاقتى نۇسقاپ.
كۇليپا كەيىن بۇرىلىپ ءوزى دە تاڭ-تاماشا بولدى. ءبىر جارىم شاقىرىمداي جەردە تاڭ شۇعىلاسىنا بولەنىپ فەرما تۇر.
— اداسقان جەرىمىز-اي، — دەدى جىگىت كۇلىپ، — ءجۇر، كەتەيىك. جانار ماي اكەلمەي بولماس.
ەندى ەكەۋى دە فەرماعا قاراي جاياۋ تارتتى. توبىقتان اسقان العاشقى قار، ۇلپىلدەك قار ەرەكشە تازا ەدى. كۇليپا ءبىر ءىلىپ الىپ قاربىتا اساپ جىبەردى
— بالا سياقتىسىڭ عوي، — دەدى سۇلتان، ونان سوڭ كۇرەكتەي الاقانىمەن ءوزى دە ءبىر ءىلىپ اسادى. ۇلپەك قار تىلىنە تيەر-تيمەستەن ەرىپ سالا بەردى. تاعى دا ءبىر قاربىتتى. سۇلتان كەڭ-كەڭ ادىمداپ الدا كەلەدى. كۇليپا ونىڭ ءبىر ادىمىن ەكى اتتاپ ازەر ىلەسەدى. اياعى تايعاقتايدى.
— اقىرىن ءجۇرشى، — دەدى.
سۇلتان ءجۇرىسىن باياۋلاتتى. كۇليپا تەز ەڭكەيىپ قاردى ۋىستاپ الدى دا، سۇلتاننىڭ جەلكەسىنە سالىپ جىبەرد
— ءتۇۋ، سۋىعىن-اي، — دەدى سۇلتان تىرجىڭداپ.
ونىڭ جاۋاپ قايىرىپ ويناي قويماعانىنا ىزا بولعان كۇليپا قاردى ءىلىپ اپ جەلكەسىنە تاعى دا سالدى.
— مەن قارعا اۋناتارمىن، — دەدى جىگىت بۇل جولى وعان تۇرا ۇمتىلىپ.
كۇليپا سوبالاڭداعان ۇلكەن فۋفايكامەن تومەن قاراي دالپىلداپ جۇگىرە جونەلگەن. سۇلتان قۋىپ بەردى. ەندى بىردە ەكەۋى دە اقشا كاردى شاڭعىتىپ ۇمار-جۇمار جىعىلدى. اتىپ تۇرعان سۇلتان:
— ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ قالدى ما، كۇليپا؟ — دەپ، قىزدى جەردەي دەگبىرسىزدەنە كوتەرىپ العاندا، كۇليپا ءبىر ۋىس قاردى ونىڭ بەتىنە تاعى شاشىپ جىبەردى دە، سىقىلىقتاي كۇلىپ تاعى دا جۇگىرە جونەلدى.
ەكەۋى وسىلايشا ءبىرىن-بىرى قۋالاپ، قار لاقتىرىپ، ويناي جۇگىرىپ فەرماعا قالاي جەتكەندەرىن دە بىلمەي قالعان. تالاي رەت قۋىپ جەتىپ ۇستاسا دا، سۇلتان، قىز موينىنا قار سالعان جوق. تەك فەرماعا تايانعاندا ەكەۋى دە ويىندارىن توقتاتىپ ءۇستى-باستارىن قاقتى.
— كۇليپا، — دەدى سۇلتان سىبىرلاي سويلەپ. — ءما، حات بەرەيىن الاسىڭ با؟
— ول نە حات؟ كەرەگى جوق، ارى... — مەسەلى قايتىپ قاتتى ىڭعايسىزدانعان سۇلتان ورتتەي بوپ قىزارىپ، حاتتى قالتاسىنا قايتا تىقتى. ول ەندى ءۇستىن ءالى دە قاققىشتاي بەرگەن كۇليپاعا بۇرىلماستان، كەڭ ادىمداپ، فەرماعا قاراي ءجۇردى. «اقىماقپىن مەن، — دەپ ويلادى وز-وزىنە ىزا بولعان كۇليپا. — نەگە المادىم...»
— سۇلتان، سۇلتان! — دەدى جىگىتتىڭ ارتىنان جۇگىرە داۋىستاپ.
بوپ-بوز بولىپ، كوزى جاساۋراعان سۇلتان ونى كوڭىلسىز كۇتىپ الدى. كۇليپا جىگىتتىڭ قالتاسىنا قولىن سۇعىپ جىبەردى دە، حاتتى ءوزى سۋىرىپ الدى.
— بار، ەندى جۇرە بەر، — دەدى ونان سوڭ.
جىگىت ءجۇرىپ كەتتى، ال كۇليپا حاتتى قولىنا ۇستاپ ءبىراز تۇردى. حات شاقپاق داپتەردىڭ پاراعىنان بۇكتەلگەن ماي-ماي ەدى. «كۇليپا...» دەپ باستالىپتى.
You Might Also Like
-
شىرت ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا جاتقان. باس جاعىنان دارىلداي سويلەگەن اكەسىنىڭ داۋسى وياتىپ جىبەردى.
-
«كوش ءتۇزۋ بولسىن» ايتۋعا كەلگەندەر، اۋىلدىڭ يگى جاقسىلارى: شارۋاشىلىقتىڭ ديرەكتورى، پارتورگ، اۋىلدىق كەڭەس ءتوراعاسى، گاراج باستىعى، تاعىسىن تاعىلار زەيىلبەكتىڭ جولاشارعا دەپ ارناپ سويعا...
